Konrad Jabłoński AIP
i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2005
r.

LUBELSKA OKRĘGOWA IZBA INŻYNIERÓW BUDOWNICTWA

MATERIAŁY SZKOLENIOWE

Projekt Lubelskiej Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa pt.

"Podnoszenie kwalifikacji zawodowych osób związanych z budownictwem

na terenie województwa lubelskiego" współfinansowany ze środków

Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

realizowany w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego

Rozwoju Regionalnego 2004-2006, Priorytet II, "Wzmocnienie rozwoju

zasobów ludzkich w regionach", działanie 2.1 "Rozwój umiejętności

powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i możliwości

kształcenia ustawicznego w regionie".

Wszelkie informacje dotyczące Unii Europejskiej i funduszy strukturalnych

można znaleźć na stronie

www.europa.eu.int

, zaś dotyczące

Europejskiego Funduszu Społecznego na stronie internetowej Instytucji

Zarządzającej tj.: Departamentu Zarządzania Europejskim Funduszem

Społecznym, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, skr.

poczt. 59, 00-955 Warszawa,

www.efs.gov.pl

Funkcję Instytucji Wdrażającej pełni Wojewódzki Urząd Pracy w Lublinie,

ul.Okopowa 5, 20-022 Lublin,

www.wup.lublin.pl

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

WDRAŻANIE NORM

EUROPEJSKICH W

DROGOWNICTWIE I BADANIA

LABORATORYJNE

CZĘŚĆ II

BADANIA LABORATORYJNE –

METODY BADAŃ KRUSZYW

WYMAGANE NORMĄ PN-EN

13043:2004

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

Konspekt wykładu

1. Wstęp
2. Wykaz norm PN-EN serii 932
3. Wykaz norm PN-EN serii 933
4. Wykaz norm PN-EN serii 1097
5. Wykaz norm PN-EN serii 1367
6. Wykaz norm PN-EN serii 1744
7. Wykaz norm PN-EN serii 13179

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

Konspekt wykładu cd.

8. Omówienie poszczególnych norm

serii 932

9. Omówienie poszczególnych norm

serii 933

10.Omówienie poszczególnych norm

serii 1097

11.Podsumowanie

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

Konspekt wykładu

1. Wstęp

2. Wykaz norm PN-EN serii 932

3. Wykaz norm PN-EN serii 933

4. Wykaz norm PN-EN serii 1097

5. Wykaz norm PN-EN serii 1367

6. Wykaz norm PN-EN serii 1744

7. Wykaz norm PN-EN serii 13179

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

1. Wstęp

Metody badań kruszyw, do

mieszanek mineralno-asfaltowych
(MMA) i powierzchniowych
utrwaleń (PU), objętych normą
PN-EN 13043:2004, podzielone są
na cztery grupy odnoszące się do
wymagań:

podstawowych, geometrycznych,
fizycznych i chemicznych.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

1. Wstęp

Opis metod badań odnoszących się do

ww. wymagań został ujęty w
następujących normach PN-EN
serii:

• 932 – badania właściwości

podstawowych,

• 933 – badania właściwości

geometrycznych,

• 1097 – badania właściwości

mechanicznych i fizycznych,

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

1. Wstęp

• 1367 – badania właściwości

cieplnych i odporności kruszyw na
działanie czynników
atmosferycznych,

• 1744 – badania właściwości

chemicznych

• 13179 – badania właściwości

wypełniaczy.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

Konspekt wykładu

Wstęp

Wykaz norm PN-EN serii 932

Wykaz norm PN-EN serii 933

Wykaz norm PN-EN serii 1097

Wykaz norm PN-EN serii 1367

Wykaz norm PN-EN serii 1744

Wykaz norm PN-EN serii 13179

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

2.Wykaz norm PN-EN

serii 932

Normy PN-EN serii 932 obejmują

następujące metody badań

podstawowych właściwości kruszyw:

• PN-EN 932-1 Metody pobierania

próbek,

• PN-EN 932-2 Metody pomniejszania

próbek laboratoryjnych

• PN-EN 932-3 Procedura i terminologia

uproszczonego opisu petrograficznego,

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

2.Wykaz norm PN-EN

serii 932

• prEN 932-4 System jakościowego i

ilościowego opisu petrograficznego

• prEN 932-5 Wyposażenie

podstawowe i wzorcowanie

• PN-EN 932-6 Definicje

powtarzalności i odtwarzalności

• prEN 932-7 Kryteria zgodności

wyników badań.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

Konspekt wykładu

Wstęp

Wykaz norm PN-EN serii 932

Wykaz norm PN-EN serii 933

Wykaz norm PN-EN serii 1097

Wykaz norm PN-EN serii 1367

Wykaz norm PN-EN serii 1744

Wykaz norm PN-EN serii 13179

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

3.Wykaz norm PN-EN

serii933

Normy PN-EN serii 933 obejmują

następujące metody badań

geometrycznych właściwości

kruszyw:

• PN-EN 933-1 Oznaczanie składu

ziarnowego. Metoda przesiewania,

• PN-EN 933-2 Oznaczanie składu

ziarnowego. Nominalne wymiary

otworów sit badawczych,

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

3.Wykaz norm PN-EN

serii933

• PN-EN 933-3 Oznaczanie kształtu

ziarn za pomocą wskaźnika płaskości,

• PN-EN 933-4 Oznaczanie kształtu

ziarn. Wskaźnik kształtu,

• PN-EN 933-5 Oznaczanie

procentowej zawartości ziarn o

powierzchniach powstałych w wyniku

przekruszenia lub łamania kruszyw

grubych,

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

3.Wykaz norm PN-EN

serii933

• PN-EN 933-6 Ocena właściwości

powierzchni. Wskaźnik przepływu
kruszyw,

• PN-EN 933-7 Oznaczanie zawartości

muszli. Zawartość procentowa muszli w
kruszywach grubych,

• PN-EN 933-8 Ocena zawartości

drobnych cząstek. Badanie wskaźnika
piaskowego,

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

3.Wykaz norm PN-EN

serii933

• PN-EN 933-9 Ocena zawartości

drobnych cząstek. Badanie
błękitem metylenowym,

• PN-EN 933-10 Ocena zawartości

drobnych cząstek. Uziarnienie
wypełniaczy (przesiewanie w
strumieniu powietrza).

