Michał Adam Leśniewski

Historia myśli ekonomicznej

Historia myśli

ekonomicznej - wstęp

•

Historia myśli ekonomicznej (wg prof. Stankiewicza) jest dyscypliną naukową w zbiorze nauk społecznych, która
bada przeszłość myśli ekonomicznej, opisuje ją i poszukuje prawidłowości służących praktyce gospodarczej.
Ta definicja pozwala nam odkryć, że teoria ekonomii, jak każda inna nauka, ma swoją przeszłość, swoją historię.
Samo istnienie historii różnych dyscyplin naukowych nie stanowi jeszcze żadnej podstawy do tego, aby
studiować tą historię. Można być dobrym fizykiem, chemikiem, lekarzem mimo, że nie zna się historii dyscypliny,
którą się uprawia. Od historii nie można jednak uciec studiując np. filozofię, bo jest ona sama w sobie historią
rozwoju ludzkich myśli.
Historia myśli ekonomicznej nie jest niezbędna dla zrozumienia współczesnej teorii ekonomii. Można znać biegle
współczesną teorię ekonomii i nic nie wiedzieć o jej historii. W niektórych przypadkach, aby dobrze zrozumieć
teorię ekonomii trzeba znać tzw. losy myśli ekonomicznej.
Możemy postawić sobie pytanie: czego mogą nas nauczyć teorie autorów z przed 200 lat ? Czy współczesna
ekonomia może całkowicie obyć się bez refleksji nad własną istotą, nad własnym rozwojem ?
Nie ma oczywiście na te pytania jednoznacznej odpowiedzi, bądź też dawane są sprzeczne odpowiedzi w
zależności od poglądów danego ekonomisty, jego spojrzenia na ekonomię. Część z nich wyraża przekonanie, że
obecne teorie lepiej wyjaśniają zjawiska gospodarcze, ekonomiczne niż te teorie z początków rozwoju. Ci
ekonomiści uważają, że następuje stały wzrost, jeśli chodzi o wiedzę ekonomiczną, że nowe teorie są zawsze
jakościowo lepsze od starych..
Można stąd wyciągnąć wniosek, że studia nad historią myśli ekonomicznej nie mają większego znaczenia, że
wiedza poznawcza historii ekonomii jest niewielka. Nie możemy mieć jednak całkowitej pewności, że w
zapomnianych, czy też starych teoriach nie tkwią wartościowe rozwiązania, koncepcje, hipotezy. W tym
przypadku nauka historii ekonomii okazuje się mieć sens. Historia ekonomii może mieć wkład w formowanie się
współczesnych teorii ekonomicznych. Także praca historyka myśli ekonomicznej może prowadzić do postępu we
współczesnej wiedzy ekonomicznej. Nie polega ona na bezkrytycznym trzymaniu się pewnych koncepcji, lecz jest
raczej umiejętnością wyciągania właściwych wniosków.
Dzięki historii myśli ekonomicznej możemy się dowiedzieć jacy byli naprawdę ci wielcy ekonomiści, wielkie
umysły. Dzisiaj wiemy, że oni także popełniali błędy. Dzięki historii myśli ekonomicznej możemy to lepiej
zrozumieć po to, aby unikać tych błędów popełnianych przez ekonomistów. Pozwala współczesnym ekonomistom
lepiej zrozumieć istotę, naturę oraz osobliwości ekonomii. Pozwala lepiej zrozumieć zjawiska społeczno-
ekonomiczne, których doświadczamy w takim samym stopniu jak doświadczali tego poprzedni ekonomiści.

•

Historia myśli ekonomicznej daje nam pewien wgląd w dzieje ludzkości, w historię samej ludzkości.
Ukazuje dążenie ludzi do poszukiwania prawdy o człowieku, o społeczeństwie otaczającym
człowieka. Jeden z austriackich ekonomistów w swej książce „ Historia analizy ekonomicznej”
wymienił trzy powody, dla których warto jest zajmować się historią ekonomii:
1)

korzyści metodologiczne

- stan każdej nauki w dowolnym okresie zawiera w sobie swoją

historię. Ta historia jest najczęściej ukryta pod postacią określonych metod, określonych pojęć, które
pochodzą z przeszłości, charakteryzującej się odmiennymi warunkami niż te panujące obecnie. Aby
jak najlepiej wejść w istotę problemów należy odkrywać przeszłe uwarunkowania. W tym sensie
historia ekonomii poucza nas o rozwoju ludzkiej wiedzy, zwłaszcza wiedzy ekonomicznej, daje nam
wgląd w sposoby wnioskowania, sposoby dowodzenia. Historia śledzi powstawanie oraz zanik
określonej teorii. Śledzi kształtowanie, ugruntowywanie oraz ich zanik.
2

) inspiracja dla własnej twórczości naukowej

– obcując z dawnymi teoriami współczesny

ekonomista poszerza własne horyzonty myślowe, jest pobudzany do bardziej twórczych poszukiwań,
nowych rozwiązań istniejących współcześnie problemów. Studiowanie historii myśli ekonomicznej
wzmacnia umiejętność logicznego myślenia. Uczy pokory ponieważ dostrzegamy, że nawet
ekonomiści o nieprzeciętnych umysłach popełniali poważne błędy teologiczne, niedoceniali pewnych
zjawisk, inne lekceważyli, kroczyli ścieżkami, które z perspektywy czasu okazały się błędne,
prowadziły na manowce. Historia myśli ekonomicznej pozwala więc współczesnym ekonomistom
uniknąć własnych błędów, kompromitacji z powodu nieznajomości bardzo podstawowych kwestii.
3)

pozwala lepiej zrozumieć system rynkowy

– jako sieć wzajemnych relacji między podmiotami

gospodarującymi, jako środowisko aktywności ludzi. Studia nad historią ekonomii są drogą, która
prowadzi nas do lepszego zrozumienia złożoności zjawisk gospodarczych, ich dynamicznego
charakteru. Ekonomia zajmuje się różnymi prawdami, różnymi problemami, które występowały w
przeszłości. Analizuje różne wydarzenia, zjawiska, nad którymi ludzie koncentrowali się w
przeszłości. Poznajemy okoliczności, w jakich dane koncepcje powstawały.

Sposoby przedstawiania historii

myśli ekonomicznej:

• a) ujęcie problemowe – jest znacznie trudniejsze. Wymaga bowiem

uszeregowania i podzielenia na pewne grupy tematyczne samego

kręgu zagadnień wchodzących w zakres historii ekonomii. Wymaga to

wykazania, kiedy i w jakim stopniu poszczególni ekonomiści mieli swój

wkład w rozwiązania określonego problemu, jaka jest jego interpretacja,

łącznie ze współczesnym stanem wiedzy na dany temat. Można się

więc zastanawiać nad kwestią efektywności własności prywatnej,

można prowadzić dyskusję nad kwestią własności dóbr, jak się

kształtuje cena dóbr.

b) ujęcie osobowe – jest znacznie prostsze, bardziej przystępne dla

słuchaczy, którzy po raz pierwszy poznają historię ekonomii. Polega na

prezentacji myśli ekonomicznej w nawiązaniu do teorii tych

ekonomistów, tych myślicieli, którzy w największym stopniu przyczynili

się do rozwoju ekonomii. Poznajemy różne koncepcje, różne poglądy,

obserwujemy wzajemne przenikanie, ścieranie się tych koncepcji.

Obserwujemy wpływ, jaki miały te koncepcje na opinię publiczną,

poznajemy okoliczności, w których one powstały. Ten sposób

prezentacji zawiera również pewną interpretację głównych osiągnięć

teoretycznych najznakomitszych przedstawicieli ekonomii. Osiągnięć

tych w kilku przypadkach nie sposób jest przecenić.

Epoki rozwoju ekonomii

•

1770-1820 -

Rewolucja liberalna i epoka Adama Smitha – ojca nowożytnej ekonomii. On

stworzył ekonomię, uczynił z niej pełnoprawną naukę społeczną. Był przedstawicielem ekonomii

klasycznej, która kładła duży nacisk na wolność wyboru. Łączy się to w pewien sposób z

liberalizmem gospodarczym i politycznym.

1820-1870

- Ekonomia klasyczna: od Dawida Ricardo do Johna Stuarta Milla

1870-1920 -

Rewolucja marginalistyczna i ekonomia neoklasyczna – rewolucja

marginalistyczna polegała na zupełnie nowym spojrzeniu na zjawiska ekonomiczne.

1920-1970 -

Triumf ekonomii keynesowskiej – swoje najsłynniejsze dzieło John Maynard

Keynes napisał w roku 1936 („Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”). Jednak pewne

zbliżone teorie powstawały wcześniej. Cały okres przed II wojną światową można określić jako

triumf ekonomii Johna Maynarda Keynesa. Szoki naftowe spowodowały, że ekonomiści odeszli od

jego teorii. Zdawała się ona być zawodna z powodu tego, co stało się w wyniku szoków

naftowych. Powstały nowe nurty: monetaryzm. Neokeynesizm.

1970-...

- Ekonomia współczesna

Żyjemy w świecie, w którym ekonomiści podstawowy problem upatrują w rzadkości dóbr.

Oznacza to, że ludzie dysponują ograniczonymi zasobami w stosunku do swoich potrzeb, które

są nieograniczone. Muszą więc podejmować określone decyzje ekonomiczne, polegające na

wyborze, którą z potrzeb zaspokoić w pierwszej kolejności, którą w dalszej. Jak rozdysponować

swoje pieniądze. Problem gospodarowania dobrami zainteresował filozofów, myślicieli.

MYŚL EKONOMICZNA W

STAROŻYTNEJ GRECJI

• HEZJOD (VII w p.n.e.) – poeta grecki, autor sentencji „żadna

praca nie hańbi, nieróbstwo hańbę przynosi”.

W poemacie „Prace i dnie” problem rzadkości dóbr wyjaśnił

jako skutek błędu popełnionego przez Pandorę, która według

mitologii greckiej otworzyła puszkę otrzymaną o bogów. Do

tego czynu namówiła swojego męża. Z tej puszki wysypały się

na ziemię choroby, nieszczęścia, głód, cierpienia oraz

niedostatek dóbr, zasobów względem nieograniczoności

potrzeb.

W kulturze chrześcijańskiej podobieństwo możemy znaleźć w

historii grzechu pierworodnego. Pierwsi rodzice zostali

wypędzeni z raju na skutek nieposłuszeństwa. Pierwsza kobieta

namówiła swego męża Adama do tego, aby złamać zakaz Boga

i zerwać owoc z zakazanego drzewa. Za karę musieli sami w

pocie i trudzie czynić sobie ziemię poddaną. Od tego czasu

człowiek potrzebował wielu rzeczy, przedmiotów. Ta potrzeba

pojawiła się dopiero wraz z opuszczeniem raju.

KSENOFONT (430-355

p.n.e.)

• KSENOFONT (430-355 p.n.e.) – filozof grecki, który po raz pierwszy użył

słowa ekonomika w swoim dziele „O ekonomice”.

oikos – dom, gospodarstwo

nomos – prawo, zasada

oikonomikos – zbiór praw pomagających w kierowaniu gospodarstwem;

człowiek biegły w zarządzaniu domem, gospodarz

Ekonomika Ksenofonta to nauka o charakterze praktycznym. Zawierała

wskazówki w jaki sposób organizować, prowadzić gospodarstwo oparte o

pracę niewolników. Była zbiorem rad, reguł, zasad, porad, które dotyczyły

gospodarowania i zarządzania majątkiem, folwarkiem. Dotyczyła

gospodarności, sprawności zarządzania na poziomie pojedynczego

gospodarstwa. Ekonomika Ksenofonta to swoista apoteoza rolnictwa:

o praca na roli dostarcza środków do życia, do ozdoby

o kształtuje tężyznę fizyczną

o ma duże znaczenie ze względu na obronność kraju, ponieważ dzięki

rolnictwu w ludziach drzemie gotowość do obrony własnych ziem przed

wrogiem zewnętrznym

o kształtuje pozytywne cechy charakteru: ludzie są dla siebie serdeczniejsi,

lepsi

SOKRATES

• SOKRATES – jego uczniem był

prawdopodobnie Ksenofont, którego prace

zawierają właśnie poglądy Sokratesa.

