STRUKTURAL

STRUKTURAL

IZM I

IZM I

STYLISTYKA

STYLISTYKA

(część I)

(część I)

FERDINAND DE

FERDINAND DE

SAUSSURE

SAUSSURE

• wykształcenie diachroniczne

(bo pod koniec XIX w. nie było

innego językoznawstwa niż diachroniczne)

• Paryż => profesura w Genewie

(tu przeprowadził kurs

językoznawstwa)

• trzy serie wykładów

• kruche podstawy językoznawstwa („Skończy się tak, że napiszę

książkę wbrew sobie”)

(ostatecznie nie napisał książki)

• rekonstrukcja wykładów na podstawie notatek studentów („Sale

wykładowe są małe i duszne, a studenci nie wykazują większego

zainteresowania językoznawstwem”)

• „otwarty” charakter kursu – brak analizy szczegółowych danych,

niechęć do stworzenia teorii holistycznej

(garść przykładów,

zalążki teorii)

• JAK BADAĆ JĘZYK

? – problem metodologii językoznawstwa,

stworzenie schematów pracy nad językiem

• Zm. w 1913 roku, w 1916 pojawiły się pierwsze odtworzenia jego

wykładów

ZAŁOŻENIA PIERWSZEGO

ZAŁOŻENIA PIERWSZEGO

STRUKTURALIZMU (część I)

STRUKTURALIZMU (część I)

• znak językowy: signifiant (obraz akustyczny) i signifié

(pojęcie, koncept, idea)

(znak to nierozerwalne

połączenie tych dwóch elementów)

• signifiant i signifié jako obiekty mentalne (obie części

znaku są w równiej mierze psychiczne)

(nie wiadomo,

dlaczego akurat takie relacje się stworzyły)

• arbitralność znaku językowego
• wyobrażenie mentalne

(to nie to samo, co pojęcie!! -

rysunek)

a pojęcie

(jest to zbiór cech, które mamy w

głowie; coś co pozwala nam odróżnić drzewo do nie
drzew)

• pojęcie jako podstawa wyobrażenia mentalnego

ZAŁOŻENIA PIERWSZEGO

ZAŁOŻENIA PIERWSZEGO

STRUKTURALIZMU (część I)

STRUKTURALIZMU (część I)

• wyobrażenia mentalne – zbyt

szczegółowe i zbyt ogólne

• gniew, miłość, być, mieć, w, czy,
dobry

ZAŁOŻENIA PIERWSZEGO

ZAŁOŻENIA PIERWSZEGO

STRUKTURALIZMU (część I)

STRUKTURALIZMU (część I)

• pojęcie to zasada kategoryzacji

(zespół cech, które

pozwalają nam w rzeczywistości odróżnić, aha, to jest

drzewo!) –

pojęcie drzewa to wiedza o tym, czym jest

drzewo (zaliczenie konkretnego obiektu do kategorii

drzew)

• możliwość wyciągania wniosków – co wynika z tego, że

coś jest drzewem

(to coś ma różne cechy, wnioskujemy)

• możliwość używania jednostek, jeżeli rozumiemy

odpowiednie pojęcia (np. w , na, przy => kategoryzacja

relacji przestrzennych)

• czy wyrazy funkcyjne są pojęciami (do, o, jaki, co, ale,

oraz, of, the, a(n))

-

nie są znakami!! Opisują

relacje między innymi znakami

ZAŁOŻENIA PIERWSZEGO

ZAŁOŻENIA PIERWSZEGO

STRUKTURALIZMU (część I)

STRUKTURALIZMU (część I)

• obraz akustyczny [wdrukowany w umyśle

sposób wypowiedzenia danego słowa?] =>
wszystkie wypowiedzenia słowa różnią się od
siebie,

ale mają pewne cechy wspólne, które

pozwalają odróżnić słowo X od słowa nie X

• „posiadać” obraz akustyczny jednostki [X], to

znaczy wiedzieć, jak się tę jednostkę
wymawia i jak ta jednostka brzmi [wiedzieć,
który ciąg mowny jest wymówieniem danego
wyrazu]

TYPY ZNAKÓW (

TYPY ZNAKÓW (

CHARLES

CHARLES

PIERCE

PIERCE

)

)

• ikony [relacja podobieństwa]

(odbiciem myślenia ikonicznego w

jęz. jest metafora, np,. główka szpilki). Znak drogowy z
jeleniem – ma oznaczać dzikie zwierzęta na drodze

• indeksy [relacja naturalnego związku]

(styczności! Metonimia –

np. cała szkoła poszła na wycieczkę)

– symptomy [DYM, objawy choroby] -

przyczyna i skutek w tym

samym czasie - objawy

– ślady [ślad zwierzęcia na śniegu] -

przyczyna najpierw i

później skutek. Wnioskujemy na podstawie skutku.