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

Konspekt wykładu

Wstęp

Wykaz norm PN-EN serii 932

Wykaz norm PN-EN serii 933

Wykaz norm PN-EN serii 1097

Wykaz norm PN-EN serii 1367

Wykaz norm PN-EN serii 1744

Wykaz norm PN-EN serii 13179

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

4.Wykaz norm PN-EN

serii 1097

Normy PN-EN serii 1097 obejmują

następujące metody badań

mechanicznych i fizycznych właściwości

kruszyw:

• PN-EN 1097-1 Oznaczanie odporności

na ścieranie (mikro-Deval),

• PN-EN 1097-2 Oznaczanie odporności

na rozdrabianie,

• PN-EN 1097-3 Oznaczanie gęstości

nasypowej i jamistości,

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

4.Wykaz norm PN-EN

serii 1097

• PN-EN 1097-4 Oznaczanie pustych

przestrzeni suchego, zagęszczonego
wypełniacza

• PN-EN 1097-5 Oznaczanie zawartości wody

przez suszenie w suszarce z wentylacją,

• PN-EN 1097-6 Oznaczanie gęstości ziarn i

nasiąkliwości,

• PN-EN 1097-7 Oznaczanie gęstości

wypełniacza. Metoda piknometryczna,

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

4.Wykaz norm PN-EN

serii 1097

• PN-EN 1097-8 Oznaczanie

polerowalności kamienia,

• PN-EN 1097-9 Oznaczanie

odporności na ścieranie abrazyjne
przez opony z kolcami. Badanie
skandynawskie.

• prEN 1097-10 Water suction

height.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

Konspekt wykładu

Wstęp

Wykaz norm PN-EN serii 932

Wykaz norm PN-EN serii 933

Wykaz norm PN-EN serii 1097

Wykaz norm PN-EN serii 1367

Wykaz norm PN-EN serii 1744

Wykaz norm PN-EN serii 13179

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

5.Wykaz norm PN-EN

serii 1367

Normy PN-EN serii 1367 obejmują

następujące metody badań

właściwości cieplnych i odporności

kruszyw na działanie czynników

atmosferycznych:

• PN-EN 1367-1 Oznaczanie

mrozoodporności,

• PN-EN 1367-2 Badanie w

siarczanie magnezu,

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

5.Wykaz norm PN-EN

serii 1367

• PN-EN 1367-3 Badanie

bazaltowej zgorzeli słonecznej
metodą gotowania,

• PN-EN 1367-4 Oznaczanie

skurczu przy wysychaniu,

• PN-EN 1367-5 Oznaczanie

odporności na szok termiczny.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

Konspekt wykładu

Wstęp

Wykaz norm PN-EN serii 932

Wykaz norm PN-EN serii 933

Wykaz norm PN-EN serii 1097

Wykaz norm PN-EN serii 1367

Wykaz norm PN-EN serii 1744

Wykaz norm PN-EN serii 13179

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

6.Wykaz norm PN-EN

serii 1744

Normy PN-EN serii 1744

obejmują, opublikowaną
dotychczas, następującą metodę
badań chemicznych właściwości
kruszyw:

• PN-EN 1744-1 Analiza chemiczna.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

Konspekt wykładu

Wstęp

Wykaz norm PN-EN serii 932

Wykaz norm PN-EN serii 933

Wykaz norm PN-EN serii 1097

Wykaz norm PN-EN serii 1367

Wykaz norm PN-EN serii 1744

Wykaz norm PN-EN serii 13179

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

7.Wykaz norm PN-EN

serii 13179

Normy PN-EN serii 13179

obejmują, opublikowaną
dotychczas, następującą metodę
badań wypełniaczy (kruszyw
wypełniających):

• PN-EN 13179-1 Badanie metodą

pierścienia delta i kuli.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

Konspekt wykładu cd.

8. Omówienie poszczególnych norm

serii 932

9. Omówienie poszczególnych norm

serii 933

10.Omówienie poszczególnych norm

serii 1097

11.Podsumowanie

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.1 Omówienie normy PN-

EN 932-1

• Norma PN-EN 932-1 Badania

podstawowych właściwości kruszyw
- Metody pobierania próbek.

• Norma ta zastąpiła normę PN-87/B-

06721 Kruszywa mineralne –
Pobieranie próbek, rozszerzając ją o

• opis pomiaru zmienności pobierania

próbek,

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.1 Omówienie normy PN-

EN 932-1

• - definicje pojęcia podpróbki,
• - wzór do obliczania masy

próbki ogólnej,

• opis sposobu pobierania próbek

kruszyw pakowanych z
wykorzystaniem wyboru losowego
do losowej selekcji opakowań.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.1 Omówienie normy PN-

EN 932-1

• Definicje przytoczone w tej normie to:
1. partia: ilość wyprodukowana, lub

dostarczona, część dostawy (wagon,
samochód, barka) lub pryzma
wyprodukowana w tym samym czasie, w
warunkach przyjmowanych za jednakowe.
Uwaga: Ilość wyprodukowana w produkcji
ciągłej i w uzgodnionym czasie jest
uważana za partię .

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.1 Omówienie normy PN-

EN 932-1

2 2. próbka pierwotna: Ilość materiału

pobrana z partii jednorazowo przez
urządzenie do pobierania próbek.

3. próbka ogólna: Połączenie próbek

pierwotnych.

4. próbka reprezentatywna: Próbka ogólna

utworzona z próbek pierwotnych pobranych
zgodnie z planem pobierania próbek, której
jakość odpowiada jakości partii

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.1 Omówienie normy PN-

EN 932-1

5. podpróbka: Próbka otrzymana z próbek

pierwotnych lub z próbki ogólnej w wyniku
pomniejszenia (inaczej próbka średnia).

2 6. próbka laboratoryjna: Pomniejszona

próbka uzyskana z próbki ogólnej
przeznaczona do badań laboratoryjnych.

