Anna Zalewska – PRI – W3

II. Przegląd wybranych koncepcji

temperamentu – 3B i 3C

3. Wybrane koncepcje wyjaśniające

A) Typologia Pawłowa (aspekty formalne) –

W2

B) Teoria Eysencka (aspekty formalne i

treściowe)

C) Zmiany zaproponowane przez Graya

(aspekty emocjonalne). Modyfikacje
teorii Graya

B) TEORIA H.J. EYSENCKA –

koncepcja odwołująca się do

pojęcia aktywacji -1

Pojęcie AKTYWACJI- podstawa różnych

teorii

1. Pojęcie AKTYWACJI – stan, poziom

pobudzenia w korze (coma - afekt)

2. KONCEPCJA PAWŁOWA – a pojęcie

AKTYWACJI (nie używał słowa aktywacja)

• Jako pierwszy: różnice w zachowaniu związane

ze stanem pobudzenia kory mózgowej

• SPP wyznacza: stan pobudzenia, hamowanie

ochronne, intensywność reakcji, wydolność,

szybkość OW+ (silne B - silny typ szybciej)

• Tiepłow, Niebylicyn - wydolność i wrażliwość,

szybkość OW+ (słabe B - słaby typ szybciej)

B) TEORIA H.J. EYSENCKA –

koncepcja odwołująca się do

pojęcia aktywacji - 2

3. RÓŻNE BADANIA nad poziomem aktywacji (PA)
KONSEKWENCJE PA:

• Yerkes i Dodson (1908): PA wpływa na poz.

wykonania

• Duffy (1962): PA wpływa na intensywność reakcji

UWARUNKOWANIA PA:

• Hebb (1949): PA zależy od siły i liczby bodźców

Każdy bodziec - funkcja kierunkowa i aktywizująca

• Moruzzi i Magoun (1949): PA zależy od ARAS

(Wstępujący Układ Siatkowaty)

• Gray (1964):

AKTYWOWALNOŚĆ

– cecha, która

determinuje różnice w PA w odpowiedzi na

stymulację (S), wynika z funkcjonowania

pętli

Kora-ARAS
Wysoka: S PA/S + x Niska: S PA/S - x

B) TEORIA H.J. EYSENCKA –

koncepcja odwołująca się do

pojęcia aktywacji - 3

4. CO UTRUDNIA SYNTEZĘ RÓŻNYCH TEORII

nawiązujących do pojęcia aktywacji?

- RÓŻNE TEORIE - RÓŻNE MECHANIZMY PA

Pawłow (kora), Eysenck (E-I: kora-ARAS, N: układ limbiczny -UL)

Zuckerman (Biochemia UL) Strelau (Reaktywność: indywidualność

neurohormonalna /CUN, AUN,OUN,UH)

-

RÓŻNE TEORIE - INNE WSKAŹNIKI PA

EEG (np. UPW), biochemiczne (np. kortyzol), psychofizyczne (Progi,

RSG) behawioralne (np. aktywność, OW, kwestionariusze)

-

NIESPÓJNE DANE LABORATORYJNE

modalność i siła B, warunki, wskaźniki, indywidualne wzorce

reagowania

-

PROBLEMY TERMINOLOGICZNE (Termin – treść –

pomiar)

-

np. SPP a stan pobudzenia; E-I: Guilford (R,I),

Eysenck (MPI - A,T,D,R,I; EPQ-R - nie ma I)–treść różna

B) TEORIA EYSENCKA – teoria

osobowości czy temperamentu?

