Jak kształtować

umiejętność uczenia się

– czynniki decydujące o

powodzeniu w pracy

samokształceniowej i

samowychowawczej

Wstęp

Przemiany we współczesnym świecie, głównie

globalizacja technologii i rozwój cywilizacji

informacyjnej zwiększają możliwości dostępu

człowieka do wiedzy. Sprzyjają również jego

wzrostowi mobilności także w celach

zatrudnienia. Jednocześnie mogą stanowić

czynnik, który wyklucza osoby bez

odpowiedniego wykształcenia z

wymagającego rynku. W związku z

przyspieszonym rytmem przemian zmienia

się kształcenie dorosłych. Odchodzi się od

myślenia jedynie o wyrównawczym

charakterze edukacji dorosłych na rzecz

kształcenia ustawicznego. Nowoczesny

człowiek nieustannie się kształci i rozwija

swoje kompetencje. Dba również o

zdobywanie nowych kwalifikacji zawodowych.

POJĘCIA

Nadrzędnym wobec samokształcenia pojęciem jest

samoedukacja. W jego zakres wchodzą dwa

procesy:

 Samowychowanie: ma doprowadzić do

przyswojenia sobie hierarchii wartości,

wypracowania wartościowych poglądów, przekonań

postaw, ukształtowania charakteru moralnego,

wysokiego stopnia kultury estetycznej oraz

sprawności fizycznej. Jest to aktywność własna

jednostki, praca człowieka nad sobą, doskonalenie

samego siebie, autoformacja, kształtowaniem

samego siebie. Z samowychowaniem mamy do

czynienia wówczas, gdy człowiek wobec samego

siebie podejmuje czynności wychowawcze, czyli

określa cele wychowania, ustala zadania, dobiera

metody postępowania oraz kontroluje je i ocenia;

 Samokształcenie: poznawanie rzeczywistości,

rozwój sfery intelektualnej, zdobywanie operatywnej

wiedzy, wyrabianie określonych umiejętności:

Proces samokształcenia ma

dwa ujęcia :

 wąskie, scharakteryzowane jako proces

przyswajania wiedzy, umiejętności i nawyków

 szerokie – rozumiane jako kształtowanie własnej

osobowości według jakiegoś wzoru, ideału.

Samowychowanie, choć jest pojęciem

wieloznacznym i nieostrym, to zasadniczo łączy

się z aktywnością własną jednostki, pracą

własną na rzecz siebie. W rzeczywistości oba

procesy nakładają się na siebie, co sprawia, że

najczęściej rozpatruje się je łącznie, tradycyjnie

pod pojęciem samokształcenia lub aktualnie

pod pojęciem autoedukacji

POTRZEBY KIERUJACE DĄŻENIEM

SAMOKSZTAŁCENIA

• potrzeby poznania świata
• potrzeby sprawnego

działania

• potrzeby poznania siebie
• potrzeby własnego

rozwoju

Bogdan Suchodolski wyróżnia cztery grupy
potrzeb kierujących dążeniami
samokształceniowymi. Są to:

WARUNKI powodzenia

pracy samokształceniowej

J. Półturzycki wymienia trzy podstawowe warunki powodzenia w

pracy samokształceniowej:

 1. Samodzielność, która występuje wówczas, gdy

samokształcący się sam planuje swe działanie, dobiera do jego

realizacji odpowiednie formy i me tody postępowania, kontroluje

jego przebieg i ocenia uzyskiwane rezultaty.

 2. Świadome dążenie do realizacji wytyczonego celu, który musi

być wyraźnie sprecyzowany. Podejmujący samokształcenie chce

uzyskać wiedzę w zakresie szkoły podstawowej, średniej lub

wyższej i ten poziom staje się celem, do którego dąży. Specyfiką

samokształcenia jest jednak dynamizacja i systematyczny rozwój

celu w trakcie jego realizacji. Ktoś np. pragnie ukończyć szkołę

średnią, ale w trakcie realizacji tego celu nabiera chęci i

potrzeby dalszego kształcenia się i podejmuje studia wyższe.

 3. Opanowanie pewnego podstawowego zasobu wiedzy,

rozwinięcie zainteresowań i zamiłowań, wdrożenie do

umiejętności pracy umysłowej. Dopiero na tej podstawie można

rozwijać pracę samokształceniową.

