Prof. dr hab. MICHNA

WALDEMAR

Finanse

samorządu

terytorialnego

Prospekt opracowany na

podstawie publikacji: W.

Michna:

Finanse samorządu

terytorialnego, Warszawa

2003.

I. Samorząd terytorialny

w Polsce ma długie i
duże tradycje.

II. Jego rozwój

warunkowany był przez
długi czas przez
zaborców.

III. W każdym zaborze

obowiązywały inne
uprawnienia samorządu.

IV. W Polsce Ludowej

samorząd został
zlikwidowany. Utworzono
Rady Narodowe.

Rady Narodowe podlegały

radzie państwa. Prezydia
tych Rad podlegały
Rządowi, a wydziały tych
Rad podlegały Ministrom.
Obowiązywała podległość.
Mimo więc szerokich
kompetencji Rad nie
nazywano tego ustroju
samorządem.

V. Samorząd terytorialny w

Polsce – różnił się tym
od samorządy
terytorialnego w
Europie Zachodniej, że
obejmował 93% terenów
wiejskich, które były i są
nieuprzemysłowione.
Podatki tych terenów
były i są małe. Gminy
maja małe podatki, a
więc są w małym
stopniu samodzielne
finansowo.

VI. Przez niemal cała

dekadę lat
dziewięćdziesiątych
istniały tylko gminne
samorządy.

VII. 24.07.1998 r. Sejm

uchwalił ustawę o
trójstopniowym
podziale
terytorialnym kraju.

VIII. Ustawa powstawała w klimacie

ostrej polemiki. Liczne środowiska
były przeciwne utrzymywaniu
powiatów. Powiaty rodziły się w
Polsce, gdy istniała tylko
komunikacja konna. Przyjęto więc
wówczas założenie, że odległość z
najdalszej wsi do powiatu powinna
być taka, aby furmanka wyposażona
w dobrego konia lub dwa konie
mogła jednego dnia wyjechać ze wsi
do powiatu i wrócić do domu.
Obecnie więc w warunkach, gdy 40%
gospodarstw domowych na wsi ma
już samochody, a 100% ludności
może korzystać z autobusów nie ma
sensu, aby istniały powiaty jako
szczeble administracji.

IX. Zasadniczymi źródłami

zasilania finansowego
jednostek samorządu
terytorialnego były i są:

1. podatki i opłaty – jednak tylko

samorządy gmin dysponują odrębnymi
źródłami dochodów z podatków
lokalnych, a organy gmin – pewnym
zakresem władztwa podatkowego
(natomiast powiaty i województwa mają
procentowy udział w podatkach
państwowych);

2. udziały w podatkach państwowych,
3. dotacje wyrównujące dochody między

poszczególnymi społecznościami
lokalnymi,

4. majątek i prawa dysponowania nim,
5. pożyczki zaciągane przez władze

samorządowe.

X. Struktura samorządu

terytorialnego

1. W większości państw

europejskich – samorząd jest
trójszczeblowy. W Polsce –
również jest trójszczeblowy:
gmina, powiat, województwo.

2. W Polsce podstawową jednostką

samorządu jest gmina.

3. Do zadań gminy należą wszystkie

sprawy publiczne o znaczeniu
lokalnym.

4. Gmina posiada pewien zakres

władztwa podatkowego.

XI. ORGANY

STANOWIĄCE
SAMORZĄDU:

Samorząd gminny: rada gminy
Samorząd powiatu: rada powiatu
Samorząd województwa: sejmik

województwa

Organy wykonawcze

wójt gminy, burmistrz miasta,

prezydent miasta są wybierani w
wyborach bezpośrednich

Uwaga: Komisje rewizyjne, stałe i

doraźne podlegają organom
stanowiącym

XII.

Samodzielność

jednostek samorządu

jest

gwarantowana przez:

- konstytucję,
- ustawy,
- statut jednostki

samorządu.

Samodzielność tworzy sytuację,

w której ogniwa samorządu

nie są sobie podległe.

Samorządy niższego szczebla

nie podlegają samorządom

wyższego szczebla.

