1

Prof. dr hab. Cezary Suszyński

T

EORIA

P

RZEDSĘBIORSTWA

materiał do wykładu

Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

Warszawa 2005/2006

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

2

TEMATYKA WYKŁADU

• Przedsiębiorstwo jako przedmiot naukowego poznania

• Podstawy wykształcenia się (ewolucja) nauki o

przedsiębiorstwie

• Przedsiębiorstwo na gruncie teorii organizacji i

zarządzania

• Współczesne koncepcje zarządzania zmianami w

przedsiębiorstwie

• Inne alternatywne teorie przedsiębiorstwa

• Tendencje i perspektywy rozwoju nauki o

przedsiębiorstwie

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

3

PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO PRZEDMIOT

NAUKOWEGO POZNANIA

• Geneza przedsiębiorstwa - przedsiębiorca,

przedsiębiorczość, przedsiębiorstwo jako kategorie
historyczne

• Definiowanie przedsiębiorstwa - interdyscyplinarność

przedsiębiorstwa, możliwe ujęcia i modele

• Atrybuty współczesnego przedsiębiorstwa

• Elementy typologii - formy prawno-organizacyjne

przedsiębiorstw

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

4

PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO KATEGORIA

HISTORYCZNA (I)

okres przed powstaniem przedsiębiorstwa

• GOSPODARSTWA W OKRESIE NIEWOLNICTWA I

FEUDALIZMU NIE MIAŁY CECH PRZEDSIĘBIORSTWA

• nastawione na zaspokajanie potrzeb właścicieli

(patrycjuszy, feudałów, kleru - np. działalność
klasztorów)

• sprzedaż wytworzonych produktów czy usług była czymś

wyjątkowym

• prowadzenie zakład u rzemieślniczego - przywilej

wygasający z chwilą śmierci mistrza (zatrudniał
czeladników, uczniów)

• cechy (zrzeszenia rzemieślników) - koncesjonowanie

działalności, określanie warunków pracy i płacy, prace
na rzecz miasta

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

5

PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO KATEGORIA

HISTORYCZNA (II)

wykształcenie się przedsiębiorstwa

• POWSTANIE PRZEDSIĘBIORSTW NASTĄPIŁO WRAZ Z

ROZWOJEM STOSUNKÓW TOWAROWO-PIENIĘŻNYCH

•

żywiołowy rozwój podmiotów zajmujących się handlem,
przemysłem, bankowością

•

rozsadzenie cechowej gospodarki feudalnej - rewolucja
przemysłowa XVIII/XIX w.

•

przedsiębiorstwa jako fundament powstającej gospodarki
kapitalistycznej

• WYKSZTAŁCENIE SIĘ PIERWSZYCH SPÓŁEK KAPITAŁOWYCH

- możliwość rozwoju dużych przedsiębiorstw

•

gromadzenie rozproszonych oszczędności, większa skala
działania

•

tworzenie łańcuchów przedsiębiorstw powiązanych kapitałowo

•

początki rynku kapitałowego, obrotu akcjami spółek

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

6

PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO KATEGORIA

HISTORYCZNA (III)

Manufaktura jako protoplasta

przedsiębiorstwa

WŁAŚCIWOŚCI MANUFAKTURA

PRZEDSIĘBIORSTWO

PRZEMYSŁOWE

TECHNICZY

PODZIAŁ PRACY

Nie występuje albo

jest w zalążku

Z reguły bardzo rozwinięty

TECHNICZNE

UZBROJENIE

PRACY

Bardzo niskie

(najprostsze

urządzenia i

narzędzia)

Zróżnicowane, zależnie od

min. Rodzaju produkcji,

często bardzo wysokie

WARUNKI

PRACY

Najczęściej bardzo

trudne

Zróżnicowane ale dużo

lepsze niż w manufakturze

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

7

PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO KATEGORIA

HISTORYCZNA (IV)

Istota przedsiębiorstwa - przykłady określeń

• „

Przedsiębiorstwo powstało ze średniowiecznego,

ledwo tolerowanego kramu, składu czy sklepu” (J.
Lisak)

• „Przedsiębiorstwo to pierwszy w historii rozwoju

działalności gospodarczej ośrodek stosowania zasady
racjonalnego gospodarowania, w którym następuje
kwantyfikacja celu i środków, wyrażona w jednolitych
jednostkach miary: jednostkach pieniężnych” (O.
Lange)

• „Przedsiębiorstwo

to

jeden

z

największych

wynalazków ludzkości” (E. Lipński)

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

8

PRZEDSIĘBIORCA (I)

Kluczowa postać - czynnik sprawczy i motor

postępu

w przedsiębiorstwie

• A. SMITH - przedsiębiorcę, utożsamianego z

właścicielem,

cechowała

przede

wszystkim

umiejętność oszczędzania i mobilizowania kapitału

• J.B. SAY (twórca koncepcji p.) - przedsiębiorca-

właściciel umiejętnie łączy czynniki produkcji,
przenosząc zasoby ekonomiczne z obszaru niższej na
obszar wyższej efektywności

• J.A.

SCHUMPETER

-

przedsiębiorca-właściciel

dynamizuje gospodarkę przez ciągłe wprowadzanie
innowacji, które są siłą napędową poruszającą
mechanizm gospodarczy

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

9

PRZEDSIĘBIORCY (II)

5 podstawowych funkcje w gospodarce

1. Wprowadzają nowe wyroby na rynek

2. Tworzą nowe rynki, które poprzednio w ogóle nie
istniały

3. Odkrywają nowe zasoby albo też nowe sposoby
rozszerzania podaży istniejących zasobów

4. Mogą odkrywać i rozwijać nowe technologie -
wprowadzają postęp techniczny

5. Mogą reorganizować istniejące przedsiębiorstwa w
nowy, twórczy sposób

(wg amerykańskiego podręcznika Ekonomia)

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

10

PRZEDSIĘBIORCY (III)

Kwestia właściciel - przedsiębiorca

KAPITALIZM WŁAŚCICIELSKI - pierwszy okres rozwoju
gospodarki rynkowej

•

wynalazca, właściciel i założyciel przedsiębiorstwa (w jednej

osobie) sam nim zarządzał

• do tej pory warunek samodzielnego zarządzania jest

najczęściej uznawanym atrybutem przedsiębiorcy

KAPITALIZM MENEDŻERSKI - efekt rozrostu przedsiębiorstw

w postaci spółek akcyjnych pod koniec XIX w. (gł. USA)

• rozdzielenie posiadania (własności) od zarządzania
• najemny menadżer staje się warunkowym przedsiębiorcą (tzn.

w granicach kompetencji i na czas wyznaczony przez

właściciela)

• menedżerowie pełnią w firmie funkcję zbiorowego

przedsiębiorcy

• odpowiednie przygotowanie oznacza w szczególności

profesjonalizację zarządzania

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

11

PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ

Istota zjawiska

CECHA (SPOSÓB ZACHOWANIA SIĘ - P. Drucker)

przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa, pod którą rozumie się:

• gotowość i zdolność do podejmowania oraz rozwiązywania

w sposób twórczy i nowatorski nowych problemów

• przy świadomości związanego z tym ryzyka
• umiejętnie wykorzystując pojawiające się szanse i okazje
• oraz elastycznie przystosowując się do zmiany warunków

INNOWACYJNOŚĆ - podstawowy warunek
przedsiębiorczości

• u podstaw innowacyjności leży kreatywność
• innowacyjność jest specyficznym narzędziem

przedsiębiorczości

• młodsze przedsiębiorstwa cechuje większa dynamika

procesów innowacyjnych

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

12

PODSTAWY DEFINIOWANIA

PRZEDSIĘBIORSTWA

Interdyscyplinarny charakter

przedsiębiorstwa

• Przedsiębiorstwo to ZŁOŻONY UKŁAD, na którego

funkcjonowanie wpływają różne rodzajowo czynniki

• PEŁNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA - wymaga jego

prezentacji z różnych punktów widzenia uznanych za
istotne

• Niezbędne jest zatem konstruowanie stosownych

MODELI PRZEDSIĘBIORSTWA - właściwych danej
płaszczyźnie analizy

• Poszczególne modele przedsiębiorstwa funkcjonują na

gruncie różnych DYSCYPLIN NAUKOWYCH

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

13

DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA

Modele przedsiębiorstwa (I)

1. MODEL EKONOMICZNY (Teoria ekonomii)

• przedsiębiorstwo to byt ekonomiczny opisywany w kategoriach

efektywności użycia zasobów - różnicy między efektami i
nakładami

• różnice w podejściu do przedsiębiorstwa na gruncie

poszczególnych kierunków i prądów w ekonomii - ekonomia
klasyczna, ujęcie szumpeterowskie, (neo)instytucjonalne i in.