Uważał, że celem państwa powinien być

dobrobyt obywateli. Ten cel porównywał do

celu, jaki stawia sobie wódz na wojnie:

wygrać tracąc jak najmniej żołnierzy.

Zarządzanie państwem przypominało wg

niego zarządzanie gospodarstwem.

Połączenie zarządzania z własnością

prywatną było najlepszym

gospodarowaniem.

Myśl ekonomiczna

średniowiecza

• Święty Tomasz z Akwinu

-kolejny wybitny umysł (1225-1274). Był

uczniem Alberta (dominikanin).

• Tzw. kanonista-ustala pewne kanony; zmienił filozofię ogólnospołeczną i

religijną. Filozofia Tomasz z Akwinu

• opierała się na filozofii Arystotelesa oraz dotychczasowej wykładni wiary.

Uważał, że własność prywatna nie

• sprzeciwia się prawu natury (nie jest prawem natury), jest dodatkiem

czysto ludzkim, gdyż to ludzie właśnie ją

• stworzyli, ludzie mogli bardzo łatwo zaobserwować, że:własność prywatna

przyczynia się do utrzymania się

• większego porządku społecznego, mobilizuje do lepszej pracy (osiągnięcia

celu na własną korzyść). Także korzystał ze świętego Augustyna-teoria
pieniądza, własności prywatnej, kwestia życia społecznogospodarczego.

• Teoria ceny-cena jest sprawiedliwa u kupca chrześcijańskiego, minimalnie

wyższa niż cena

• wyprodukowania. Poruszył też kwestię popytu i podaży w ówczesnych

warunkach, kwestię pożyczki na

• procent (potępiał lichwę).

Merkantylizm-bulionizm

• Bullionizm - termin określający wczesny

etap merkantylizmu powstałego w

Europie XV i XVI w., propagowany w

większości krajów europejskich. Jego

główną zasadą było utożsamianie

bogactwa z gromadzeniem w kraju

szlachetnych kruszców, przede

wszystkim złota i srebra. Wierzono, że

posiadanie tych kruszców ułatwia rozwój

handlu i zwiększa dochody pieniężne

państwa, toteż zakazywano ich wywozu

poza granice kraju.

Merkantyliści uważali, że:

• kraje europejskie bezpośrednio ze sobą

konkurują,

• • kraj, który ma najwięcej bogactwa

wygrywa tę konkurencję,

• • kruszec złoty i srebrny jest

synonimem bogactwa.

merkantylizm

• Głównym wnioskiem płynącym z tych reguł – reguł,

które przez całe stulecia określały stosunki

międzynarodowe – było to, że kluczowy dla

zwiększenia przez dany kraj swoich zasobów metali

szlachetnych jest korzystny bilans handlowy. Każdy

kraj musiał eksportować więcej dóbr i usług niż

importuje, oczywiście o ile nie był w stanie

zwyczajnie wytwarzać dużych ilości własnych metali

szlachetnych. Przykładowo, Anglia założyła kolonie na

półkuli zachodniej po części aby posiadać własne

źródło drewna i nie musieć kupować go w obszarze

bałtyckim. Było to ważne dla przemysłu

stoczniowego, a więc w tworzeniu potęgi morskiej.

Merkantylizm był siłą napędową kolonializmu, w myśl

zasady, że wielkie imperium to klucz do bogactwa.

merkantylizm

• Podstawowym dogmatem merkantylizmu było

twierdzenie, że eksportowanie materiałów surowych

lub niewykończonych jest szkodliwe dla kraju (narodu),

ponieważ więcej bogactwa można by uzyskać z ich

przemysłowego przetwarzania w kraju. Dlatego np.

Anglia zabroniła eksportu niewykończonego materiału

(do szycia) do Holandii.

• Jako zła postrzegana była również zależność od handlu

zagranicznego. Aby sobie z nią poradzić, Anglia

wprowadziła Akty Nawigacyjne (Cromwell), które

zabraniały wstępu do angielskich portów każdemu

statkowi, który nie był angielski ani nie przewoził dóbr

wyprodukowanych w kraju swego pochodzenia.

Rezultatem tego było ograniczenie możliwości

prowadzenia handlu przez kolonie brytyjskie z krajami

innymi niż Anglia.

merkantylizm

• Jednym z najważniejszych zarzutów

podnoszonych przeciw Wielkiej Brytanii pod

koniec XVIII wieku przez rewolucjonistów

amerykańskich było stosowanie ceł przez ten

kraj. Teoria merkantylistyczna zakłada, że jeśli

ktoś pragnie, aby jego imperium miało tak wiele

złota jak tylko możliwe, to jego kolonie nie

powinny płacić złotem za sprowadzane z

zagranicy dobra. Restrykcje handlowe

ograniczały więc handel z innymi potęgami,

zmuszając kolonistów do nabywania

wykończonych dóbr wyłącznie od rządzącego

imperium i płacenia za nie cen na poziomie o

wiele wyższym niż efektywny wg Adama Smitha.

Krytyka merkantylizmu

•

Nie wszyscy zwolennicy krytyki merkantylizmu opowiadali się za wspomnianymi wcześniej
zasadami.

•

Jednym z przedstawicieli licznego grona krytyków merkantylizmu, jednocześnie
uważonych za prekursorów

•

ekonomii klasycznej był

William Petty

(żył w latach 1623-1687). Karol Marks uważał go

za ojca ekonomii

•

klasycznej. Był wszechstronnym człowiekiem, lekarzem. Był autorem pracy pod tytułem
„Arytmetyka

•

polityczna”, która jest uznawana za pierwszą rozprawę z zakresu statystyki (wyliczenie
dochodu narodowego

•

Anglii pierwszy raz). Petty podkreślał , że bogactwo to ilość dóbr zaspokajających
potrzeby ludzkie, a nie

•

pieniądz. Najostrzej podnosił kwestię, według której bogactwo tworzy praca ludzka,
produkcja, a nie handel.

•

Był uważany za łagodnego zwolennika „liberalizmu”. Petty ostrożnie odchodził od silnej
roli państwa,

•

charakterystycznej dla okresu merkantylizmu. Petty rozróżniał cenę arytmetyczną, czyli
rynkową, cenę

•

państwową oraz cenę naturalną-wartość w sensie czegoś tworzonego przez pracę ludzką.
Cena państwowa to

•

cena, którą narzuca państwo nie licząc się z ceną rynkową towaru- cena ustalana przez grę
popytu i podaży.

Krytyka merkantylizmu

• Dudley North-17

wiek, kolejny przedstawiciel krytyki

merkantylizmu, jest przedstawicielem

• liberalizmu gospodarczego rozumianego jako gospodarki

wolnorynkowej. Uważał, że nie tylko pieniądz

• odgrywa dużą rolę, ale także jego odpowiednie użycie

(wiedzieć jak-know how). Można mieć niedużo

• pieniędzy, ale odpowiednio ich używać i odnieść sukces

gospodarczy. Zwracał uwagę również na to, że

• pieniądz nie musi być pieniądzem kruszcowym, że może

być również pieniądzem papierowym. Krytykował

• ilościową teorię pieniądza, która według niego powoduje

inflację. Twierdził, że kwestia poziomu cen jest

• sprawą skomplikowaną, nie można jej sprowadzać tylko

do ilościowej teorii pieniądza.

Krytyka merkantylizmu

•

Na przełomie 17.i 18. wieku pojawił się jeszcze jeden krytyk

merkantylizmu-John Locke

(1632-1704)-

•

twórca oświecenia angielskiego, wymyślił pojęcie czystej tablicy. Był
głosicielem indywidualizmu w swych

•

pismach gospodarczych, uznawał również pracę za główne źródło
wartości, uważał, że dzięki pracy

•

wytwarzane są różne dobra z otaczającej człowieka przyrody. Był
twórcą ciekawej koncepcji własności

•

prywatnej jako dobra najwyższego, absolutnego. Zasłynął również
jako propagator teorii liberalizmu

•

gospodarczego i wolnego rynku. Był zwolennikiem ilościowej teorii
pieniądza. Twierdził, że pieniądz jako

•

twór umowny w społeczeństwie wpływa na zmiany cen towarów
przede wszystkim przez zmiany swej ilości w

•

obiegu. Nie był konsekwentny w swoich poglądach. Można go zatem
uważać za przedstawiciela ilościowej

•

teorii pieniądza, a także za zwolennika teorii jakościowej.

Fizjokratyzm

• Fizjokratyzm pochodzi od słowa fizis – natura, przyroda. Kierunek

fizjokratyzmu to kierunek

• rozwijający się w pierwszej połowie 18 wieku, jest związany z

nazwiskiem Francois Quesnay’a (kene, 1694 –

• 1774) – lekarz nadworny króla Francji. Stał się on czołową postacią

kierunku fizjokratyzmu. Wokół niego

• skupiało się grono uczniów, którzy w przyszłości propagowali,

popularyzowali i rozpowszechniali dzieła

• swego mistrza. Jego uczniowie to między innymi: markiz Mirabean,

baron Trosne, Turgot. Główna teoria

• Quesnay’a rozwinęła się dopiero po 1750 roku, po 60 roku życia

zaczął mówić o ekonomii – traktował ją jako

• wycinek przyrody, tak jak życie natury tak życie społeczne rządzi się

naturalnymi prawami. Organizm

• ekonomiczny i społeczny traktował jako jeden organizm biologiczny.

Wyróżniał on trzy podstawowe

• koncepcje:

Fizjokratyzm

•

1. koncepcja jednego porządku naturalnego,

•

2. koncepcja jednego produktu czy produktywności,

•

3. koncepcja obiegu dóbr.

•

Założenia Quesnay’a co do pierwszej koncepcji wiążą się z założeniami

szczególnego eksponowania

•

problematyki rolnictwa. We Francji w dynamicznym tempie rozwiało się

rzemiosło i miasta. W tym samym

•

czasie katastrofalnie upadała wieś i rolnictwo. W tej sytuacji niedorozwoju

rolnictwa pojawił się fizjokratyzm

•

jako kierunek biorący rolnictwo w obronę. Fizjokratyzm zakładał, że:

•

- życie gospodarcze i społeczne jest wycinkiem natury, gospodarka musi

opierać się na prawach

•

ekonomicznych (pierwszy raz wspomniane), a prawa ekonomiczne również są

wycinkiem praw natury. Ta

•

kwestia bardzo wyraźnie znalazła swój wyraz w epoce ekonomii klasycznej.

Ekonomię traktowano jako zbiór

•

praw rządzących życiem społecznym i gospodarczym;

•

- fizjokratyzm zakładał również, że ekonomista ma obowiązek poznać prawa

ekonomiczne i

•

stosować je w życiu. Im lepiej je pozna, tym lepiej będzie żył;

•

- praw ekonomicznych nie tworzy państwo lecz człowiek, człowiek tylko poznaje

prawo, bądź je

•

tylko odczytuje.

Fizjokratyzm

•

Druga koncepcja – założenie fizjokratów mówi, że jedynie rolnictwo jest

produkcyjne. Fizjokraci

•

przyjmują, że tylko praca tworzy wartość (tak samo uważają później

klasycy angielscy). Quesnay poszedł dalej

•

i ograniczył to pojęcie tylko do pracy wydatkowanej w sferze rolnictwa.

