Zaburzenia psychiczne i

zaburzenia zachowania

Wykład 3, 4

III rok Psychologii

Przyczyny zaburzeń

Rozróżnienie między przyczynami:

•

koniecznymi (niezbędne do wystąpienia zaburzeń)

•

wystarczającymi

(poczucie beznadziejności –depresja -

tendencje samobójcze)

•

znaczącymi

(zwiększa prawdopodobieństwo zaburzeń)

Ramy czasowe wystąpienia zaburzeń



okres życia (praca, rodzina, okres rozwojowy)



bezpośrednie



odległe

Paradygmaty psychopatologii

(Sterling, Hellewel,

2005)



Biologiczny (zaburzenie funkcjonowanie mózgu,

anomalia struktury, dysfunkcje neurotransmiterów)



Psychologiczny



Uczenia się (uczenie zaburzonego zachowania)



Poznawczy (irracjonalne wzorce myślenia)



Psychoanalityczny (nierozwiązane problemy z dzieciństwa)



Egzystencjalny i humanistyczny (wyjątkowość jednostki,

potrzeby samorealizacji

Zdrowie psychiczne

(Sęk, 2005)

Definicja negatywna:



brak objawów patologicznych



brak zaburzeń i choroby

Definicja pozytywna



zdolność realizacji swoich potencjałów



racjonalne zachowanie



posiadanie zróżnicowanej wiedzy i samowiedzy



zdolność tworzenia więzi i kompetentnego
komunikowania się



zdolność zmagania się z trudnościami

Zachowania odbiegające od normy



dewiacyjne – w wyraźny sposób odbiega od społecznie
przyjętych standardów zachowania



odmienne – w znaczący sposób różni się od przyjętej
powszechnie normy (statystycznej)



zaburzone – brak integracji, co może powodować
upośledzenie radzenia sobie w różnych sytuacjach



dziwaczne – w skrajny sposób odbiega od społecznie
przyjętych norm

Zaburzenie psychiczne

Zaburzenie psychiczne – stan, który:



powoduje znaczące cierpienie lub upośledzenie



jest czymś więcej niż ogólnie przyjętą formą reakcji na konkretne

wydarzenie



stanowi przejaw dysfunkcji psychicznej

(Wakefield, 1992)

Zachowanie zaburzone:



jest uporczywe



w poważnym stopniu zagraża dobru jednostki i/lub

społeczności ludzkiej do której ona należy

Czynniki utrudniające ocenę objawów
psychopatologicznych

Związane z osobą badanego



funkcjonowanie poznawcze



pochodne osobowości



postawa wobec

przeżywanych zaburzeń

psychicznych



objawy chorobowe



wgląd / krytycyzm



bariery kulturowe

Związane z specjalistą i

warunkami



brak tolerancji i

umiejętności wysłuchania



niewłaściwy sposób

reagowania



negatywna kultura

organizacyjna



niewłaściwa zdolność

komunikowania

A. Zaburzenia nerwicowe (objawy, zespoły)

Przyczyny



konflikty wewnętrzne



sytuacje obciążające



predyspozycje osobowościowe

Podstawowy przejaw –

lęk - objawy lęku)



psychiczne



behawioralne



wegetatywno-somatyczne (fizyczne)

Zespoły zaburzeń nerwicowych

(wg DSM-IV, ICD-10)



Zespół fobii



agorafobia



fobia społeczna



fobie specyficzne

(



Zespół lęku napadowego (paniki)



Zespół lęku uogólnionego



Zespół natręctw (anankastyczny, obsesyjno-kompulsywny)



Zespoły konwersyjne



Zespoły dysocjacyjne



Zespoły o postaci somatycznej



Zespół stresu pourazowego

B.