2. MODEL FINANSOWY(Analiza finansowa przedsiębiorstwa)
• przedsiębiorstwo to system zasobów o określonej wartości,

przekształcanych w strumienie finansowe

• kapitał przedsiębiorstwa traktowany jest jako wartość, a nie

jako zestaw materialnych czynników produkcji

• cel firmy - maksymalizacja jej wartości w dłuższym okresie

czasu

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

14

DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA

Modele przedsiębiorstwa (II)

3. MODEL PRODUKCYJNY -Technologiczny (Nauki techniczne)
• przedsiębiorstwo to układ techniczny przetwarzający energię

i materię w produkt o założonych parametrach użytkowych

• przedsiębiorstwo nie wytwarza wartości dodanej lecz musi

najpierw wyprodukować dobra lub usługi

4. MODEL ORGANIZACYJNY (Organizacja i zarządzanie)
• przedsiębiorstwo to jednostka zorganizowana - szczególny

przy-padek instytucji podlegającej zasadom racjonalnej
organizacji

• występują PROCESY DECYZYJNE - podstawowa przesłanka

uznania modelu organizacyjnego za wiodący w formułowaniu
interdyscyplinarnej teorii przedsiębiorstwa

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

15

DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA

Modele przedsiębiorstwa (III)

5. MODEL CYBERNETYCZNY (Cybernetyka, logistyka)
• przedsiębiorstwo to układ złożony, podobny do żywego

organizmu, kierujący się kryterium najdłuższego
zachowania przy życiu

• traktowane jako system względnie odosobniony w

otoczeniu, posiadający szereg wewnętrznych,
oddziaływujących na siebie podsystemów

6. MODEL SOCJOPSYCHOLOGICZNY - Behawioralny

(Socjologia, psychologia)

• przedsiębiorstwo to system społeczny - jednostki, grupy,

ich zachowania, motywacje, wzajemne relacje itp.

• głównym aktywem przedsiębiorstwa są LUDZIE

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

16

DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA

Modele przedsiębiorstwa (IV)

7. MODEL PRAWNY (Prawo cywilne, prawo

handlowe)

• przedsiębiorstwo to szczególny podmiot praw i

obowiązków

• forma i ustrój przedsiębiorstwa są zawsze

określone w danym systemie prawnym

8. MODEL (ASPEKT) ETYCZNY (Etyka biznesu,

socjologia kultury)

• analiza zachowań w przedsiębiorstwie pod kątem

obowiązujących w społeczeństwie norm moralnych
i wzorców akceptowanych zachowań

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

17

DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA

Dyrektywy metodologiczne opisu

• Odmienne definiowanie przez różne dyscypliny nie

oznacza

sprzeczności

lecz

służy

uwypukleniu

określonych aspektów przedsiębiorstwa

• Za każdym razem należy określić płaszczyznę analizy

(model przedsiębiorstwa) i konsekwentnie używać
właściwych pojęć i ujęć

• częste mieszanie pojęć z różnych podejść i modeli

prowadzi do „Teorii firmy w okruchach”

• Ideałem pozostaje całościowa, interdyscyplinarna

teoria firmy

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

18

DEFINICJA PRZEDSIĘBIORSTWA

(przykład - S. Sudoł)

PRZEDSIĘBIORSTWO TO JEDNOSTKA - PODMIOT

PROWADZĄCY DZIAŁAŁNOŚĆ GOSPODARCZĄ

• motywowaną chęcią uzyskania korzyści majątkowych

• mającą na celu zaspokojenie potrzeb innych

podmiotów życia społecznego

• realizowaną poprzez wytwarzania produktów i/lub

świadczenie usług

• wykonywaną samodzielnie na ryzyko właściciela(i)

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

19

ATRYBUTY WSPÓŁCZESNEGO

PRZEDSIĘBIORSTWA (I)

Atrybuty przedsiębiorstwa to jego stałe specyficzne cechy

odróżniające przedsiębiorstwo od innych jednostek

1. Przedsiębiorstwo jest powołane do prowadzenia

działalności w sposób trwały (przez dłuższy czas)

2. Służy otoczeniu - dynamiczny, otwarty system,

nastawiony na uczenie się

3. Wymienia produkty z otoczeniem w drodze transakcji

kupna -sprzedaży

4. Posiada pochodzące od właściciela(i) zasoby kapitałowe

(dobra materialne oraz wartości niematerialne i
prawne), a także nazwę i reputację firmy (goodwill)

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

20

ATRYBUTY WSPÓŁCZESNEGO

PRZEDSIĘBIORSTWA (II)

5. Posiada samodzielność decyzyjną (zasada autonomii

przedsiębiorstwa), prowadząc działalność w ramach
obowiązujących norm prawnych

6. Koszty i podatki pokrywa uzyskiwanymi przychodami

(zasada równowagi finansowej, samofinansowanie),
wykazując stan majątkowy i wyniki finansowe w stosownych
dokumentach (bilans, rachunek zysków i strat)

7. Dąży do uzyskania ze swej działalności określonych korzyści

- maksymalizacji dochodowości zaangażowanego kapitału

8. Prowadzi działalność na swoje ryzyko - liczy się z

możliwością strat

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

21

ELEMENTY TYPOLOLOGII

PRZEDSIĘBIORSTW

Podstawy wyodrębnienia (I)

• Formy prowadzenia działalności gospodarczej wynikają

przede wszystkim z systemu prawnego każdego państwa

• Formy te są swoistymi wzorcami prawno-

organizacyjnymi określającymi w szczególności

- wymagania założycielskie
- strukturę władzy
- odpowiedzialność w przedsiębiorstwie

• Wyższy

stopień

zróżnicowania

form

prawno-

organizacyjnych (indywidualizacji rozwiązań) świadczy o
elastyczności systemu i jego zorientowaniu na rozwój
przedsiębiorstw

• W formach prawno-organizacyjnych odzwierciedla się w

szczególności własność przedsiębiorstwa

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

22

ELEMENTY TYPOLOLOGII

PRZEDSIĘBIORSTW

Podstawowe formy prawno-organizacyjne

(II)

1. PRZEDSIĘBIORSTWO JEDNOOSOBOWE

• prowadzone i reprezentowane przez właściciela
• nie wymaga spełnienia jakichkolwiek wymagań

kapitałowych

• forma stosowana przede wszystkim w odniesieniu

do przedsiębiorstw małych

• najliczniejsza grupa firm - handel, usługi,

rolnictwo, drobna wytwórczość

• często jest to jedynie pierwsza forma działalności

gospodarczej, podlegająca w późniejszym okresie
przekształceniom

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

23

ELEMENTY TYPOLOLOGII

PRZEDSIĘBIORSTW

Podstawowe formy prawno-organizacyjne

(III)

2. PRZEDSIĘBIORSTWA-SPÓŁKI

W kategoriach ekonomicznych spółka to zrzeszenie osób

lub kapitału celem prowadzenia działalności gospodarczej

DWA GŁÓWNE KRYTERIA PODZIAŁU SPÓŁEK

• podstawa ekonomiczna utworzenia i związany z nią zakres

odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki

• źródło prawa regulujące powstanie i działalność spółki

PODZIAŁ PRZEDSIĘBIORSTW-SPÓŁEK

• spółki osobowe i kapitałowe
• spółki cywilne i handlowe

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

24

ELEMENTY TYPOLOLOGII

PRZEDSIĘBIORSTW

Podstawowe formy prawno-organizacyjne

(IV)

SPÓŁKI OSOBOWE

SPÓŁKA CYWILNA
• najbardziej rozpowszechniona forma spółki
• powstaje w wyniku zawarcia przez wspólników umowy

pisemnej

• forma odpowiednia do prowadzenia działalności przez

darzący się zaufaniem i poczuciem odpowiedzialności,
nieduży zespół ludzi (np. członkowie rodziny)