Według niego tylko rolnictwa daje

•

wartość dodatkową i pomnożenie dochodów, dzięki niemu powstaje

bogactwo. Wszelka inna praca nie tworzy

•

właściwie nowej wartości i nie tworzy pomnożenia wartości. Według

fizjokratów handel również nie tworzy

•

żadnych dóbr, jest to tylko przesuwanie w czasie i przestrzeni tych

samych dóbr. Następuje tylko przemiana,

•

przekształcenie istniejących form. Według Quesnay’a wcale nie każda

praca w rolnictwie i nie każde rolnictwo

•

wytworzy nową wartość dodatkową (dodaną). Nową wartość wytworzy

się tylko w rolnictwie wielkim,

•

nowoczesnym, ukapitalistycznionym. Fizjokraci uważali, że technika

musi być wprowadzona właśnie na wsi,

•

uważali również, że nie ma sensu otaczać ochroną państwa przemysłu

oraz rzemiosła ponieważ są to sfery

•

jałowe i nie tworzą nowej wartości.

Fizjokratyzm

•

Trzecia koncepcja – według fizjokratów tylko praca w rolnictwie jest

produktywna, wszystkie prace we

•

wszystkich sektorach są konieczne, nawet praca jałowa nie oznacza pracy

niepotrzebnej ponieważ wszystkie

•

prace mają ogromne znaczenie dla pracy w rolnictwie.

•

Quesnay przedstawił tablicę obiegu dóbr na podobieństwo organizmu

biologicznego. W obiegu dóbr

•

uczestniczą trzy klasy: a) klasa rolników, gdzie Quesnay rozróżniał

dzierżawcę od właściciela ziemi, b) klasę

•

właścicieli ziemskich, do której zaliczono całą administrację państwową

wraz z królem na czele; uważał, że ta

•

klasa rządząca nie zajmuje się pracą na swojej ziemi ponieważ

wydzierżawia ją rolnikom, c) klasa

•

przemysłowców, czyli klasa jałowa, niezależnie od gałęzi, działu i rodzaju

rzemiosła czy przemysłu. W obiegu

•

dóbr za początek przyjął wytworzenie pewnych dóbr w poszczególnych

klasach, wytworzenie nowych dóbr

•

dzieje się przede wszystkim w rolnictwie. Klasa właścicieli ziemskich

(pojęcie klasa przyjął Marks, teraz

•

używamy pojęcia warstwa) ma zadania administracyjne, kulturowe i

oświatowe. Klasa przemysłowa

•

przetwarza z kolei surowce na artykuły przemysłowe.

Ekonomia klasyczna

•

Koniec 18 wieku to początek ekonomii jako nauki. Za właściwego twórcę ekonomii
klasycznej uważa

•

się Adama Smith’a (1723 – 1790). Ekonomia klasyczna to cały ogromny nurt myśli
ekonomicznej ciągnący się

•

na gruncie angielskim, a później francuskim. Prekursorzy szkoły klasycznej
angielskiej to między innymi:

•

William Petty (1623 – 1687), opublikował następujące traktaty ekonomiczne (prace):
„Traktat o podatkach i

•

daninach” 1662, ‘Słowo mądrym” 1663, „Anatomia polityczna w Irlandii” 1672,
„Arytmetyka polityczna”

•

1676, „Przyczynek ...” 1682 – praca w języku łacińskim. Zmienił on teorię bogactwa
narodowego, wprowadził

•

także dodatkową teorię czynników produkcji, w teorii pieniądza dodał uwagę o
szkodliwości niedostatku i

•

nadmiaru pieniądza, teorii wartości wprowadził rozważania nad ceną, rentą i płacą,
wprowadził też tzw.

•

syntetyczny miernik wartości tworzonej jednocześnie przez pracę i ziemię. Snuł
również rozważania na temat

•

teorii płacy jako ceny naturalnej odpowiadającej minimum kosztów utrzymania,
wokół której oscyluje jej cena

•

rynkowa, nazywana przez niego ceną polityczną.

Ekonomia klasyczna

• Adam Smith

był etykiem, logikiem, ekonomistą, filologiem klasycznym, wykładowcą

akademickim, a

•

później nauczycielem prywatnym księcia angielskiego (dzięki niemu dużo podróżował).
Wpłynęły na niego

•

nurty oświecenia. Napisał „Teoria uczni moralnych” 1759, była to prezentacja jego
światopoglądu, etyki i w

•

znacznym stopniu metody badań. Wnioski z pracy: człowiek rodzi się z pewnymi obciążeniami,
każdy z nas

•

jest egoistą, posiada skłonność do gromadzenia bogactw, dąży do podziału pracy i organizacji
pracy właściwej.

•

Te cechy są rozwijane i dzięki temu rozwinęło się społeczeństwo ludzkie. Przyjaźnił się z
Dawidem Hume’em

•

(badania eksperymentalne), należał do Towarzystwa Ekonomicznego, poznał twórczość
bezpośrednio Dudley’a

•

North’a, Joiah’a Tucker’a i James’a Steuart’a. We Francji był trzy lata (1764 – 1767), gdzie
zapoznał się z

•

dziełami fizjokratów. Po powrocie do Wielkiej Brytanii w 1776 roku opublikował pracę pod
tytułem „Badania

•

nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” (inaczej „Bogactwo narodów”). Zmieniał często
treść tej pracy.

•

Bogactwo narodów Adam Smith rozumie w sensie makroekonomicznym, a bogactwo jako dobra
zaspokajające

•

potrzeby ludzkie.

Ekonomia klasyczna

•

Smith odszedł od ujęcia pieniądza jak to było u merkantylistów, uważał, że pieniądz ułatwia

•

wymianę, ale nie odgrywa większej roli. Pieniądz jest dla niego rzeczą umowną, stąd też Smith’a uważa
się za

•

prekursora późniejszej tzw. nominalistycznej teorii pieniądza. Według Smith’a żeby konsumpcja doszła
do

•

skutku rzeczą konieczną jest wytwórczość dóbr, czyli produkcja. Wartość tworzy tylko i wyłącznie praca,
tylko

•

poprzez pracę można dojść do bogactwa. Odrzuca pogląd fizjokratów, że tylko praca w rolnictwie tworzy
nowe

•

dobra. Według Smith’a praca wszędzie wydatkowana jest pracą produkcyjną. W jego pracy było dużo

•

niekonsekwencji, Smith nie jest często do końca logiczny (ma rozbieżne poglądy). Smith nie precyzuje
nazbyt

•

dokładnie gdzie przebiega granica pomiędzy pracą produkcyjną (wytwarzanie materialnych rzeczy) i

•

nieprodukcyjną (np. przekazywanie wiedzy). Stąd też późniejsza ekonomia klasyczna po Dawidzie Ricardo

•

odrzuca granicę między tymi pracami i każda praca jest dla nich produkcyjna. Za pracę produkcyjną
Smith

•

uważał pracę wydatkowaną w sferze materialnej, czyli pracę robotników oraz rolników. Do pracy

•

nieprodukcyjnej zaliczał np. pracę nauczyciela, wytwarzanie produktów niematerialnych. Tylko praca

•

produkcyjna tworzy nową wartość. Smith nie był konsekwentny, tylko praca tworzy wartość, ale na
pewnym

•

etapie rozwoju już nie tylko praca, ale i kapitał (pieniądze) i ziemia stają się czynnikami
wartościotwórczymi.

•

Słaba strona Smith’a to podwójna teoria wartości. Smith podobnie jak jego nauczyciel Josiah Tucker
uważał, że

•

momentem napędowym wszystkiego jest egoizm ludzki, dążenie do bogactwa.

Ekonomia klasyczna

•

Dzięki temu człowiek staje się

•

bogaty i całe społeczeństwo staje się bogate. Smith mówił o człowieku
ekonomicznym. Smith zapoczątkował w

•

ekonomii liberalizm, uważał, że jednostka powinna być wolna, może wzbogacić
społeczeństwo. Miał poważny

•

wpływ na stworzenie doktryny liberalizmu (trzeba było przełamać monopol
państwa). Uważał, że państwo

•

bardziej kontroluje niż pełni rolę interwencyjną. Przypisuje mu się to, że
zapoczątkował szereg teorii

•

ekonomicznych (teoria pracy, teoria wartości, teoria kapitału). Teoria wartości
Adama Smith’a – rozumiał

•

wartość w dwoisty sposób jako użyteczność pewnego towaru i jako możliwość
nabywania innego dobra.

•

Wyróżniał wartość wymienną i wartość użytkową. Uważał, że wartość jest
tworzona przez pracę lub poprzez

•

trzy czynniki. Na marginesie teorii wartości pojawiają się rozważania poświęcone
mechanizmowi popytu i

•

podaży (trzy warianty, zależności między nimi – reguluje to ceny rynkowe).
Zarysował też problem dumpingu i

•

nieuczciwej konkurencji.

Ekonomia klasyczna

•

Następcą Adama Smitha w teorii ekonomii klasycznej był

Dawid Ricardo

(1772 – 1823). W 1718 roku

•

opublikował swoje najważniejsze dzieło „Zasady ekonomii klasycznej i opodatkowania”. Praca ta pojawiła
się

•

prawie 40 lat po „Bogactwie narodów”. W Wielkiej Brytanii był to okres gwałtownych zmian społecznych,

•

gospodarczych i politycznych (Wielka Rewolucja Francuska, wojny napoleońskie), był duży wzrost

•

gospodarczy, rozwój kapitalizmu, ale i czas drożyzny oraz gospodarki wojennej co pozwalało Dawidowi

•

Ricardo obserwować niczym w laboratorium gwałtowne zmiany cen, zysków, płac oraz alokację kapitału.

•

Dawid Ricardo pochodził z Hiszpanii (ucieczka przed prześladowaniami Żydów). Mieszkał też w Holandii. W

•

1809 roku ukazał się jego artykuł o wysokiej cenie kruszcu analizujący przyczyny deprecjacji pieniądza

•

papierowego emitowanego przez Bank Anglii. Groźby płynące z blokady kontynentalnej i późniejszy wybór

•

kierunków polityki gospodarczej znalazły odbicie w kilku esejach Ricardo, między innymi w rozprawie pod

•

tytułem „O wpływie niskich cen zboża na zyski od kapitału” z 1815 roku. W walce o tzw. prawa zbożowe

•

poświęcił wiele energii zasiadając w parlamencie w latach 1819 – 1823. Tylko dwa lata przeznaczył na

•

przygotowanie swojej największej pracy zachęcony przez James’a Mill’a (1773 – 1836), filozofa, pragmatyka

•

(utylitarysta), liberała w kwestiach ekonomicznych. Główną pracę Ricardo uznaje się często za szczytowe

•

osiągnięcie ekonomii klasycznej. Dawid Ricardo dorobił się fortuny przez operacje giełdowe w okresie bitwy

•

pod Waterloo (1815). Tezy jego teorii ekonomicznej: Ricardo nie był takim optymistą jak Adam Smith,

•

zwracał uwagę na zjawisko wypierania robotników przez maszyny w zakładach pracy oraz wzrastające

•

bezrobocie idące równolegle z rozwojem kapitalizmu, tzw. wielkoprzemysłowego (niszczenie maszyn tu się

•

pojawiło, powstały pierwsze związki zawodowe w Anglii, dopiero w 40 latach 19 wieku). Ricardo dostrzegał

•

sprzeczności pomiędzy sferami przemysłowymi, a właścicielami ziemi, co ma swoje odbicie w jego teorii.

•

Ricardo podkreślał znaczenie przemysłu i rozwoju liberalizmu gospodarczego. Ricardo przejął od Smith’a
tezę,

•

że tylko praca tworzy nową wartość.

