1

Metodologia nauk

Metodologia nauki i nauk.

Przedmiot i zakres. Podstawowe

pojęcia.

Sabina Cisek

Instytut Informacji Naukowej i

Bibliotekoznawstwa UJ

2009/2010

2

Metodologia – wstęp

3

Co to jest metodologia?

• Metodologia = teoria metody
• Metodologię można sformułować dla

każdej dziedziny

• Są dwie grupy metodologii: te, które

dotyczą działania fizycznego i te,
które dotyczą działania duchowego
(w tym – myślenia)

– (Bocheński, 1992, s. 20, 21)

4

Co to jest metodologia nauk?

• Metodologia nauk, w aspekcie

pragmatycznym – nauka o metodach
działalności naukowej i stosowanych w
nauce procedurach badawczych; w
aspekcie teoretycznym – nauka o
elementach i strukturze systemów
naukowych (Encyklopedia PWN

http://encyklopedia.pwn.pl/lista.php?
co=metodologia

)

5

Co to jest metodologia nauk?

Cd.

• Ogólna metodologia

myślenia

naukowego, „omawia ona metody, które
znajdują zastosowanie w każdym
myśleniu teoretycznym albo
przynajmniej w znacznej części nauk. Ta
i tylko ta metodologia jest częścią
logiki”

• Metodologie specjalne

– w ramach

poszczególnych nauk

– (Bocheński, 1992, s. 21)

6

Metodologia nauki i metodologia

nauk

• Metodologia nauki – bada to, co

wspólne dla wielu nauk (dyscyplin
naukowych)

• Metodologia nauk – bada osobliwości

poszczególnych dyscyplin

– (Bronk, 1992, s. 354)

7

Nauki o nauce, nauki o wiedzy

• Epistemologia (inne nazwy –

gnoseologia, teoria poznania),
filozofia nauki, logika, metanauka,
metodologia nauk, socjologia wiedzy,
teoria nauki – pojęcia, wzajemne
relacje

• Metanauka = nauka, której

przedmiotem jest nauka (Bobrowski,
1999, s. 19)

8

Metodologia a logika

• Metodologia ogólna = „ta część

logiki, która dotyczy zastosowania
praw logicznych do praktyki
myślenia” (Bocheński, 1992, s. 11)

• „Metodologia jest (…) teorią

zastosowania praw logiki do różnych
dziedzin” (Bocheński, 1992, s. 20)

9

Czym zajmuje się

metodologia nauk?

10

Zobacz też

• Prezentacja „Co to jest metoda”
• Prezentacja „Co to jest nauka”

11

Metodologia nauk bada: (1) wybrane

aspekty nauki w sensie

czynnościowym

• Metodologia nauk nie prowadzi badań empirycznych „w terenie”,

nie obserwuje rzeczywistych, konkretnych naukowców przy pracy

(A)

• Metodologia nauk pyta o procedury, schematy postępowania

akceptowane w nauce w ogóle i w poszczególnych dyscyplinach

naukowych

(B)

– jako

źródła

poznania, wiedzy

– jako sposoby

uzasadniania

stwierdzeń, wiedzy

• Pytanie – skoro metodologia nie zajmuje się (A), to skąd właściwie wie jakie

są (B)?

– Nie wie, postępuje apriorycznie, jest działem logiki, zajmuje się metodami

poprawnego myślenia w ogóle, m.in. bada wnioskowanie od zdania do zdania,

mówi raczej o tym jakie powinny być właściwe metody prowadzące do wiedzy

uzasadnionej (Bocheński, 1992, s. 20-25)

– Odnosi się do nauki jako mega-faktu, rzeczywiście istniejącego (Bocheński, 1992,

s. 139-142)

12

Metodologia nauk bada: (1) wybrane

aspekty nauki w sensie

czynnościowym cd.

• Strategie, metody i techniki badawcze i naukowe

– Metoda naukowa w ogóle

, co ją charakteryzuje i odróżnia od

innych sposobów postępowania, poznania (metodologia ogólna)

– Metody naukowe stosowane we wszystkich dyscyplinach

bądź w

większości dyscyplin (metodologia ogólna)

– Metody w poszczególnych naukach

(metodologia specjalna)

• Pytanie – czy tylko metody wyidealizowane, tj. rozumiane jako

„przepisy”, schematy, wzorce postępowania czy również ich

konkretne realizacje

– Na przykład – czy tylko cechy, wartość poznawcza, właściwy sposób

przeprowadzenia metody analizy i krytyki piśmiennictwa jako takiej, by

była akceptowana jako źródło poznania w nauce o informacji, czy także

jej konkretne realizacje (powiedzmy – czy wystarczy oprzeć się na

piśmiennictwie polsko- i anglojęzycznym)

13

Metodologia nauk bada: (2) wybrane

aspekty nauki w sensie wytworowym, tj.

wiedzę naukową

• Starsze podejście, m.in. Koło Wiedeńskie, 1. połowa XX

wieku – Metodologia skupia się przede wszystkim na

zdaniach

– hipotezach, prawach, twierdzeniach, sądach;

zdaniach obserwacyjnych i teoretycznych

– Stąd – metodologia traktowana jak dział logiki

• Nowsze podejście, m.in. Kuhn, Lakatos, Quine –

metodologia skupia się na

strukturach

wiedzy –

modelach, teoriach, paradygmatach, programach
badawczych, całości wiedzy

– (Bocheński, 1992, s. 139-142) (Grobler, 2008, s. 61-91, 267-

312)

14

Metodologia nauk – przykłady

problemów

• Co to jest

hipoteza

, jak się potwierdza i obala hipotezy?