Wybrane zaburzenia osobowości i

zachowania

(objawy i zespoły)

Zaburzenie osobowości

„… utrwalone , sztywne, dezadaptacyjne

wzorce

postrzegania i reagowania na otoczenie, które w
znacznym stopniu odbiegają od oczekiwań
występujących w kulturze, w której żyje dana
osoba”

(DSM, APA. 1994)

Kryteria rozpoznawania zaburzeń osobowości



obszary zaburzeń - co najmniej dwa spośród czterech (poznawczy,

afektywny, interpersonalny, kontroli impulsów)



sztywność wzorca zachowań (syt. osobiste, społeczne)



cierpienie, ograniczenie w funkcjonowaniu społecznym,

zawodowym..



stabilność zachowań (od okresu adolescencji, wczesnej dorosłości..



nie jest manifestacją ani konsekwencją innego zaburzenia



nie jest spowodowany stanem somatycznym, urazem głowy,

działaniem środków uzależniających

WYKŁAD 4. cd. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia
zachowania

Podział zaburzeń osobowości wg cech

(Meyer, 2008)

1. Zaburzenia, które jawią się jako dziwaczne i ekscentryczne –

osobowość



paranoiczna



schizoidalna



schizotypowa

2. Zaburzenia, które jawią się jako emocjonalne, dramatyczne –

osobowość



histrioniczna



narcystyczna



emocjonalnie niestabilna – z pogranicza (borderline personality disorder)

3. Zaburzenia oparte na lęku – osobowość



unikająca



zależna



obsesyjno-kompulsywna



bierno-agresywna

C. Zaburzenia afektywne (objawy i zespoły)

Podstawowe objawy zaburzeń afektywnych -

zaburzenia nastroju:



depresja



mania



euforia



labilność



drażliwość



dysforia

Depresja i mania nie są zespołami (depresyjnym i

maniakalnym) -charakteryzują się zróżnicowanym

obrazem psychopatologicznym

cd.

Zespoły zaburzeń afektywnych



Zespół depresyjny



Zespół maniakalny

Podział tradycyjny zaburzeń depresyjnych ze względu na
etiologię:



wywołane chorobami somatycznymi



wywołane czynnikami psychologicznymi



wywołane czynnikami konstytucjonalnymi (endogenne)

Tradycyjne ujęcie zespołów depresyjnych



choroba afektywna jednobiegunowa (depresja)



depresja w chorobie afektywnej dwubiegunowej



psychoza schizoafektywna (objawy z kręgu zaburzeń
schizofrenicznych, depresji i manii)

cd.



Cyklotymia (stałe wahania nastroju, liczne epizody
łagodnej depresji)



Sezonowe zaburzenia nastroju



Zaburzenia afektywne związane z cyklem rozrodczym



przedmiesiączkowe zaburzenia dysforyczne



depresja w czasie ciąży



przygnębienie poporodowe (baby blues)



depresja poporodowa



psychoza poporodowa

D. Zaburzenia schizofreniczne – objawy

(wg. Bleulera)

Objawy osiowe



autyzm



bladość afektu



rozkojarzenie myślenia



zjawiska „ambi” – odzw.
rozpad struktury osobowości



ambiwalencja uczuć



paratymia (uczucia –
treść)



paramimia
(niedostosowanie
ekspresji)



ambisentencja (sprzeczne
sądy)

Objawy dodatkowe



zaburzenia percepcji
(omamy)



zaburzenia myślenia
(urojenia)



zaburzenia nastroju



zaburzenia zachowania

Objawy pierwszorzędowe wg. Kurta
Schneidera



głosy komentujące



głosy dyskutujące



ugłośnienie myśli



nasyłanie myśli



zabieranie myśli



przesyłanie myśli na odległość



doznania zewnętrznego wpływu na wolę lub działanie



doznania zewnętrznego wpływu na afekt



oddziaływania somatyczne (owładnięcie)



spostrzeżenie urojeniowe

Dezorganizacja psychiczna w efekcie objawów

pierwszorzędowych jest zaburzeniem JA

Zaburzenia toku myślenia w zaburzeniach
schizofrenicznych



paralogiczne – brak logicznego następstwa myśli



rezonerskie

(pustosłowie)



magiczne

(łączenie spostrzeżeń i wyobrażeń na podstawie

wspólnoty emocjonalnej)



symboliczne

(nadawanie znaczenie przedmiotom, zjawiskom)



rozkojarzenie

(brak związku między elementami zdania,

wypowiedzi)



otamowanie (nagłe zablokowanie myśli)