OSOBOWOŚĆ

– względnie stała organizacja charakteru,

tempe-ramentu, intelektu i właściwości fizycznych, która

determinuje specyficzne sposoby przystosowania się do

otoczenia (T<O) 

TEMPERAMENT

– poza-poznawcze aspekty osobowości

(T=O-I albo O=T+I), obejmuje aspekty formalne i treściowe

zachowania

Eysenck używa terminów T i O zamiennie (T=O)

Inni:

To teoria OSOBOWOŚCI

,

ponieważ jej wymiary:

• wymagają uczenia się w środowisku społecznym
• ujawniają się w zachowaniach społecznych
• obejmują cechy treściowe (stałe ustosunkowanie do ludzi,

zadań)

To teoria TEMPERAMENTU

, ponieważ:

• wymiary uwarunkowane genetycznie (h

2

=ok. 75)

• u podstaw wymiarów hipotetyczne mechanizmy fizjologiczne,

które decydują o ich rozwoju

B) TEORIA EYSENCKA – poziomy

organizacji osobowości /

temperamentu

L4: POSTAWY I NAWYKI MYŚLENIA
L3: CECHY (nawyki zachowania) OGÓLNE:
I-EKSTRAWERSJA NEUROTYZM

PSYCHOTYZM

Pierwotne: aktywność

lęk wrogość

(GxŚ, uczenie się)

L2: PRZEJAWY W EKSPERYMENTACH

LABORATO-RYJNYCH, NIE WYMAGAJĄCE
UCZENIA SIĘ

L1: GENOTYP=Konstrukt teoretyczny/mech.

Fizjologiczne

B) TEORIA EYSENCKA – wymiary

3 PODSTAWOWE WYMIARY: Ekstra-

Introwersja, Neurotyzm i Psychotyzm –

DLACZEGO?

WYJAŚNIENIE EWOLUCYJNE

(Zuckerman) –

rezultat adaptacji: E-I – współdziałanie (AiT)
N – zagrożenia
P – rywalizacja i obrona

PSYCHIATRYCZNE:

• nerwice i psychozy – różne jakościowo

zaburzenia (1-biegunowe wymiary),

• E-I (2 -biegunowy wymiar) – podstawowy,

decyduje o postaci zaburzeń

B) TEORIA EYSENCKA –

PSYCHOTYZM

Wymiar najbardziej kontrowersyjny

L1- Niejasne: układ hormonalny? MAO? Zakłócenie

koordynacji (kora, AUN, motoryka)

L2- Brak wrażliwości E i S, tylko E czy brak empatii

???

L3- Przejawy: Poszukiwanie wrażeń,

aemocjonalność, ekstrawagancja, ryzykanctwo,

skłonności paranoidalne, wrogość

Co oznacza?

Psychotyczność?

Psychopatia? - PENk,

Niekonwencjonalność (zd. Twórcze, wartości,

sukcesy)

3 ścieżki: do - twórczość, od - psychoza, anty -

psychopatia

B) TEORIA EYSENCKA –

NEUROTYZM – chwiejność

versus stabilność emocjonalna

L1- AUN: przewaga sympatycznego nad

parasympatycznym

po 1967: UKŁAD LIMBICZNY I MÓZG WISCERALNY

L2- wrażliwość i chwiejność Emocjonalna (E- i E+?)
L3 – nastrojowość, nerwowość, drażliwość, mała

odporność na stres, dolegliwości somatyczne,
bezsenność, sugestywność, zmienność-sztywność
zachowania

• U Introwertyków (I)– lęk, depresja, dystymia,

psychastenia, hipochondria, natrętne myśli i zach.

• U Ekstrawertyków (E) – drażliwość, złość, agresja,

zachowania aspołeczne

B) TEORIA EYSENCKA –

EKSTRA-INTROWERSJA - 1

Jung – 2 mechanizmy E i I; tylko opis
Eysenck – 2 bieguny 1 wymiaru, próba wyjaśnienia

L1- RÓWNOWAGA MIĘDZY POBUDZENIEM I

HAMOWANIEM (P-H) (u I: P>H; u E: P<H)

L2- czuwanie (postulat lekowy),

warunkowanie,

reminiscencja

Po 1967

L1- PĘTLA: KORA-ARAS (poziom aktywacji – PA: I>E)

L2- czujność,

warunkowanie

,wrażliwość sensor. (ból)

