Patofizjologia zaburzeń

termoregulacji, pirogeny,

gorączka

Wiek i zaburzenia

termoregulacji

• W termoregulacji organizmu uczestniczy wiele

układów i narządów. Koordynatorem jest układ

nerwowy, a w nim zespół receptorów skórnych

oraz centralna struktura mózgu zwana

ośrodkiem termoregulacji. To w tym ośrodku

termoregulacji dochodzi do oceny temperatury i

wydawane są sygnały regulujące intensywność

krążenia krwi w skórze, pocenie się, itp.

Niestety u niemowląt i małych dzieci oraz u

osób w podeszłym wieku pod wpływem upalnej

pogody i innych czynników ten mechanizm

termoregulacji może ulegać zaburzeniom.

Zaburzenia

termoregulacji u dzieci

• W upalne dni, czy w czasie ćwiczeń fizycznych

termoregulacja u niemowląt i małych dzieci

łatwo ulega rozregulowaniu i „wskazówka”

dopuszalnego poziomu „maksimum” może

podnieść się na zbyt wysoki poziom. Wówczas

temperatura powietrza, która dla nas jest

względnie bezpieczna może zbytnio podnieść

temperaturę dziecka. Skutkiem jest

przegrzanie ciała powyższej dopuszczalnej

fizjologicznie normy i wynikłe stąd zagrożenie

zdrowia i życia.

Ośrodek termoregulacji

Temperaturę ciała utrzymuje na stałym

poziomie ośrodek termoregulacji
znajdujący się w części przedniej
podwzgórza.Ośrodek ten działa na zasadzie
termostatu, kontrolując inne ośrodki.

Obniżenie temperatury krwi przepływającej

przez podwzgórze hamuje termodetektory, co
powoduje zwiększone wytwarzanie ciepła lub
zmniejszoną jego utratę za pośrednictwem:

cd.

• *ośrodka wyzwalającego drżenie

mięśniowe

• *ośrodków kontrolujących układ

współczulny

• *ośrodków kontrolujących

wydzielaqnie gruczołów dokrewnych

• *hormonów gruczołu tarczowego

Przegrzanie zaburza

mechanizm

termoregulacji

• Człowiek jest organizmem stałocieplnym dzięki dobrze

działającym mechanizmom termoregulacji. Dzięki

fizjologicznej termoregulacji wysokość temperatury ciała

jest względnie niezależna od otoczenia i mieści się zwykle

pomiędzy 35,6 i 37,4 stopnia Celicjusza. U zdrowego

człowieka nadmiar ciepła wydalany jest z organizmu

kilkoma drogami – głównie poprzez pot na drodze

parowania; poprzez wypromieniowanie ciepła do powietrza

oraz przez przemieszczanie ciepła od cieplejszych tkanek

do chłodniejszych wewnątrz organizmu. Jednak w czasie

letnich upałów - nieostrożne plażowanie, czy sport zbyt

intensywnie uprawiany może zaburzyć mechanizm

termoregulacji.

•

Hipertermia

Hipertermia jest stanem organizmu,

lub jego części, w którym
temperatura tkanki/tkanek
przekracza aktualną nastawę
systemu termoregulacji
organizmu.

Hipertermia dzieli sie na sztuczną i

naturalną.

Hipertermia sztuczna

• W hipertermii sztucznej, używanej w zabiegach leczniczych, następuje

przełamanie systemu termoregulacji organizmu poprzez zastosowanie
źródeł zewnętrznych ciepła, takich jak promieniowanie elektromagnetyczne
o różnych częstotliwościach lub ultradźwięki. Historycznie, już od czasów
starożytnego Egiptu, używano wielu innych metod, jak np. zanurzanie w
gorącym wosku. Zazwyczaj w hipertermii sztucznej stosuje się temperatury
od 42°C do ok. 47°C. Hipertermia sztuczna znajduje zastosowanie w
leczeniu chorób nowotworowych, najczęściej w połączeniu z innymi
metodami. Jej główna idea wynika z dwóch faktów:

• większej niż tkanek zdrowych wrażliwości komórek nowotworowych na

podwyższenie temperatury (guz nowotworowy ma upośledzony system
termoregulacji ze względu na nienormalne unaczynienie - bardzo długie
naczynia włosowate), co prowadzi do powolnej martwicy tkanek
zmienionych nowotworowo

• utrata przez komórki nowotworowe oporności na działanie promieniowania

jonizującego, co pozwala na zastosowanie radioterapii w leczeniu danego
nowotworu.