• ustanawiana raczej przy niewielkiej skali działalności

gospodarczej

• za zobowiązania spółki wspólnicy są odpowiedzialni

solidarnie

• spółka cywilna nie ma osobowości prawnej (nie jest też

przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy Prawo o działalności
gospodarczej)

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

25

ELEMENTY TYPOLOLOGII

PRZEDSIĘBIORSTW

Podstawowe formy prawno-organizacyjne

(V)

OSOBOWE SPÓŁKI HANDLOWE

1. S-ka JAWNA
2. S-ka PARTNERSKA
3. S-ka KOMANDYTOWA
4. S-ka KOMANDYTOWO-AKCYJNA

• Prowadzą przedsiębiorstwo pod własną firmą
• Mogą we własnym imieniu nabywać prawa, zaciągać zobowią-

zania, pozywać i być pozwane (ograniczona osobowość
prawna)

• Istnieje wyodrębniony majątek spółki (wkłady + majątek

nabyty)

• Odpowiedzialność wspólników ma charakter subsydiarny -

wierzyciel może przeprowadzić egzekucję z majątku
wspólnika dopiero gdy egzekucja z majątku spółki okaże się
bezskuteczna

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

26

ELEMENTY TYPOLOLOGII

PRZEDSIĘBIORSTW

Podstawowe formy prawno-organizacyjne

(VI)

SPÓŁKI KAPITAŁOWE

• Powstają na podstawie umowy w postaci aktu notarialnego
• Podlegają wpisowi do rejestru przedsiębiorstw Krajowego

Rejestru Sądowego

• Posiadają osobowość prawną, co prowadzi do pełnego

rozdzielenia majątku - a tym samym i odpowiedzialności
materialnej - spółki i wspólników

• Wspólnicy ryzykują w razie niepowodzenia gospodarczego

jedynie wysokością wkładu w kapitał spółki

• Majątek osobisty nie może być przeznaczony na

zaspokojenie roszczeń wierzycieli

• Występują organizacyjnie wyodrębnione władze spółki
(w spółkach osobowych sprawy spółki prowadza

wspólnicy)

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

27

ELEMENTY TYPOLOLOGII

PRZEDSIĘBIORSTW

Podstawowe formy prawno-organizacyjne

(VII)

SPÓŁKA z O. O.

• Kapitał zakładowy min. 50 000 zł wniesiony w całości w

chwili powstania spółki

• Może być pokryty gotówką lub wkładami niepieniężnymi

(aportami) i dzieli się na udziały

• Udział jest związany z osobą wspólnika - w zasadzie

można go zbyć tylko za zezwoleniem spółki

• Forma odpowiednia do prowadzenia przedsiębiorstw

małych i średnich

• Władzami spółki z o.o. są:

– zgromadzenie wspólników - ma prawo podejmowania decyzji

we wszystkich sprawach spółki

– zarząd - organ wykonawczy spółki (jedno- lub wieloosobowy)

– rada nadzorcza lub (i) komisja rewizyjna - pełnią funkcje

nadzorcze (obowiązkowe gdy k.z. > 500 tys. zł, a liczba

wspólników >25)

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

28

ELEMENTY TYPOLOLOGII

PRZEDSIĘBIORSTW

Podstawowe formy prawno-organizacyjne

(VIII)

SPÓŁKA AKCYJNA

• Kapitał akcyjny min. 500 tys. zł - nie musi być

zgromadzony w w całości w momencie powstania spółki
(np. poprzez publiczną subskrypcję akcji)

• Kapitał akcyjny może być pokryty gotówką lub aportami i

dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej

• Akcje mogą być imienne lub na okaziciela, zwykłe
i uprzywilejowane - stanowią zbywalny papier

wartościowy

• Struktura i kompetencje władz są podobne do rozwiązań

w spółce z o.o. - utworzenie rady nadzorczej lub (i) komisji
rewizyjnej jest obowiązkowe

• Forma

odpowiednia

do

prowadzenia

dużych

przedsiębiorstw których utworzenie i funkcjonowanie
wymaga znacznego kapitału

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

29

ELEMENTY TYPOLOLOGII

PRZEDSIĘBIORSTW

Podstawowe formy prawno-organizacyjne

(IX)

3. PRZEDSIĘBIORSTWO PAŃSTWOWE - w Polsce większość to

przedsiębiorstwa stanowiące własność skarbu państwa

• działające na podstawie ustawy o pp (1981),

- podmiotem władzy ekonomicznej jest załoga przedsiębiorstwa
- organy pp - ogólne zebranie pracowników lub ich delegatów, rada
pracownicza, dyrektor

• w formie jednoosobowych s-k skarbu państwa (przepisy Ksh)

- spółki z o.o lub spółki akcyjne (efekt komercjalizacji pp)
- nadzór właścicielski ministra skarbu (występuje w roli
zgromadzenia wspólników)
- możliwość zarządzania jssp na czas oznaczony przez zarządcę -
kontrakt menedżerski (umowa o zarządzanie)

• część pp poddano komunalizacji - przekazaniu ich mienia w

dyspozycje organów samorządu

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

30

ELEMENTY TYPOLOLOGII

PRZEDSIĘBIORSTW

Podstawowe formy prawno-organizacyjne

(X)

4. PRZEDSIĘBIORSTWO-SPÓŁDZIELNIA
• Dobrowolne zrzeszenie o nieograniczonej liczbie członków

(osób fizycznych lub prawnych)

• Prowadzi działalność gospodarczą kierując się potrzebami

zrzeszonych członków (np. zapewnienia pracy) - nadwyżka

finansowa (zysk) jest głównie środkiem do zaspokojenia

potrzeb

• Przedsiębiorstwo jest własnością członków sp-ni wnoszących

do niej udziały majątkowe (fundusz udziałowy) - do

wysokości tych udziałów członkowie odpowiadają za

zobowiązania sp-ni

• Wszyscy członkowie sp-ni - bez względu na liczbę

posiadanych udziałów - mają równe prawo głosu (oderwanie

wpływu na zarządzanie od wielkości wkładu kapitałowego)

• Struktura władz spółdzielni jest bliska rozwiązaniom w

spółkach kapitałowych

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

31

PODSTAWY WYKSZTAŁCENIA SIĘ

(EWOLUCJA) NAUKI O

PRZEDSIĘBIORSTWIE

• Rozwój tradycyjnej teorii przedsiębiorstwa na gruncie

ekonomii

• Przedsiębiorstwo w modelu doskonałej konkurencji

• Przedsiębiorstwo w modelu konkurencji niedoskonałej

– konkurencja monopolistyczna
– teorie oligopolu

• Krytyka tradycyjnej teorii przedsiębiorstwa - przesłanki

rozwoju alternatywnych teorii przedsiębiorstwa

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

32

EKONOMICZNE PODSTAWY

TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA

TRADYCYJNA TEORIA FIRMY - podstawa mikroekonomii
• Modele zachowań firmy - jej reakcje cenowe i produkcyjne -

na różnych typach rynków

• W istocie jest to teoria różnych typów rynków, a nie samej

firmy

• Typ rynku jest więc podstawową ale nie jedyną zmienną

charakteryzującą zachowanie przedsiębiorstwa

• Zakłada się, że podmiot (firma, przedsiębiorstwo) jest zawsze

taki sam i kieruje się niezmiennymi celami - w szczególności:

KAŻDA FIRMA DĄŻY DO MAKSYMALIZACJI ZYSKU

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

33

ROZWÓJ TEORII FIRMY NA GRUNCIE

TRADYCYJNEJ EKONOMII (I)

Klasyczna teoria firmy - J. Smith, D.