• Wymienione warunki powodzenia w

samokształceniu łączą się z

umiejętnością kształtowania własnych

potrzeb oświatowych, prowadzących do

szerokich zainteresowań i aktywności

intelektualnej. Prowadzi to w

konsekwencji do korzystania z różnych

źródeł informacji, uczestniczenia w

ciekawych formach pracy oświatowej, a

przez to do poszerzenia kręgu swych

zainteresowań i zdobywania coraz to

nowych terenów wiedzy. Poczynania te

mogą być poważnie wzbogacane dzięki

nowoczesnej technologii kształcenia.

O powodzeniu w pracy

samokształceniowej decyduje:

• właściwa organizacja warsztatu

pracy samokształceniowej w
domu,

• umiejętność doboru odpowiednich

źródeł samokształcenia i
korzystania z nich,

• dobór właściwych, w stosunku do

celów, metod samokształcenia

• umiejętność wystrzegania się

błędów w samokształceniu.

Powodzenie w pracy

samokształceniowej zależy także od

stanu zdrowia samouka, jego kondycji

psychicznej i materialnej, a także od

wielu innych czynników, takich jak:

1) umiejętność planowania pracy

samokształceniowej,

2) umiejętność poprawnego

rozumowania,

3) krytycyzm,
4) umiejętność obserwacji,
5) rzetelność i wytrwałość,
6) samokontrola i samokrytycyzm,
7) umiejętność koncentracji

MOTYWACJE

Motywacja odgrywa szczególna rolę w procesie

samokształcenia, jest siła napędową samokształcenia

i warunkuje jego trwałość. Można wyróżnić

następujące motywy:

 dążności kompensacyjne (poznanie i uświadomienie

sobie własnych braków, pragnienie awansu

społecznego, potrzeba samourzeczywistnienia)

 chęć podniesienia kwalifikacji

 korzyści materialne i perspektywa polepszenia

warunków bytowania rodziny

 wymogi stanowiska pracy

 chęć poszerzenia własnej wiedzy

 ambicja zainteresowanie określonym kierunkiem

wiedzy

ROLA PAMIĘCI I MYŚLENIA

• Bardzo ważna jest pamięć w procesie

poznawania. Potocznie wraz z wiekiem

pamieć w procesie się pogarsza. Wg badań

już po 25 roku życia są widoczne oznaki

zmian negatywnych. Należy całościowo

analizować takie elementy jak

zapamiętywanie, przypominanie,

zapomnienie, trwałość i łatwość pamięci,

gotowość, wierność oraz pojemność pamięci.

Pamięć NALEŻY ĆWICZYĆ!

 Badania dowodzą że do 60 r.ż. poziom

inteligencji człowieka jest na względnie

stałym poziomie. Po 60 r.ż. widoczny

jest spadek, ale głównie w dziedzinach

umiejętności psychomotorycznych jak

pamięć, uwaga, rozumienie, szybkość

reakcji. Natomiast wiedza społeczna,

zdolności słowno-pamięciowe,

rozumienie matematyczne wydaja się

nie podlegać starzeniu.

 Obniżenie się możliwości

intelektualnych nie przebiega

jednakowo u wszystkich. Osoby

aktywne przez całe życie wykazują

niewielki regres wraz z wiekiem lub go

wcale nie maja.

Zdaniem Z. Włodarskiego utrwalaniu zapamiętanego

materiału sprzyja:

 Sen, który powoduje wyraźne zmniejszenie spadku

krzywej zapominania. W pewnych sytuacjach po 8

godzinach snu człowiek pamięta trzykrotnie więcej

niż po 8 godzinach czuwania. Tak duże znaczenie

ma sen jedynie wówczas, gdy następuje

bezpośrednio po uczeniu się.

 Nierozpoczynanie uczenia się nowego materiału (z

innego przedmiotu i tuż po opanowaniu

poprzedniego. Wyniki badań naukowych wykazały,

że ze wszystkich rodzajów aktywności następującej

po zapamiętaniu najbardziej niebezpieczne są te,

które polegają na uczeniu się nowego materiału. W

pewnych sytuacjach przyspieszają one w znacznym

stopniu zapominanie materiału uprzednio

przyswojonego, niwecząc w dużej mierze

dawniejsze osiągnięcia.