Zespoły zaburzeń schizofrenicznych



zespół paranoidalny (schizofrenia paranoidalna)



zespół hebefreniczny (schizofrenia zdezorganizowana)



zespół katatoniczny (schizofrenia katatoniczna)



zespół atypowy (schizofrenia niezróżnicowana)



zespół rezydualny (schizofrenia rezydualna)

E. Zaburzenia psychiczne i zachowania
spowodowane używaniem substancji
psychoaktywnych

(objawy, zespoły)

Substancje psychoaktywne (ICD-10)



alkohol



pochodne maku

–

opiaty, kanabinole, leki uspokajające

i nasenne, kokaina, substancje stymulujące, substancje
halucynogenne, nikotyna

Inne substancje

-

napoje energetyzujące, steroidy,

dopalacze

cd. objawy i zespoły

1. Ostre zatrucie

(znaczna intoksykacja, inna niż przewlekłe)

2. Szkodliwe używanie substancji

(dotyczy osób

nieuzależnionych, przyczynia się do szkód zdrowotnych)

3. Zespół uzależnienia

(

objawy: fizjologiczne, behawioralne,

poznawcze)



pragnienie, głód



trudność w kontroli przyjmowania substancji psychoaktywnej

(ilość, początek - zakończenie)



fizjologiczny stan abstynencyjny



wzrost tolerancji na substancje



postępujące zaniedbanie potrzeb, aktywności, wycofanie

4. Zespół abstynencyjny

cd.

W związku z piciem alkoholu może wystąpić



złożona postać upicia zwykłego



nietypowa reakcja na alkohol



zespół abstynencyjny



obj. wegetatywne, zab. krążenia, niepokój, lęk



majaczenie alkoholowe



ostra halucynoza alkoholowa



paranoja alkoholowa



psychoza Korsakowa



otępienie alkoholowe

F. Inne zaburzenia: organiczne i zespoły behawioralne
związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami
fizycznymi (objawy, zespoły)



zaburzenia świadomości



zaburzenia odbioru wrażeń



zaburzenia spostrzegania



zaburzenia pamięci



zaburzenia uwagi



zaburzenia myślenia



zaburzenia intelektu

Zaburzenia świadomości

Ilościowe



przymglenie



senność



półśpiączka



śpiączka

Jakościowe



zespół zamroczeniowy



zespół majaczeniowy



zespół splątaniowy



zespół oniryczny

Zaburzenia spostrzegania

Zniekształcenia

spostrzegania

dotyczą:



intensywności (blady,

ostry)



kształtu



wielkości

(

ostre zespoły mózgowe,

padaczka

)

Fałszywe spostrzegania:



złudzenia (iluzje)



omamy (halucynacje)



powstają bez zewnętrznych

bodźców



mają takie samo znaczenie

jak prawdziwe spostrzeżenia



są niechciane, pojawiają się

samorzutnie, nie podlegają

kontroli, wpływają na

zachowanie

Klasyfikacja omamów (halucynacji)

Omamy słuchowe - pierwszorzędowe w schizofrenii

(Schneider, 1959; DSM,-10, ICD-10)



echo myśli



omamy na bieżąco komentujące



omamy słuchowe w trzeciej osobie (dwa lub więcej

głosów dyskutujących o chorym)

Omamy wzrokowe



proste (błyski świetlne, ukształtowane obrazy - osób,

zwierząt)



złożone obrazy sceniczne

(zespoły majaczeniowe, zespół Alzheimera, choroba Picka,

zatrucia, zaburzenia organiczne, rzadziej w schizofrenii)

cd. (Sims, 1991, Stein i in., 1998)



Omamy doznań cielesnych (somatyczne) – dotyczą m.in.