• symbole [relacja konwencjonalna] –

ważna jest intencja

nadawcy. Dwa poprzednie wymagają tylko odbiorcy

• rola interpretatora i intencja nadawcy

(intencjonalność

decyduje o tym, czy w ogóle znak jest znakiem)

IKONICZNOŚĆ

IKONICZNOŚĆ

• ikoniczność obrazowa (stuk!, stuk!, au!, chrobot,

chrzęst, kukać, kukułka, puchacz, ALE TAKŻE:

dekolt V, U-rurka)

– znaki odsyłają do dźwięku lub

kształtu

• ikoniczność diagramatyczna

(związana z długością

formy)

(formy liczby mnogiej rzeczowników, to a

tamten dom wysoko na wzgórzu)

• ikoniczność sekwencyjna (dopełnienie przed

podmiotem, szyk: POD, PDO, OPD, ALE NIE: DOP,

DPO + Wyszła za mąż i urodziła dziecko, Zanim

urodziła dziecko, wyszła za mąż)

- po to by nasz

mózg się nie pogubił.

IKONICZNOŚĆ

IKONICZNOŚĆ

• ikoniczność dystansu (kukać i kukułka, stół i stolarz,

mówić i mówca)

– elementy bliskie, także dźwiękowo

mają podobne nazwy, tak nam się kojarzą

– Książka – zdaje się – jest pod łóżkiem piętrowym.

– Książka jest – zdaje się – pod łóżkiem piętrowym.

– Książka jest pod – zdaje się – łóżkiem piętrowym. [?]

– Książka jest pod łóżkiem – zdaje się – piętrowym. [?]

• znak doskonale ikoniczny (= nie-znak)

• Ikoniczność jako cecha niewystarczająca (nie

wystarczy wiedzieć, że forma liczby mnogiej

rzeczowników jest dłuższa od formy liczby pojedynczej

– trzeba wiedzieć, JAK ją stworzyć)

– jeśli nie znamy

końcówki i tak niczego nie stworzymy.

INDEKSY

INDEKSY

• indeksowość w języku

– indeksowość czysta

(np. bełkotliwa mowa jest

indeksem tego, że ktoś się wcześniej upił. Ale mają

charakter pozaleksykalny)

(artykulacja osoby

pijanej, chrypa osoby chorej, akcent [fonetyka]

osoby pochodzącej z danego regionu)

– indeksowość zmącona (udajemy chrypę, żeby

wytłumaczyć się z nieobecności z pracy)

– problem: czy to są znaki?

• Czy jesteśmy psem Pawłowa? (przypadkowe

powiązanie zdarzeń, bez rzeczywistego ich

następstwa) – czyli czym grozi uznanie

indeksowości języka naturalnego ([dževo] =>

[DRZEWO])

SYMBOLE

SYMBOLE

• arbitralność znaku

– konwencjonalność między oznaczającym i

oznaczanym (myć, zlew I zlewozmywak)

(nie ma

niczego w słowie myć, co przypomina nam
czynność)

– brak motywacji (myć, zlew A zlewozmywak)
– jest motywacja, ale odczytujemy ją dopiero po

tym, jak już i tak znamy znak (jednak musimy
wiedzieć, że zlewozmywak, a nie naczynioczyst)

• INTENCJONALNOŚĆ znaku arbitralnego – jest

on użyty CELOWO, aby symbolizował pojęcie

INTENCJONALNOŚĆ

INTENCJONALNOŚĆ

ZNAKU

ZNAKU

• systemy znakowe zwierząt (koczkodany zielone)

– krzyki ostrzegawcze przed drapieżnikami: krzyk
‘orzeł’ i krzyk ‘wąż’

(byłby to system wtedy, gdy

małpki mogłyby sobie opowiadać. Ale
najprawdopodobniej nie robią tego intencjonalnie.
Poza tym występuje tylko kilka znaków)

– indeksy czy symbole?
– sytuacyjność (kontekstowość)
– A: sposoby poruszania ogonem u małp

(celowość czy instynktowność) [?]

– taniec pszczół (ograniczoność systemu)

UCZENIE SIĘ

UCZENIE SIĘ

SYMBOLICZNOŚCI

SYMBOLICZNOŚCI

• „kaczka” => wyłącznie gumowa kaczka

zrzucana z brzegu wanny

– „kaczka” a kaczki w parku (brak zdolności

kategoryzacji)

– mówienie o gumowych kaczkach a „kaczka”

(wyłącznie element zabawy, taki sam jak ruch)

– „kaczka” jako pojęcie [DEKONTEKSTUALIZACJA]
– „kaczka” = kaczki, gęsi, łabędzie

[ROZSZERZENIE ZNACZENIA – w celu
wyznaczenia granic]