Dwie kategorie pamięci:

 pamięć bezpośrednia- zapamiętywanie tych

treści które znajduja się obecnie w polu naszej

uwagi. Ta pamięć wraz z wiekiem się pogarsza.

Wynika to z tego ze wraz z wiekiem jesteśmy

bardzo podatni na bodźce które nas rozpraszają.

 pamięć pośrednia- wg badań z wiekiem ma się

trudności z zapamiętywaniem treści, jeśli

przestały być one częstym przedmiotem mysli i

uwagi.

Braki są bardzo często kompensowanie takimi sprawami jak

mądrość, intuicja, doświadczenie, introspekcja, empatia,

zrozumienie, cierpliwość, delikatność.

ZNACZENIE UWAGI

 Uwaga jest to proces skierowania świadomości na

określony przedmiot lub zjawisko. Zwraca ona nasze

myśli w wyznaczonym przez nas kierunku i

podtrzymuje to ukierunkowanie.

 Jedną z cech uwagi jest jej trwałość. Trwałość uwagi

jest to zdolności skoncentrowania się na jednym

przedmiocie bez przerwy w ciągu dłuższego czasu.

 Z trwałością uwagi powinna łączyć się jej podzielność.

Podzielnością uwagi nazywamy właściwość

jednoczesnego obserwowania kilku przedmiotów, np.

słuchania pilnie wykładu i automatycznego robienia z

tego wykładu notatek. Każdy uczący się powinien

ćwiczyć podzielność swojej uwagi

Co sprzyja koncentracji

uwagi?

Czynników jest wiele, do najważniejszych z nich

należą:

 chęć dobrego wykonania pracy niezależnie od

nagrody lub kary, czyli odpowiednie nastawienia

psychiczne do pracy,

 wyciąganie wniosków z rezultatów własnej pracy
 spokój w miejscu pracy (nauki)
 przerwy w samokształceniu w odpowiednim

czasie,

 dostrzeganie związków samokształcenia z

życiem i pracą zawodową.

PLANOWANIE

• Samokształcenie jest złożona

działalnością umysłową polegająca na
aktywnym zdobywaniu umiejętności i
wiadomości. Istotnym warunkiem
powodzenia w pracy
samokształceniowej jest należyta jej
organizacja realne planowanie.

Profesor Tadeusz Kotarbiński wymienia

dziewięć cech dobrego planowania:

 Plan powinien być przede wszystkim celowy, tzn. powinien

być przydatny tego celu, dla którego został zrobiony.

 Plan powinien być wykonalny, czyli powinien uwzględniać

rzeczywiste możliwości wykonawcze. Niewykonalność planu,

zbytni optymizm i wiara własne siły prowadzą często do prób

ryzykownych, kosztownych, nieudanych. kończących się

zaniechaniem zaplanowanej pracy.

 Plan powinien być wewnętrznie zgodny. Innymi słowy, nie

może on zawierać postanowień sprzecznych ze sobą,

czynności równoczesnych i innych elementów pozostających

w kolizji. Dobry plan jest operatywny, tzn. łatwiej się według

niego orientować, wyznacza postępowanie

ekonomiczniejsze, łatwiej wykonalne.

 Plan powinien być elastyczny. Dobry plan powinien

przewidywać różne alternatywy modyfikujące działania w

zależności od okoliczności, których góry nie można

przewidzieć.

 Plan powinien być szczegółowy, lecz nie drobiazgowy.

Powinien przewidywać istotne czynności do wykonania,

ale nie te, które krępują wykonawcę.

 Cechą dobrego planu jest długodystansowość. Trzeba

szukać w każdym przypadku jakiegoś optimum

czasowego dystansu i liczyć się z osiągniętym już w

chwili konstrukcji planu stanem wcześniejszego

zaplanowania własnych działań.

 Plan dobrej nakazuje przewidywanie końcowego

terminu działania, czyli dobry plan musi zawierać

wszystkie elementy potrzebne do terminowej i

właściwej realizacji, a więc nie tylko zadania i

zamierzenia, ale także środki do ich wykonywania i inne

niezbędne dane.