Ricardo, J.S. Mill

• Siłą motoryczną produkcji i rozwoju jest akumulacja

pojęta jako proces inwestowania

• Koncepcja homo oeconomicus - jednostka specjalizuje

swoje czynności produkcyjne i uprawia wymianę

• Podział pracy stanowi główne źródło wzrostu jej

produkcyjności

• „Niewidzialna ręka rynku” (mechanizm sprawczy

zachowań jednostek i firm) - powoduje że sprzeczne z
interesem ogółu działa-nia kupców i przemysłowców są
w końcu dobroczynne dla ogółu

• Jedyną

miarą

wartości

jest

praca

zużyta

na

wyprodukowanie danego dobra

• Zysk jest procentem od kapitału angażowanego w

działalność gospodarczą

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

34

ROZWÓJ TEORII FIRMY NA GRUNCIE

TRADYCYJNEJ EKONOMII (II)

Szkoła marginalna - W.S. Jevons, K. Menger,

L. Walras

• Zasada malejącej użyteczności krańcowej jako podstawa

zachowania konsumenta na wszystkich rynkach

• Wartość a więc cena zależy od tego ile nabywca skłonny jest

zapłacić za dodatkową jednostkę produktu (at the margin)

• Kluczowy problem - znalezienie optimum pogodzenia

skłonności konsumenta do zakupu oraz interesu producenta

• Statyczna teoria przedsiębiorstwa oparta na rachunku

marginalnym i założeniu o dążeniu do maksymalizacji zysku
jako

poszukiwania

wariantu

optymalnego

w

sensie

matematycznym

• Przyjęcie zasady ekwimarginalnej czyli zrównywania wielkości

krańcowych - firma traktowana jest jak gospodarstwo domowe

• Konieczność przyjmowania szeregu rygorystycznych założeń

(stałość, mierzalność, porównywalność zasobów)

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

35

ROZWÓJ TEORII FIRMY NA GRUNCIE

TRADYCYJNEJ EKONOMII (III)

Neoklasyczna teoria firmy - A. Marshall, J.B.

Clark

• Próba syntezy podejścia marginalnego (teorii użyteczności

krańcowej) i analizy zachowań przedsiębiorstwa

• Akcent na funkcje przedsiębiorcy i teorię źródeł jego zysku
• Teoria równowagi przedsiębiorstwa - przedsiębiorca dąży do

ustalenia kombinacji czynników wytwórczych oraz rozmiarów
produkcji, przy których osiągnie możliwie najwyższy zysk

• Maksymalny zysk ma miejsce w sytuacji zrównania utargu

krańcowego z kosztem krańcowym

• Zysk wynika z organizacji jako czwartego czynnika produkcji

uzupełniającego tradycyjną triadę: ziemia, praca, kapitał

• Wprowadzenie szeregu zmiennych poprzednio pomijanych -

np. wiedzy i technologii, lepiej wykształconej siły roboczej,
subsydiów

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

36

PRZEDSIĘBIORSTWO W MODELU

DOSKONAŁEJ KONKURENCJI (I)

Założenia modelu

• Firma jest kierowana przez właściciela-przedsiębiorcę
• Dostarcza niewielką część produkcji na rynku (nie ma to

wpływu na podaż i cenę)

• Produkty firm konkurujących są postrzegane jako

homogeniczne (bardzo bliskie substytuty)

• Istnieje wolność „wejścia” na rynek i „wyjścia” z rynku
• Wyłącznym celem firmy jest maksymalizacja zysku
• Firma ustala produkcję przynoszącą największy zysk dążąc

do zrównania kosztów marginalnych z marginalnym
przychodem (MC= MR)

• Firma i jej potencjalni klienci podejmują decyzje w

warunkach pełnej informacji

• Występuje doskonała podzielność zasobów i mobilność

czynników produkcji

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

37

PRZEDSIĘBIORSTWO W MODELU

DOSKONAŁEJ KONKURENCJI (II)
Funkcjonowanie przedsiębiorstwa

Koszty/Ceny
C/P

MC

ATC
p

1

e

MR = AR

Q

O q

1

Wielkość

produkcji

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

38

PRZEDSIĘBIORSTWO W MODELU

KONKURENCJI NIEDOSKONAŁEJ (I)

Konkurencja monopolistyczna

Założenia modelu (E. Chamberlin - lata 30.)

1. Generalnie - wychodzi z modelu konkurencji doskonałej
2.

Wprowadza

pojęcie

„grupy

produktowej”

-

firm

produkujących podobne wyroby (jest to rozpatrywany rynek)

3. Uchyla trzy istotne założenia modelu konkurencji

doskonałej

• założenie o homogeniczności produktu - w praktyce nie ma dwóch

produktów czy usług idealnie identycznych (istnieje przywiązanie
do marki, znaku towarowego)

• założenie o zupełnym braku wpływu firmy na cenę - firma

konkuruje za pomocą zróżnicowania produktu (np. branża
motoryzacyjna)

• istnieje względna swoboda wejścia na rynek i wyjścia z rynku - jest

to możliwe ale bywa kosztowne

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

39

PRZEDSIĘBIORSTWO W MODELU

KONKURENCJI NIEDOSKONAŁEJ (II)

Konkurencja monopolistyczna

Wnioski praktyczne z funkcjonowania modelu

W konkurencji monopolistycznej firma może się dostosować

na trzy sposoby - wybrać jedną z trzech możliwych strategii

1. OBNIŻENIE CENY

• pozostaje ona jednak i tak wyższa niż przy konkurencji

doskonałej ponieważ jest wyższa od marginalnych kosztów
(powyżej krzywej MC)

2. ZMNIEJSZENIE PRODUKCJI

• i tak pozostaje poza optimum skali produkcji

3. RÓŻNICOWANIE PRODUKTU

• różnicowanie poprzez reklamę, markę opakowanie itp. i

budowanie własnego rynku (wiąże się to z kosztami)

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

40

PRZEDSIĘBIORSTWO A TEORIE

OLIGOPOLU(I)

Istota modelu

1. NA RYNKU OLIGOPOLISTYCZNYM DECYZJE

PRODUCENTÓW SĄ ZALEŻENE

• nie tylko od ceny (konkurencja doskonała)
• i od krzywej popytu (konkurencja monopolistyczna)
• ale także od spodziewanej reakcji (decyzji) konkurentów -

decyzje są wzajemnie współzależne

2. MODEL OLIGOPOLU ZAKŁADA STRUKTURALNĄ

NIEPEWNOŚĆ I RYZYKO DECYZYJNE UCZESTNIKÓW
RYNKU

3. KONIECZNE STAJE SIĘ UWZGLĘDNIENIE NOWEGO

CZYNNIKA W MODELU - PRAWDOPODOBIEWŃSTWA
ZAISTNIENIA DANEJ SYTUACJI

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

41

PRZEDSIĘBIORSTWO A TEORIE

OLIGOPOLU(II)

Wybrane modele zachowania

przedsiębiorstwa

1. DUOPOL - model Cournota (dwóch producentów)

• dwaj monopoliści dzielą się rynkiem i zyskami monopolu
• firmy podejmują identyczne decyzje cenowe ale bez

formalnego porozumienia

• efektem jest stabilizacja ceny na takim rynku

2. MODEL ZŁAMANEJ KRZYWEJ POPYTU (Kinked

Demand Curve)

• odchodzi od klasycznego założenia że jest tylko jeden punkt

zrównania MC = MR (zasada ekwimarginalna)

3. MODELE ZAKŁADAJĄCE PRZYWÓDZTWO CENOWE

• przywódcą cenowym jest firma dominująca
• jedna z firm pełni rolę „barometru cenowego”
• zmowa cenowa - formalna lub nieformalna

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

42

KRYTYKA

TRADYCYJNEJ TEORII

PRZEDSIĘBIORSTWA

Ograniczenia

poznawcze (istota)

1. IDEALISTYCZNE ZAŁOŻNIA
• model wolnej konkurencji - niezrównany w swej

matematycznej precyzji ale przy daleko idących
uproszczeniach

• może służyć jedynie do opisu niektórych rynków i zachowań

jego uczestników - niemożliwy na współczesnych rynkach

- trwałych dóbr konsumpcyjnych

- dóbr inwestycyjnych (dominacja konkurencji pozacenowej)

2. IDEALNA KONKURENCJA I CZYSTY MONOPOL TO TYLKO

PEWNE STANY EKSTERMALNE

• w rzeczywistości istnieje wiele stanów pośrednich
• jedna teoria nie wyczerpuje wszystkich zmiennych (możliwych

sytuacji) - konieczność rozszerzenia pola analizy

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

43

PROCES ROZWOJU WIEDZY O

PRZEDSIĘBIORSTWIE

Schemat ideowy

TWORZENIE UPROSZCZONEGO MODELU

PRZEDSIĘBIORSTWA NA RYNKU

Doskonalenie modelu (zależności funkcyjne)