Ekonomia klasyczna

•

Uważał, że kapitał cyrkulacyjny (czyli obiegowy) to pieniądz. Uważał, że

•

maszyny i urządzenia to tylko wytwór ludzkiej pracy i nie ma powodu do tego, żeby oddzielać
rolę kapitału od

•

pracy. Z drugiej strony ziemia nie tworzy nic bez pracy. Wartość tworzona przez pracę musi
ulec jego zdaniem

•

podziałowi dóbr. Zauważa sprzeczność pomiędzy pracą, a kapitałem oraz pomiędzy kapitałem,
a właścicielami

•

ziemi. Według niego sprzeczność pomiędzy robotnikami, a kapitałem nie ma znaczenia. Opisał
tzw. prawo

•

rynku, mówiące, że wystarczy produkować, a konsumpcja sama będzie rozwijać się w ślad za
produkcją.

•

Według niego nie ma co się obawiać o bezrobocie, gdyż ciągle tworzone miejsca pracy będą
musiały

•

-15-

•

przyjmować zwalnianych pracowników (cały czas jest zapotrzebowanie na siłę roboczą).
Dostrzegał problem w

•

tym, że pomimo tego, że produkcja i ludność przyrasta to nie będzie przyrastać renta gruntowa
(wartość ziemi

•

spada przy dużych gospodarstwach, intensywnie gospodarowanych). Uważał, że rośnie
zapotrzebowanie na

•

artykuły ziemskie, a spada wartość ziemi, że zabraknie ziemi do uprawy. Jego praca stanowi
bardzo dobry

•

komentarz do pracy Smith’a (brak błędów logicznych u Ricardo, był po prostu teoretykiem).

Ekonomia klasyczna

• Robet Malthus

(1766 – 1834), należał do warstwy oświeconego ziemiaństwa

angielskiego, był pod wpływem

•

prądów płynących z rewolucyjnej Francji. Jego ojciec upatrywał nędzę ludności w

nieracjonalnym działaniu

•

instytucji społecznych. Takie poglądy głosił francuski filozof i ekonomista markiz Marie

Jean Antoine

•

Condorcet (1743 – 1794). W Anglii z kolei podobne poglądy głosił socjalista utopijny

William Godwin (1756 –

•

1836). Bodźców do tego typu rozważań dostarczała na co dzień praktyka wczesnego

kapitalizmu. Gwałtowne

•

uprzemysłowienie i urbanizacja zrodziły ogromną nędzę warstw najbiedniejszych. Na

podstawie przemyśleń

•

Malthus’a powstało jego słynne dzieło z 1798 roku pod tytułem „Rozprawa o prawie

ludności i jego

•

oddziałowywaniu na przyszły postęp społeczeństwa”. Prawo ludności wręcz

bulwersowało Malthus’a i

•

środowiska uczonych. Malthus oparł się na dwóch oczywistych przesłankach: żywność

jest niezbędna do

•

istnienia człowieka, pociąg płciowy jest czymś koniecznym i niezmiennym. Różnie

kształtujące się przyrosty

•

ludności i środków utrzymania prowadzą do dramatycznej sprzeczności – ludność w

razie przeszkód wzrasta w

•

postępie geometrycznym (tak jak teraz jest na przykład w Indiach), natomiast środki

utrzymania wzrastają w

•

postępie arytmetycznym.

Ekonomia klasyczna

•

Prawdziwą przyczyną nędzy mas był

•

brak środków utrzymania dla rosnącej liczby ludności. Równowagę przywraca sama nędza ponieważ hamuje

•

rozrodczość, a także epidemie, wojny. Wzrost dobrobytu powoduje wyższą rozrodczość człowieka, ta z kolei

•

powoduje nadmiar rąk do pracy co obniża płace, poziom życia i w konsekwencji przyrost naturalny. To prawo

•

Malthus’a nosi nazwę żelaznego prawa pracy. Mówi ono w skrócie, że ograniczenie wysokości funduszu płac

•

do wielkości dostępnego zasobu środków utrzymania to sprowadzenie płacy do minimum kosztu utrzymania.

•

Malthus doszedł do wniosku, że należy prawnie uregulować wiek zawierania małżeństwa. Malthus głosił także

•

oryginalne poglądy w innych kwestiach ekonomii politycznej. Do najważniejszych jego rozpraw należą między

•

innymi: „Badania nad istotą i rozwojem renty politycznej” z roku 1815 oraz „Zasady ekonomii politycznej z

•

przeglądem możliwości praktycznego zastosowania” z 1828 roku. Malthus opracował teorię renty, z której

•

korzystał również Dawid Ricardo, teorię efektywnego popytu, którą zajął się po 100 latach Keynes. Punktem

•

wyjścia jest kwestia realizacji wytworzonego produktu. Nie mogą tego dokonać sami kapitaliści, którzy muszą

•

oszczędzać, z kolei robotnicy realizują tylko część produktu odpowiadającego ich płacom, kształtującym się na

•

poziomie minimum kosztów utrzymania. Łączny popyt kapitalistów i robotników jest niedostateczny i rodzi

•

sytuacje ogólnej nadprodukcji. Malthus uważał, że w takiej sytuacji lukę popytową wypełniają wydatki

•

ziemiaństwa, urzędników duchowieństwa i innych warstw nieprodukcyjnych. W ten sposób Malthus

•

zasygnalizował ogromne znaczenie popytu efektywnego dla utrzymania równowagi gospodarczej i

•

jednocześnie zrehabilitował właścicieli ziemi i samą rentę gruntową. Malthus prowadził z Ricardem polemikę

•

w kwestii ustaw zbożowych i polityki samowystarczalności żywnościowej Wielkiej Brytanii, reprezentował on

•

interesy arystokracji i ziemiaństwa (nie przyznawał się do tego nigdy oficjalnie).

Ekonomia klasyczna

• Jean Baptiste Say

(1767 – 1832), studiował w Anglii, poznał dzieło Smith’a, we Francji prowadził

•

działalność polityczną, był w opozycji do Napoleona, później był zmuszony do podjęcia samodzielnej pracy w

•

przemyśle w przędzalni bawełny. Napisał „Traktat o ekonomii politycznej” z 1803 roku, zainteresował nim

•

Napoleona. Od 1815 roku miał wykłady ekonomii politycznej na uczelniach paryskich, był publicystą,

•

popularyzatorem nauki ekonomii klasycznej, prac Smith’a i Ricardo. Prowadził polemikę z Malthus’em.

•

Pozostawił spójną doktrynę. W ujęciu Say’a ekonomia polityczna jest nauką o sposobach i zasadach tworzenia

•

podziału i konsumpcji bogactwa, zaspokajającego potrzeby społeczeństwa. Ekonomia polityczna jego zdaniem

•

poszukuje zasad i praw, ma przeto charakter nomotetyczny i jest zbliżona do nauk przyrodniczych. Uważał, że

•

ekonomia ma możliwość eksperymentowania, to jest przetwarzania praw w zasady i wdrożenie ich w praktykę

•

gospodarczą. Say wprowadził do systemu ekonomii klasycznej trzy bloki teoretyczne, tworzenie, podział i

•

konsumpcja bogactwa. Bogactwo jego zdaniem powstaje z produkcji rzeczy posiadających cechę użyteczności,

•

to jest właściwości pozwalających zaspokoić różne potrzeby ludzkie. Był zwolennikiem wartościotwórczej roli

•

pracy. Uważał, że gra rynkowa popytu i podaży odbywa się w granicach określonych użytecznością rozumianą

•

jako górna granica wartości wymiennej oraz kosztami produkcji, to jest dolnej granicy wartości wymiennej.

•

Praca jest tylko jednym z czynników w procesie wytwarzania użyteczności. Teoria wytwarzania bogactwa w

•

ujęciu Say’a opiera się na analizie procesu, w którym występują przedsiębiorcy określani jako przemysłowcy i

•

narzędzia będące zbiorem elementów rzeczowych

Ekonomia klasyczna

•

Przemysłowcy to zarówno robotnicy jak i organizatorzy ich

•

działalności. W terminologii Say’a przemysł to wszelka działalność sił fizycznych i umysłowych człowieka

•

związana z wytwarzaniem użyteczności, to jest na przykład rolnictwo, handel, rzemiosło, produkcja
fabryczna.

•

Say rozwinął także teorię czynników produkcji – tym co łączy czynniki produkcji to jest praca, kapitał i
natura

•

w procesie wytwarzania użyteczności jest wzajemne świadczenie usług, które uzasadniają otrzymywanie w

•

zamian dochodów. Say uważał, że praca, która przynosi jakiś efekt jest pracą produkcyjną (także praca

•

umysłowa). Say uważał, że wielką rolę we współczesnym świecie powinny pełnić szkoły ekonomiczne. Say

•

stał się prekursorem wielu wątków myśli ekonomicznej, nauki o kierowaniu i zarządzaniu. Rozwinął teorię

•

podziału, czyli czynników płacy, zysku i renty. Stworzył prawo zwane prawem rynków Say’a. Uważał, że

•

wykończony produkt z tą samą chwilą umożliwia zbyt innym produktom w całej wysokości swej wartości.

•

Oznacza to, że nie może zaistnieć sytuacja nadprodukcji prowadząca do kryzysu. Say odrzucał pogląd o

•

konieczności utrzymania popytu efektywnego jako warunku pełnej realizacji wytworzonego produktu. Say

•

wreście dowodził, że rynek rozszerza się wraz z produkcją (inaczej niż u Malthus’a). Znacznie mniej

•

oryginalnych twierdzeń można znaleźć w teorii konsumpcji, którą Say włączył do wykładów ekonomii

•

politycznej. Uważał, że konsumpcja jest tu potraktowana jako całkowite lub częściowe niszczenie

•

użyteczności, wartości rzeczy. Był zwolennikiem wykorzystania natury w procesie produkcji (czysta energia
–

•

wiatr, słońce, spadająca woda i inne źródła).

Ekonomia klasyczna

• James Steuart Mill

(ojciec), żył w latach 1778 – 1836. obserwatorzy przemian

społecznoekonomicznych

•

spostrzegli wiele nowych zjawisk, które miały charakter anomalii niedających się wyjaśnić w

•

ramach paradygmatów klasycznego i ricardiańskiego. Do takich zjawisk należały między innymi: kryzysy,

•

które przeczyły prawu rynków Say’a, wysoka produkcja środków utrzymania niezgodna z prawem

ludności

•

Malthusa i teorią różniczkową Dawida Ricardo oraz koncepcją tzw. żelaznego funduszu płac. Wśród

•

ekonomistów nowej generacji początku 19 wieku pojawiły się tendencje do zmiany zakresu badawczego

•

ekonomii i stosowanych metod oraz akcenty dotyczące stosunków społecznych. Jednym z pierwszych

•

interpretatorów teorii Dawida Ricardo był James Steuart Mill, publicysta, urzędnik, historyk i filozof,

blisko

•

związany z utylitarystą Benthamem. W 1817 roku napisał pracę „Historia brytyjskich Indii”, w której

nisko

•

ocenił cywilizację indyjską ze względu na zasadę użyteczności, czyli pragmatyzmu. Mill i Ricardo

przyjaźnili

•

się i prowadzili polemikę naukową. Pierwsza praca, która z tego wynikła w twórczości Mill’a miała tytuł

•

„Elementy ekonomii politycznej” z 1821 roku. Z treści dzieła oraz innych prac Mill’a wynika wniosek, że

•

główną zasadą wyjaśniającą zjawiska społeczne powinna być zasada użyteczności. Mill potrafił być

radykalny

•

co do renty gruntowej, przy objaśnianiu teorii wartości strasznie się zaplątał, twierdząc że wartość

starego wina

•

zależy nie tylko od nakładów pracy żywej, ale także uprzedmiotowionej, którą określał jako tzw. pracę

•

nagromadzoną. Uważał również, że kapitalista i robotnik są współwłaścicielami tego produktu, a ten

drugi czyli

•

robotnik otrzymuje płacę jeszcze przed wytworzeniem i sprzedażą tego produktu, a więc jest

kredytowany

•

przez pracodawcę. Zysk był dla Mill’a formą procentu, nie zaś potrąceniem z produktu pracy.