 Cechą dobrego planu jest racjonalność. Racjonalność

pozwala osiągnąć cel opierając się na rzeczywistej

wiedzy o przedmiocie zamierzonych działań, metodach

ich prawidłowej realizacji i skutecznych środkach.

 Również planowanie samokształcenia musi uwzględniać

- jak wynika z cech dobrego planu - zarówno elementy

czasowe i ich następstwa, jak i elementy przestrzenne i

ich rozmieszczenie, a wreszcie związki logiczne między

przedsiębranymi środkami, a poszczególnymi celami

odcinkowymi składającymi się na realizację

całościowego zamierzenia stanowiącego przedmiot

planu.

 Samokształcenie w domu trzeba tak sobie

zorganizować, aby móc efektywnie uczyć się w

ciszy i w skupieniu, nie wchodząc w kolizję z

pracami i przyzwyczajeniami innych

domowników. Najlepszym rozwiązaniem tego

problemu byłaby możliwość korzystania z

oddzielnego pokoju lub części pokoju we

wspólnym pomieszczeniu.

 Niezależnie jednak od warunków domowych

obowiązywać musi zasada stałego miejsca

pracy samokształceniowej w domu. Samouk

musi wiedzieć, gdzie dziś i jutro będzie się

uczył, gdzie i w jakim porządku przechowuje

potrzebne mu do uczenia się pomoce. Człowiek

pracujący i uczący się nie może tracić czasu na

nieustającą adaptację do różnych miejsc i

warunków uczenia się, na poszukiwania po

całym mieszkaniu narzędzi samokształce

niowych. Stałe miejsce do uczenia się i jego

właściwe oraz funkcjonalne urządzenie w

bardzo dużym stopniu decyduje o sprawności i

skuteczności samokształcenia; sto już połowa

powodzenia w tym procesie.

HIGIENA PRACY

SAMOKSZTAŁCENIA

Niezwykle ważne podczas

wdrażania do

samokształcenia są warunki

pracy. Poznanie higieny pracy

umysłowej przynosi

pozytywne rezultaty w pracy

samokształceniowej. Są to:

 Miejsce do pracy

samokształceniowej- pokój

powinien być niezbyt mały, nie

zatłoczony, dobrze

przewietrzony, optymalna

temperatura, ok.18-20 C,

odpowiednia wilgotność

powietrza, światło o mocy 60- 80

W, padać powinno na biurko z

lewej strony uczącego się, krzesło

dostosowane do wzrostu

uczącego się, barwy ścian pokoju

powinny być niezbyt jaskrawe, w

pokoju powinna być cisza i spokój

.

 Zmęczenie, przemęczenie i znużenie-

czas pojawienia się zmęczenia u uczących

bywa różny, przyczyną przedwczesnego

zmęczenia może być brak

zainteresowania przedmiotem nauki,

długotrwałe słuchanie wykładów,

wytężanie wzroku w trakcie czytania,

stałe napięcie uwagi itp., zmęczenie znika

po zrobieniu kilku przerw w nauce lub po

dostatecznie długim wypoczynku; gdy nie

pomaga przerwa lub uczeń jest zmęczony

tuż po rozpoczęciu nauki można mówić o

przemęczeniu, jest konsekwencją nauki

bez wytchnienia, potrzebna jest

konsultacja lekarska, znużenie jest

brakiem gotowości i chęci do wysiłku, nie

można go usunąć przez odpoczynek,

występuje przez nieprzestrzeganie zasad

higieny pracy umysłowej.

 Wypoczynek i znaczenie snu- wypoczynek

może być czynny np.: spacer, sport lub

bierny np.: sen, oglądanie TV, słuchanie

radia, czytanie itp., odpowiednia ilość snu

jest indywidualna dla każdego, zalecane

jest spanie przy otwartym oknie lub w

przewietrzonym pokoju, ważna jest w miarę

regularna godzina chodzenia spać.

 Racjonalne odżywianie się - jedzenie

powinno być pożywne i lekkostrawne,

zawierające białko i witaminy, w miarę

regularne godziny jedzenia.

 Rozkład dnia pracy- dobrze jest zaplanować

rozkład dnia następnego dzień wcześniej,

aby znaleźć czas na wszystko- pracę,

odpoczynek, rozrywkę i sen.