P 7. pobierający próbki: Pojedyncza osoba,

zespół lub organizacja pobierająca próbki
rutynowo

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.1 Omówienie normy PN-

EN 932-1

Zasady pobierania próbek

• Właściwe i dokładne pobieranie oraz transport

próbek jest wstępnym warunkiem uzyskania

wiarygodnych wyników badań. Próbki pierwotne

są pobierane losowo z wszystkich części partii,

które próbka ogólna ma reprezentować.

Kruszywo, z którego nie pobrano próbki

pierwotnej (z braku dostępu lub z jakiejś innej

przyczyny) nie powinno być traktowane jako część

partii reprezentowanej przez próbkę ogólną.

• Pobierający próbki powinien być poinformowany o

celu pobierania próbek.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.1 Omówienie normy PN-

EN 932-1

Próbka ogólna oraz liczba i

wielkość próbek

• Wielkość próbki ogólnej powinna być obliczona z

uwzględnieniem rodzaju i liczby badań, wymiaru ziarn

kruszywa i jego gęstości. Jeżeli konieczne jest badanie

oddzielnych próbek pierwotnych zamiast próbki ogólnej,

ilość próbek pierwotnych powinna być obliczona na

podstawie tych samych parametrów, które podano

wyżej. Liczbę próbek pierwotnych pobranych do

utworzenia próbki ogólnej należy wybrać na podstawie

wcześniejszych doświadczeń wynikających z pobierania

podobnych kruszyw produkowanych w zbliżonych

procesach produkcyjnych.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.1 Omówienie normy PN-

EN 932-1

Próbka ogólna oraz liczba i

wielkość próbek

• Zaleca się, aby najmniejsza masa próbki ogólnej

była obliczana zgodnie z następującym

równaniem:

M = 6 x D x



w którym:
• M – masa próbki w kilogramach;
• D - maksymalny wymiar ziarna, w milimetrach;




– gęstość nasypowa w stanie luźnym, w Mg/m

oznaczana wg PN-EN 1097-3.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.1 Omówienie normy PN-

EN 932-1

Próbka ogólna oraz liczba i

wielkość próbek

• Przed pobieraniem próbek należy sporządzić plan

pobierania próbek uwzględniający wielkości ziaren,

charakter i wielkość partii, okoliczności lokalne oraz cel

pobierania próbek.

• Odnośnie sprzętu do pobierania próbek ogólnych norma

PN-EN 932-1 odsyła do normy PN-EN 932-5 oraz do

Załącznika A. We wszystkich przypadkach szerokość (w)

otworu sprzętu stosowanego do pobierania próbek nie

powinna być mniejsza niż trzykrotna wartość

największego wymiaru ziarna kruszywa w partii i w

żadnym przypadku nie mniejsza od 10 mm.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.1 Omówienie normy PN-

EN 932-1

Próbka ogólna oraz liczba i

wielkość próbek

• W normie sprecyzowano procedury pobierania próbek

kruszyw: - ze stacjonarnych przenośników taśmowych,

• -         z taśmy i rynien zsypowych
• -         transportowanych pneumatycznie,
• -         pakowanych,
• -         z przenośników kubełkowych, ładowarek itp.,
• -         ze zbiorników,
• -         ze składowisk,
- z wagonów kolejowych, wywrotek i barek .

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.1 Omówienie normy PN-

EN 932-1

Próbka ogólna oraz liczba i

wielkość próbek

• Opisano pomniejszanie próbek

pierwotnych w celu przygotowania
próbki ogólnej lub próbki ogólnej w celu
przygotowania próbek laboratoryjnych:

• - z użyciem dzielnika żeberkowego,
• - metodą kwartowania
- metodą szuflowania

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.1 Omówienie normy PN-

EN 932-1

Próbka ogólna oraz liczba i

wielkość próbek

• Bardzo ważne jest właściwe znakowanie,

pakowanie i transport próbek oraz
przygotowanie protokołu pobrania każdej
próbki lub każdej grupy próbek
laboratoryjnych z danego zakładu
produkcyjnego, kamieniołomu lub partii
danego typu kruszywa.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.1 Omówienie normy PN-

EN 932-1

Próbka ogólna oraz liczba i

wielkość próbek

Pobierając próbki kruszywa grubego ze
składowiska, przy wyborze miejsc
pobrania próbek pierwotnych, należy
uwzględnić sposób, w jaki składowisko
powstało i wynikająca z tego segregację.
Przykład segregacji w składowisku
powstałym z materiału spadającego z
końca przenośnika pokazano na poniższym
rysunku C.4. Norma PN-EN 932-1 zaleca
aby próbki pobierać z uwzględnieniem
rzeczywistej segregacji

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.1 Omówienie normy PN-

EN 932-1

Próbka ogólna oraz liczba i

wielkość próbek

W załączniku D do normy PN-EN 932-1 podano
sposób pobierania próbki losowej z n elementów
pobieranej z partii składającej się z N elementów,
przy wykorzystaniu tablic liczb losowych

• Reasumując należy stwierdzić, że w normie
PN-EN 932-1, w zasadzie metody pobierania
próbek są ręczne, ale pobieranie i zmniejszanie
próbek może być mechaniczne lub automatyczne,
co zostało opisane w załączniku A, w którym
podano również kryteria projektowania i oceny
takiego wyposażenia.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.2 Omówienie normy PN-

EN 932-2

Norma

PN-EN 932-2: Badania

podstawowych właściwości
kruszyw – Metody pomniejszania
próbek laboratoryjnych

uściśla

metody pomniejszania próbek
laboratoryjnych kruszyw do próbek
analitycznych, gdy masa próbki
analitycznej jest określona:

•- przez dolną granicę masy;

•- przez tolerancje względem masy
docelowej;

•- dokładnie w wymaganiach
dotyczących danej metody badania.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.2 Omówienie normy PN-EN

932-2

• Definicje przytoczone w tej normie

to:

• 1. próbka laboratoryjna: Próbka

przeznaczona do badania laboratoryjnego.

• 2. podpróbka: Próbka uzyskana w wyniku

procedury pomniejszania.

• 3. próbka analityczna: Próbka użyta w

całości w pojedynczym badaniu.