Ekonomia klasyczna

• John Steuart Mill

– syn Jamesa (1806 – 1873).

Przedstawił swoistą syntezę czystego światopoglądu ego,

•

pragnął w istocie stworzyć pewnego rodzaju syntezę klasycyzmu z

socjalizmem. Był wy w tradycji skrajnego

•

liberalizmu, nie dostrzegał społecznych aspektów życia. Rozwinął

teorię homo economicus (człowiek

•

ekonomiczny), reguły wolnej konkurencji. Prawa ekonomiczne

traktował jako reguły niezmienne. Uważał, że

•

jednostka jest egoistyczna (tak jak u Smitha). Stworzył oryginalną

teorię wartości opartą na teorii kosztów

•

produkcji jako dochodów wszystkich trzech czynników produkcji (pracy,

kapitału i ziemi). Teoria Johna

•

Steuarta Mill’a stanowi swoiste podsumowanie całego dorobku

wczesnej epoki ekonomii klasycznej, czyli tzw.

•

liberalizmu gospodarczego. Na długie lata jego podręcznik ekonomii

klasycznej stał się wykładnikiem teorii

•

ekonomii dla wielu myślicieli szkół ekonomicznych i polityków

gospodarczych krajów Europy Zachodniej i

•

Stanów Zjednoczonych.

Koncepcja ekonomiczne

socjalizmu utopijnego

• Claude Henri de Saint – Simon

(1760 – 1825). Zaprezentował własny model społeczeństwa i

państwa

•

przyszłości, który zakładał, że władzę w nim sprawować będą dwie grupy społeczne: uczeni tworzący

•

akademię nauk oraz tzw. industrialiści (przemysłowcy) – w skład tej grupy mieli wchodzić członkowie

•

proletariatu jak i ludzie z grupy przedsiębiorców (bez sprzeczności między tymi grupami). Interesy jednej

•

grupy miały łączyć się ściśle z interesami drugiej grupy. Jego zdaniem tylko dwie siły tworzą bogactwo kraju i

•

społeczeństwa: praca i oszczędności. W przyszłym ustroju państwo powinno zapobiegać lenistwu jednych

•

poprzez czuwanie nad panującym porządkiem społecznym i wymuszanie pracy u innych. Zakładał między

•

innymi, że w przyszłym państwie powinien panować centralistyczny model zarządzania, rządy w tym państwie

•

powinna sprawować zarówno grupa uczonych jak i przemysłowców, uczeni powinni przygotowywać pewne

•

teorie, a przemysłowcy je wykonywać – model gospodarki centralnie planowanej. Saint- Simon był

•

zwolennikiem postępu technicznego, który wiązał z postępem nauki. Tworzył rodzaj religii złożonej z nauki i

•

techniki (religia nauki i techniki). Odszedł od założeń właściwego socjalizmu uznając w przyszłym ustroju

•

istnienie własności prywatnej przy jednoczesnej centralizacji władzy. Domagał się centralnego systemu

•

bankowego, przymusu pracy dla wszystkich, podziału dochodu proporcjonalnego do wkładu pracy

•

poszczególnych jednostek produkcyjnych. Tuż przed śmiercią wysunął postulat zniesienia prawa dziedziczenia

•

własności środków produkcji, które miały następnie przejść na własność państwa. Ekonomista ten dążył do

•

ewolucyjnego i stopniowego likwidowania własności prywatnej.

Koncepcje ekonomiczne

socjalizmu utopijnego

• Robert Owen

(1771 – 1858), był wielkim eksperymentatorem. W jego pracach pojawia się

określenie

•

socjalizm jako nazwa nowego lepszego ustroju społecznego. Był przedsiębiorcą angielskim, który

wprowadzał

•

w życie swoje eksperymenty (w swoich fabrykach). Owen pisał o nich w licznych publikacjach. Spośród

nich

•

najważniejsze są: „Nowy pogląd na społeczeństwo, czyli rozprawy o kształceniu charakteru” z 1813

roku oraz

•

„Rewolucja w umysłach i postępowaniu ludzkości” z 1849 roku. Podstawą tych prac było założenie, iż

•

charakter człowieka jest pochodną warunków, w których jest on wychowywany. Robert Owen

przeprowadził

•

eksperyment w upadających zakładach włókienniczych w New Lanark w Szkocji. Skrócił dzień pracy do

10,5

•

godziny, zakazał zatrudniania dzieci, założył fabryczny sklep spożywczy, z którego zyski przeznaczył na

•

prowadzenie szkoły publicznej. Pomógł utworzyć osiedlowy samorząd i propagował walkę z

alkoholizmem,

•

wprowadził ubezpieczenie załogi od chorób (1813) i starości (1849). Doprowadził do szybkiego wzrostu

•

wydajności pracy co z kolei pozwoliło mu zgromadzić duży majątek. Drugi eksperyment tego typu

polegał na

•

organizacji komuny w miejscowości New Harmony w stanie Indiana (USA). Działalność Owena

doprowadziła

•

w efekcie do powstania spółdzielczości. Owen prowadził dalsze eksperymenty, w tym zastąpienie

pieniądza

•

kruszcowego banknotami. Wprowadził też tzw. pieniądz pracy. Utworzył w Londynie w 1832 roku bazar

•

równoważnych produktów (Equitable Labour Exchanges). Bazar obsługiwali spółdzielcy, pracownicy za

bony

•

pracy kupowali różne towary.

Poglądy Karola Marksa

• Pod względem ekonomicznym Karol Marks jest

uczniem

Ricarda

, na którego teorii o wartości pracy

oparł swój własny system, a zwłaszcza teorię

wyzysku

. Podobnie jak Ricardo zapatruje się Marks bardzo

pesymistycznie na położenie klasy pracującej i

przepowiada upadek kapitalistycznego ustroju,

wskutek ciągłego wzrostu klasy robotniczej i coraz

bardziej zaostrzających się kryzysów (teoria

katastrof). Ponieważ zaś według metody dialektycznej

postęp dokonuje się w ten sposób, że w miejsce

starego systemu przychodzi nowy, wręcz przeciwny,

więc Marks potępiał wszystkie reformy socjalne,

dążąc do zupełnego zniszczenia systemu

kapitalistycznego w drodze rewolucji i do

ugruntowania władzy proletariatu w drodze dyktatury.

Poglądy Karola Marksa

• Teoria Marksa, nazwana przezeń "materializmem

historycznym", a przez Engelsa "socjalizmem naukowym" lub

"materializmem dialektycznym", opiera się na

heglowskiej

tezie, że historia przejawia się w

dialektyce

– ścieraniu się

przeciwstawnych sił. Hegel był filozofem idealistycznym i

uważał, że świat materialny jest światem pozorów, natomiast

rzeczywistość jest idealna. Marks zaadaptował na potrzeby

swojego systemu pojęcie dialektyki, odrzucił jednak idealizm

Hegla. Kontynuował tu

materialistyczne

idee

Ludwika Feuerbacha

. Podobnie jak Hegel i inni filozofowie,

Marks odróżniał pozory od rzeczywistości, jednak jego

zdaniem tylko uwarunkowane historycznie i społecznie

ideologie uniemożliwiają ludziom jasny ogląd warunków

materialnych w jakich żyją.

• Ważny wpływ na poglądy Marksa wywarło dzieło Engelsa

Położenie klasy robotniczej w Anglii w 1844 roku (

1845

), które

nasunęło Marksowi koncepcję

walki klasowej

i pogląd, że

klasa robotnicza jest siłą społeczną, która dokona rewolucji.

Poglądy Karola Marksa

• Marks rozważał problem

alienacji

– dokonując

kolejnego zapożyczenia od Hegla dokonał jego

reinterpretacji w duchu materializmu. Według

Marksa sytuacja, gdy ktoś rezygnuje z własnej

siły roboczej

– własnej zdolności

przekształcania świata – jest równoznaczne z

alienacją swojej natury. Marks opisał formę

alienacji jako

fetyszyzm towarowy

– jego

zdaniem ludzie nabierają przekonania, że

rzeczy, które wytwarzają, oraz narzędzia

produkcji mają samoistną wartość, a nie

włożona w produkty

siła robocza

i wtedy

sprowadzają stosunki społeczne do wymiany

handlowej.

Poglądy Karola Marksa

•

Marks twierdził, że

alienacja

siły roboczej

(i wynikający z niej fetyszyzm towarowy) jest cechą charakterystyczną

kapitalizmu, choć przed pojawieniem się kapitalizmu w Europie istniały rynki, na których producenci i handlowcy
kupowali i sprzedawali dobra. Według Marksa kapitalistyczne stosunki produkcji rozwinęły się w Europie, gdy
praca sama stała się dobrem – gdy chłopi uzyskali możliwość sprzedaży swojej siły roboczej i zostali zmuszeni do
jej sprzedaży, bo nie posiadali już własnej ziemi ani narzędzi produkcji. Ludzie sprzedają swoją siłę roboczą, gdy
akceptują wynagrodzenie za to co produkują w danym okresie (czyli – nie sprzedają wytworów pracy, ale samą
pracę). W zamian za siłę roboczą otrzymują pieniądze, pozwalające im przeżyć. Tych, którzy są zmuszeni
sprzedawać własną siłę roboczą, by przeżyć Marks nazwał "proletariuszami", a tych, którzy kupują siłę roboczą –
"kapitalistami" lub "burżuazją".

•

Marks odróżniał kapitalistów od handlarzy. Handlarze kupują dobra na jednym rynku i sprzedają na innym.
Ponieważ

prawo popytu i podaży

działa tylko w obrębie jednego rynku, częstokroć występuje różnica wartości

tego samego dobra na różnych rynkach i handlarze starają się wykorzystywać te różnice. Kapitaliści natomiast
wykorzystują różnice między wartością siły roboczej, a wartościami innych dóbr na jednym rynku. Zdaniem
Marksa w każdym przemyśle, który się rozwija, wartość siły roboczej jest niższa niż wartość wyprodukowanych
przez nią dóbr i nazwał tę różnicę wartością dodatkową. To właśnie wartość dodatkowa jest źródłem zysku
kapitalisty.

•

Kapitalistyczne sposoby produkcji umożliwiają duże tempo rozwoju, ponieważ kapitalista może i ma motywację
do inwestowania zysków w nowe technologie. Marks uważał kapitalistów za klasę najbardziej rewolucyjną w
historii, ponieważ stale rewolucjonizuje środki produkcji, ale był przekonany o podatności kapitalizmu na
nieuchronne cykliczne kryzysy. Wykazywał, że kapitaliści inwestują coraz więcej w nowe technologie, a coraz
mniej w pracę. Ponieważ to wartość dodana jest źródłem zysku stopa zysku maleje wraz że wzrostem
gospodarczym i gdy spadnie poniżej pewnego poziomu, nastąpi recesja, co doprowadzi do zapaści niektórych
gałęzi ekonomii. Marks wnioskował dalej, że również wartość siły roboczej spadnie co umożliwi kapitalistom
inwestycje w nowe technologie i rozwój nowych sektorów ekonomii.

•

Marks wierzył, że cykl rozwój-zapaść-rozwój będzie przerywany coraz poważniejszymi kryzysami. Co więcej,
długofalowym następstwem opisanego procesu miał być dalszy wzrost bogactwa klas posiadających i
postępująca nędza proletariatu. Tylko przejęcie środków produkcji przez proletariat dokonałby zasadniczych
zmian stosunków społecznych. Korzyści z rozwoju gospodarczego objęłyby wszystkich, a ekonomika byłaby mniej
narażona na cykliczne kryzysy. Może to umożliwić tylko rewolucja proletariacka przeciwko władzy kapitalistów

Poglądy Karola Marksa

•

Ekonomia marksistowska odnosi się do ogółu

ekonomicznych

przemyśleń i

teorii

sformułowanych przez

Karola Marksa

. Nie powinna być mylona z

marksizmem

–

bardziej ogólną filozofią obejmującą inne aspekty życia społeczno-politycznego,

podczas gdy sama jest jego częścią dotyczącą jedynie ekonomii.