Hipertermia naturalna

• Przykładem łagodnej hipertermii naturalnej jest

wzmożona potliwość po zastosowaniu leków
obniżających temperaturę ciała. W wyniku
działania leku zostaje obniżona nastawa systemu
termoregulacji, a temperatura tkanek pozostaje
wysoka wskutek czego uruchomione zostają
mechanizmy przywracające temperaturę tkanek
bliską nastawy. Zgodnie z taką definicją, nie jest
hipertermią sytuacja, w której sam organizm
zmiena nastawę, np. w wyniku infekcji, z 37°C na
np. 39°C. Przykładem bardziej niebezpiecznej
hipertermii naturalnej jest udar cieplny.

Hipotermia przypadkowa

• Jest ona spowodowana zaburzeniami

odczuwania zimna, obniżeniem przemiany
materii i upośledzeniem procesów
odpowiedzialnych za zwiększanie
produkcji ciepła i jego konserwacje w
organizmie w otoczeniu o niskiej
temperaturze,Bywa ona przyczyną
zgonów ludzi starszych w niekorzystnych
warunkach klimatycznych.

Udar słoneczny – czyli porażenie

cieplne

• Pod wpływem długotrwałego nasłonecznienia,

wysokiej temperatury powietrza oraz
odwodnienia organizmu może wystąpić udar
cieplny.

•

Osoby szczególnie zagrożone udarem
słonecznym w czasie letnich upałów:

• - plażowicze, zwłaszcza na urlopie w tropiku
• - niemowlęta i osoby w podeszłym wieku
• - osoby uprawiający intensywnie sport oraz ciężko

pracujące fizycznie

Przyczyny udaru

słonecznego

• To specyficzne porażenie cieplne spowodowane jest

nadmiernym napływem z zewnątrz energii cieplnej do
organizmu, przy jednoczesnym utrudnionym oddawaniu jej
nadmiaru do otoczenia. Wskutek nadmiernej akumulacji
energii cieplnej następuje wstrząs termiczny – uogólniona
reakcja organizmu zagrażająca zdrowiu i życiu. Zagrożenie
życia wstrząsem wynika z tego, że człowiek wytrzymuje
temperaturę ciała podwyższoną do 42-43 stopni Celsjusza.
Już przy temperaturze ciała powyżej 40 stopni C osoba
przegrzana ma chwiejny chód i pierwsze zaburzenia
oddychania. Przy dalszym wzroście temperatury występują
zaburzenia krążenia. Powyżej dopuszczalnej granicy
występuje denaturacja, czyli ścinanie się białka w
komórkach.

Wzrost ryzyka udaru

cieplnego wywołuje

kumulacja 2 lub więcej

czynników:

• - wysoka temperatura powietrza,

nasłonecznienie i odwodnienie

• - określony wiek, wysoka temperatura

powietrza i odwodnienie organizmu

• - intensywna aktywność fizyczna

podczas upałów (sport, praca

fizyczna)

• - wysoka temperatura powietrza i

wysoka wilgotność

Objawy lekkiego

porażenia słonecznego:

- obfite pocenie się i uczucie

pragnienia

- zawroty głowy, ból głowy,
- poczucie osłabienia
- przyśpieszony oddech, zblednięcie
- nudności, wymioty.

Reakcja organizmu na porażenie

cieplne

• W reakcji na przegrzanie ciała pierwszy reaguje układ krążenia. Pod

wpływem wysokiej temperatury poszerzają się mikronaczynia skórne i krew

zwiększa w nich swój przepływ. Celem jest wzmożenie wydzielania i

parowania potu - najbardziej wydajnego mechanizmu chłodzenia. Zmniejsza

to jednak dostawę krwi do organów wewnętrznych, stąd jednym z

pierwszych objawów lekkiego udaru cieplnego może być zmęczenie bez

przyczyny. Pamiętajmy też, że intensywne wydzielanie potu podczas upałów

dokonuje się kosztem wody z osocza krwi. Wskutek tego krew gęstnieje i

zmniejsza się stopniowo jej objętość wyrzutowa z serca. Toteż, jeśli nie

uzupełniamy na bieżąco utraconej wody i elektrolitów – może załamać się

najwydajniejszy mechanizm termoregulacji oparty na parowaniu potu. Gdy

ustaje pocenie, szybko zaczyna rosnąć gorączka i organizm niebezpiecznie

się przegrzewa. Zagraża to zdrowiu i życiu ciężkim udarem cieplnym – tj:

zaburzeniami świadomości, drgawkami, utratą przytomności z powodu

przegrzania, itd. Pamiętajmy jednak, że wysokie przegrzanie organizmu

(hipertermia) rozwinąć się może w specyficznych sytuacjach również

pomimo wydzielania potu. Prowadzi to wówczas do apatii, zmęczenia,

zaburzeń psychicznych i wegetatywnych, a w skrajnych przypadkach do

śmierci w wyniku zapaści sercowo-naczyniowej.

ABC SAMOPOMOCY DLA

OSOBY Z UDAREM

CIEPLNYM

• - udrożnij poszkodowanemu drogi oddechowe (może być

potrzebne sztuczne oddychanie!) i kontroluj funkcje życiowe
(puls); jeśli masz termometr, mierz co 5 minut gorączkę.

• - jeśli osoba porażona udarem jest przytomna podawaj do picia

słaby roztwór soli. Nie podawaj żadnych napojów alkoholowych.

• - przenieś poszkodowanego w ocenione i chłodne miejsce i ułóż

w pozycji siedzącej (lub przynajmniej unieś i podeprzyj czymś
głowę).

• - jeśli są odpowiednie warunki należy zdjąć ubranie i owinąć

poszkodowanego w mokre prześcieradło oraz wachlować
powietrzem

• - jeśli są odpowiednie warunki staraj się obniżyć temperaturę

głowy i ciała poprzez okładanie mokrymi zimnymi chustami lub
polewanie wodą

Gorączka

• Nazywamy objaw chorobowy

polegający na zwiększeniu ciepłoty
ciała powyżej normy. Pierwotne
znaczenie tego objawu to obronna
odpowiedź organizmu na atak

wirusów

bakterii

grzybów

, obecność

ciał obcych, alergenów, martwych
fragmentów tkanek i chemicznych

pirogenów

Pirogeny

• Pirogeny, substancje wywołujące

gorączkę

(poprzez wpływ najpierw na

wzrost interleukiny 1 a za jej
pośrednictwem na ośrodek
termoregulacji w podwzgórzu). Pirogeny
mogą być pochodzenia
drobnoustrojowego (bakteryjne,
wirusowe) i wewnątrzpochodnego
(powstają podczas uszkodzenia tkanek).

Mechanizm powstawania

gorączki

•

Proces powstawania gorączki zapoczątkowuje

pojawienie się w organizmie

pirogenów

pochodzenia

zewnętrznego, są to substancje białkowe, stanowiące

produkt metabolizmu

bakterii

i wzrostu

wirusów

Komórki

fagocytujące

, w kontakcie z nimi,

rozpoczynają produkcję tzw. pirogenów endogennych,

które wraz z krwią dostają się do podwzgórza,

pobudzając je do produkcji neuromediatorów

zapalenia w tym głównie

prostaglandyn

. Po dotarciu

do ośrodka regulacji temperatury, w

mózgu

, zaburzają

one przepływ

impulsów nerwowych

pomiędzy

tworzącymi go

neuronami

, co skutkuje zwiększeniem

temperatury organizmu.

OBJAWY GORĄCZKI

• Widocznym (lub odczuwalnym) objawem

gorączki może być:
- brak energii do działania, apatia, zmęczenie
bez powodu;
- ból głowy połączony z rumieniem na
policzkach (tzw. wypieki, rumieniec)
- przyspieszony oddech (ponad 40 oddechów
na minutę);
- przyspieszone tętno (ponad 120 na minutę);
- brak apetytu, zwiększone pragnienie;
- dreszcze, obfite pocenie się