Wzbogacanie modelu o nowe zmienne i założenia

Kolejne próby syntez ALTERNATYWNE TEORIE

FIRMY

modelu neoklasycznego (nowe ujęcia

konceptualne)

z teorią neoklasyczną

Próby włączania teorii alternatywnych do modelu tradycyjnego

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

44

PRZESŁANKI ROZWOJU

ALTERNATYWNYCH TEORII

PRZEDSIĘBIORSTWA (I)

KONIECZNOŚĆ REWIZJI KLUCZOWYCH ZAŁOŻEŃ

TRADYCYJNEJ TEORII EKONOMICZNEJ

• KONCEPCJA HOMO-OECONOMICUS

- aktywność ludzka nie jest

skierowana wyłącznie na zaspokajanie potrzeb poprzez rynek

• przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe jako

PODSTAWOWE

PODMIOTY GOSPODARUJĄCE

- działają pojedynczy „aktorzy”

• celem przedsiębiorstwa (firmy) jest zawsze i tylko

MAKSYMALIZACJA ZYSKU

- w praktyce zasada „racjonalności

ograniczonej”

• STAN RÓWNOWAGI

w gospodarce jest stanem naturalnym, a

jego zakłócenia uruchamiają mechanizm adaptacyjny -
przedsiębiorca burzy tę równowagę przez wdrażanie innowacji
(J. Schumpeter)

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

45

PRZESŁANKI ROZWOJU

ALTERNATYWNYCH TEORII

PRZEDSIĘBIORSTWA (II)

KONIECZNOŚĆ REWIZJI DALSZYCH ZAŁOŻEŃ - przykładowo

• Model firmy może wyjaśniać jej zachowanie bez potrzeby

wprowadzania kategorii

PRZEDSIĘBIORCY

- ale kto stworzył

przedsiębiorstwo?

• Przedsiębiorca dysponuje

DOSKONAŁĄ INFORMACJĄ

o

kosztach i cenach - współcześnie założenie wręcz rażąco
sztuczne

• ROZDZIELENIE WŁASNOŚCI OD ZARZĄDZANIA

nie ma wpływu

na cel i zachowania przedsiębiorstwa - w praktyce często
różne cele właścicieli i zarządzających

• WIELKOŚĆ FIRMY

nie wpływa na określanie jej celów i

zachowań - nawet prosta obserwacja wskazuje że jest
inaczej

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

46

ALTERNATYWNE TEORIE

PRZEDSIĘBIORSTWA

Nowe ujęcia, koncepcje, podejścia do

przedsiębiorstwa (I)

Kryterium zbliżonych założeń i wspólnego języka opisu

TEORIE MENEDŻERSKIE - zakładają istnienie jednego gł.

celu (innego niż maksymalizacja zysku przedsiębiorstwa)

TEORIE BIOLOGICZNE I BEHAWIORALNE - istnieje „wiązka

celów” przedsiębiorstwa

INNE ALTERNATYWNE TEORIE PRZEDSIĘBIORSTWA
• Przedsiębiorca jako innowator (J. Schumpeter)
• Teoria kosztów transakcyjnych (R. Coase)
• Instytucjonalne teorie przedsiębiorstwa i podejście

neoinstytucjonalne (O. Williamson)

• Teoria agencji (agent-pryncypał)

• Teoria kontraktualna - firma jako „wiązka kontraktów”

(A. Alchian, H. Demsetz)

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

47

ALTERNATYWNE TEORIE

PRZEDSIĘBIORSTWA Struktura teorii

alternatywnych (II)

INSTYTUCJONALIŚCI

TEORIE

MENEDŻERSKIE

(celów firmy)

J. SCHUMPETER

Teoria innowacji

i przedsiębiorcy

R. COASE

Szkoła praw

własności

Teoria agencji

Kontraktualna teoria firmy

NOWA EKONOMIA INSTYTUCJONALNA

Teorie behawioralne

i biologiczne

firmy

Cykl życia firmy

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

48

ALTERNATYWNE TEORIE

PRZEDSIĘBIORSTWA Teorie na gruncie

rozwoju wiedzy z zakresu organizacji

i zarządzania (III)

Równolegle rozwijane teorie przedsiębiorstwa

wykorzystujące dorobek nauk organizacyjnych

MIKROEKONOMIA

NAUKI O ZARZĄDZANIU

DYSCYPLINY SPECJALISTYCZNE - zajmujące się

określoną płaszczyzna funkcjonowania
przedsiębiorstwa. Np.:

• zasoby - teoria zasobowa, teoria firmy opartej na wiedzy
• finanse - teoria wartości firmy
• marketing
• planowanie strategiczne

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

49

PRZEDSIĘBIORSTWO NA GRUNCIE TEORII

ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA

• Wykształcenie się zarządzania jako dyscypliny naukowej -

ewolucja wiedzy o zarządzaniu przedsiębiorstwem

• Funkcje i cele zarządzania przedsiębiorstwem - zarządzanie

jako proces decyzyjny

• Podstawy podmiotowości przedsiębiorstwa w procesie

zarządzania

• Ważniejsze wyznaczniki współczesnego przedsiębiorstwa na

gruncie teorii organizacji i zarządzania

• Szczeble zarządzania - zarządzanie strategiczne, taktyczne i

operacyjne a przedsiębiorstwo

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

50

EWOLUCJA WIEDZY O ZARZĄDZANIU

PRZEDSIĘBIORSTWEM (I)

Okres przednaukowy (do końca XIX w.)

KORZENIE WIEDZY O ZARZĄDZANIU

• Babilon, Persja, Stary Testament (uwagi nt.

kierowania zbiorowością ludzką)

• podstawowe źródło obserwacji i doświadczeń były

najsprawniejsze ówczesne organizacje - państwo,
kościół, wojsko

• prekursorzy przyszłej nauki o zarządzaniu -początek

XIX w.

– R. Owen - reformy poprawiające warunki pracy i życia

robotników w przędzalni w New Lenark (Szkocja)

– Ch. Babbage (matematyk) - badania nad zwiększeniem

wydajności operacji przemysłowych i obniżeniem
kosztów przez zastosowanie metod nauk ścisłych

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

51

EWOLUCJA WIEDZY O ZARZĄDZANIU

PRZEDSIĘBIORSTWEM (II)

Okres klasyczny (XIX/XX w.)

• F. TAYLOR (inżynier, praktyk) - zasady naukowego zarządzania

– rozdział planowania od wykonania, szczegółowy podział pracy
– naukowy dobór, szkolenie, doskonalenie robotników
– kontrola wykonania zadań przez zarządzającego
– oparcie przedsiębiorstwa na funkcjonalnej strukturze organizacyjnej

• H. FAYOL (inżynier, praktyk) - 5 funkcji zarządzania

– (1) planowanie - (4) koordynacja jako samo

działanie

– (2) organizacja ( przygotowanie) działania - (5)

kontrola

– (3) rozkazywanie

• M. WEBER (teoretyk) - model biurokratycznej organizacji

(dużej)

– bezosobowość, efektywność, pewność funkcjonowania
– hierarchicznie zorganizowany system stanowisk

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

52

EWOLUCJA WIEDZY O ZARZĄDZANIU

PRZEDSIĘBIORSTWEM (III)

Szkoła zachowań - podejście behawioralne

(XIX/XX w.)

• Ch. BARNARD - połączenie nowych elementów teorii z

poglądami klasycznymi

– przeżycie organizacji jako spełnienie oczekiwań jednostek

działających na rzecz wspólnego celu

– organizacja - system otwarty
– elementy organizacji -działania jej uczestników gotowych do

świadomej i dobrowolnej kooperacji

• E. MAYO - eksperymenty w Hawthorne. Dwa nurty

rozważań

– nurt stosunków międzyludzkich

• koncentracja na indywidualnych zachowaniach oraz procesach

grupowych w miejscu pracy

– nurt potencjału ludzkiego

• koncentracja na potrzebie samorealizacji człowieka w procesie

pracy

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

53

EWOLUCJA WIEDZY O ZARZĄDZANIU

PRZEDSIĘBIORSTWEM (IV)

Podejście ilościowe (od lat 40. XX w.)