L3- u I (wysoki PA) – unikanie stymulacji, hamowanie

aktywności (niskie Akt, Tow, Dom), szybka

socjalizacja, nadmierne sumienie (niskie Imp, Bez,

Aser), Pesymizm

Zakładana „automatyczna” regulacja stymulacji

EKSTRA-INTROWERSJA - 2

OPA=optymalny poziom aktywacji: efektywność,

samopoczucie, intensywność reakcji zgodnie
z prawami Yerkesa-Dodsona oraz Pawłowa

IA

E

E

I

1. Reakcje zależą od interakcji siły B i E-I

, na B

silne inne reakcje niż na B słabe

2. Te same zachowania mogą pełnić różne

funkcje

(pobudzanie, rozładowywanie) -

palenie u E i I

EKSTRA-INTROWERSJA - 3

3. REMINISCENCJA

– wyższe efekty uczenia się po

odpoczynku (ponad 50 eksperymentów)

– Warda-Howlanda (5-10min: u E>u I) (zgodnie z P-H)
- Ballarda (1-3 dni: u E<u I) (zgodnie z teorią PA)
Efekty uczenia (przed odpoczynkiem) równe: E=I

4. RYTMY DOBOWE

– różne u I i u E (

Temperatura,

żwawość, oceny dobrostanu(SWB), efekty uczenia się i

działań)

I – optimum w godz.

6-12 (8)

> 15-21 (18)

E – optimum w godz. 8-14 (11) <

18-02 (22)

E łatwiej niż I dostosowują się do zmian niezgodnych z ich

rytmem (praca nocna i zmianowa, zmiany czasu, pory

roku)

•

E słabiej warunkują – mniej trwałe odczucia czasu

•

E bardziej zmienni niż I

EKSTRA-INTROWERSJA - 4

5. Wpływ grupy, presji czasu, kofeiny, pory dnia

na efekty

I

E

grupa
presja
kofeina rano

wieczór

Wzrost PA u I – hamowanie ochronne, gorsze

efekty

Wzrost PA u E – uzyskiwanie OPA, lepsze efekty

B) Teoria Eysencka - E-I i N a

skłonność do zaburzeń

psychicznych i somatycznych

Dystymia

N

Histeria

Psychopatia

Typ1

Typ2

PEN-k

Typ C (nowotwory)

M CH

Typ A

(wieńcowa,

Czy odporność? wrzody, cukrzyca)

I

P

Typ3

E

Typ1 i

F

S

Zdrowie fizyczne i

Typ C (jeśli K)

Typ4

psychiczne

Typ B

czy Typ C(K)

Kn – tłumienie lub wypieranie emocji

negatywnych

B) Teoria Eysencka - PEN a

zachowania społeczne

ZAINTERESOWANIA SZKOLNE I ZAWODOWE

I – sukcesy w starszych klasach, lepiej samotnie i bez presji;

Preferują teoretyczne: fizyka, mat, informatyka, zoologia,

architektura, księgowość, dziennikarstwo

E – sukcesy w młodszych, lepiej w grupie i z presją,

przeceniają swój wkład, jeśli sukces; Preferują praktyczne,

artystyczne i społeczne (agent, ekspedient, socjologia,

historia)

EFEKTY UCZENIA

N: dedukcja, koncentracja na nauczycielu, wspierające
n: indukcja, koncentracja na uczniu, eksploatujące

PRZEKONYWANIE

–En częściej, skuteczniej i b. lubią niż I i N

WYPADKI

– najwięcej EN, najmniej In

OCENIANIE INNYCH LUDZI

E – b. szczegółowo, częściej skrajnie (nawet bez podstaw)
I – b. ogólnie, pośrednio, tolerancyjnie (siebie surowo i

skrajnie)

C) ZMIANY GRAYA – KRYTYKA

1/ Krytyka mechanizmów - teoria PA wyjaśnia więcej

faktów niż teoria P-H, ale wyjaśnienia są niepełne

• Są fakty zgodne z teorią P-H i PA - W sytuacjach monotonnych

(kropkowanie Spielmana) u E gorsze efekty niż u I

• Są fakty zgodne z teorią aktywacji (PA) - Wpływ grupy, presji

czasowej (u I hamowanie ochronne, gdyż zbyt wysoki PA)

