Prof. dr hab. Waldemar

Michna

Wykład VII

FINANSE

DŁUGOTERMINOWE

UBEZPIECZEŃ

SPOŁECZNYCH

W POLSCE

I. TRWANIE ŻYCIA I POLITYKA

LUDNOŚCIOWA

1. Miernikiem oceny stanu zdrowia

ludności jest trwanie życia. Rządowa
Rada Ludnościowa w publikacji z 2006
r. Pt. „Sytuacja demograficzna Polski”
informuje, że trwanie życia mężczyzn
wynosi obecnie 70,7 lat, a kobiet 79,2
lata. Okres trwania życia wydłuża się.
Trwanie życia w południowej Polsce jest
dłuższe niż w północnej i środkowej
Polsce. Tak np. w woj. łódzkim trwanie
życia jest krótsze niż na południu
Polski o około
3 lata.

2. Jako wiek produkcyjny, a więc

jako wiek zdolności do pracy
przyjmuje się dla mężczyzn 18-65
lat, a dla kobiet wiek 18-60 lat.
Wiek emerytalny dla mężczyzn
rozpoczyna się po 65 r. życia, a dla
kobiet po 60 roku życia.

3. Państwo zmierza do zapewnienia

ludności warunków do godnej
starości. Wyraża się to przede
wszystkim w zapewnieniu ludności
emerytur w wieku emerytalnym
oraz rent
w wypadku choroby w wieku
produkcyjnym.

II. POTRZEBA UTRZYMANIA

RÓWNOWAGI PŁACOWYCH
SKŁADEK EMERYTALNO-
RENTOWYCH
I WYPŁACANYCH EMERYTUR

4. ZUS głosi, że każda osoba płacąca

obowiązkowo składki
ubezpieczeniowe wnosi
w ten sposób na swoje konto
emerytalno-rentowe środki
finansowe, które wypłacane są
w postaci emerytur w wieku
poprodukcyjnym lub jako renty w
wieku produkcyjnym. Tworzy się
wrażenie, iż pieniądze czekają na
koncie do czasu, kiedy pracownik
staje się emerytem.

5. W rzeczywistości płacona

aktualnie składka emerytalna
odnotowywana jest na koncie
ubezpieczeniowym pracownika,
ale przekazywana jest częściowo
do Otwartych Funduszy
Emerytalnych, a następnie
przeznaczana na aktualne wypłaty
emerytur dla aktualnych
emerytów. W ten sposób pokolenie
aktualnych pracowników pokrywa
wydatki na aktualne emerytury
dzisiejszych emerytów. Dzisiejsi
pracownicy pokrywają koszty
wypłacania emerytur i rent
dzisiejszych emerytów.

6. Równowagę między wypłacaną

sumą emerytur i rent, a suma
wpłacanych składek
ubezpieczeniowych jest łatwo
utrzymać, gdy liczba
zatrudnionych w kraju zwiększa
się stale lub przynajmniej nie
zmniejsza się. Równowagi takiej
nie daje się utrzymać gdy liczba
pracujących zmniejsza się, a więc
gdy populacja emerytów i
rencistów jest duża, a liczba
pracowników mała. Taka właśnie
sytuacja istnieje w Polsce.

7. Aktualnie w Polsce na 3 osoby

spośród populacji pracowników
przypadają 2 osoby z populacji
emerytów i rencistów. Przy takie
proporcji trudno osiągnąć
pokrycie kosztów emerytur i rent
przez dochody ze składek
ubezpieczeniowych. Stąd też
budżet państwa musi dopłacać
do funduszu, z którego wypłaca
się renty i emerytury. Każde
zmniejszenie zatrudnienia
powiększa nierównowagę między
sumą składek a wartością
wypłacanych rent i emerytur.

III. PROGNOZY WPŁYWÓW

I WYDATKÓW FUNDUSZU
UBEZPIECZEŃ W DŁUGIM
OKRESIE

1. Długookresowe prognozy ubezpieczenia

rozumie się jako prognozy do 2050 r.

2. Zgodnie z zapisami ustawy o systemie

ubezpieczeń społecznych istnieje obowiązek
sporządzania wieloletniej prognozy wpływów i
wydatków funduszu emerytalnego
wyodrębnionego w ramach Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych. Prognoza ta ma
stanowić podstawę gospodarki finansowej
Funduszu Rezerwy Demograficznej.
Prezentowana w opracowaniu prognoza
została sporządzona w oparciu o aktualny
model wpływów i wydatków Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (model FUS03)
stworzony w departamencie Statystyki
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Gdyby w Polsce nadal tylko 52% ludzi w wieku
zdolności do pracy było zatrudnionych w 2050 r.,
wówczas na 11566 tys. osób w wieku
poprodukcyjnym (emerytalnym) przypadałoby
tylko 9257 tys. osób pracujących.