 

WYBRANE METODY

SAMOKSZTAŁCENIA:

 Zdaniem J. Półturzyckiego ważna jest umiejętność

celowego i świadomego doboru lektury,

wykorzystywania innych źródeł wiedzy, w tym

pracy, tekstów źródłowych, encyklopedii i

słowników.

 Możliwości korzystania z różnych źródeł wiedzy w

samokształceniu w dużym stopniu zależą od

dostępności do nich oraz od opanowania i

doskonalenia metod i technik samokształcenia

odpowiadających specyfice poszczególnych źródeł

wiedzy. Trzeba zatem nie tylko wiedzieć, z czego się

uczyć, jak czytać i zapamiętywać, w jaki sposób

słuchać, rozumieć to, co się czyta lub czego się

słucha, czyli trzeba opanować metody i techniki

skutecznego samokształcenia.

racjonalne i szybkie

czytanie:

Wybór i ogólne zapoznanie się z treścią ksiązki.

 Wybór odpowiednich książek służących do samokształcenia nie jest

sprawą łatwą. Nawet w bardzo wąskich dziedzinach wiedzy nikt nie

jest już w stanie przeczytać wszystkich publikowanych prac.

Utrudnia to wybór najważniejszych i najcenniejszych pozycji.

Techniki czytania.

 Rozróżniamy kilka rodzajów czytania:

 Czytanie głośne

 Czytanie ciche

 Czytanie wzrokowe

 W trakcie czytania szczegółowo powinniśmy zapoznać się także z

przypisami, tabelami i ilustracjami gdyż stanowią one integralna

częśc książki.

Szybkie czytanie

 Badania naukowe wykazały, iż zwiększenie tempa czytania daje nie

tylko oszczędność czasu, lecz także lepsze rezultaty w rozumieniu

czytanego tekstu.

Szybkość czytania zależy między innymi od

poziomu intelektualnego i wykształcenia

człowieka. Podwyższenie poziomu ogólnego

wykształcenia czytelnika stwarza możliwość

zwiększenia efektu jego czytania. Ale nie

tylko poziom wykształcenia i stopień rozwoju

intelektualnego ma wpływ na szybkość

czytania. Tempo czytania zależy też w dużym

stopniu od ćwiczeń w szybkości czytania i - co

za tym idzie - od wprawy w takim czytaniu.
Ćwicząc szybkość czytania należy zwrócić

uwagę na następujące kwestie

 Nie wracać podczas czytania do tekstu już

przeczytanego.

 Czytać tylko oczami - nie wymawiać

bezdźwięcznie słów samymi ruchami warg.

 Po przeczytaniu bardzo szybko pewnej partii

tekstu, warto zrobić w pamięci krótki przegląd

najważniejszych myśli zawartych w tekście.

umiejętne słuchanie

• W samokształceniu głównym źródłem wiedzy jest słowo mówione i

pisane. Chcąc korzystać ze słowa mówionego, musimy opanować
technikę słuchania, a szczególnie umiejętność uważnego i aktywnego
słuchania.

Jak należy słuchać w sposób właściwy?
• Pierwszym warunkiem dobrego i aktywnego słuchania słowa mówionego

jest skupienie uwagi. Pomaga w tym przygotowanie się do tematu
wykładu i selekcja tego, czego się słucha. Można przyjąć jako regułę, że
im lepsze jest przygotowanie się do tematu, tym większe będzie
zainteresowanie wykładem lub dyskusją. Koncentracji uwagi służy także
właściwa selekcja tego, czego się słucha. Doświadczony słuchacz
puszcza mimo uszu sprawy mało ważne w wykładzie, w rozmowie lub w
dyskusji. Koncentruje się natomiast na problemach najistotniejszych i
dzięki temu może je dobrze zapamiętać i precyzyjnie przeanalizować.

• Równie ważne jest nastawienie psychiczne, które można określić jako

postawę zrozumienia, polegające na intencji uchwycenia tego, co mówca
chce powiedzieć. Nie zawsze jest to łatwe, mówca bowiem formułując
myśli kształtuje je dopiero w toku mówienia, szuka dla nich odpowiedniej
formy, porzuca jedną wersję, dobiera drugą itp. Jeśli trudno jest podążyć
za tokiem rozumowania wykładowcy, należy grzecznie mu przerwać i
poprosić o bardziej jasne sformułowanie prezentowanych tez.

umiejętne notowanie

 Podstawowym warunkiem skutecznego

samokształcenia jest sporządzanie notatek z

przeczytanych książek, artykułów, wykładów,

dyskusji, a także obejrzanych sztuk teatralnych

czy filmów.