PRZYCZYNY GORĄCZKI

• Najczęstszą zewnętrzną przyczyną gorączki, zwłaszcza u

małych dzieci - są przeziębieniowe infekcje wirusowe i ich
powikłania.
W przypadku choroby przeziębieniowej gorączce towarzyszy
kaszel i katar. W przypadku grypy: kaszel, katar, ból głowy i
mięśni. W zapaleniu ucha środkowego - ból ucha. Gorączka jest
zwiastunem wielu innych chorób, lub towarzyszy ich
specyficznym objawom. Do chorób, którym zwykle towarzyszy
gorączka należą: infekcje żołądkowo-jelitowe (biegunka i
wymioty); zapalenie pęcherza moczowego (parcie na pęcherz,
pieczenie podczas oddawania moczu), niektóre choroby
reumatoidalne. Gorączka nigdy nie powinna być bagatelizowana,
gdyż w niektórych przypadkach może być objawem poważnej
choroby ustrojowej, której innych objawów nie udało się
zaobserwować.

Stan podgorączkowy, umiarkowana i

wysoka gorączka występują w bardzo wielu

chorobach

•

Gorączka, choć jest naturalną reakcją obronną

organizmu, może być groźna, szczególnie gdy jest

bardzo wysoka, gdyż wyczerpuje organizm. Wszakże

prostaglandyny, które podnoszą temperaturę i

wywołują gorączkę wywołują również uczucie

osłabienia i zmęczenia. Może doprowadzić również do

niewydolności krążenia. Przy wysokiej gorączce

pojawiają się dreszcze, obfite pocenie się, a u dzieci

poniżej 3 roku życia nawet drgawki z utratą

przytomności. Gdy jest temperatura jest bardzo

wysoka i znacznie przekracza 40 stopni Celsjusza

zagraża nieodwracalnymi zmianami i śmiercią. Dlatego
trzeba ją racjonalnie obniżyć

Stopnie nasilenia gorączki –

mierzone pod pachą -

określamy zwykle jako:

• Temperatura normalna to 36,0-

37,0

• Stan podgorączkowy to 37,1-

38,0

• Gorączka umiarkowana to 38,1-

39,9

• Gorączka wysoka to powyżej

Choroby wywołujące gorączkę u

dzieci

•

- odra (objawy: gorączka, zaczerwienione oczy, łzawienie,

światłowstręt katar, ból gardła, męczący i suchy kaszel);

- świnka (objawy: bolesny obrzęk poniżej uszu, obrzęk ślinianek

podżuchwowych i podjęzykowych, szyja wyraźnie grubsza,

gorączka);

- różyczka (objawy: różowa wysypka, początkowo za uszami na

szyi, a potem na całym ciele, powiększenie i bolesność węzłów

chłonnych na potylicy, na szyi, niewielka gorączka);

- zapalenie opon mózgowych (objawy: zły stan ogólny, gorączka,

bóle głowy, wymioty, sztywność karku)

- ospa wietrzna (objawy: czerwone plamki wypełniające się

płynem surowiczym, a następnie pękające przy najmniejszym

urazie; powstałe w to miejsce krosty pokrywają się strupami, które

odpadają po 1-3 tyg.; gorączka do 40 °C).

- inne - bolesne ząbkowanie, zapalenie ucha środkowego,

gorączka trzydniowa, inne stany zapalne.

Z doświadczeń medycyny klinicznej wynika

następująca typologia przyczyn wysokiej gorączki

• zakażenia wirusowe, bakteryjne, chorobotwórczymi grzybami lub pasożytami,
• - choroby nowotworowe (rak jasnokomórkowy nerki),
• - choroby układu nerwowego (guz mózgu),
• - choroby układu krążenia (zawał serca),
• - choroby przewodu pokarmowego (zapalne choroby jelit),
• - choroby hematologiczne (białaczki),
• - choroby endokrynologiczne (nadczynność tarczycy),
• - choroby spowodowane czynnikami fizycznymi (udar cieplny),
• - choroby w następstwie działania czynników chemicznych (reakcja polekowa),
• - zaburzenia środowiska wewnętrznego (odwodnienie, kwasica),
• - z nieznanych przyczyn.
Ponadto przyczyną podwyższonej temperatury mogą być:zapalenie oskrzeli

i oskrzelików, zapalenie płuc, reakcja na szczepienia ochronne, oparzenie

słoneczne, reakcje alergiczne,choroby wynikające z zaburzeń działania układu

odpornościowego organizmu np..gorączka reumatyczna bądż AIDS oraz inne

stany zapalne. itp.