4. próbka do badania: Próbka użyta w

pojedynczym oznaczeniu, jeżeli metoda

badania wymaga więcej niż jednego

oznaczenia danej właściwości.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.2 Omówienie normy PN-EN

932-2

• 5. podział na ½: podział próbki na

dwie podpróbki o przybliżonej masie

• 6. podział na ¾: Podział próbki na

dwie podpróbki o masach w
przybliżeniu równych ¾ i ¼ masy
próbki oryginalnej

7. podział na 5/8:, Podział próbki

na dwie podpróbki o masach w
przybliżeniu równych 5/8 i 3/8 masy
próbki oryginalnej.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.2 Omówienie normy PN-EN

932-2

• Wymienione w ww. punktach 5-7 podziały

zilustrowane są rysunkami zamieszczonymi w
normie. Przykład na rysunku A.1 (slajd 53).

• Bez właściwego pobrania próbek

pierwotnych, próbki ogólnej i prawidłowego
wydzielenia próbek laboratoryjnych,
analitycznych i do badań, prowadzenie
dalszych badań tych próbek jest pozbawione
sensu, bo uzyskane wyniki nie będą
reprezentatywnymi do oceny partii
kruszywa !.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.3 Omówienie normy PN-EN

932-3

• Norma

PN-EN 932-3 Badania

podstawowych właściwości kruszyw

– Procedura i terminologia

uproszczonego opisu

petrograficznego

• zaleca, aby to badanie wykonywane było

przez wykwalifikowanego geologa

(petrografa), doświadczonego w badaniu

materiałów stosowanych w budownictwie.

Norma ta dotyczy tylko kruszyw naturalnie

rozdrobnionych, piasku i żwiru oraz kruszyw

łamanych i ich surowców do ich wytwarzania.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.3 Omówienie normy PN-EN

932-3

• Tablica 1 tej normy przedstawia zależność

pomiędzy największym wymiarem ziarna D
a minimalną masą próbki Q:

– jeśli: 31,5  D  63, to Q co najmniej 50 kg
– jeśli: 16  D  31,5, to Q co najmniej 25 kg
– jeśli: 8  D  16,

to Q co najmniej 8 kg

– jeśli: 4  D  8, to Q co najmniej 2 kg
– jeśli: 4  D  8, to Q co najmniej 0,5 kg

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.3 Omówienie normy PN-EN

932-3

• Opis petrograficzny poszczególnych ziarn

kruszywa skalnego powinien być opisany z

wykorzystaniem terminologii podanej w

załączniku A do tej normy, a także opis

minerałów występujących w tym kruszywie

(np. kwarc, skalenie, miki, kalcyt itp.),

fragmentów muszli.

• Jeśli skała lub minerał są dominujące (więcej

niż 50 %), ich obecność powinna być

odzwierciedlona w nazwie materiału; np.

żwir bazaltowy ( żwir, w którym więcej niż

50 % ziaren stanowią fragmenty bazaltu) itp.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.3 Omówienie normy PN-EN

932-3

• Jeśli nie można wyróżnić żadnego

dominującego typu, materiał
nazywany jest „niejednorodnym”
(heterogenicznym), a w jego
nazwie może być podany
najczęściej występujący typ; np.
niejednorodny piasek kwarcowo-
skaleniowy, albo niejednorodny
żwir krzemianowy itp.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.3 Omówienie normy PN-EN

932-3

• W przypadku formacji osadowych

lub wulkanicznych powinien być
podany wiek geologiczny, jeśli jest
znany, zastosowanie odpowiednich
terminów jak np.: prekambryjski,
kambryjski, ordowicki, sylurski,
dewoński, karboński, permski,
triasowy, jurajski, kredowy,
trzeciorzędowy lub czwartorzędowy.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.4 Omówienie normy PN-EN

932-6

• Norma

PN-EN 932-6 Badania

podstawowych właściwości

kruszyw – Definicje

powtarzalności i

odtwarzalności

podaje

podstawowe definicje związane z

powtarzalnością i odtwarzalnością

wyników badań właściwości kruszyw.

Definicje te są zilustrowane również

odpowiednimi rysunkami.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.4 Omówienie normy PN-EN

932-6

• Do poprzednio wymienionych

definicji podstawowych dodano
jeszcze następujące definicje:

• błąd pobierania próbki: Różnica

między wartościami właściwości
partii a wartościami właściwości
próbki ogólnej, która powstała w
czasie pobierania próbki ogólnej z
partii.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.4 Omówienie normy PN-EN

932-6

błąd pomniejszania próbki

ogólnej: Różnica między
wartościami właściwości próbki
ogólnej a wartościami właściwości
próbki laboratoryjnej, która
powstała w czasie procesu
pomniejszania próbki ogólnej do
wielkości próbki laboratoryjnej.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.4 Omówienie normy PN-EN

932-6

błąd pomniejszania próbki

laboratoryjnej: Różnica między
wartościami właściwości próbki
laboratoryjnej a wartościami
właściwości próbki analitycznej,
która powstała w czasie procesu
pomniejszania próbki laboratoryjnej
do próbki analitycznej.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.4 Omówienie normy PN-EN

932-6

zmienność wyników badania

pomiędzy laboratoriami:
Zmienność pomiędzy wynikami
badań wykonywanych przez różne
laboratoria, wynikające z różnic
pomiędzy wykonawcami, w
aparaturze, w odczynnikach, we
wzorcowaniu i w środowisku.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.4 Omówienie normy PN-EN

932-6

zmienność wyników badania w

jednym laboratorium: Zależność pomiędzy
wynikami badań wykonywanych w jednym
laboratorium, kiedy wykonawca, odczynniki,
wzorcowanie i środowisko są niezmienne,

zmienność wyników badań

pojedynczych oznaczeń: Zmienność
pomiędzy wynikami pojedynczych oznaczeń,
wykorzystywanych do obliczania jednego
wyniku badania.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