Szczególna przydatność w procesach planowania i kontroli

• ILOŚCIOWA TEORIA ZARZĄDZANIA - modele

matematyczne

–

konstruowanie modelu decyzyjnego wyselekcjonowanych
związków

• (np. model rozmieszczenia stanowisk pracy)

– optymalizacja funkcji celu
– założenie dotrzymania określonych (przyjętych) warunków

• ZARZĄDZANIE OPERACYJNE - mniej sformalizowane

– stosowane bezpośrednio do sytuacji kierowniczych
– forma zastosowania ilościowej teorii zarządzania

•

np. programowanie liniowe, wyznaczanie ścieżki dojścia (PERT),
teoria kolejek, analiza progu rentowności

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

54

EWOLUCJA WIEDZY O ZARZĄDZANIU

PRZEDSIĘBIORSTWEM (V)

Podejście integrujące - systemowe

• ORGANIZACJA JAKO SYSTEM OTWARTY - cztery elementy

– nakłady - zasoby przedsiębiorstwa
– procesy transformacji (techniczne i kierownicze)
– wyniki - produkty, zyski, starty, zachowania pracownicze itp.
– sprzężenie zwrotne - reakcje otoczenia na wyniki przedsiębiorstwa

• PODSYSTEMY - systemy w ramach systemu wyższego rzędu

– np..marketing, produkcja, finanse w przedsiębiorstwie

• SYNERGIA SYSTEMU

–

elementy mogą działać skuteczniej pracując razem niż oddzielnie

• ENTROPIA SYSTEMU

– proces prowadzący do rozpadu systemu przy niedostatecznie

silnych mechanizmach jego odnawiania

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

55

EWOLUCJA WIEDZY O ZARZĄDZANIU

PRZEDSIĘBIORSTWEM (VI)

Podejście integrujące - spojrzenie

sytuacyjne

• Właściwe zarządzanie przedsiębiorstwem - w danej

sytuacji zależy od szerokiej (często
niepowtarzalnej) gamy czynników

Schemat integrujący podejścia do zarządzania

PODEJŚCIE SYSTEMOWE PODEJŚCIE SYTUACYJNE

• Uznanie wewnętrznych zależności Uznanie sytuacyjnego charakteru

• Uznanie wpływu otoczenia zarządzania

• Reakcja na szczególne cechy sytuacji

PODEJŚCIE

KLASYCZNE

Troska o efektywność

i wydajność

PODEJŚCIE

BEHAWIORALNE

Troska o zachowanie

organizacji i zasoby

ludzkie

PODEJŚCIE

ILOŚCIOWE

Troska o rozwiązania

optymalizujące

Sprawne i skuteczne zarządzanie

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

56

ZARZĄDZANIE JAKO PROCES DECYZYJNY

Zestaw działań skierowanych na zasoby i

wykonywanych z zamiarem osiągnięcia celów

organizacji (przedsiębiorstwa) w sposób sprawny i

skuteczny

PLANOWANIE

ORGANIZOWANIE

PRZEWODZENIE

(kierowanie ludźmi)

KONTROLOWANIE

NAKŁADY

z otoczenia

zasoby ludzkie

zasoby finansowe

zasoby fizyczne

zasoby

informacyjne

CELE

osiągnięte

sprawnie

skutecznie

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

57

PODSTAWY PODMIOTOWOŚCI

WSPÓŁCZESNEGO PRZEDSIĘBIORSTWA

W PROCESIE ZARZĄDZANIA

• WYODRĘBNIENIE EKONOMICZNE

– wyodrębnienie własnościowe
– wyodrębnienie przedmiotowe i przestrzenne
– wyodrębnienie rynkowe
– wyodrębnienie finansowe

• WYODRĘBNIENIE TECHNICZNO-ORGANIZACYJNE

• WYODRĘBNIENIE SOCJOLOGICZNE (aspekt

środowiskowy)

• WYODRĘBNIENIE PRAWNE

– aspekt rynkowy
– aspekt organizacyjny

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

58

WAŻNIEJSZE WYZNACZNIKI

WSPÓŁCZESNEGO PRZEDSIĘBIORSTWA

NA GRUNCIE ORGANIZACJI I

ZARZĄDZANIA (I)

• OTOCZENIE PRZEDSIĘBIORSTWA

– otoczenie ogólne
– otoczenie celowe

• POWIĄZANIA Z OTOCZENIEM

– aspekt przedmiotowy, aspekt podmiotowy, aspekt

funkcjonalny

– sieć powiązań, organizacje sieciowe

• STRUKURA ORGANIZACYJNA

– układ stanowisk pracy, komórek i pionów (ew. większych

elementów) wraz z ustalonymi między nimi
powiązaniami i zależnościami

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

59

WAŻNIEJSZE WYZNACZNIKI

WSPÓŁCZESNEGO PRZEDSIĘBIORSTWA

NA GRUNCIE ORGANIZACJI I

ZARZĄDZANIA (II)

• KULTURA ORGANIZACYJNA

– zestaw wartości, norm i przekonań pomagających

członkom organizacji (przedsiębiorstwa) rozumieć za
czym się ona opowiada, jak pracuje i co uważa za ważne

• TOŻSAMOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA

– szczególny przejaw (stygmat) kultury organizacyjnej,

zestaw względnie trwałych cech wykrystalizowanych w
długim procesie ich powstawania i utrwalania się w
przedsiębiorstwie

• WIZERUNEK PRZEDSIĘBIORSTWA

– indywidualny obraz przedsiębiorstwa w świadomości

ludzi, projekcja i zarazem recepcja zespołu cech
(właściwości) przedsiębiorstwa przefiltrowany przez
własne „ja” odbiorców

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

60

SZCZEBLE ZARZĄDZANIA

I UMIEJĘNOŚCI KIEROWNICZE

W PRZEDSIĘBIORSTWIE

STRATEGICZY

Idee, intuicja, kreacja

TAKTYCZNY

Synteza, ujęcia ilościowe

i jakościowe

OPERACYJNY

Algorytmizacja, analiza, doświadczenie, rozwiązania

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

61

ZARZĄDZANIE STRATEGICZNE W

PRZEDSIĘBIORSTWIE

• ISTOTA ZARZĄDZANIA STRATEGICZNEGO

– działalność kierownicza obejmująca
– formułowanie wizji, misji, celów i zadań przedsiębiorstwa
– z uwzględnieniem optymalnego wykorzystania jego

zasobów

• ETAPY ZARZĄDZANIA STRATEGICZNEGO

– analiza strategiczna - analiza makrootoczenia, analiza

otoczenia konkurencyjnego, analiza potencjału
strategicznego przedsiębiorstwa

– projektowanie strategii (alternatywy strategiczne) -

strategia korporacji, strategie biznesu, strategie
funkcjonalne

– realizacja strategii oraz kontrola strategiczna

ZARZĄDZANIE STRATEGICZNE TO ANTYCYPACYJNY PROCES

KSZTAŁTOWANIAI REGULOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA W CELU

OSIĄGNIĘCIA SUKCESU NA RYNKU

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

62

ZARZĄDZANIEPRZEDSIĘBIORSTWEM NA

SZCZEBLUOPERACYJNYM I TAKTYCZNYM

• DECYZJE SZCZEBLA OPERACYJNEGO

– dotyczą realizacji strategii działalności przedsiębiorstwa

–

obejmują czynności i funkcje z reguły sprecyzowane,
przebiegające według określonych schematów postępowania

–

w fazie tworzenia strategii umiejętności pracowników tego
szczebla służą weryfikacji różnych alternatyw, budowie
scenariuszy rozwoju w celu ich konfrontacji z rzeczywistymi
możliwościami firmy

• ZADANIA NA SZCZEBLU TAKTYCZNYM

– kontrola realizacji zadań na poziomie operacyjnym
– sterowanie działaniami związanymi z polityką przedsiębiorstwa
– badanie odchyleń od założonych celów
– poszukiwanie przyczyn niekorzystnych wyników
– wskazywanie zmian i ulepszeń przedstawianych kierownictwu

firmy

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

63

PRZEDSIĘBIORSTWO

NA GRUNCIE NAUK O ZARZĄDZANIU

Ważniejsze wnioski

• Nauki o zarządzaniu szczególnie dynamicznie wkroczyły na

teren przez długo zarezerwowany dla ekonomii

• Zajmując się organizacjami wszelkich typów nauki o

zarządzaniu tworzą teorię szerszą niż teoria przedsiębiorstwa
w ekonomii

• Nauki o zarządzaniu upowszechniły podejście empiryczne

(zwłaszcza behawiorystyczne) w miejsce dedukcyjnych i
normatywnych

ujęć

przedsiębiorstwa

w

ekonomii

neoklasycznej

• Nauki o zarządzaniu zrodziły szeroki nurt praktycznej

business economics - wskazówek skutecznego działania w
miejsce eleganckich modeli rynku i przedsiębiorstwa