 Notowanie jest to utrwalanie na papierze w

możliwie skróconej, ale wyraźnej i jasnej formie

myśli, wniosków i skojarzeń.

 Notowanie, wymaga większej dyscypliny

umysłowej i większej selekcji materiału niż np.

lektura książki bez notowania. Dobrze

sporządzona i właściwie przechowana notatka

jest ważnym elementem banku naszej wiedzy,

odciąża pamięć a jest stale do dyspozycji.

Ważną rzeczą jest umiejętność

notowania, bowiem racjonalne

notowanie rozwija percepcję, pozwala na

korygowanie sądów. Notatki mogą

również odciążyć pamięć od nadmiaru

danych, których nie musimy od razu

przyswoić. Sprawą zasadniczą jest to, co

należy notować. We wskazówkach doty

czących sposobów notowania podaje się

na ogół, że należy notować:

 myśli zasadnicze

 terminy wraz z definicjami

 wskazówki do tyczące metod

opracowania

 Dane

 skąd należy zaczerpnąć wiadomości

uzupełniające.

Generalnie rzecz biorąc, samouk
powinien dbać, aby w jego
notatkach znalazły się zawsze:
definicje oraz tezy.

Zaleca się też notowanie skrótami
takimi jak: e. = ekonomia, p. =
pieniądz. Każdy powinien prowadzić
własny system skrótów dla
najczęściej występujących słów,
dbając jedynie o to, aby zapisany
tekst pozostał czytelny i zrozumiały.

korzystanie z konsultacji i

dyskusji

korzystanie z konsultacji

 „Konsultacja" to wyraz pochodzenia łacińskiego

oznaczający „naradę", „pytanie". Odnosimy ją do

porady u specjalisty w jakiejś sprawie, zasięgnięcia

rady u rzeczoznawcy. Podobne, a nawet identyczne

znaczenie tego słowa stosujemy w przypadku

konsultacji w samokształceniu.

 Na konsultację należy przybyć z odpowiednim

nastawieniem psychicznym, które powinno się

objawiać aktywnym zainteresowaniem, skupieniem i

czynną uwagą.

 W toku konsultacji należy prowadzić notatki, które z

jednej strony przyczyniają się do skuteczniejszego

utrzymania napięcia uwagi, a z drugiej będą

uzupełnieniem notatek wykonanych w czasie wykładu

bądź w domu w czasie pracy z lekturą.

 Oczywiście w notatkach zapisujemy jedynie niektóre

elementy konsultacji, myśli zasadnicze, nowe

terminy, ważne informacje oraz pytania i polecenia,

jakie otrzymamy od prowadzącego.

Do konsultacji trzeba podejść

indywidualnie, w zależności od swoich

potrzeb, gdyż tylko wtedy będą one

pomocne w organizacji własnego

warsztatu pracy i w samokształceniu.
Sumując rozważania na temat

konsultacji należy stwierdzić, iż

spełniają one w samokształceniu tak

ważne funkcje jak:

• porządkowanie, pogłębianie i

systematyzowanie materiału,

• tworzenie w nim spójnych logicznych

całości,

• zwiększanie posiadanej wiedzy

• systematyczne sprawdzanie jej

stanu.

korzystanie z dyskusji

Aby dyskusja przyniosła założone efekty,

strony dyskutujące muszą spełnić kilka

warunków, przede wszystkim powinny:

 przestrzegać kolejności w zabieraniu

głosu, nie przerywać mówiącemu, nie

przeszkadzać mu mimiką;

 przed zabraniem głosu starannie

przemyśleć treść wypowiedzi; należy

mówić zwięźle, jasno, według planu;

 za punkt wyjścia w polemice uznać

problem, a nie osobę, która wypowiada

poglądy;

 uwydatnić logiczną strukturę swej

wypowiedzi (po pierwsze, po drugie...), na

zakończenie krótko podsumować

wypowiedź;

• zabierać głos tylko w sprawach

dotyczących tematu dyskusji;

• uwzględnić prawo innych do głosu;

• nie podkreślać zbytnio swych

osiągnięć, wartości, dorobku

zawodowego;

• nie powtarzać tego, co powiedzieli już

przedmówcy

Aktywne uczestnictwo w dyskusji

przede wszystkim polega na aktywnym

słuchaniu i wypowiadaniu swojego

zdania.
Oprócz aktywnego słuchania o

powodzeniu dyskusji decyduje

umiejętność dyskutowania.