•

Marks był jednym z głównych przedstawicieli nurtu radykalnego. Odrzucał

założenia analizy neoklasycznej, a w swoich pracach prezentował wizję nowych

stosunków ekonomicznych, które miały zapewnić osiągnięcie

najsprawiedliwszej

(sprawiedliwość wg potrzeb) i najkorzystniejszej dla ludzkiego rozwoju

organizacji społeczeństwa. Z racji założeń jest to rodzaj gospodarki

centralnie planowanej

, jednak Marks podkreślał konieczność pozostawania

całości gospodarki pod kontrolą pracowniczą, by zapewnić produkcję towarów

naprawdę koniecznych dla społeczeństwa.

•

Przejmując niektóre koncepcje

Davida Ricardo

, stworzył teorię alienacji pracy i

wyzysku klasy robotniczej. Analizował także kryzysy koniunkturalne, wskazując

na zjawisko nadprodukcji jako ich przyczynę.

•

W praktyce, do charakterystycznych cech gospodarki socjalistycznej należą

immanentny

stan

niedoboru

oraz skrajnie niedorozwinięty system finansowy –

banki postrzegane są tu jako instytucje wyzysku klasy robotniczej, a istnienie

rynku kapitałowego

marksistowscy ekonomiści kwitują sentencją: "Czyż można

się wzbogacić śpiąc?"

[1]

. Obrońcy ekonomii marksistowskiej zaznaczają jednak

szereg niezgodności modelu wprowadzonego w

ZSRR

z tym, który opracował

Marks, przede wszystkim całkowity brak demokratycznej kontroli i zachwianie

równowagi produkcji (zbytni nacisk położony na przemysł ciężki). Wskazują

również na trudności ekonomiczne wynikłe z powodów politycznych (jak

embargo nałożone przez USA na Kubę czy fatalny stan rosyjskiej gospodarki po

wojnie domowej i interwencji krajów zachodnich)

[

potrzebne źródło

]

.

Rozwój analizy

marginalisycznej

• W latach 70 XIX w. równocześnie w 3 różnych ośrodkach (krajach)

niezależnie od siebie powstały 3 systemy ekonomiczne dokonujące

zasadniczej przebudowy całości dotychczasowej teorii ekonomii.

Twórcami nowych systemów byli:

• Anglia: William S. Jevons - szkoła neoklasyczna (anglo-amerykańskiej)

• Austria: Carl Menger - szkoła psychologiczna (austriacka)

• Szwajcaria: Leon Walras - szkoła matematyczna (lozańska)

• Swoje systemy oparli oni na nowych podstawach, odmiennych od

podstaw klasyków. Systemy te wykazują w zasadniczych punktach

wyraźne podobieństwo, a jednocześnie poważne różnice.

• Jevens, Menger, Walras przyczynili się do stworzenia technicznego

aparatu badawczego nowoczesnej ekonomii. Wywarli też wpływ na

zakres i metodę późniejszej myśli ekonomicznej. Ci trzej autorzy

interesowali się alokacją zasobów czyli tym co kilkadziesiąt lat później

zostało nazwane teorią mikroekonomiczną. Tak więc na temat zakresu

ekonomii panowała niemal jednomyślność między Jevensem Mengelem i

Walrasem. Wszyscy trzej autorzy dokonali przebudowy systemu

teoretycznego ekonomii w oparciu o przebudowę teorii wartości i ceny,

która stanowi podstawę całego systemu ekonomii, a jej konsekwencje

sięgają do wszystkich działów badań ekonomicznych.

Rozwój analizy

marginalistycznej

• W nowych ujęciu pojęcie wartości nabrało charakteru subiektywnego,

natomiast ekonomia klasyczna opierała się na pojęciu wartości

obiektywnej. Nastąpiło przejście w teorii wartości i cen od teorii kosztów

produkcji do teorii użyteczności. W ten sposób punkt ciężkości tej teorii

został przeniesiony od rzeczy leżących poza człowiekiem czyli

zewnętrznych do potrzeb ludzkich, do samego człowieka. Jednakże

najważniejszą cechą przewrotu myślowego po 1870 roku były nie

subiektywizm i nie użyteczność lecz wprowadzenie do rozważań

ekonomicznych nowego sposobu badań polegającego na opieraniu

rozumowania nie na wartościach przeciętnych, stosowanych w szkole

klasycznej, ale na analizie marginalnej, na stosowaniu pojęcia krańcowości.

• Przeciętne zjawisko realnie nie istnieje. Jest tylko wielkością rachunkową,

dlatego z pojęciem tym nie można w analizie wiązać bezpośrednio żadnej

przyczyny dającej się stwierdzić empirycznie. Natomiast krańcowe zjawisko

jest realne, stwierdzalne empirycznie i można wiązać z nim w analizie

realne przyczyny i skutki. Rozwinięcie analizy marginalnej miało również

doniosłe znaczenie ponieważ dało początek wydatnemu rozszerzeniu

zastosowań matematyki w analizie ekonomicznej. Dlatego też

zastosowanie analizy marginalnej do rozważań ekonomicznych stanowi

zasadniczy przełom w rozwoju teorii ekonomii. Ironia losu chciała, że

twórcą metody marginalnej był właściwie

David Ricardo

.

Teoria równowagi ogólnej

Leona Walrasa

• Teoria integrująca ze sobą stronę popytową ze stroną podażową

procesu gospodarczego. Walras postawił sobie za cel odpowiedzieć

na pytanie „jak powinien być zorganizowany porządek społeczno –

gospodarczy, na jakich zasadach powinien być oparty system

gospodarczy, aby w tym systemie i w społeczeństwie, który takim

systemem się posługuje działały zasady sprawiedliwości w

wymianie. Aby wymiana dokonująca się między podmiotami

gospodarczymi

była

sprawiedliwa”.

Doszedł do wniosku, że sprawiedliwość w wymianie może zapewnić

jeden warunek. Tym warunkiem jest to, aby to samo dobro, ten sam

towar, produkt miał taką samą cenę w każdym miejscu

gospodarczym oraz aby ta cena odpowiadała kosztom produkcji tego

dobra. Niezależnie od tego gdzie konsument dokonuje zakupu dobra,

ten sam produkt powinien mieć taką samą cenę. Cena powinna

odpowiadać kosztom wytworzenia tego dobra. Cena powinna być tak

skalkulowana, aby była równa kosztom wytworzenia tego dobra.

Walras doszedł do wniosku, że oba warunki będą spełnione, kiedy w

systemie gospodarczym będzie działała wolna konkurencja, będą

panowały zasady wolnej konkurencji. Wolną konkurencję Walras

uważał za jedyny właściwy porządek rzeczy zarówno ze względów

ekonomicznych,

jak

i

ze

względów

moralnych.

Teoria równowagi ogólnej

Leona Walrasa

•

Ze względów ekonomicznych, dlatego bo konkurencja jak żaden inny mechanizm zapewnia

racjonalność działań podmiotów gospodarujących zarówno producentów, którzy muszą

działać racjonalnie, aby zaspokoić oczekiwania konsumentów, jak i wymusza racjonalność

działań konsumentów, którzy starają się zrobić jak największy użytek z dochodów, które

posiadają. Wzgląd moralny – tylko system oparty na wolnej konkurencji zapewnia

sprawiedliwość wymiany, tylko ten system jest sprawiedliwy ze względu na ten aspekt.

Chcąc bardziej precyzyjnie oddać sytuację, która panuje w warunkach konkurencji doskonałej

i przedstawić tą sytuację w formie matematycznej Walras stworzył model równowagi ogólnej.

W modelu tym równowaga zachodzi jednocześnie na wszystkich rynkach gospodarczych.

Wszystkie

rynki

dóbr,

usług,

produkcji

znajdują

się

w

równowadze.

Walras szukał warunków, które muszą być spełnione, aby te rynki znalazły się w

równowadze. Ten model pozwalał na swobodę działań podmiotów, które w tym modelu

uczestniczą, były tam przypisane z założenia, ponieważ podstawowym założeniem tego

modelu było to, iż wszystkie podmioty gospodarujące mają swobodę działania, mogą

postępować

zgodnie

z

własną

funkcją

użyteczności.

I tak np. konsumenci mają swobodę w dążeniu do maksymalizowania swojego zadowolenia,

swojej użyteczności, producenci mają zaś swobodę do maksymalizowania zysków. System ten

pozwala każdemu podmiotowi gospodarczemu realizować cel, do którego jest zdolny. Z tego

powodu swój model Walras uważał za wizję świata bez konfliktów, bez niepokojów. Traktując

jako wizję świata przedstawiającą harmonię systemu gospodarczego a to właśnie, dlatego,

że system ten pozwalał każdemu uczestnikowi systemu realizować cel, który sobie wybrał, i

który uważał dla niego za najważniejszy. Konsumenci maksymalizują użyteczność, producenci

maksymalizują

zysk.

Model równowagi ogólnej jak wskazuje sama nazwa jest to analiza gospodarki, która

uwzględnia jednocześnie wszystkie sektory tej gospodarki, wszystkie rynki dóbr, usług.

Przeciwieństwem takiej optyki badawczej jest model równowag cząstkowych. Skupiamy się w

nim tylko na rynku danego dobra lub danego czynnika produkcji i analizujemy tylko i

wyłącznie czynniki, które wpływają na równowagę na tym rynku. Idea równowagi ogólnej jest

taka, że badamy sytuację całej gospodarki, badamy stany równowagi czy też równowagę

całego

systemu

gospodarczego.

Teoria równowagi ogólnej

Leona Walrasa

• Walras nie jest pierwszym ekonomistą, który

zwrócił uwagę na potrzeby całościowego

spojrzenia na gospodarkę. Rene – lekarz Ludwika

XIV również przedstawił taki model okrężnego

obiegu dóbr, w którym analizował całą

gospodarkę. Na gospodarkę jako całość patrzyli

także inni ekonomiści: A Smith, D. Ricardo,

natomiast brakowało formalnego modelu, który

by w rygorystyczny sposób np. matematyczny

przeanalizował to zagadnienie, stąd też Walrasa

można uważać za prekursora takiego kierunku

badań.

Ekonomia neoklasyczna

• Pod pojęciem ekonomii neoklasycznej

rozumie się całą grupę teorii
ekonomicznych wywodzących się z
drugiej połowy XIX wieku, opierających
się na stworzonej przez

Adama Smitha

ekonomii klasycznej. Ekonomia
neoklasyczna była dominującą teorią
ekonomiczną aż do lat 30. XX wieku,
kiedy to została wyparta przez

keynesizm

.

Ekonomia neoklasyczna

• Teoria neoklasyczna wychodzi z

założenia, że wszystkie podmioty
gospodarcze zachowują się w sposób
racjonalny. Mówi się przy tym o

homo economicus

. Ponadto modele

neoklasyczne zakładają istnienie

konkurencji doskonałej

.

Alfred Marschall

• Marshall prowadził badania dotyczące

różnych sfer ekonomicznych – wniósł on

wkład w dziedzinę mikroekonomii, przede

wszystkim syntezę i rozwój teorii

ekonomicznych: badanie związków podażowo

– popytowych, rozwinięcie teorii użyteczności

konsumenta, powiązanie teorii krańcowej

produktywności z tradycyjną teorią kosztów.