• Mimo niewątpliwego poszerzenia obszaru poszukiwania istoty

przedsiębiorstwa także nauki o zarządzaniu nie pozwalają
sformułować całościowej teorii firmy

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

64

PRZEDSIĘBIORSTWO A WSPÓŁCZESNE

KONCEPCJE ZARZĄDZANIA ZMIANAMI

• Zmienność

otoczenia

-

kluczowa

przesłanka

kształtująca oblicze współczesnych przedsiębiorstw

• Restrukturyzacja jako proces zarządzania zmianami w

przedsiębiorstwie

• Business Process Reengineering (BPR) - radykalna

koncepcja tworzenia i funkcjonowania przedsiębiorstwa

• Przedsiębiorstwo w systemie TQM (Total Quality

Management) - kompleksowego zarządzania jakością

• Przedsiębiorstwo jako organizacja ucząca się, oparta na

wiedzy

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

65

ZMIANA A WSPÓŁCZESNE

PRZEDSIĘBIORSTWO

• PODEJŚCIE JEDNOSTKOWE - KLASYCZNE (H.I. Ansof)

– wysoki stopień turbulencji otoczenia współczesnego

przedsiębiorstwa

–

dostosowanie do zmian - warunek przetrwania i rozwoju
przedsiębiorstwa

–

zgodność otoczenia, reakcji, kultury organizacji i umiejętności
ludzi - podstawa sukcesu w dostosowaniu przedsiębiorstwa

–

działania dostosowawcze - charakter bieżący (operacyjny) i
strategiczny (długofalowy)

• PODEJŚCIE ZBIOROWE

– zmienność - ciągłe powstawanie nowych przedsiębiorstw
– selekcja - tylko nieliczne mogą przetrwać dłużej

–

zachowanie - utrzymanie oraz instytucjonalizacja form
organizacyjnych, które pomyślnie przeszły etap selekcji

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

66

STOSUNEK DO ZMIAN JAKO WYRAZ

KUTLTURY STRATEGICZNEJ

PRZEDSIĘBIORSTWA (I)

kultura stabilna/ kultura reaktywna

• ORIENTACJA

– przeszłość/teraźniejszość

• OBSZAR WYBORU

– dotychczasowe warianty/suma doświadczeń

• CZYNNIKI WYZWALAJĄCE ZMIANĘ

– kryzys/niezadowalająca efektywność

• AKCEPTOWANY STOPIEŃ NIECIĄGŁOŚCI

– status quo jako punkt odniesienia/minimalne zmiany status

quo

• SKŁONNOŚĆ DO RYZYKA

– awersja do ryzyka/minimalne ryzyko

• DZIAŁ PREFERUJĄCY DANĄ KULTURĘ

– produkcja, księgowość/produkcja, kontrola finansowa

• SLOGAN OKREŚLAJĄCY TYP KULTURY

– „nie przeciągaj struny”/trzymaj rękę na pulsie”

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

67

STOSUNEK DO ZMIAN JAKO WYRAZ

KUTLTURY STRATEGICZNEJ

PRZEDSIĘBIORSTWA (II)

kultura antycypacyjna

• ORIENTACJA

– bliska przyszłość

• OBSZAR WYBORU

– ekstrapolowane możliwości

• CZYNNIKI WYZWALAJĄCE ZMIANĘ

– antycypowany spadek efektywności

• AKCEPTOWANY STOPIEŃ NIECIĄGŁOŚCI

– akceptowane cząstkowe zmiany (inkrementalizm)

• SKŁONNOŚĆ DO RYZYKA

– akceptowany znany poziom ryzyka

• DZIAŁ PREFERUJĄCY DANĄ KULTURĘ

– marketing, planowanie

• SLOGAN OKREŚLAJĄCY TYP KULTURY

– „planuj”

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

68

STOSUNEK DO ZMIAN JAKO WYRAZ

KUTLTURY STRATEGICZNEJ

PRZEDSIĘBIORSTWA (III)

kultura eksploracyjna/kultura kreatywna

• ORIENTACJA

– nieznana przyszłość/nowatorskie perspektywy

• OBSZAR WYBORU

– globalne możliwości/kreatywne możliwości

• CZYNNIKI WYZWALAJĄCE ZMIANĘ

– stałe poszukiwanie zmian/stałe poszukiwanie nowatorskich zmian

• AKCEPTOWANY STOPIEŃ NIECIĄGŁOŚCI

– akceptowana nieciągłość/akceptowany nowatorski charakter

zmian

• SKŁONNOŚĆ DO RYZYKA

– analiza relacji ryzyko-korzyści/preferowanie nieokreślonego

poziomu ryzyka

• DZIAŁ PREFERUJĄCY DANĄ KULTURĘ

– dział rozwoju produktów i rynku/dział nowych przedsięwzięć

• SLOGAN OKREŚLAJĄCY TYP KULTURY

– „idź za ciosem”/stwórz przyszłość”

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

69

PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO PODMIOT

PROJEKTUJĄCY ZMIANY

Określa podstawowe

wymagania

dotyczące zmianyRozwija pożądane

umiejętności

Eliminuje i/lub

przetwarza elementy

starej organizacji

Wprowadza w życie

nowe umiejętności

Architektura

procesu

zmian Projektowanie

procesu

Uszczegółowienie

procesu zmian

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

70

RESTRUKTURYZACJA PRZEDSIĘBIORSTWA

Istota problemu w warunkach rozwiniętego

rynku

Dotyczy firm lub jednostek operacyjnych, których wyniki

finansowe

wskazują, że brak szybkich działań naprawczych spowoduje

upadek firmy w najbliższej przyszłości

Sprzedaż

Wzrost „ Dobry zysk” Zbyt mały zysk Strata

nie wolniej
niż branża

Stagnacja

wzrost
niższy niż
w branży

Spadek

w biznesie
podstawowym

Zyskowność

+

?

?

?

Wstęp do

kryzysu?

Kryzys?

?

Kryzys?

Kryzys?

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

71

PODSTAWOWE CELE RESTRUKTURYZACJI

PRZEDSIĘBIORSTWA

• Stabilizacja kryzysu Zarządzanie kontaktami
• Przywództwo z grupami interesów

• Restrukturyzacja finansowa Kwestie strategiczne

Zmiany organizacyjne

Ulepszenie procesów

krtycznych dla działania firmy

•

OPANOWANIE

I LIKWIDACJABEZPOŚREDNICH

OBJAWÓW KRYZYSU

ODBUDOWA WSPARCIA

GRUP INTERESÓW

ZAPEWNIENIE PRZYSZŁYCH

ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA

NAPRAWA (UZDROWIENIE)

PRZEDSIĘBIORSTWA

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

72

SIEDEM ELEMENTÓW

UDANEJ RESTRUKTURYZACJI

PRZEDSIĘBIORSTWA

1. STABILIZACJA KRYZYSU - opanowanie sytuacji

2. PRZYWÓDZTWO - zmiany zarządzających

3. WSPARCIE GRUP INTERESÓW - komunikacja

4. SKUPIENIE SIĘ NA KWESTIACH STRATEGICZNYCH -

redefinicja podstaw działania firmy, downsizing,

outsourcing

5. ZMIANY ORGANIZACYJNE - zmiany strukturalne

6. REORGANIZACJA KLUCZOWYCH PROCESÓW - redukcja

kosztów, poprawa sprzedaży, marketingu

7. RESTRUKTURYZACJA FINANSOWA - redukcja aktywów,

nowe źródła finansowania

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

73

SPECYFICZNE WŁAŚCIWOŚCI

RESTRUKTURYZACJI PRZEDSIĘBIORSTW

W PROCESIE TRANSFORMACJI

SYSTEMOWEJ

(Kontekst polskich doświadczeń dekady lat

90.)