XIII. ZAKRES DZIAŁANIA SAMORZĄDU

GMIN

Zadania gminy

1. ZADANIA WŁASNE
 utrzymanie dróg

 utrzymanie wodociągów

 zaopatrzenie w energię

 transport zbiorowy

 komunalne budownictwo mieszkaniowe

 utrzymanie targowisk

2. ZADANIA W ZAKRESIE INFRASTRUKTURY
ochrona zdrowia

oświata

pomoc społeczna

kultura i sport
3. PORZĄDEK PUBLICZNY
4. ŁAD PRZESTRZENNY
5. ZADANIA ZLECONE

I.ZADANIA POWIATU

1.Zadania własne
2.Zadania zlecone przez

państwo

3.Zadania powierzone w

drodze porozumień

4.Edukacja – szkoły średnie
5.Drogi ponadgminne
6.Ochrona środowiska
7.Porządek publiczny

XV. ZADANIA

WOJEWÓDZTWA

1. Określenie strategii województwa

= opracowanie strategii
województwa

2. Realizacja polityki rozwoju

województwa. Niestety
województwa nie mają
instrumentów realizacji tych
zadań. Pomoc unijna jest takim
środkiem, ale na to trzeba mieć
wkład własny (25%). Ponadto
pomoc unijna nie wystarcza na
realizację strategii województwa.

XVI. GMINNA GOSPODARKA
FINANSOWA
Dochodami gmin są:

dochody własne (w tym ze

sprzedaży majątku)
subwencje ogólne

dotacje celowe z budżetu

państwa

Udział w podatkach państwowych:

39,34% podatków od osób

fizycznych
6,71% od osób prawnych

Istnieją normatywy dotacji państwa
dla gmin (realizowane
proporcjonalnie do liczby
mieszkańców)

XVII. POWIATOWA
GOSPODARKA
FINANSOWA

Dochody powiatów mają swe

źródła w:

udziałach w podatkach
subwencjach z budżetu
państwa
dotacjach celowych
dochodach z majątku

XVIII. GOSPODARKA
FINANSOWA WOJEWÓDZTWA

Dochodami województw są;

udziały w podatkach

dochody z majątku

wpłaty z dochodów jednostek

budżetowych
odsetki za nieterminowe wpłaty

udziałów
w podatkach
wpłaty za zlecone przez państwo

zadania

Wojewoda posiada środki na różne cele
realizowane w województwie np. na
budowę szpitali, szkół, dróg itp.

XIX.
1. Gminy pobierają do swego
budżetu podatki:

od nieruchomości

podatek rolny

podatek leśny

od środków transportu

od działalności osób fizycznych (karty

podatkowej)
od spadków i darowizn

od posiadania psów

2. Posiadają także wpływy z opłat
3. Udziały w podatku państwa

Uwaga: podatki obniżają się z roku na
rok. stąd dochody podatkowe gmin nie
wzrastają.

XX. Europejska Karta Samorządu

Terytorialnego i Konstytucja RP
przewidują zapewnienie
samorządom dochodów
potrzebnych do wykonywania ich
zadań:

W Polsce łączne dochody

samorządów obejmują około 15%
wydatków budżetu państwa

Z tego gminy

48-

50%
powiaty

16-18%

miasta na prawach powiatowych
28-30%
wojewoda

5-6%

razem 100%

XXI. Przykładowe stawki podatkowe
dla podatków nakładanych przez
samorządy:

Stawki realizowane w 2002 r.

A. Podatki od budynków:

mieszkalnych

0,44 zł/m

2

związanych z działalnością gospodarczą

16,83 zł/m

2

pozostałych

5,62

zł/m

2

B. Podatki od gruntów:

związanych z działalnością gospodarczą

0,60 zł/m

2

nie wchodzących do gospodarstwa rolnego

0,06 zł/m

2

innych

0,09 zł/m

2

XXII. Kontrakt wojewódzki jest

to umowa Rządu i samorządu
w sprawie wspólnej realizacji
inwestycji
w województwie.

Porozumienie Rządu i Samorządu

w sprawach wspólnej realizacji
określonej inwestycji w
województwie. Wspólna
inwestycja Rządu i samorządu
jest finansowana ze środków
budżetu krajowego, z budżetu
województwa oraz często ze
środków pomocowych UE.