8.4 Omówienie normy PN-EN

932-6

W tej normie wyszczególnione są definicje

powtarzalności ( zakres krytyczny W

, warunki

powtarzalności r, warunki powtarzalności r

odchylenie standardowe powtarzalności r lub r

wartość powtarzalności r lub r

) definicje

odtwarzalności ( warunki odtwarzalności R,

warunki odtwarzalności R

warunki odtwarzalności

, odchylenie standardowe odtwarzalności R, R

, wartość odtwarzalności R, R

, R

. W ostatnim

rozdziale podane są równania zależności pomiędzy

granicami powtarzalności i odtwarzalności a

odchyleniami standardowymi.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.1 Omówienie normy PN-EN

933-1

Norma

PN-EN 933-1

Badania geometrycznych
właściwości kruszyw –
Oznaczanie składu
ziarnowego – Metoda
przesiewania

zastępuje normę

PN-91/B-06714/15 Kruszywa
mineralne – Badania – Oznaczanie
składu ziarnowego.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.1 Omówienie normy PN-EN

933-1

• Istotne różnice miedzy normą

europejską a dotychczasową PN-91/B-

06714/15 dotyczą odmiennej wielkości

próbek analitycznych i masy kruszywa

pozostającego na sicie po zakończeniu

przesiewania. Wymaga się również

moczenia próbki analitycznej i

przemycia jej ( przez sito 0,063 mm,

zabezpieczone sitem ochronnym 1 mm

lub 2mm) przed przesiewaniem.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.1 Omówienie normy PN-EN

933-1

• Minimalna masa każdej próbki analitycznej

kruszyw o gęstości objętościowej pomiędzy

2,00 Mg/m

i 3,00 Mg/m

powinna być taka jak

podano w tablicy 1 normy PN-EN 933-1. W

przypadku kruszyw o gęstości objętościowej

ziarn mniejszych niż 2,00 Mg/m

lub większej

niż 3,00 Mg/m

należy przeprowadzić

odpowiednią korektę masy próbki analitycznej

podanej w tablicy 1, mnożąc ją przez: 

/2,65,

w celu przygotowania próbki analitycznej o

takiej samej objętości (w przybliżeniu) jak dla

kruszyw zwykłych.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.1 Omówienie normy PN-EN

933-1

• Minimalna masa próbki analitycznej

kruszyw zwykłych (wg tablicy 1):

- przy D = 63 mm, masa próbki anal. 40 kg,
- przy D = 32 mm, masa próbki anal. 10 kg,
- przy D = 16 mm, masa próbki anal. 2,6 kg
- przy D = 8 mm, masa próbki analit. 0,6 kg
- przy D  4 mm, masa próbki analit. 0,2 kg

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.1 Omówienie normy PN-EN

933-1

• Przesiewanie polega na:
• - wsypaniu przemytego i wysuszonego

kruszywa na zestaw sit. Zestaw składa się z kilku

sit (wg PN-EN 933-2) zmontowanych, ułożonych

od góry do dołu według malejących wymiarów

oczek sit, oraz denka i pokrywy. Ostatnim,

najniższym sitem powinno być sito 0,063 mm.

- ręcznym lub mechanicznym wstrząsaniu zestawu

sit,

- ręcznym wstrząsaniu każdym sitem oddzielnie od

największego do najdrobniejszego, używając dla

zabezpieczenia przed utratą kruszywa denka i

pokrywy

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.1 Omówienie normy PN-EN

933-1

• - Proces przesiewania może być uznany

za zakończony, gdy masa zatrzymanego

kruszywa nie zmienia się więcej niż o 1,0%

po 1 minucie przesiewania.

• Dla uniknięcia przesypywania sit, frakcja

pozostająca na każdym sicie po zakończeniu

przesiewania (wyrażona w gramach) nie

powinna przekraczać:

• [A x d] : 200

• w którym: A – powierzchnia sita, w mm

, a d

– wymiar wielkości otworu sita, w mm.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.1 Omówienie normy PN-EN

933-1

• Jeżeli jakaś frakcja pozostająca na sicie

przekracza te wielkość, należy podzielić
frakcje na mniejsze porcje niż wynosi
maksimum i kolejno je przesiewać, albo
zastosować dzielnik próbek (lub kwartować) i
podzielić porcję kruszywa przechodzącego
przez następne największe sito i kontynuować
analizę sitową za zredukowanej próbce
analitycznej, uwzględniając w późniejszych
obliczeniach wyników poprawkę wynikającą
ze zmniejszenia próbki.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.1 Omówienie normy PN-EN

933-1

• Wyniki ważenia pozostałości kruszywa

na poszczególnych sitach oraz ważenia
pyłów przechodzących przez sito 0.063
mm przeliczone dla każdego sita na
procenty ( z dokładnością do
pierwszego miejsca po przecinku) w
stosunku do całkowitej masy próbki
analitycznej, stanowią wynik
oznaczenia składu ziarnowego.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.1 Omówienie normy PN-EN

933-1

• Norma PN-EN 933-1 zawiera równie z

trzy załączniki:

• - A: graficzne przedstawienie

wyników,

• - B: metoda badania kruszyw nie
nadających się do suszenia

w suszarce,

• - C: przykład arkusza wyników

badania.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.2 Omówienie normy PN-EN

933-2

• Norma

PN-EN 933-2 Badania

geometrycznych właściwości

kruszyw – Oznaczanie składu

ziarnowego – Nominalne wymiary

otworów sit badawczych

, wymaga, aby

sita, których wymiary otworów wynoszą 4

mm i więcej, były wykonane z

perforowanych płyt o otworach

kwadratowych zgodnie z ISO 3310-2, a sita

badawcze o otworach mniejszych od 4 mm

powinny być plecione z drutu zgodnie z ISO

3310-1.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.2 Omówienie normy PN-EN

933-2

• Do oznaczania składu ziarnowego

należy stosować sita z niżej
wymienionego szeregu otworów o
wymiarach zawierających się pomiędzy
wymiarami d i D oznaczanego wyrobu,
uwzględniając inne wymagane sita:
0,063mm; 0,125 mm; 0,250 mm; 0500;
1 mm; 2 mm; 4 mm; 8 mm; 16 mm;
31,5 mm; 63 mm; 125 mm. Są to sita
szeregu podstawowego.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.2 Omówienie normy PN-EN

933-2

• W przypadku kruszyw do MMA i

PU wg normy PN-EN 13043:2004
do badania i klasyfikacji ich
zestaw ten będzie poszerzony o
zestaw 1, zawierający dodatkowe
sita o wymiarach otworów
kwadratowych: 5,6 (5); 11,2 (11);
22,4 (22) i 45 mm.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.3 Omówienie normy PN-EN

933-3

• Norma

PN-EN 933-3

Badania geometrycznych
właściwości kruszyw –
Oznaczanie kształtu ziarn
za pomocą wskaźnika
płaskości

jest normą referencyjną

do oznaczania kształtu kruszyw
grubych.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.3 Omówienie normy PN-EN

933-3

• Badanie składa się z dwóch etapów

przesiewania kruszywa. Najpierw za
pomocą sit badawczych próbkę
rozdziela się na różne frakcje ziarn
d

jak podano w tablicy 1 tej normy.