1. INTEGRALNY ELEMENT PRZEOBRAŻEŃ

– pochodna głębszych zmian, a także sposób i warunek ich

wdrażania

2. PODSTAWOWY SPOSÓB ZARZĄDZANIA ZMIANAMI W

PRZEDSIĘBIORSTWACH NIERENTOWNYCH

– konieczność pilnych działań naprawczych

3. PRIORYTET DOSTOSOWAŃ PRZEDSIĘBIORSTW DO

ZMIAN ZEWNĘTRZNYCH

– adaptacja do warunków rynku

4. OGRANICZONY ZAKRES ZMIAN ANTYCYPACYJYCH

– dominacja postaw reaktywnych - zwłaszcza w okresie

początkowym

5. SZCZEGÓLNE ZWIĄZKI ZE STRATEGIĄ ROZWOJU

PRZEDSIĘBIORSTW

– „strategia restrukturyzacji”

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

74

RESTRUKTURYZACJA A

PRZEDSIĘBIORSTWO

RESTRUKTURYZACJA
• złożony proces istotnych, często fundamentalnych

zmian w przedsiębiorstwie

• którego celem jest bieżące (operacyjne) i

długofalowe (strategiczne) kształtowanie
atrybutów jego podmiotowości

• pod kątem zmian w otoczeniu
• oraz wewnętrznych potrzeb samego

przedsiębiorstwa

W WARUNKACH ZMIAN SYSTEMU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO

RESTRUKTURYZACJA STAJE SIĘ MASOWYM PROCESEM

KSZTAŁTOWANIA I ADAPTACJI PRZEDSIĘBIORSTW

POD KĄTEM WYMOGÓW GOSPODARKI RYNKOWEJ

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

75

RESTRUKTURYZACJA

Punkt wyjścia: zróżnicowanie zmian w

układzie

DOSTOSOWANIE BIEŻĄCE - ROZWÓJ

PRZEDSIĘBIORSTWA

• RESTRUKTURYZACJA NAPRAWCZA

– selektywne, doraźne działania, wybrane obszary -horyzont 1-2

lata

– nacisk na poprawę (odzyskanie) płynności finansowej firmy
– koncentracja na utrzymaniu dotychczasowej pozycji rynkowej
– dążenie do uzyskania szybko odczuwalnych korzyści

• RESTRUKLTURYZACJA ROZWOJOWA

– koncentracja zmian wokół decyzji strategicznych - okres 2-5

lat

– zmiany jakościowe i strukturalne -np. zmiana profilu firmy
– innowacyjność rozwiązań technicznych, produkcyjnych,

marketingowych

– ponadprzeciętne ryzyko podejmowanych przedsięwzięć
– antycypacyjne rozwiązywanie problemów przedsiębiorstwa

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

76

RODZAJE RESTRUKTURYZACJI

Trzy podstawowe obszary zmian w

przedsiębiorstwach

1. RESTRUKTURYZACJA OPERACYJNA - działalność

– restrukturyzacja marketingowa
– restrukturyzacja zasobów przedsiębiorstwa
– restrukturyzacja organizacyjna i zmiany systemu

zarządzania

2. RESTRUKTURYZACJA FINANSOWA - pieniądz

– zmiany w strukturze kapitałowej przedsiębiorstwa
– zmiany w strukturze jego aktywów
– zmiany wielkości i struktury kosztów

3. RESTRUKTURYZACJA WŁASNOŚCIOWA - władza

– prywatyzacja przedsiębiorstw
– dalsze zmiany w strukturze własności firmy

W WIĘKOSZOŚCI KRAJOWYCH PRZEDSIĘBIORSTW

NIEZBĘDNA BYŁA RESTRUKTURYZACJA

W KAŻDYM Z WYMIENIONYCH PRZEKROJÓW

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

77

BUSINESS PROCESS REENGINEERING

(BPR) Radykalna koncepcja

tworzenia i funkcjonowania

przedsiębiorstwa

• Pozbawiona barier metoda rozwiązywania problemów
• Zakłada

koncepcyjnie

nowy

model

działalności

przedsiębiorstwa oraz zestawu metod z tym związanych

• Nie ma na celu naprawy - firma zaczyna wszystko od nowa,

od samego początku

• Nie pytamy JAK? ale DLACZEGO ROBIMY TO CO ROBIMY?
• Przekształcenia można dokonać w całości albo go nie

podejmować

• Sednem procesu jest myślenie lateralne (nieciągłe)
• Punktem wyjścia jest odrzucenie balastu przeszłości -

zwłaszcza specjalistycznego podziału pracy

• Działalność wytwórczą należy zunifikować w spójne procesy
• Procesy wychodzą naprzeciw potrzeb klientów - mają na

celu sprostanie konkurencji i ciągłym zmianom w

otoczeniu firmy

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

78

TOTAL QUALITY MANAGEMENT (TQM)

Przedsiębiorstwo w systemie

kompleksowego zarządzania jakością

• Koncentracja na wymaganiach klientów
• Klient

wewnętrzny

(pracownik

firmy

otrzymujący

półprodukt) jest tak samo ważny jak klient zewnętrzny

• Jakość

–

pełne zaspokojenie ustalonych wymagań klientów przy

najniższych kosztach własnych

–

sposób zarządzania a nie czynność techniczna

• W pracy nad jakością normy i standardy (np. ISO 9000) są

jedynie punktem wyjścia a nie celem samym w sobie

• Produkty i usługi rozpatruje się jako nierozerwalnie

związane z procesami ekonomicznymi i ludźmi

• Połączenie systemów, technik i zaangażowania załogi

pozwala zdobyć przewagę konkurencyjną

• TQM zakłada nieustanne doskonalenie, eliminację strat,

umacnianie lojalnej współpracy z dostawcami i odbiorcami

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

79

PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO ORGANIZACJA

UCZĄCA SIĘ, OPARTA NA WIEDZY(I)

Jeśli w firmie nie występuje proces uczenia się to zmiana

pozostaje jedynie zabiegiem kosmetycznym!

• KWESTIA ZARZADZANIA - jasne wytyczne dotyczące

praktyki: jak działać,a nie jedynie aspirować

– systematyczne rozwiązywanie problemów - naukowa diagnoza
– eksperymentowanie - poszukiwanie i testowanie nowej wiedzy
– uczenie się na podstawie przeszłych doświadczeń -

„zapominanie o własnej przeszłości skazuje na jej
powtarzanie”

– uczenie się od innych - m.in. benchmarking
– przekazywanie wiedzy - szerokie dzielenie się nowymi

pomysłami w przedsiębiorstwie

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

80

PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO ORGANIZACJA

UCZĄCA SIĘ, OPARTA NA WIEDZY(II)

• KWESTIA POMIARU - narzędzia oszacowania

uczenia się, stwierdzenie czy dokonał się postęp

– krzywe uczenia się - krzywe produkcji zbiegają się w

przewidywany sposób z przyrostem jej skumulowanej
ilości

– krzywe

doświadczenia

-

w

miarę

przyrostu

doświadczenia koszty i ceny spadają o przewidywalne
wielkości

– krzywe półokresu - ile czasu potrzeba na osiągnięcie

50% poprawy w określonej mierze osiągnięć (np.
wskaźniki kosztów, defektów, terminowość dostaw)

ORGANIZACJA UCZĄCA SIĘ POTRAFI WYTWORZYĆ, PRZYSWOIĆ

ORAZ PRZEKAZAĆ WIEDZĘ, A TAKŻE ZMIENIĆ SWOJE POSTĘPOWANIE

TAK ABY ODZWIERCIEDLAŁO NOWĄ WIEDZĘ

Prof. dr hab. Cezary Suszyńsk
i

81

LITERATURA

• T. Gruszecki, Współczesne teorie przedsiębiorstwa,

PWN, Warszawa 2002

• Podstawy nauki o przedsiębiorstwie (pod red. J.

Lichtarskiego), Wydawnictwo AE Wrocław, 2001

• S. Slatter, D. Lovett, Restrukturyzacja firmy, WIG-

Press2001

• S. Sudoł, Przedsiębiorstwo, Wyd. TNOiK, Toruń 2002
• C.

Suszyński,

Restrukturyzacja,

konsolidacja,

globalizacja przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2003

Szczegółowy zakres materiału z poszczególnych pozycji literatury
zostanie ustalony w trakcie wykładu