Nie wszystkie spostrzeżenia Marshalla zostały

przez niego samego rozwinięte – w swoich

pracach zawarł on przesłanki do dalszych

badań i obserwacji, które stały się inspiracją

dla wielu mu współczesnych i ich następców.

Alfred Marschall

•

Istotny jest również jego wkład w dziedzinę badań ekonomiki przemysłu. Pod

koniec dziewiętnastego wieku zidentyfikował on

okręgi przemysłowe

. Jego

obserwacje stworzyły podwaliny dla

Włoskiej szkoły przemysłowej

,

teorii elastycznej specjalizacji

oraz badań nad

klastrami

.

•

Marshall uważał, że wartościowanie pracy jest niemożliwe do przeprowadzenia i

w dodatku niepotrzebne. Swoje przemyślenia uzasadniał faktem, iż robotnicy

oferują swoją pracę w ilościach „hurtowych”, więc nie sposób wykazać ich

rzeczywistego wysiłku w określonym czasie. Zdaniem Marshalla wynagrodzeń

robotników nie warto różnicować z powodu bardzo wysokiej podaży pracy.

Nawet przy niskich zarobkach robotnicy wciąż będą przypisywać swojej płacy

wysoką użyteczność krańcową. Z drugiej strony Marshall zauważał istnienie

innych zawodów, w których wynagrodzenia mogą być w pewien sposób

zróżnicowane. Sądził jednak, że płace otrzymywane w danym zawodzie

wyznaczone są na takim poziomie, by utrzymać pracowników w sektorze i nie

zachęcać ich do jego zmiany. Według Marshala płace wyznaczają ceny a nie

odwrotnie, stąd względna stałość wynagrodzeń w zawodach.

•

Przyznawał, iż mogą występować okresowe fluktuacje płac, np. w związku z

nagłym wzrostem popytu na tego typu usługi, a więc także ze wzrostem cen

tych usług. Twierdził, iż stopniowo relacja między popytem na pracę a jej podażą

musi powrócić do stanu pierwotnego, przede wszystkim z powodu

napływających do sektora nowych pracowników skuszonych podwyżką płac.

Wzrost podaży (która w długim okresie jest bardziej elastyczna), pociągnie za

sobą spadek płac i sytuacja wróci do równowagi.

Warunek Marshalla-

Lernera

•

Warunek Marshalla-Lernera – warunek wyznaczający efektywność wpływu

dewaluacji

lub

deprecjacji

waluty krajowej na poprawę

bilansu obrotów bieżących

. Nazwa

pochodzi od nazwisk ekonomistów

Alfreda Marshalla

i

Abby P. Lernera

. Zgodnie z tym,

co zauważyli:

•

gdy suma cenowych

elastyczności popytu

krajowego na

import

i popytu zagranicznego

na

eksport

danego kraju będzie większa od jedności, to w wyniku dewaluacji nastąpi

rzeczywista poprawa bilansu obrotów bieżących;

•

gdy suma cenowych elastyczności popytu krajowego na import i popytu zagranicznego

na eksport danego kraju będzie mniejsza od jedności, to saldo bilansu obrotów

bieżących ulegnie pogorszeniu;

•

gdy suma cenowych elastyczności popytu krajowego na import i popytu zagranicznego

na eksport danego kraju będzie równa jedności, to dewaluacja (deprecjacja) waluty

krajowej nie doprowadzi do zmian salda bilansu obrotów bieżących.

•

Warunek Marshalla-Lernera wymaga poczynienia odpowiednich założeń, które w

rzeczywistości mogą wywoływać różnorakie zakłócenia funkcjonowania modelu. Do

założeń tych należą:

•

Ceny importu i eksportu określone w walutach ich kraju pochodzenia są dane

egzogenicznie (tzn. ceny dóbr będących przedmiotem wymiany międzynarodowej są

stałe w walucie krajowej, przy zmianie kursu walutowego zaś zmieniają się

odpowiednio do niego),

•

Nie istnieją ograniczenia podaży dóbr eksportowanych (jak również podaży

zagranicznych dóbr importowanych), tj.

elastyczność podaży

jest nieskończona w obu

krajach,

•

Ceny i ilości dóbr eksportowanych dostosowują się natychmiast,

•

Zmiany

kursu walutowego

nie mają wpływu na oczekiwania co do przyszłych zmian

kursu.

Poglądy społeczno-

ekonomiczne Maxa Webera

• Max Weber (1864-1920)

• Jest twórcą teorii biurokracji. Uważał, że struktura społeczna

składa się z trzech elementów:

• klasowy,

• stanowy,

• polityczny.

• Jego zdaniem teoria biurokracji ma charakter uniwersalny. Cechy

biurokracji:

• • w biurokracji następuje podporządkowanie się członków grupy

bezosobowym przepisom,

• • występuje ścisły podział obowiązków i kompetencji,

• • hierarchiczny układ pozycji w obrębie organizacji,

• • profesjonalizacja zawodowa,

• • dostępność stanowisk dla wszystkich o odpowiednich

kwalifikacjach,

• • wymienialność osób.

• Biurokracja zapewnia racjonalizację zespołów ludzkich a

jednocześnie ujarzmia człowieka.

•  

Max Weber

•

Jedną z podstawowych zasług Webera jest umocowanie

metodologii

nauk społecznych

. Weber odrzucał pozytywistyczną koncepcję nauk społecznych

jako

nauk przyrodniczych

(której przedstawicielem był np.

Auguste Comte

). Weber

postulował, aby nadać naukom społecznym ścisły i obiektywny charakter poprzez

opracowywanie specyficznej dlań metodologii i filozofii nauki (np. koncepcja typów

idealnych), opisywanie ich jak najbardziej precyzyjnym językiem (wprowadził wiele

do dziś użytecznych pojęć) oraz prowadzenie zakrojonych na szeroką skalę badań

historyczno-porównawczych.

•

Swoją teorię socjologiczną Weber buduje na pojęciu

działania społecznego

(działania

jednostek). Od innych zachowań ludzkich odróżnia je to, że działający podmiot wiąże

z nim subiektywny sens. Operacja rozumienia (Verstehen) jest możliwa tylko w

odniesieniu do działań racjonalnych. Weber wierzył jednak, że człowiek w większości

przypadków nie zachowuje się racjonalnie. Dlatego też postulował badanie ludzkich

zachowań poprzez zestawianie ich z w pełni racjonalnymi i logicznie spójnymi

typami idealnymi. Badacz miał wyciągać wnioski na podstawie różnic między typem

idealnym, a faktycznym działaniem. W odniesieniu do działań afektywnych,

opierających się na stanach uczuciowych, pomocna jest też

empatia

, do

tradycjonalnych zaś - pamięć historyczna.

•

Pojęcie działania racjonalnego jest kluczem do zrozumienia procesu racjonalizacji,

charakterystycznego dla kultury zachodniej. Nastawienie na racjonalność jest tym,

co wyróżnia etykę protestancką rozwijaną przez wywodzący się z kalwinizmu

purytanizm

. Weber stawia tezę, że kierunkiem rozwoju społeczeństwa zachodniego

jest odchodzenie od tradycji i rozszerzenie obszarów, w których dominuje myślenie i

działanie o charakterze racjonalnym. Proces ten Weber określał jako

odczarowywanie świata - niszczenie świata opartego na magii. Wyrazem tych

przekonań są zwłaszcza analizy Webera dotyczące

biurokracji

. Słynna jest jego teza

o wyższości protestanckich świąt Wielkiej Nocy nad katolickim Bożym Narodzeniem.

Makroekonomia Johna

Maynarda Keynesa

• Odrzucenie klasycznej ekonomii przez

Keynesa wynikało z obserwacji gospodarek

USA

i

Wielkiej Brytanii

po

I wojnie światowej

,

które zarządzane zgodnie z zasadami

klasycznej ekonomii nie osiągnęły wbrew tej

teorii pełnego zatrudnienia, a wręcz

przeciwnie, bezrobocie cały czas rosło,

mimo dobrej koniunktury gospodarczej.

Zdaniem Keynesa właśnie to zjawisko (stały

wzrost inwestycji i efektywności pracy przy

jednoczesnym wzroście bezrobocia)

zdecydowało o powstaniu wielkiego kryzysu

światowego.

Keynesizm

•

Keynes posługiwał się często pojęciem całkowitego popytu, będącego

ogólną sumą zapotrzebowania na dobra i usługi w całym systemie

ekonomicznym. Pojęcie to znane było też w klasycznej ekonomii.

Zdaniem Keynesa jednak poziom produkcji i zatrudnienie wynika

właśnie z całkowitego popytu, podczas gdy w ekonomii klasycznej to

osiągnięty poziom produkcji i dostosowane do niego płace decydowały o

całkowitym popycie.

•

W klasycznej ekonomii przyjmowano, że mechanizm popytu i podaży

automatycznie reguluje całkowity popyt. Samoregulacja poziomu płac i

cen miała gwarantować stałą równowagę między pełnym zatrudnieniem

i całkowitym popytem. Nadmiar produkcji miał być zachowywany na

przyszłość lub pożytkowany na nowe inwestycje. System stóp

procentowych w tym modelu funkcjonował jako "koszt pieniądza",

regulujący automatycznie optymalne proporcje między bieżącym

spożyciem a tendencją do oszczędzania i inwestowania.

•

Chwilowa nierównowaga na rynku pracy wynika w teorii klasycznej tylko

z istnienia zbyt dużej liczby chybionych inwestycji. Chybione inwestycje

dają zatrudnienie i generują popyt, ale same nie generują właściwej

podaży. Stąd na rynku pojawia się nadmiar pieniędzy wywołujący

sztuczny popyt. Aby ten nadmiar zlikwidować, trzeba w czasach kryzysu

obcinać płace, zamykać nierentowne firmy (będące efektem chybionych

inwestycji) i podrażać koszty inwestycji przez wzrost bankowych stóp

procentowych, aż do ponownego uzyskania równowagi.

Keynesizm

•

W analizie Keynesa taki sposób radzenia sobie z kryzysem tylko pogarszał

sytuację. Obniżanie płac i wzrost stóp procentowych powoduje w jego ujęciu

spadek popytu i jednocześnie wzrost środków na kolejne inwestycje.

Inwestowanie przy spadku popytu staje się jednak zbyt ryzykowne i dlatego

środki na inwestycje ściągnięte z rynku zamiast generować nowe miejsca pracy i

co za tym idzie powiększać całkowity popyt, pozostają niewykorzystane w

bankach. Popyt więc cały czas spada, nie powstają nowe inwestycje, kolejne

przedsiębiorstwa bankrutują na skutek spadku popytu i kryzys się coraz bardziej

pogłębia.

•

Zdaniem Keynesa, aby wyjść z tego błędnego koła, należy w czasie kryzysu

pobudzać popyt poprzez działania odwrotne do tych wynikających z teorii

klasycznej. Należy zatem obniżać stopy procentowe, obniżając tym samym koszty

inwestycji, stosować ulgi inwestycyjne w systemie podatkowym, ratować

upadające przedsiębiorstwa, a nawet bezpośrednio "pompować" pieniądze w

rynek za pomocą bezpośrednich inwestycji państwa, czyli stosować na możliwie

jak najszerszą skalę rozmaite działania

interwencjonistyczne

.

•

Jakkolwiek Keynes zgadzał się, że teoretycznie pieniądze inwestowane w

gospodarkę przez państwo nie zwiększają ogólnej ilości dostępnego kapitału na

inwestycje, gdyż przecież pochodzą tylko z podatków lub długów uszczuplających

wolny kapitał inwestycyjny w rękach prywatnych, to jednak zachodzi tu efekt

"mnożnika inwestycyjnego Keynesa". Polega on na tym, że pieniądz

zainwestowany generuje w przyszłości wielokrotnie więcej pieniędzy na spożycie,

które z kolei pobudzają następne inwestycje i cała gospodarka nabiera rozpędu.