ZNAK A TWARDY

ZNAK A TWARDY

STRUKTURALIZM

STRUKTURALIZM

SAUSSURE’OWSKI

SAUSSURE’OWSKI

• zadaniem językoznawstwa jest wyłącznie

badanie znaków (pojęcie i obraz akustyczny są

nie do oddzielenia – metafora kartki papieru)

• czysta fonetyka i czysta psychologia a

językoznawstwo

• sama myśl i sam dźwięk nie posiadają

struktury, są amorficzne – pojęcia nie mogłyby

istnieć bez systemu znaków ,myślenie nabiera

struktury dopiero pod wpływem języka

• de Saussure a hipoteza Sapira-Whorfa

ZNAK A TWARDY

ZNAK A TWARDY

STRUKTURALIZM

STRUKTURALIZM

SAUSSURE’OWSKI

SAUSSURE’OWSKI

A

B

a

b

C

c

A/a + B/b =>
C/c
[KOT]/kot +
[M.lm.]/-y =>
[KOTY]/koty

ZASADY (CECHY) ZNAKU

ZASADY (CECHY) ZNAKU

WG DE SAUSSURA

WG DE SAUSSURA

• I – dowolność znaku [asocjacja signifiant i

signifié) – brak jakiegokolwiek obiektywnego

czynnika decydującego o tym, dlaczego

znak wygląda tak a nie inaczej

– problem symboliczności (symbol

sprawiedliwości: waga a nie wóz) – symbol nie

może być wymieniony, ale ładunek treściowy nie

jest pusty [motywacja]

– problem dowolności (znak jest za pierwszym

razem dowolny, ale potem już obowiązuje,

mówiący nie może używać go dowolnie)

– wykrzykniki i onomatopeje (różne języki, zmiany

fonetyczne)

ZASADY (CECHY) ZNAKU

ZASADY (CECHY) ZNAKU

WG DE SAUSSURA

WG DE SAUSSURA

• II – linearność znaku (cecha signifié)

=> znak jest rozciągły w jednym
wymiarze – w czasie

• (III) – niezmienność znaku

– w stosunku do społeczności, w której

występuje, znak jest narzucony – musi być
właśnie taki, jaki jest

• [„Wybieraj!, ale będzie to ten znak, a nie inny”]

– jednostka nie może zmienić systemu

językowego, nawet gdyby tego chciała

ZASADY (CECHY) ZNAKU

ZASADY (CECHY) ZNAKU

WG DE SAUSSURA

WG DE SAUSSURA

• niemożność zastąpienia systemu znaków

językowych

– znak nie jest oparty na przesłankach

rozumowych, nie można więc dyskutować nad
jego sensownością

– ogromna liczba znaków
– zbyt złożony charakter systemu (brak

świadomości mówiących)

– holistyczność i wszechobecność języka jako

systemu (por. przepisy kodeksu, sygnały
morskie, obrzędy religijne)

ZASADY (CECHY) ZNAKU

ZASADY (CECHY) ZNAKU

WG DE SAUSSURA

WG DE SAUSSURA

• (IV) – zmienność znaku

– język jako byt umieszczony w czasie (czas

zapewnia językowi ciągłość, ale też prowadzi

do zmienności znaków)

– zmiany fonetyczne signifiant i zmiany

znaczeniowe signifié

– możliwość przesunięcia związku między

signifiant i signifié - z dowolności znaku

wynika to, że nie możemy przeciwstawić się

temu procesowi

– pozorny paradoks: język zmienia się, ale

mówiący nie są w stanie go zmienić

JĘZYK W CZASIE

JĘZYK W CZASIE

langue

parole

JĘZYK

grupa
mówiąca

CZAS

język jako
fakt
społeczny
(langage)

SYNCHRONIA I

SYNCHRONIA I

DIACHRONIA

DIACHRONIA

• dwie osie języka (język jako wartość w sobie

i język jako wartość w czasie => oś

równoczesności [ogół cech] i oś następstw

[jedna cecha] )

• językoznawstwo synchroniczne (statyczne) i

językoznawstwo diachroniczne (ewolucyjne)

• synchronia (stan języka) i diachronia (faza

ewolucji)

• rola synchronii z perspektywy mówiącego

(mówiący widzi STAN języka, nie obchodzi go

historia języka)

• rola świadomości użytkownika

SYNCHRONIA I

SYNCHRONIA I

DIACHRONIA

DIACHRONIA

• dynamiczny charakter synchronii (stan

języka zawiera w sobie relikty stanów

przeszłych i zaczątki stanów przyszłych)

