UKŁAD ODPORNOŚCIOWY

CZŁOWIEKA

• Odporność- niepodatność lub

zwalczanie przez organizm wszelkich
czynników chorobotwórczych
(patogenów). Czynniki te mogą być
zewnętrzne (mikroorganizmy
chorobotwórcze, pasożyty, szkodliwe
czynniki środowiskowe) oraz
wewnętrzne (własne, zmienione
patologicznie komórki)

• Człowiek narażony jest na wnikanie ciał

obcych, na przykład wirusów, bakterii,

grzybów i pierwotniaków (zadaniem

układu odpornościowego jest też

eliminowanie uszkodzonych komórek). Te

ciała obce często są patogenami, czyli

czynnikami chorobotwórczymi. Mogą one

dostawać się do wnętrza naszego

organizmu przez skórę, drogi oddechowe,

pokarmowe, moczowo-płciowe czy na

skutek zranień.

• Wiele ciał obcych rozprzestrzenia się po

całym ciele i może się rozwijać w
większości narządów oraz tkanek.
Między innymi z tych względów
najważniejsze elementy układu
odpornościowego związane są z układem
krwionośnym oraz limfatycznym-
krążące w ich naczyniach krew i limfa
docierają do każdego zakątka ciała.

• Nasz organizm wykorzystuje zarówno

mechanizmy ogólne, nieskierowane
przeciwko konkretnemu zagrożeniu-
odporność nieswoista.

• Jak i skierowane przeciwko

konkretnemu antygenowi- odporność
swoista.

• 1. Odporność nieswoista (wrodzona,

niespecyficzna)- różnorodne, wytwarzane przez

organizm zapory obronne zabezpieczające przed

wniknięciem do organizmu obcych antygenów.

Istnieją one od urodzenia i do ich wykształcenia nie

trzeba uprzedniego kontaktu z antygenem. Należą

do nich: skóra (bariera mechaniczna) z jej

wydzielinami- pot (zawierający kwas mlekowy i

dużo soli co niszczy większość bakterii oraz

grzybów) oraz łój ( w którym są lotne kwasy

tłuszczowe działające bakteriobójczo); ponadto

ślina, łzy, śluz dróg oddechowych, pokarmowych

czy u kobiet śluz w pochwie.

• Jest to tzw. „pierwsza linia obrony” naszego

organizmu.

2. Odporność swoista (nabyta, specyficzna)- powstaje po kontakcie z danym

antygenem i jest skierowana tylko na ten konkretny antygen. Do wytworzenia
mechanizmów swoistych potrzeba czasu (są za to silniejsze ze względu na
specyficzność).

• Podział odporności swoistej:
- czynna (naturalna- po przebyciu choroby; sztuczna- po szczepieniu ochronnym)
- bierna (naturalna- karmienie piesią, łożysko matki; sztuczna- podanie surowicy)
• Mechanizmy odporności swoistej :
- komórkowa- za ten mechanizm odpowiedzialne są leukocyty obdarzone

zdolnością do pochłaniania i wewnątrzkomórkowego trawienia (m.in. Makrofagi,
neutrofile, eozynofile) lub usuwania ciał obcych (m.in. Limfocyty T)

- humoralna- w tym wypadku wykorzystywane są różne substancje chemiczne-

najważniejsze są tu przeciwciała czyli białka odpornościowe (immunoglobuliny).
Przeciwciała są produkowane i uwalniane przez uczulone limfocyty B w odpowiedzi
na pojawienie się w organizmie obcego antygenu. Antygenem może być białko (na
przykład otoczoki wirusa) lub duża cząsteczka węglowodanowa (na przykład
składnik ściany komórkowej bakterii), obca dla naszego organizmu, wyzwalająca
odpowiedź immunologiczną.

• W przypadku kiedy „intruz” będzie

dostatecznie liczny lub pokona
pierwszą linie obrony naszego
organizmu, istnieje możliwość ataku,
dzięki wykorzystaniu odporności
swoistej- jak gdyby drugiej linii
obrony.