2002

2010

2020

2030

2040

2050

a/ scenariusz podstawowy
Populacja ogółem

z tego:

38230 39036 39361 38471 36844

35013

- w wieku

przedprodukcyjnym

8851

7431

7654

6905

5806

5644

- w wieku produkcyjnym

23626 25202 23296 22106 20756

17803

- w wieku poprodukcyjnym

5749

6402

8411

9460 10282

11566

b/ scenariusz „fertility”
Populacja ogółem

z tego:

38230 39118 39760 39319 38280

37208

- w wieku

przedprodukcyjnym

8851

7514

8048

7635

6764

6895

- w wieku produkcyjnym

23626 25202 23301 22224 21234

18746

- w wieku poprodukcyjnym

5749

6402

8411

9460 10282

11566

Tabela 1. Populacja w podziale na ekonomiczne
grupy wieku (tys.)

Miarą efektywności systemu

emerytalnego, zaproponowaną przez
autorów, jest jego wydolność.
We wszystkich prezentowanych
wariantach wydolność systemu
emerytalnego w ostatnim roku prognozy
jest wyższa niż w roku 2005.

Największy wzrost wydolności

obserwujemy w wariancie nr 3 – wzrost o
76 punktów procentowych.
W wariancie nr 1 wzrost ten wynosi 44
punkty procentowe. Warto dodać, że we
wszystkich wariantach najpóźniej od 2027
r. wydolność systemu emerytalnego rośnie
aż do ostatniego roku prognozy. Najniższą
wydolność w latach 2005-2050
obserwujemy w roku 2007 w wariancie nr
2 – 54%, a najwyższą w roku 2050 w
wariancie nr 3 – blisko 136%.

(Vide: tabela 2)

Rok Wariant nr 1 Wariant nr 2

Wariant nr 3

2005

-24934

-26398

-24109

2006

-26539

-29069

-25413

2007

-27697

-30946

-26045

2015

-27371

-33384

-21542

2020

-36339

-42715

-27842

2025

-40995

-51263

-29110

2030

-38339

-54363

-19709

2035

-29167

-53610

-3353

2040

-17269

-51361

17089

2045

-6572

-48843

35632

2050

3306

-42540

52707

Uwaga: saldo ujemne oznacza, że wpływ
składkowy na fundusz jest mniejszy niż wypłaty
z funduszu. Widzimy, że deficyty są wielkie.

Tabela 2. Saldo roczne funduszu emerytalnego
(mln zł)
saldo zależy od liczby zatrudnionych i wysokości
składki

rok

wariant nr 1

wariant nr 2

wariant nr 3

2005

35525

33982

35787

2006

37541

35231

38092

2007

39372

36282

40341

2015

56814

48344

62220

2020

65873

55637

75246

2025

75885

61314

90627

2030

85910

67594

110222

2035

97092

74506

130872

2040

108377

81248

153589

2045

118453

86742

176542

2050

128311

91649

201104

Tabela 3. Wpływy składkowe do funduszu
emerytalnego (mln zł)

Uwaga: Wpływy składkowe w poszczególnych
wariantach różnią się gdyż obliczane są przy
założeniu różnego procentu zatrudnienia ludzi w
wieku produkcyjnym.

rok

wariant nr 1

wariant nr 2

wariant nr 3

2005

60259

60380

59896

2006

64079

64300

63505

2007

67069

67229

66386

2015

84185

81728

83763

2020

102212

98352

103088

2025

116880

112576

119737

2030

124249

121957

129931

2035

126259

128116

134225

2040

125646

132609

136500

2045

125025

135585

140910

2050

125004

134189

148398

Tabela

4.

Wydatki

funduszu

emerytalnego (mln zł)

Uwaga: Wydatki na emerytury rosną
głównie dlatego, że zwiększać się
będzie liczba emerytów.

rok

wariant nr 1

wariant nr 2

wariant nr 3

2005

59%

56%

60%

2006

59%

55%

60%

2007

59%

54%

61%

2015

67%

59%

74%

2020

64%

57%

73%

2025

65%

54%

76%

2030

69%

55%

85%

2035

77%

58%

98%

2040

86%

61%

113%

2045

95%

64%

125%

2050

103%

68%

136%

Tabela 5. Wydolność systemu emerytalnego w
procentach

Uwaga: procenty oznaczają procent pokrycia
ze składek. Warianty pokazują, ile procent do
emerytur musi dopłacić budżet państwa.