W trakcie samokształcenia metody

mają pomóc w jak najskuteczniejszym

osiągnięciu rezultatów przewidzianych

w jego programie. Charakteryzując

metody samokształcenia należy

rozróżnić dwie zasady ich podziału:

• pierwsza zależy od źródła wiedzy,

• druga – od etapu w procesie

samodzielnego uczenia się.
Dobór metod zależy także od

przedmiotu uczenia się, od typu

osobowości uczącego się. Jedna

metoda uczenia się nie może nam w

pełni wystarczyć i należy łączyć różne

metody tak, jak łączymy źródła

wiedzy.

BŁĘDY MOGĄCE WYSTĄPIĆ W

PRACY SAMOKSZTAŁCENIOWEJ

 Ogólnie biorąc błędy w samokształceniu można

traktować jako odejście od prawidłowej drogi

zdobywania nowych wiadomości i umiejętności. Do naj

bardziej rozpowszechnionych błędów w

samokształceniu zaliczyć należy:

 Uczenie się niedbałe, powierzchowne. Główną

przyczyną tego rodzaju błędu może być brak

dostatecznego czasu na samokształcenie, zbyt trudny

bądź przeładowany program samokształcenia, a

czasem nawet zwykłe le nistwo samouka. Błąd ten

polega na powierzchownej analizie pojęć i za gadnień,

na przesadnym zaufaniu do własnej pamięci oraz do

szybkiego, gruntownego zrozumienia opanowywanego

materiału. Zapobiegać temu błędowi można przez

wnikliwą analizę przerabianych zagadnień, przez

dokładność w uczeniu się.

 Uczenie się bez dostatecznego rozumienia

opanowywanych treści. Przyczyną tego

błędu mogą być słabe zdrowie lub niekorzystne

cechy charakteru (np. brak umiejętności

koncentracji uwagi, niestałość w postępowaniu,

brak wytrwałości w pracy nad sobą). Wiedza

zdobyta podczas takiego uczenia się jest

fragmentaryczna, bez wewnętrznych powiązań

logicznych, często mało zrozumiała. Nic zatem

dziwnego, że szybko ulatuje z pamięci, jest

zapomniana.

 Uczenie się książkowe w myśl zasady

„sztuka dla sztuki", czyli zdobywanie

wiadomości nie są w żadnym stopniu związane

z potrzebami życia, z pracą zawodową bądź

zainteresowaniami, z konkretnym działaniem.

Jeśli zdobywana wiedza teoretyczna ma nikłą

przydatność praktyczną, to wówczas szybko

ulega zapomnieniu, nawet w kilka dni po

pozytywnym zdaniu egzaminu z danego

przedmiotu.

• Uczenie się „na termin", czyli

uczenie się na wyznaczony dzień,

np. ten, w którym odbyć się ma

egzamin. Brak głębszego

zainteresowania przerabianym

materiałem, brak rozłożenia procesu

uczenia się w czasie, mały stopień

wyuczenia i brak nastawienia na

trwałe zapamiętanie danego

materiału powodują, że wiedza

zdobyta metodą „uczenia się na

termin" jest zazwyczaj bardzo

krótko przechowywana w pamięci i

szybko ulega zapomnieniu.

 Uczenie się werbalne, czyli uczenie się

nastawione na opanowanie reguł, zasad,

definicji, dowodów, wyliczeń bez

należytego zrozumienia związków między

pojęciami, bez uchwycenia istoty problemu.