• Są fakty, których żadna z osobna nie wyjaśnia – reminiscencja

2/ Krytyka założenia: u I – szybsze warunkowanie niż

u E

Szybkość warunkowania i sumienie zależy nie tylko od

E-I, ale od siły B, warunków (pora, grupa) i rodzaju

wzmocnień

• Badania Spence’a – osoby o wysokim lęku szybsze OW—
• Impulsywność odpowiada za różnice w rytmach dobowych i

OW+ 

C) ZMIANY GRAYA –

MODYFIKACJA /1

T – różnice w predyspozycjach do określonych

emocji

PSYCHOTYZM - zbędny (1981) od 1982-

OBRONNOŚĆ

obronna walka (agresja) i ucieczka,

podatność na BB-- tendencja do reagowania BÓLEM, AN,

STRACHEM lub ZŁOŚCIĄ

(FFFS)

E-I i N – WYMIARY WTÓRNE; PODSTAWOWE – to:

LĘK -wrażliwość na wrodzone bodźce lękowe oraz na

BW-- sygnały kary, braku nagrody i nowość

tendencja do przeżywania LĘKU (BIS)

wysoki poziom aktywacji, wysokie natężenie uwagi, hamowanie

zachowania „zatrzymaj się, popatrz, posłuchaj, przygotuj

się”

IMPULSYWNOŚĆ - wrażliwość na sygnały nagrody,

braku kary, tendencja do przeżywania: NADZIEI,

SZCZĘŚCIA, UNIESIENIA (BAS)

niski poziom aktywacji, aktywne i celowe poszukiwanie nagród

i unikanie kar (programy czynności, włączanie programów)

C) ZMIANY GRAYA –

MODYFIKACJA/1

N Dystymia Psychopatia (tendencja do

Lęk

Imp.

zach. Agresywnych)

I E

Gray (1981) - 2 systemy: wrażliwość na kary i

wrażliwość na nagrody

E-I - relatywna moc obu systemów:

I – większa wrażliwość na kary niż na nagrody

E- większa wrażliwość na nagrody niż na kary

N- łączna moc obu systemów (większa wrażliwość na

kary i nagrody) decyduje o szybkości warunkowania

K

N

C) TEORIA WRAŻLIWOŚCI NA

WZMOCNIENIA – GRAY (1970-

1999)

Gray (1981, za Corr, 2008)

NEUROTYZM

Kary

EKSTRA

Nagrody

Wrażliwość Wrażliwość
na

Kary

na

Nagrody

Ekstrawersja – relatywna moc
Neurotyzm – łączna moc, ale:

Pickering, Corr i Gray, 1999

FFFS/BIS NEU
Wr na K

BAS

LĘK

Wr na N

IMP

Intro Ekstra

Stabilność

Eks – silniej z IMP, NEU-

LĘK

IS

FFFS
BIS

BAS

C) MODYFIKACJA TEORII

GRAYA – Gray i McNaughton

(2000),

Kara+

+ UNIKANIE

BW-kara+ --
Bb-kara+
Nagroda-
BW-nagr-
Bb-nagr- + UWAGA

skanowanie
- pamięci
- środowiska
- zewnętrzne
(ocena ryzyka

Nagroda+ + POBUDZENIE
BW-nagr+
Bb-nagr+
Kara-
BW-kara- --
Bb-kara-

+ ZBLIŻANIE SIĘ

Bw-kara+
+ =
nowość
Bb-nagr+

B
A

S

F
F
F
S

Det
ekt
or

Kon
-
flik-
tów

L
Ę
K

B
I
S

C) MODYFIKACJA TEORII GRAYA

–

Gray i McNaughton (2000),

McNaughton i Corr (2008)

- System walki, ucieczki, znieruchomienia

(Fight-Flight Freeze System – FFFS)

–

wrażliwość na wszystkie negatywne BB- i BW-;
podatność na strach i panikę, obronna agresja,
unikanie i ucieczka -‘

Get away

’; zaburzenia: fobia i

panika.