Następnie każdą frakcję o wymiarach
d

wstępnie przesiewa się na sitach

prętowych, które mają równoległe
szczeliny o szerokości D

/2 .

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.3 Omówienie normy PN-EN

933-3

• Ogólny wskaźnik płaskości oblicza się jako

całkowitą masę ziarn przechodzących przez
sita prętowe, wyrażoną w procentach w
stosunku do całkowitej masy suchych ziarn.

• Jeśli konieczny jest wskaźnik płaskości (FI)

każdej frakcji d

, oblicza się go jako

masę ziarn przechodzących przez
odpowiednie sita prętowe, wyrażoną w
procentach w stosunku do masy ziarn tej
frakcji.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.3 Omówienie normy PN-EN

933-3

• Stosowane sita badawcze o otworach

kwadratowych: 80 mm; 63 mm; 50 mm; 31,5

mm; 25 mm; 20 mm; 16 mm; 12,5 mm; 12,5

mm; 10 mm; 8 mm; 6,3 mm; 5 mm; i 4 mm.

• Sita prętowe składające się z równoległych

cylindrycznych prętów stalowych ( o

średnicy d d/100 mm – zależna od

szerokości szczeliny i mieści się w

przedziale od 5 do 15 mm), z tolerancjami

podanymi w tablicy 1, przy czym tolerancje

te powinny być takie same na całej długości

każdego pręta.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.3 Omówienie normy PN-EN

933-3

• Norma PN-EN 933-3 zawiera rysunek

sit prętowych (patrz następny slajd)

oraz załącznik A z przykładem arkusza

danych badań określających wskaźnik

płaskości.

• przykładowe wymiary szczelin między

prętami przy rozsianiu kruszywa na

wąskie frakcje np.: 2,5  0,15 m dla

frakcji 4/5 mm; 3,15 0,15 mm dla

frakcji 5/6,3mm............. .... 8 0,2 mm

dla frakcji 12,5/16 mm itd..

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.3 Omówienie normy PN-EN

933-3

• L = 250 – 300 mm; H = 75 mm; h =

55-65 mm.

• 1 – ramka metalowa (opcjonalnie –

zewnętrzna drewniana)

• 2 – szerokość szczeliny wg tablicy 1,
• 3 – cylindryczne pręty stalowe

(zazwyczaj średnica pręta mieści się

w przedziale od 5 mm do 15 mm, w

zależności od szerokości szczeliny).

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.4 Omówienie normy PN-EN

933-4

• Zasada normy PN-EN 933-4 Badania

geometrycznych właściwości kruszyw –

Oznaczanie kształtu ziarn - Wskaźnik

kształtu jest bardzo zbliżona do

dotychczasowej normy PN-78/B-06714/16

Kruszywo mineralne – Badania – Oznaczanie

kształtu ziarn. Oznacza się zawartość ziarn

niekształtnych, które charakteryzują się

stosunkiem największego wymiaru ziarna do

jego najmniejszego wymiaru większym od 3.

Stosowana jest ocena wizualna oraz

suwmiarka Schultza lub odpowiednie

szablony.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.5 Omówienie normy PN-EN

933-5

• Norma

PN-EN 933-5 Badania

geometrycznych właściwości
kruszyw - Oznaczanie procentowej
zawartości ziarn o powierzchniach
powstałych w wyniku przekruszenia
lub łamania kruszyw grubych

jest co

do zasady zgodna z dotychczasową praktyką
w polskim drogownictwie w odniesieniu do
oceny kruszyw wytwarzanych z nadziarna
żwirowego i otoczaków.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.5 Omówienie normy PN-EN

933-5

• Podstawowe definicje w tej normie to:
• - ziarno całkowicie przekruszone

lub łamane: Ziarno, którego więcej niż 90

% powierzchni powstało w wyniku

przekruszenia lub łamania (tc).

• - ziarno przekruszone lub łamane:

Ziarno, którego więcej niż 50 % powierzchni

powstało w wyniku przekruszenia lub

łamania (c ).

• ziarno zaokrąglone: Ziarno, którego mniej

niż 50 % powierzchni powstało w wyniku

przekruszenia lub łamania (r ).

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.5 Omówienie normy PN-EN

933-5

Ziarno całkowicie zaokrąglone:

Ziarno, którego więcej niż 90 %

powierzchni jest zaokrąglonych (tr).

• Powierzchnie przekruszone lub łamane:

Powierzchnie ziarn żwiru, powstałe w

wyniku ich naturalnego przekruszenia lub

łamania, ograniczone ostrymi krawędziami.

Jeżeli ostra krawędź ziarna przekruszonego

lub łamanego żwiru jest

zniszczona/zwietrzała, wówczas na potrzeby

tej metody badawczej powinna być

rozpatrywana jako krawędź zaokrąglona.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.5 Omówienie normy PN-EN

933-5

• Badanie polega na ręcznym sortowaniu

próbki analitycznej kruszywa grubego na:

- ziarna przekruszone lub łamane, łącznie z

ziarnami całkowicie przekruszonymi lub
łamanymi,

- ziarna zaokrąglone, łącznie z ziarnami

całkowicie zaokrąglonymi.