skóry stawów, narządów wewnętrznych (łączone z

interpretacją urojeniową)



Omamy smakowe (łączone z interpretacja urojeniową,

schizofrenia, padaczka skroniowa)



Autoskopia – spostrzeganie obrazu własnej postaci z

towarzyszącym przekonaniem, że jest to własne odbicie

(migrena, padaczka, zespoły organiczne)



Zaburzenia psychosensoryczne – dotyczą syntezy

zmysłowej (czasu, przestrzeni, schematu ciała)



Dysmorfofobia – zniekształcenia twarzy, części ciała



deja vu, jamais vu

Zaburzenia myślenia

a) urojenia

b) idee nadwartościowe (myśli nadwartościowe) -

izolowane nadmiernie absorbujące przekonania, silne

zaangażowanie emocjonalne, wpływają na zachowanie

(Veale, 2004),

c) zaburzenia kontroli myślenia (obsesje, alienacja

myśli)

d) zaburzenia toku myślenia

e) formalne zaburzenia myślenia

ad a) Urojenia

Fałszywe sądy i przekonania niezgodne z

rzeczywistością, mają wpływ na zachowanie

Klasyfikacja wg treści



odnoszące (ksobne)



prześladowcze winy



wielkościowe



religijne



hipochondryczne



niewierności (zazdrości – zespół Otella)



błędnego utożsamiania osób (zespoły Capgras,

Fregolego)



udzielone (indukowane)

ad c) zaburzenia kontroli myślenia

Obsesje (myśli natrętne) – uporczywe, nawracające myśli,

wyobrażenia, fantazje, impulsy, oceniane jako niepotrzebne,

bezsensowne



czynności natrętne – działania, czynności poznawcze

(liczenie, modlitwa, rytuały)

Alienacja myśli – poczucie, że własne myśli są obce, nie

pochodzą z własnego umysłu i nie podlegają własnej kontroli



odsłonięcia myśli (rozprzestrzenianie myśli)



nasyłanie myśli



zabieranie myśli (przerywanie myśli)

ad d) zaburzenia toku myślenia



gonitwa myśli – szybkie następowanie po sobie

kolejnych wątków



zahamowanie myślenia – spowolnienie i zmniejszenie

liczby rozwiązywanych wątków myślowych



otamowanie myślenia – nagłe całkowite przerwanie

wypowiedzi



perseweracja – wielokrotne, niepotrzebne powtarzanie

tych samych słów, pojęć



drobiazgowość myślenia

ad e) formalne zaburzenia myślenia



nieprawidłowości w wyrażaniu myśli, obserwowane

najczęściej w mowie, piśmie, zaburzenia myślenia



ześlizgiwanie się (rozluźnienie kojarzeń, wątków,

gonitwa myśli)



inkoherencja (wypowiedzi nieskładne, niezrozumiałe)



neologizm (nowe słowa, niezrozumiałe)



zubożenie treści wypowiedzi (niewiele informacji)



uskokowość wypowiedzi (wypowiedź słabo lub nie

nawiązuje do treści pytania)

Zaburzenia aktywności ruchowej

Zaburzenia w sferze motorycznej:



towarzyszą zaburzeniom psychicznym



mogą być istotnym objawem



objaw niepożądany stosowanych leków



występują w schorzeniach neurologicznych (choroba

Parkinsona)

cd. zaburzenia ruchowe

Typy zaburzeń



zwiększenie aktywności ruchowej (chaotyczna, bezsensowna)



zmniejszenie aktywności ruchowej (zahamowanie, osłupienie)



objawy katatoniczne



zaburzenia ruchów spontanicznych (niewygodna

postawa, stereotypie, manieryzmy, zastyganie, mutyzm)



zaburzenia ruchów wywołanych (giętkość woskowa,

automatyczna uległość, echopraksja/echolalia)

Zaburzenia pamięci

Ilościowe



hipermnezja - nadczynność

pamięci



hipomnezja (osłabienie,

niedoczynność )



amnezja (niepamięć)

Jakościowe



złudzenia pamięciowe



omamy pamięciowe



Konfabulacje



kryptomnezje

(wspomnienia, które

wydają się nowe)

Zespół otępienny - kryteria wg DSM-IV

A. Liczne ubytki poznawcze objawiające się:

1. upośledzeniem pamięci

-

upośledzona zdolność przyswajania nowych informacji

- upośledzona zdolność przypominania sobie wiadomości
wyuczonych

cd.