Szkodliwość gorączki

• Gorączka powyżej 39°C męczy i osłabia

organizm. Wyraźnie przyspiesza akcję
serca. Może nawet doprowadzić do
niewydolności układu krążenia, a w wyniku
nadmiernego pocenia - do odwodnienia
organizmu. Najbardziej wrażliwy na
podwyższenie temperatury jest jednak
mózg. Utrzymująca się gorączka powyżej
41,5 C grozi uszkodzeniem białek w
komórkach nerwowych ODRA .

Co możesz zrobić

• Gorączkę powinno się mierzyć kilka razy dziennie, aby móc śledzić jej

przebieg. Najdokładniej można zmierzyć temperaturę w odbycie,

ewentualnie w jamie ustnej. Wartości, które uzyskuje się mierząc

gorączkę pod pachą, nie są dokładne.

• Pocąc się, organizm traci wiele płynów. Dlatego przy gorączce

powinno się dużo pić. Nadaje się do tego przede wszystkim osłodzona

herbata (na przykład herbata z kwiatu lipy, która działa napotnie),

woda mineralna, soki owocowe (np. malinowy) i rosół.

• Nie zaleca się przyjmowania leków obniżających temperaturę już przy

pierwszych objawach gorączki , ponieważ uniemożliwia się wówczas

organizmowi wytworzenie przeciwciał, zwalczających infekcję.

• Chłodne okłady stosowane na łydki (na przykład woda z octem lub

lód) obniżają temperaturę ciała. Nie są one jednak odbierane przez

wszystkich chorych jako przyjemny zabieg.

• Można także przyjmować leki obniżające gorączkę dostępne bez

recepty

Człowiek wytrzymuje temperaturę

podwyższoną do 42-43 stopni Celsjusza.

• Powyżej tej granicy występuje denaturacja, czyli

ścinanie się białka w komórkach. Szczególnym

zagrożeniem jest wysoka gorączka połączona z

odwodnieniem. Wysokie odwodnienie zahamowuje

wydzielania potu, co łącznie wywołuje tak zwany

udar cieplny, który kończy się śmiercią w stanie

wstrząsu, przy temperaturze wewnętrznej stopni

Celsjusza. Tak wysokie przegrzanie organizmu

(hipertermia) rozwinąć się może również pomimo

wydzielania potu i prowadzi wówczas do apatii,

zmęczenia, zaburzeń psychicznych i

wegetatywnych, a w skrajnych przypadkach do

śmierci w wyniku zapaści sercowo-naczyniowej.

Podstawowe zasady

samokontroli gorączki:

• 1. W okresie rozwoju choroby mierzymy

gorączkę, co cztery godziny i zapisujemy
pomiar.
2. Mierzymy również, gdy pojawią się
dreszcze, wypieki na twarzy, błyszczące
oczy, przyspieszenia tętna i oddechu lub
zaburzenia świadomości.
3. W okresie rekonwalescencji wystarczy
mierzyć temperaturę 2 razy dziennie (rano
i wieczorem).

Kiedy w gorączce należy

bezwzględnie zasięgnąć porady

lekarza:

- temperatura jest wyższa niż 40 °C,

- wysoka temperatura utrzymuje się ponad 48 godzin,

- występują trudności z oddychaniem, bóle żołądka,

trudności z oddawaniem moczu z towarzyszącą

gorączką

- następuje nagły wzrost gorączki, której towarzyszą

inne symptomy, takie jak drętwienie szyi, wymioty,

światłowstręt

- gorączka pojawia się u dziecka, które ma mniej niż

sześć miesięcy,

- któryś z symptomów utrzymuje się, pogarsza lub

pojawiają się nowe

Co może zalecić lekarz?

• Przeprowadzi dokładne badania dla

znalezienia przyczyny gorączki. Może
się okazać konieczne pobranie wymazu
z gardła lub wykonanie badania krwi i
moczu. Zazwyczaj lekarz przepisuje
leki przeciwbólowe oraz obniżające
gorączkę. Jeśli doszło do infekcji
bakteryjnej, lekarz może przepisać
antybiotyki.