Saldo roczne

(mln zł)

Wpływy składkowe

(mln zł)

Wydatki

(mln zł)

rok

Kwoty nominalne

Wydolność systemu

emerytalnego

2005

-24934

35525

60259

59%

2006

-26539

37541

64079

59%

2007

-27697

39372

67069

59%

2015

-27371

56814

84185

67%

2020

-36339

65873

102212

64%

2025

-40995

75885

116880

65%

2030

-38339

85910

124249

69%

2035

-29167

97092

126259

77%

2040

-17269

108377

125646

86%

2045

-6572

118453

125025

95%

2050

3306

128311

125004

103%

Tabela 6. Zbiorcze zestawienie wyników dla
wariantu nr 1

Uwaga: wariant I jest zbudowany w oparciu
o założenie, że wysokość procentowa
składek nie ulegnie zmianie

Saldo roczne

(mln zł)

Wpływy składkowe

(mln zł)

Wydatki

(mln zł)

rok

Kwoty nominalne

Wydolność

systemu

emerytalnego

2005

-26398

33982

60380

56%

2006

-29069

35231

64300

55%

2007

-30946

36282

67229

54%

2015

-33384

48344

81728

59%

2020

-42715

55637

98352

57%

2025

-51263

61314

112576

54%

2030

-54363

67594

121957

55%

2035

-53610

74506

128116

58%

2040

-51361

81248

132609

61%

2045

-48843

86742

135585

64%

2050

-42540

91649

134189

68%

Tabela 7. Zbiorcze zestawienie wyników dla
wariantu nr 2

Uwaga: wariant 2 zakłada, że składki
będą pomniejszone, a więc nastąpi
zwiększenie deficytu.

UBEZPIECZENIA

UBEZPIECZENIA

Annuityzacja jest ubezpieczeniowa formą

dożywotniej wypłaty świadczen
emerytalnych. Annuitet jest
produktem ubezpieczeniowym, w który
przekształca się stany kont
emerytalnych lub inna formę
zakumulowanych uprawnień
emerytalnych.

Dokumentacja należności uczestników

ubezpieczenia przybiera formy;

- podatku socjalnego, bądź
- zasadę zdefiniowanego świadczenia, bądź
- zasadę zdefiniowanej składki – wypłacanie

należności
do poziomu sumy konta indywidualnego.

Klin podatkowy – to suma

kosztów produkcji,
które nie służą
opłacaniu kosztów
produkcji:

- system emerytalny,
-

system

opieki

zdrowotnej.

-

inne

świadczenia

społeczne np. urlopy
macierzyńskie ITP.

Nowoczesność systemu

emerytalnego to system,
który zapewnia na dany
moment równowagę
przychodów i dochodów, a
ponadto minimalizuje
obciążenia podatkowe. W
Europie – istnieje przewaga
systemu
„bismarckowskiego”, gdzie
składka ma charakter
podatku, ale nie jest
traktowana jako podatek.

Składce towarzyszy

zobowiązanie władz do
świadczenia w postaci
określonej emerytury.
Nie jest to określona
kwota, ale
niewyobrażalne jest
zasadnicze obniżenie
emerytury. Pobieranie
składki staje się więc
swoistym długiem wobec
społeczeństwa.

Stary system emerytalny
Polski

1998 2050

- wydatki emerytalne w % PKB

5,75 11,42

- wysokość składki (w stosunku do

podstawy oskładkowania)

24,00 48,00

- bieżący deficyt w % PKB

0,98

5,50

- wydatki całości systemu w % PKB

12,79 17,32

- bieżący deficyt w % PKB

2,18

7,47

Porównanie starego i nowego systemu
emerytalnego

Stary system

Nowy system

I. Wszystkie elementy

„w jednym worku”

I. Wydolny system emerytalny

II. Finansowanie podatkowe II. System oszczędnościowo-

podatkowy

III. Brak indywidualizacji

uczestnictwa

III. Pełna indywidualizacja

IV. Istnienie przywilejów

dla niektórych

uczestników

IV. Nie ma przywilejów

V. Słaby związek wpłat

i wypłat

V. Pełen związek wpłat

i wypłat

Ubezpieczenia

zdrowotne:

1. Osoby uprawnione do

uzyskania ubezpieczenia
zdrowotnego

2. Obowiązkowe

ubezpieczenia zdrowotne

3. Dobrowolne ubezpieczenia

zdrowotne