2. występowaniem jednego lub kilku następujących

zaburzeń poznawczych:

a. afazja

(zaburzenia mowy)

b. apraksja

(niezdolność do wykonywania czynności ruchowych

mimo nieuszkodzonych funkcji ruchowych)

c. agnozja

(niemożność rozpoznawania lub identyfikowania

przedmiotów mimo nieuszkodzonych funkcji czuciowych)

d. zaburzenia w wykonywaniu czynności

(np. na etapie

planowana, organizowania, kolejności czynności, podsumowywania)

cd.

B. Ubytki poznawcze wymienione w A1 i A2

zaburzają pracę i funkcjonowanie społeczne, co
stanowi znaczne pogorszenie w stosunku do
uprzedniego poziomu funkcjonowania

Postępowanie diagnostyczne

Przy podejrzeniu otępienia – pytania do osoby chorej i jej

opiekunów (członek rodziny, inna osoba sprawująca opiekę).

Zakres tematyczny pytań:



przykłady zdarzeń, w których wystąpiły kłopoty z pamięcią

(czas ich trwania)



specyficzne cechy zaburzeń pamięci (nazwiska, twarze osób

znanych)



częstotliwość ujawniania się zaburzeń



współwystępowanie z innymi zaburzeniami np. orientacji w

znanym terenie.

Przykłady pytań diagnostycznych w ocenie
otępienia

W ocenie afazji ważne jest określenie czy pacjent:



ma trudności ze znalezieniem właściwego słowa



podstawia nieprawidłowe słowa np. ”stół” zamiast
„krzesło”



przerywa wypowiedź lub traci wątek



jąka się lub powtarza pewne słowa

W ocenie apraksji pytania dotyczą:



samodzielnego ubierania się, mycia



używania szczotki, grzebienia, przedmiotów
codziennego użytku



samodzielnego jedzenia

cd.

W ocenie agnozji pytania dotyczą trudności z

rozpoznawaniem:



znajomych osób lub miejsc



znajomych przedmiotów lub rzeczy osobistych

W ocenie zaburzeń zdolności działania:



trudności w zrozumieniu tego, co się wokół dzieje,
możliwości planowania, przewidywania prostych działań



trudności posługiwania się znanymi urządzeniami,
narzędziami, z obsługą nowych urządzeń (np. kuchenki,
telefonu, telewizora, odkurzacza) (Steffens, Morgenlander,
2000)

Objawy dodatkowe w zespołach

otępiennych



zaburzenia psychiczne

(urojenia, halucynacje,

zaburzenia nastroju, chwiejność emocjonalna, mylne
rozpoznawanie)



zaburzenia zachowania

(pobudzenie, agresja,

zaburzenia psychoruchowe)



zmiany osobowości

(Bilikiewicz i in., 1999; Bidzan,

2001; Burke, Morgenlander, 2000; Gabryelewicz, 1995;
Parnowski, 1998; Welsh-Bohmer, Morgenlander, 2000

).

Bibliografia



Cierpiałkowska L. (2007). Psychopatologia. (rozdział
5. str. 131-158). Warszawa. Wydawnictwo Naukowe
„Scholar”



Carson R., Butcher J., Mineka S. (2003)ne.
Psychologia zaburzeń. Vol.1. Gdańsk. Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne.



Klasyfikacja Zaburzeń Psychicznych i zaburzeń
zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki
diagnostyczne. Uniwersyteckie Wydawnictwo
Medyczne „Vesalius”. Kraków-Warszawa. (1997).