• Masę każdej z tych grup należy

oznaczyć i wyrazić jako procent masy
wysuszonej próbki analitycznej.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.5 Omówienie normy PN-EN

933-5

Masy próbek analitycznych zależą od

największego wymiaru ziarn kruszywa D.
Dla D = 63 mm minimalna masa próbki
analitycznej powinna wynosić 45 kg , a dla
D=32 mm odpowiednio 6 kg, dla D=16
mm 1 kg, a dla D=8 mm masa próbki
analitycznej nie powinna być mniejsza od
0,1 kg. W przypadku innych wymiarów
kruszywa D, odpowiednie wielkości masy
próbek analitycznych mogą być
interpolowane z danych podanych wyżej.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.6 Omówienie normy PN-EN

933-6

W normie

PN-EN 933-6 Badania

geometrycznych właściwości

kruszyw - Ocena właściwości

powierzchni. Wskaźnik przepływu

kruszyw

przedstawiona jest metoda oceny

kanciastości ziarn kruszywa. Miernikiem

kanciastości kruszywa jest czas w sekundach

wysypywania określonej objętości kruszywa

przez określony otwór znormalizowanej

aparatury, (błędnie) nazwany „ wskaźnikiem

przepływu” kruszywa (powinien to być

wskaźnik wysypu).

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.6 Omówienie normy PN-EN

933-6

Badanie wykonuje się na frakcjach:
• kruszywa drobnego:
- 0,063/2 mm – otwór wysypowy 12,0  0,2

mm,

- 0,063/4 mm – otwór wysypowy 16,0  0,2

mm,

• kruszywa grubego:
- 4/6,3; 6,3/10 mm; 10/14 mm; 4/10 mm –

otwór wysypowy 42,0  0,2 mm,

- 4/20 mm – otwór wysypowy 60,0  0,2 mm.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.6 Omówienie normy PN-EN

933-6

Do wzorcowania aparatury stosuje

się kruszywo wzorcowe 6,3/10 mm
o gęstości 2,7 Mg/m

i czasie

wysypu 100  0,2 mm.

Im wyższa wartość wskaźnika,

tym większa kanciastość kruszywa.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.7 Omówienie normy PN-EN

933-7

• Norma PN-EN 933-7 Badania

geometrycznych właściwości kruszyw -

Oznaczanie zawartości muszli. Zawartość

procentowa muszli w kruszywach grubych,

nie znajdzie zastosowania w Polsce. Zasada

badania jest zbliżona do oznaczania procentowej

zawartości ziarn o powierzchniach powstałych w

wyniku przekruszenia lub łamania kruszyw

grubych, z tym, że zamiast makroskopowego

rozdzielania ziarn w zależności od stopnia ich

przekruszenia lub przełamania, w tym badaniu

wydziela się zawartość muszli w próbce

analitycznej kruszywa

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.8 Omówienie normy PN-EN

933-8

• Norma PN-EN 933-8 Badania

geometrycznych właściwości kruszyw -

Ocena zawartości drobnych cząstek. Badanie

wskaźnika piaskowego nie znajduje

zastosowania przy ocenie przydatności drobnych

kruszyw do wytwarzania mieszanek mineralno-

asfaltowych oraz do wykonywania

powierzchniowych utrwaleń, ale metoda badania

jest w Polsce znana od ponad 40-tu lat. Opis

badania zawarty w tej normie jest bardziej

rozbudowany w stosunku do dotychczasowego,

zawartego w normie BN-64/8931-01 Drogi

samochodowe – Oznaczanie wskaźnika

piaskowego.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.9 Omówienie normy PN-EN

933-9

• Norma PN-EN 933-9 Badania

geometrycznych właściwości kruszyw - Ocena

zawartości drobnych cząstek. Badanie

błękitem metylenowym

• Zasada metody oceny jakości frakcji pyłowych

błękitem metylenowym została opisana w

Zeszycie nr 56 IBDiM opublikowanego w 1998 r

pt.: Wytyczne badań i kryteria oceny mączek

wapiennych do mieszanek mineralno-asfaltowych,

przy czym w tych wytycznych definicja wskaźnika

błękitu metylenowego dla wypełniacza jest inna

niż w normie – jest to ilość błękitu metylenowego

zaabsorbowana przez 100 g wypełniacza ( ziarna

mączki mineralnej poniżej 0,075 mm).

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.9 Omówienie normy PN-EN

933-9

• W ww. normie wskaźnik błękitu metylenowego

jest to ilość tego barwnika zaadsorbowana
przez kilogram kruszywa badanej frakcji ( tzw.
wypełniającego).

• Również procedura oznaczania wskaźnika

błękitu metylenowego opisana w punkcie
4.5.5.1 Wytycznych .. istotnie różni się od
procedury opisanej w normie PN-EN 933-9 i
dlatego nie mogą być one stosowane
zamiennie. Opis procedury zawarty w tej
normie jest bardziej precyzyjny i jednoznaczny,
niż w „Wytycznych ...”

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.9 Omówienie normy PN-EN

933-9

• W tej normie są 3 normatywne załączniki:
• A – Oznaczanie frakcji 0/0125 mm (MB

)

błękitem metylenowym,

• C - Przygotowanie roztworu błękitu

metylenowego o stężeniu 10g/l,

• D – Metoda oznaczania kaolinitu (MB

)

błękitem metylenowym,

oraz 2 załączniki informacyjne:
• B – Badanie zgodności z określoną wartością

(MB),

• E – Przykład arkusza wyniku badania.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.10 Omówienie normy PN-EN

933-10

•

Norma

PN-EN 933-10 Badania

geometrycznych właściwości kruszyw -

Ocena zawartości drobnych cząstek.

Uziarnienie wypełniaczy (przesiewanie

w strumieniu powietrza).

•

Badanie polega na podziale i segregacji

wypełniacza na kilka klas ziarnowych o

zmniejszających się wymiarach, za pomocą sit ( o

średnicy 200 mm i o wymiarze otworów sit 0,063

mm, 0,125 mm i 2 mm) umieszczanych kolejno w

specjalnym aparacie. Próbka analityczna powinna

nieć masę (501,0)g. I być wysuszoną do stałej

masy w temperaturze (1105)

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

9.10 Omówienie normy PN-EN

933-10

• W czasie przesiewania różnica

ciśnienia w aparacie do przesiewania
w strumieniu powietrza w stosunku
do ciśnienia normalnego, powinna
wynosić (3,00,5) kPa.