- Behawioralny system aktywacyjny

(Behavioral Approach System – BAS

)

–

wrażliwość na apetytywne BB+ i BW+; nadzieja,
antycypowana przyjemność, optymizm, orientacja na
nagrodę i impulsywność – ‘

Go

’; zaburzenia:

uzależnienia (hazard), impulsywne zach. ryzykowne,
mania.

- Behawioralny system hamowania

(Behavioral Inhibition System – BIS)

-

odpowiedzialny za rozwiązanie konfliktu celów
(FFFS-BAS, BAS-BAS, FFFS-FFFS); lęk i hamowanie
zachowania, martwienie się, ruminacje,
przeszukiwanie pamięci i poszukiwanie sygnałów
zagrożenia w środ. w celu oceny ryzyka - ‘

Be

careful

’; Zaburzenia: lęk uogólniony, zaburzenia

obsesyjno-kompulsywne.

C) MODYFIKACJA TEORII GRAYA

–

Gray i McNaughton (2000),

McNaughton i Corr (2008)

Bodźce

Awersyjne

Apetytywne

Systemy:

FFFS-Unikanie BIS-Dążenie BAS-Dążenie

Do uniknięcia Nie

Do uniknięcia

Nie

Do osiągnięcia

Nie

Emocje

Strach

Panika

Lęk Depresja Nadzieja Frustracja

Zachowania

Unikanie Walka

Zahamowanie

Eksploracja Agresja

Ucieczka Zamrożenie

Ocena

Tłumienie Pod-cele

Zastępcze

Zaburzenia

Lęk uogólniony

Impulsywne zach. ryzyk.

Fobia, Panika; Obsesyjno-komp., Depresja; Mania, uzależnienia

Krytyka: 1. Modele dla zwierząt - procesy i zach ludzi. 2. Neurologiczne

systemy a osobowość. 3. Strach i lęk – różne systemy (distress,
worry)?

4. BAS – 1 system (wraż, dążenie, utrzymywanie E+)? 5. Brak narzędzi.

Przykładowe pytania – W3

Aktywowalność to pojęcie określające:

a) Cechę wyznaczającą względnie stałe różnice w zakresie

poziomu aktywacji

b) Podejmowanie działań o dużym ładunku stymulacji
c) Aktualny stan pobudzenia w odpowiedzi na określoną

stymulację

d) Różnice indywidualne w aktywności w zależności od

poziomu reaktywności

Wg Eysencka, introwertyków cechuje mała Aktywność,

Towarzyskość, Dominacja, ponieważ:

a) Ich rodzice wywierają presję, aby ukształtować takie

właściwości

b) Poszukują aktywnie stymulacji, aby zwiększyć

chronicznie obniżony poziom aktywacji

c) Unikają stymulacji, aby nie zwiększać poziomu

aktywacji, który jest chronicznie podwyższony

d) Poszukują silnej stymulacji fizycznej i społecznej

Przykładowe pytania – W3

Zgodnie z teorią Graya, im wyższa jest Neurotyczność

tym większa jest wrażliwość:

a) zarówno na kary, jak i na nagrody
b) tylko na nagrody
c) tylko na kary
d) tylko na kary społeczne

Zgodnie ze zmodyfikowaną Teorią Wrażliwości na

Wzmocnienia (RST2) u podstaw lęku leży system

a) afektywno-motywacyjny decydujący o wrażliwości na

zdarzenia pozytywne i motywujący do zbliżania się

b) afektywno-motywacyjny decydujący o wrażliwości na

zdarzenia negatywne i motywujący do unikania

c) Wzbudzany przez jakikolwiek konflikt między

tendencjami motywacyjnymi

d) Wzbudzany przez konflikt między systemami FFFS i

BAS