•

Istnienie "mnożnika Keynesa" było później najczęściej krytykowanym i najbardziej

"podejrzanym" elementem tej teorii, szczególnie w oczach

monetarystów

.

Rozwój i odwrót od

keynesizmu

• Teorie Keynesa zastosowano po raz pierwszy w praktyce

w ramach polityki

New Deal

, w

USA

w latach 1930., ale

fachowcy spierają się zarówno co do znaczenia ich

wpływów, jak i skuteczności ich – mieszanych –

rezultatów. Teoretycy keynesistowcy tłumaczyli to tym,

że działania interwencjonistyczne w ramach New Deal

były prowadzone "na ślepo", ze względu na to, że rząd

USA nie posiadał wystarczającej liczby danych

statystycznych na temat gospodarki.

• Po

II wojnie światowej

keynesizm stał się wiodącą teorią

makroekonomiczną. Teorią tą zaczęło się posługiwać

wiele rozwiniętych i rozwijających się krajów. W

przypadku wielu krajów – zwłaszcza w

USA

,

Japonii

,

Korei Południowej

teoria ta zdawała się dawać dobre

rezultaty tworząc w latach 60. i 70. stabilne gospodarki,

z szybkim rozwojem, niskim bezrobociem i niską inflacją.

Keynesizm

• Jego głównym dziełem jest

Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza

opublikowana w

1936

roku (wydanie polskie

1956

),

kwestionująca zasady liberalnej myśli ekonomicznej.

Teorie Keynesa były reakcją na kryzys ekonomiczny lat

30. XX wieku (zapoczątkowany w

1929

roku w

USA

) i

pomogły ustabilizować sytuację gospodarczą w Europie

po II wojnie światowej, (chociaż Keynes zmarł w

1946

roku), aż do czasu wycofania parytetu złota dla

amerykańskiego dolara przez prezydenta

Richarda Nixona

w

1971

roku, które to wydarzenie na skutek podniesienia

cen ropy naftowej przez kraje

OPEC

wywołało kryzys

inflacyjny i dało początek

neoliberalnej

deregulacji

–

odsunięciu państwa od wpływu na emisję pieniądza i

stopy procentowe. Od lat 70. XX wieku do dzisiaj

monetaryzm

i

neoliberalizm

wypiera myśl Keynesa i jego

zwolenników (

keynesistów

) ze świadomości społecznej.

Keynesizm

• Teoria Keynesa powstała jako reakcja na

Wielki kryzys ekonomiczny

lat

1929

-

1933

. Wystąpił wtedy spadek

PKB

i wzrost bezrobocia. Spadł poziom

inwestycji i notowania giełdowe. Keynes dążył do ustabilizowania

gospodarki za pomocą podejścia popytowego. Jako przyczynę złego stanu

rzeczy podał stan nierównowagi pomiędzy poziomem oszczędności a

poziomem inwestycji. Jak człowiek dostanie podwyżkę, to nie wyda

wszystkiego tylko część odłoży, Keynes nazwał to

krańcową skłonnością do konsumpcji

. W efekcie rosną dochody ale nie

wzrasta konsumpcja. Istotą jego poglądów jest zanegowanie zdolności

gospodarki do samoregulacji (samoistnego osiągania

równowagi rynkowej

.

Odrzucono stwierdzenie jakoby podaż sama stwarzała dla siebie popyt.

Keynes stwierdził, że prawo

Say'a

nie działa, choć nigdy naukowo tego nie

dowiódł. Wg niego gospodarka pozostawiona sama sobie będzie zawsze

popadać w stan nierównowagi.

• Szkoła Keynesowska położyła nacisk na analizę agregatową ujmowanego

popytu globalnego. Chodziło o zwiększenie popytu, co miało przyspieszyć

tempo wzrostu gospodarczego i zlikwidować bezrobocie. Aby zapewnić

stały rozwój gospodarczy, należy, poprzez odpowiednią politykę

gospodarczą, pobudzić wzrost globalnych wydatków. Stąd nazwa –

ekonomia popytu. Wg nich, sterowanie przez państwo globalnym popytem

odbywa się za pomocą środków

polityki fiskalnej

(ewentualnie polityki

pieniężnej).

Główne założenia szkoły

Keynesa

• Produkcja określana jest przez

globalny popyt

• Zmiana ilości pieniądza wpływa na

zatrudnienie

• Bezrobocie to efekt niedostatecznego

popytu

• Państwo powinno być aktywne na

scenie fiskalnej i monetarnej państwa

Keynes proponuje

• Zwiększenie progresji opodatkowania wysokich

dochodów przy jednoczesnym wzroście świadczeń

społecznych na rzecz grup biedniejszych.

• Preferencje dla działalności inwestycyjnej- obniżenie

stopy podatkowej od zysków przeznaczonych na

inwestycje- mechanizm bezpośredniej zachęty do

inwestowania.

• Odpowiednia manipulacja wielkością globalnych

wydatków rządowych – np. na inwestycje i roboty

publiczne.

• Wg Keynesa deficyt budżetowy nie stanowi problemu

w okresie kryzysu. W okresie dekoniunktury państwo

ma podejmować działania mające na celu

zwiększenie zasobów pieniądza w społeczeństwie.

Doktryna monetarystyczna

Miltona Friedmana

•

Milton Friedman w 1976 roku otrzymał nagrodę Nobla w dziedzinie nauk

ekonomicznych za prace z zakresu problematyki pieniądza, które stały się podstawą

doktryny monetaryzmu.

Był obrońcą i propagatorem wolnego rynku, przeciwstawionego etatyzmowi. Doradzał

amerykańskim prezydentom Richardowi Nixonowi i Ronaldowi Reaganowi. W ponad 20

książkach i niezliczonych rozprawach naukowych oraz publikacjach w prasie opowiadał

się za możliwie wolną gospodarką rynkową. Podkreślał, że do rozwiązywania większości

problemów gospodarczych potrzebny jest umiarkowany i równomierny wzrost ilości

pieniądza w obiegu. Sprzyja to wzrostowi gospodarczemu bez większej inflacji.

Do jego najbardziej znanych prac należy "Kapitalizm i wolność" z 1962 roku (polskie

wydanie 1984 r.). W roku 1980 ukazała się książka "Free to choose" ("Wolny wybór"),

którą napisał wraz z żoną Rose, również ekonomistką. Fragmenty tej pracy

przedrukowywał później magazyn "Newsweek". W popularnym programie telewizyjnym

o tym samym tytule Friedman wyjaśniał widzom, czym jest gospodarka rynkowa.

Był postrzegany jako świetny, błyskotliwy mówca, któremu nigdy nie brakuje

argumentów. Prezes fundacji jego imienia Gordon St. Angelo powiedział: "Ameryka

straciła prawdziwego wizjonera i obrońcę ludzkiej natury. A ja straciłem wielkiego

przyjaciela".

Milton Friedman urodził się 31 lipca 1912 r. w Nowym Jorku jako syn żydowskich

imigrantów. Studiował na Rutgers University w New Jersey i uniwersytecie w Chicago, a

doktorat uzyskał na Columbia University w Nowym Jorku. W latach 1966-1977 wykładał

na Uniwersytecie w Chicago.

Monetaryzm

• szkoła myślenia w ekonomii utrzymująca, że zmiany w podaży

pieniądza są główną przyczyną fluktuacji ekonomicznych. Według

jej rzeczników zasadniczym celem makroekonomicznej polityki

państwa powinna być przeto walka z inflacją, która w długim

okresie jest zjawiskiem wyłącznie pieniężnym. Do jej zwalczania

należy stosować instrumenty polityki monetarnej, w szczególności

zapewniać stałe tempo przyrostu podaży pieniądza (tzw. monetary

rule). Twórcą tego kierunku myślenia jest amerykański ekonomista

Milton Friedman - laureat nagrody Nobla z 1976 roku.

Według monetarystów interwencja państwa ma ograniczone

możliwości realnego wpływu na przebieg koniunktury. Państwo

powinno więc zrezygnować z drobiazgowego zajmowania się

poszczególnymi dziedzinami życia gospodarczego i skupić uwagę

na celach długookresowych. Polityka ekonomiczna powinna

tworzyć względnie trwałe zasady kontroli podaży pieniądza mające

korzystny wpływ na funkcjonowanie mechanizmu rynkowego.

Monetaryzm

• Monetaryzm podzielił

makroekonomię na dwie szkoły
myślenia. Keynesiści i ich następcy
(neokeynesiści) oraz monetarysci i
neomonetarysci prowadzą
nieustępliwą walkę, która praktycznie
sprowadza się do starej debaty
między leseferyzmem a
interwencjonizmem.

Ilościowa teoria

pieniądza

• Ilościowa teoria pieniądza

- powstała u progu czasów nowożytnych

pod wpływem doświadczenia, jakim był wzrost cen w Europie, wywołany

napływem kruszców z Ameryki. Ilościowa teoria pieniądza sprowadza się

do twierdzenia o istnieniu zależności przyczynowo-skutkowej między

ilością pieniądza w obiegu a poziomem cen. Jeśli rozmiary handlu są stałe,

ceny zmieniają się wprost proporcjonalnie do podaży pieniądza. Zależność

tą możemy zapisać za pomocą wzoru:

• P = MV/T

• P – poziom cen

M – ilość pieniądza w obiegu

T – wolumen transakcji kupna-sprzedaży w danym okresie

V – szybkość obiegu pieniądza

• Z powyższego wynika, że popyt na wydawanie pieniądza zależy od trzech

czynników:

• transakcyjnej szybkości pieniądza, którą określają: stopień rozwoju

systemu bankowego, częstotliwość wpłat i wypłat, długość okresu

płatności, szybkość komunikacji (transakcyjna szybkość pieniądza zmienia

się wolno, więc można przyjąć, że jest stała)

• liczby transakcji, którą określa stopień wykorzystania zasobów (to również

zmienia się powoli, więc jest w przybliżeniu stałe)

• cen (jedyna zmienna wpływająca na popyt na pieniądz: procentowy wzrost

cen powoduje taki sam procentowy wzrost popytu na pieniądz).

Ilościowa teoria

pieniądza

• Teoria ilościowa była poddana ostrej krytyce w okresie

wielkiego kryzysu gospodarczego w latach 1929–33. Powrót

do niej dokonał się w latach 70. w postaci monetaryzmu,

którego głównym teoretykiem jest Milton Friedman. Błędny

punkt widzenia przejawiający się w założeniu, że istnieją

związki przyczynowe między wielkościami globalnymi i

średnimi (w tym wypadku między globalną ilością pieniądza,

poziomem cen i wielkością produkcji), prowadzi do tego, że

ilościowa teoria pieniądza pomija zjawiska najistotniejsze dla

funkcjonowania systemu gospodarczego, tj. zmiany struktury

cen oraz przyczyny i skutki tych zmian. W ilościowej teorii

pieniądza błędnie zakłada się, że zmiany ilości pieniądza

oddziałują jedynie na ogólny poziom cen, natomiast pomija

wpływ zmiany ilości pieniądza na strukturę cen, a następnie

oddziaływania zmian tej struktury na ogólny poziom cen i

poziom produkcji. W konsekwencji przedmiotem rozważań

jest oddziaływanie zmian poziomu cen na ogólną wielkość

produkcji zamiast na poszczególne gałęzie.

Irving Fisher

• Irving Fisher (ur. 27 lutego 1867 r.

w Nowym Jorku, zm. 29 kwietnia
1947 r. w Nowym Jorku) – ekonomista
amerykański, przedstawiciel szkoły
neoklasycznej w ekonomii. Zajmował
się ilościową teorią pieniądza oraz
teorią destrybucji.

Dziękuję za uczestniczenie w

zajęciach