• Co to jest

prawo

nauki? Jakie ma funkcje?

• Co to jest

wyjaśnianie

?

• Czy istnieją „czyste”

fakty

? Jaki jest stosunek

obserwacji

do

teorii

?

• Czym jest

metoda

naukowa w ogóle, jakie są typy metod

ogólnonaukowych, jakie metody są specyficzne dla

poszczególnych dyscyplin etc.?

• Czym jest

teoria

? Dlaczego jedne teorie zastępują inne?

• Jaki jest

cel

nauki?

• Jakie są

typy nauk

? Czy nauki przyrodnicze i społeczne różnią się

z metodologicznego punktu widzenia? Jeżeli tak – na czym polega

ich odmienność?

• Na czym polega definiowanie pojęć, terminów? Rodzaje

definicji

?

Typy

pojęć

,

terminów

naukowych?

15

Metodologia nauk – podstawowe

pojęcia

• Zobacz na przykład (Marciszewski,

2007)

http://www.calculemus.org/lect/08meto

d/6-zestawienie.html

16

Bibliografia

17

Bibliografia

•

Ajdukiewicz, Kazimierz (1983). Zagadnienia i kierunki filozofii. Warszawa: Czytelnik.

•

Blackburn, Simon (1997). Oksfordzki słownik filozoficzny. Warszawa: Wydawnictwo
„Książka i Wiedza”.

•

Bobrowski, Ireneusz (1998). Zaproszenie do językoznawstwa. Kraków: Wydawnictwo
Instytutu Języka Polskiego PAN.

•

Bocheński, Józef M. (1992). Współczesne metody myślenia. Poznań: „W drodze”
Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów.

•

Bronk, Andrzej (1992). Wielość nauk i jedność nauki (Stanisława Kamińskiego opcje
metodologiczne). W: Kamiński, Stanisław. Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja
nauk. Wydanie IV poprawione. Lublin: KUL, s. 345-370.

•

Frankfort-Nachmias, Chava; Nachmias, David (2001). Metody badawcze w naukach
społecznych. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c.

•

Grobler, Adam (2008). Metodologia nauk. Kraków: Wydawnictwo Aureus, Wydawnictwo
Znak.

•

Hajduk, Zygmunt (2001). Ogólna metodologia nauk. Wydanie II zmienione. Lublin: KUL.

•

Kamiński, Stanisław (1992). Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk. Wydanie IV
poprawione. Lublin: KUL.

•

Kołakowski, Leszek (2000). Neutralność i wartości akademickie. W: Tenże, Moje słuszne
poglądy na wszystko. Kraków: Wydawnictwo Znak, s. 137-155.

•

Krajewski, Władysław (1998). Prawa nauki. Przegląd zagadnień metodologicznych i
filozoficznych. Wydanie drugie poprawione. Warszawa: Wydawnictwo „Książka i Wiedza”.

18

Bibliografia cd.

• Marciszewski, Witold (2007). Zestawienie wybranych pojęć kluczowych

metodologii nauk.

http://www.calculemus.org/lect/08metod/6-zestawienie.html

• Nowak, Stefan (1985). Metodologia badań społecznych. Warszawa: Państwowe

Wydawnictwa Naukowe.

• Pilch, Tadeusz, Bauman, Teresa (2001). Zasady badań pedagogicznych.

Strategie ilościowe i jakościowe. Wydanie drugie poprawione i rozszerzone.
Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

• Szaniawski, Klemens (1994a). Kilka uwag o filozofii nauki. W: Tenże, O nauce,

rozumowaniu i wartościach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 48-54.

• Szaniawski, Klemens (1994b). Metoda i twórczość w nauce. W: Tenże, O nauce,

rozumowaniu i wartościach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 68-76.

• Szaniawski, Klemens (1994c). O obiektywności nauki. W: Tenże, O nauce,

rozumowaniu i wartościach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 8-17.

• Tavris, Carol; Wade, Carole (1999). Psychologia. Podejścia oraz koncepcje.

Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, s. 30-35.

• Dodatkowe publikacje związane z filozofią i metodologią można znaleźć poprzez

blog Cisek, Sabina (2008-2009). Methodology and Philosophy of Information
Science.

http://methodologyphilosophyinfoscience.blogspot.com/