Z konieczności więc osoba ucząca się

werbalnie przyjmuje biernie słowa

(mówione, czytane), a jeśli się wysila, to

chce po prostu zapamiętać. W tym celu w

miarę potrzeby powtarza materiał aż do

dosłownego „wykucia". Uczący się

werbalnie jest nastawiony na wierną

reprodukcję testu, układu słów, a nie

układu myśli. Typową postacią uczenia się

werbalnego jest uczenie się formułkowe.

Uczący się „wkuwa" wzory, twierdzenia,

formułki, definicje bez zrozumienia ich

sensu, przy czym niekiedy czyni to w

przekonaniu, że w nich tkwi istota wiedzy.

• Oprócz wymienionych, najbardziej

typowych błędów, samoucy często

popełniają błędy wynikające z

nieprzestrzegania praw pamięci,

czyli procesów zapamiętywania,

przechowywania i przypominania.

• Poprawne i skuteczne

samokształcenie polega między

innymi na wystrzeganiu się

opisanych tu błędów. Jest to możliwe

przy rzetelnej i systematycznej pracy

umysłowej, przy poważnym

traktowaniu przyjętego na siebie

obowiązku samodzielnego uczenia i

doskonalenia się.

PRZEZWYCIĘZANIE BŁEDÓW

 Samouk musi dokonywać analizy, poznawać

przyczyny, opanować metody przezwyciężania.

 Ważne jest aby program samokształcenia nie

był zbyt trudny, by dobór podręczników i
tekstów do samodzielnego opanowania nie
przekraczał możliwości umysłowych i
czasowych samouka.

 każda trudność wymaga zwiększonego wysiłku,

ale i mobilizuje. Pokonywanie trudności daje
zadowolenie, uleganie im sprawia zawód

SAMOKONTROLA I

SAMOOCENA

 Integralną częścią samokształcenia są procesy

autoregulacyjne , których poprawny przebieg stanowi

warunek skutecznego przyswojenia sobie wiedzy i

sprawności. Wyróżnić tu trzeba samokontrolę,

samoocenę i autokorektę. Wszystkie te trzy czynności

są niezwykle istotne, a umiejętność ich wykonywania

decyduje o rezultatach samokształcenia.

 Samokontrola i samoocena są ściśle ze sobą powiązane,

ponieważ osoby uczące się, kiedy kontrolują stopień

przyswojenia sobie wiedzy i opanowania sprawności,

muszą jednocześnie oceniać osiągnięte rezultaty. Po

stwierdzeniu ewentualnych niedociągnięć korygują

swoje błędy i braki, a więc przeprowadzają autokorektę,

która polega na poprawianiu popełnionych błędów i

uzupełnieniu własnych niedostatków, jakie wykaże

samokontrola i ujawni samoocena.

 Podstawową cechą gwarantującą wartość

samokontroli i samooceny jest obiektywizm.

Chodzi o to, aby oceniać stan swojej wiedzy

i sprawności zgodnie z rzeczywistością - ani

zbyt wysoko, ani zbyt nisko. Tylko wtedy

jest możliwe podejmowanie właściwych

decyzji dotyczących potrzebnych zabiegów

autokorektywnych - rodzajów i liczby

ćwiczeń poprawiających i uzupełniających

zauważone usterki w pracy

samokształceniowej. Ten obiektywizm

niełatwo jest osiągnąć, ponieważ zawsze

najtrudniej kontrolować i oceniać samego

siebie. Tym niemniej należy wszystko robić,

ażeby dojść do takiej umiejętności - choćby

poprzez ciągłą krytyczną analizę swojej

pracy umysłowej i działań praktycznych.

BIBLIOGRAFIA

 A. Matlakiewicz, H. Solarczyk-Szewc, Dorośli uczą

się inaczej. Andragogiczne podstawy kształcenia

ustawicznego, Toruń 2005

 S. Karaś, Sztuka samokształcenia, Warszawa 1994

 http://www.edukacja.edux.pl/p-4862-

samoksztalcenie-w-teorii-i-praktyce.php

 http://andragogika.wyklady.org/wyklad/52_podsta

wowe-uwarunkowania-uczenia-sie-doroslych-.html

 http://www.koweziu.edu.pl/edukator/modules.php?

op=modload&name=News&file=article&sid=258

&mode=thread&order=0&thold=0

 Małgorzata Olczak, Techniki samokształcenia

nauczyciela, „Edukacja i dialog”, Styczeń 2009