• Wniknięcie zarazków do ustroju aktywuje

obronę nieswoistą. Jednocześnie
następuje jednak prezentacja
antygenów, na którą układy odporności
swoistej reagują wytwarzaniem
przeciwciał, za pomocą których organizm
zwykle znacznie efektywniej zwalcza
zarazki, a poza tym zachowuje je w
pamięci immunologicznej.

• Stan zapalny- lokalna reakcja tkanek na

wtargnięcie intruza lub uszkodzenie.

• Uszkodzona tkanka wydziela substancję

alarmowe, które docierają do najbliżej

położonych naczyń włosowatych i łączą się

z receptorami na powierzchni

przepływających z prądem krwi neutrofilów.

W odpowiedzi neutrofile zbliżają się do

ścianek naczyń, toczą się po nich, a w

końcu przylegają i przedostają się

pomiędzy komórkami śródbłonka do tkanek

• Histamina wydzielana przez komórki tuczne

w tkance uszkodzonej lub zaatakowanej
przez patogen powoduje „poluzowania”
śródbłonka okolicznych naczyń
włosowatych ; prowadzi to do ułatwionego
przedostawania się leukocytów z krwi do
tkanek i przesączania się zwiększonych
ilości osocza poza naczynia włosowate ; w
osoczu zawarte są humoralne czynniki
odpornościowe; dochodzi do obrzęku

• Uszkodzona tkanka oraz leukocyty wydzielają

czynnik bólu, które wywołują np. swędzenie,

pieczenie. Naczynia krwionośne rozszerzają się, co

zwiększa dopływ krwi do miejsca zranienia

(infekcji) i objawia się zaczerwieniem i wzrostem

temperatury. Drugą (po neutrofilach ) generację

komórek przedostających się z krwiobiegu do

miejsca zapalenia stanowią monocyty (makrofagi).

Dokonują tu fagocytozy uszkodzonych komórek

tkanki, martwych bakterii, gromadzących się w

ranie w postaci ropy. Jeśli nie uda się całkowicie

wyeliminować czynnika wywołującego zapalenie,

ostry stan zapalany przemienia się w zapalenie

przewlekłe (np. nieleczona grypa)

Antygen- to odpowiednio duża cząsteczka o

specyficznej strukturze, która jest rozpoznawana

przez układ odpornościowy i wywołuje odpowiedź

immunologiczną przeciwko sobie. Rozróżniamy

antygeny rozpuszczalne, np. toksyny, lub

upostaciowane np. fragment ściany bakteryjnej.

• Patogen- czynnik chorobotwórczy.

• Przeciwciało- białko, którego funkcja sprowadza

się do wiązania antygenu.

• Szczepionka- preparat sporządzony z osłabionych

(niezdolnych do wywołania choroby) bakterii lub

wirusów albo jedynie ich antygenów. Ma na celu

stworzenie komórek pamięci immunologicznej,

które opanują infekcję, jeżeli dojdzie do kontaktu

z prawdziwym patogenem.

• Surowica- gotowe przeciwciała, które są

podawane, gdy nie można czekać na wytworzenie

odporności za względu na zagrożenie życia.

• Układ dopełniacza- tworzą białka (jest ich blisko

30) znajdujące się w osoczu i innych płynach

ustrojowych. Spełnia ważną rolę w

humoralnych mechanizmach nieswoistej

odpowiedzi immunologicznej, ale także wiąże

się ściśle z niektórymi mechanizmami

odpowiedzi swoistej. Działanie tych białek jest

wielokierunkowe: opłaszczanie (osponizacja)

bakterii, które ulegają sklejeniu (aglutynacja)

lub stają się podatne na fagocytozę przez

fagocyty; pobudzanie fagocytów do

przemieszczania się w miejsce infekcji;

uszkadzanie (liza) ścian komórkowych bakterii i

otoczek wirusowych.

Skierowanie reakcji odpornościowych przeciw

antygenom własnych tkanek jak przeciwko

obcym nazywamy autoagresją lub chorobą

autoimmunologiczną. Przyczyny nie są do końca

poznane, ale wydaje się że odgrywa tu rolę

uprzedni kontakt z patogenem (np. wirusem),

którego antygeny są podobne do antygenów

własnych.

Przykłady chorób autoimmunologicznych:
-stwardnienie rozsiane
-cukrzyca insulinozależna
-reumatoidalne zapalenie stawów