• zmiana językowa (nie dotyczy całości

systemu, tylko jego poszczególnych

elementów – pojedynczych)

ga
st

gas
ti

Ga
st

Gäst
e

EPOKA
A

EPOKA
B

SYNCHRONIA I

SYNCHRONIA I

DIACHRONIA

DIACHRONIA

• fakt diachroniczny istnieje sam w sobie

(a=>ä), jego konsekwencje dla stanu systemu

są całkowicie obojętne (tragit=> trägt) – sam

proces nie ma żadnego związku z liczbą mnogą

rzeczowników

• stan danego języka jest zawsze przypadkowy –

język nie jest coraz doskonalszym

mechanizmem służącym do wyrażania pojęć

(sposób wyrażania liczby mnogiej B nie jest

lepszy od sposobu A)

• zmiany językowe powstają bez udziału intencji

SYNCHRONIA I

SYNCHRONIA I

DIACHRONIA

DIACHRONIA

• fakt synchroniczny znaczy nie sam w

sobie, ale przez opozycję (istnienie w
opozycji wykładnika zerowego)

• język jest systemem, który musi być

badany w synchronicznej łączności

• zmiany językowe dotyczą

poszczególnych elementów i muszą
być badane poza systemem

METAFORY DE

METAFORY DE

SAUSSURE’A

SAUSSURE’A

• rzut ciała na płaszczyznę

• dwa przekroje łodygi (przekrój podłużny i

poprzeczny)

• metafora partii szachów

– stan gry w danym momencie a stan języka

– każdy ruch zmienia miejsce tylko jednej figury,

ale odbija się na całym systemie => gracz nie

jest w stanie przewidzieć jego skutków

– znaczenie pionka (figury) – tylko w opozycji do

innych elementów (daną figurę można zastąpić

czymkolwiek innym)

– różnica: zamiar szachisty (szachista ma zamiar

coś osiągnąć)

PROBLEM PRAWA

PROBLEM PRAWA

JĘZYKOWEGO

JĘZYKOWEGO

• imperatywność i powszechność prawa
• prawo synchroniczne: powszechność [+],

imperatywność [-] (jest tak, ale mogłoby

być zupełnie inaczej)

• prawo diachroniczne: imperatywność

[+], powszechność [-] (nieregularność

przegłosu polskiego)

• punkt widzenia panchroniczny (tak

ogólny, że aż pozajęzykowy – panchronia

dotyczy wyłącznie systemu dźwięków)

ELEMENTY JĘZYKA

ELEMENTY JĘZYKA

• byty konkretne (znaki językowe) i abstrakcyjne

(pojęcia i dźwięki)

• metody delimitacji (rozgraniczania jednostek)

–

BARKAROLA

–

człowiek : ludzie, rok : lata, brać : wziąć

–

trudność uchwycenia bytów językowych (stąd:

WYRAZY)

• problem tożsamości synchronicznej (które różnice

dźwiękowe są nieistotne: wiele razy wymówiony ten

sam wyraz – metafora pociągu Warszawa – Kraków

(12.15) => nowy akt foniczny i psychologiczny, a

tożsamość RELACJI między nimi)

ELEMENTY JĘZYKA

ELEMENTY JĘZYKA

• jednostka a wartość (znaczenie jednostki

w układzie, w stosunku do innych

jednostek – konik szachowy zamieniony

na porcelanową figurkę gęsiarki z taką

samą przypisaną wartością, moneta –

znaczenie w stosunku do innych monet)

fr.
mouton

ang.
mutton

ang.
sheep

WARTOŚĆ W UJĘCIU

WARTOŚĆ W UJĘCIU

POJĘCIOWYM

POJĘCIOWYM

• wynająć = affittare + prendere in affitto
• wartość liczby: opozycja dwóch lub

trzech kategorii

• wartość czasu (opozycja dwóch lub

trzech elementów) [czas przyszły w
języku pragermańskim]

• aspekt czasownikowy (polski a

francuski/ włoski/ angielski)

WARTOŚĆ W UJĘCIU

WARTOŚĆ W UJĘCIU

MATERIALNYM

MATERIALNYM

• wartość w ujęciu dźwiękowym (czy w

języku istnieje dana opozycja, np. r : l
w języku polskim i japońskim, typy e
w języku polskim i francuskim)

• wartość w ujęciu literowym (różnice

między literami, np. ‘t’ i ‘d’)

• W JĘZYKU WYSTĘPUJĄ WYŁACZNIE

OPOZYCJE!!!

ZWIĄZKI SYNTAGMATYCZNE

ZWIĄZKI SYNTAGMATYCZNE

I ASOCJACYJNE

I ASOCJACYJNE

A B C D E
F G D’

D”

D’’
’

Ten sposób zachowania jest nie-
akcept-ow-alny.

nieswój
nienowy
niezapisany
niezbywalny
nieprodukowal
ny

akceptowa
ć
akceptacja
akceptowa
ny
akceptant

lądować
budować
komunikowa
ć
pakować
radować

mierzalny
zachorowalny
wykonalny
osiągalny
przetłumaczalny