• W Polsce metoda dotychczas nie była

stosowana.

• Na następnym slajdzie rysunek

aparatu

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

10.1 Omówienie normy PN-EN

1097-1

•

Norma

PN-EN 1097-1 Badania

mechanicznych i fizycznych

właściwości kruszyw - Oznaczanie

odporności na ścieranie (mikro-

Deval),

w Polsce mało znana w odniesieniu

do kruszyw, ale była stosowana do oceny

aktywności granulowanych żużli

wielkopiecowych (przez oznaczenie tzw.

„wskaźnika ”), stosowanych do stabilizacji

kruszyw i gruntów tym żużlem (Wytyczne

MK-CZDP Stabilizacja kruszyw i gruntów

żużlem wielkopiecowym granulowanym;

Warszawa 1979 r.)

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

10.1 Omówienie normy PN-EN

1097-1

• Oznaczenie tzw. współczynnika mikro-

Devala polega na określeniu

procentowego ubytku początkowej

masy próbki kruszywa w czasie jej

ścierania do wymiarów mniejszych niż

1,6 mm. Badanie polega na pomiarze

zużycia się kruszywa wywołanego

tarciem między kruszywem i

materiałem ściernym ( stalowe kule o

średnicy 100,5 mm)w obracającym

się bębnie w określonych warunkach.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

10.1 Omówienie normy PN-EN

1097-1

• Podstawą do obliczenia współczynnika

mikro-Devala jest pozostałość na sicie 1,6
mm, wyrażona w procentach. Aparat do
tego badania powinien się składać z jednego
do czterech bębnów, zamkniętych z jednego
końca, o wewnętrznej średnicy (2001)mm i

wewnętrznej długości mierzonej od
podstawy do wnętrza wieka ( 1541) mm.

Bębny, które są ułożone na dwóch wałkach
obracających się w poziomie, powinny być
wykonane z nierdzewnej stali o grubości co
najmniej 3 mm.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

10.1 Omówienie normy PN-EN

1097-1

• Badane jest kruszywo frakcji 10/14 mm,

odpowiednio przygotowane. Masa próbki

laboratoryjnej powinna wynosić co najmniej 2

kg, a masa suchej próbki analitycznej,

wydzielonej z próbki laboratoryjnej (5002) g.

Masa stalowych kul w bębnie (50005)g. Do

każdego bębna należy dodać wodę w ilości

(2,50,05) l. Bębny powinny być obracane z

prędkością (1005) obr/min do osiągnięcia

(1200010) obrotów. Po zakończeniu procesu

ścierania i usunięciu kul stalowych należy

wysuszyć całą próbkę kruszywa w temperaturze

(1105)

C i oznaczyć masę (m) pozostającą na

sicie 1,6 mm z dokładnością do 1 grama.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

10.1 Omówienie normy PN-EN

1097-1

• Obliczyć współczynnik mikro-Devala M

dokładnością do 0,1. Według tej samej metodyki
może być oznaczany współczynnik mikro-Devala na
sucho M

, wtedy nie wlewa się wody do bębnów.

• Metoda mikro-Devala może być stosowana również

do badania innych frakcji kruszywa, ale wtedy w
zależności od frakcji kruszywa należy zastosować
odpowiednią masę kul ścierających. Dla frakcji
4/6,3 mm masa kul powinna wynosić 20005 gram,

dla frakcji 6,3/10 mm odpowiednio 40005 gram,

dla 8/11,2 mm odpowiednio 44005 gram, a dla

11,2/16 mm - 54005 gram.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

10.2 Omówienie normy PN-EN

1097-2

• W normie

PN-EN 1097-2 Badania

mechanicznych i fizycznych

właściwości kruszyw -

Oznaczanie odporności na

rozdrabianie

podano następujące

dwie metody oznaczania odporności

kruszywa grubego na rozdrabnianie:

• a) badanie metodą Los Angeles

( metoda zalecana);

b) badanie odporności na uderzenia

( metoda alternatywna).

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

10.2 Omówienie normy PN-EN

1097-2

• Wobec tego, że metoda Los Angeles

( wg PN-79/B-06714/42) jest
stosowana w Polsce od wielu lat, nie
będziemy stosowali metody
udarowej(, która jest jednak
stosowana w Niemczech).

• Procedura opisana w normie PN-EN

1097-2:2000 różni się od opisanej w
normie wg PN-79/B-06714/42 w
następujących szczegółach:

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

100

10.2 Omówienie normy PN-EN

1097-2

• - zmieniono frakcje badanej próbki na

10/14 mm oraz określono jej skład ziarnowy

na sitach pośrednich 11,2 i 12,5 mm;

• - standardowa liczba kul – 11 ( kule te

mogą być o większej średnicy, należy się

kierować sumą masy kul (4690 – 4860)g;

liczba obrotów 500 bez zmian;

• - można badać inne frakcje kruszywa

niż 10/14 kierując się zapisami załącznika A

normy, gdzie podano inne liczby kul

odpowiadające konkretnym frakcjom

kruszywa różnym od 10/14 mm;

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

101

10.2 Omówienie normy PN-EN

1097-2

• - nowy bęben Los Angeles wg PN-EN

różni się nieznacznie od urządzenia wg PN.

• Oprócz frakcji 10/14 mm, zgodnie z

załącznikiem A (PN-EN 1097-2:2000) można
badać także frakcje:

-         4/8 mm ( 8 kul o masie 3410-3540 g);
-         6,3/10 mm (9 kul o masie 3840-3980 g);
-         8/12 mm (10 kul o masie 4260-4420 g);
- 11,2/16 mm (12 kul o masie 5120-5300g).

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

102

10.2 Omówienie normy PN-EN

1097-2

• Podstawową różnicą między

cytowaną normą PN-EN a normą
PN jest występująca w PN
możliwość poddania testowi
kruszyw wielofrakcyjnych
badanych pojedynczymi frakcjami
( np. nadanie kruszywa 0/31,5
mm). Norma PN-EN nie daje
takich możliwości.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

103

10.3 Omówienie normy PN-EN

1097-3

• Norma

PN-EN 1097-3 Badania

mechanicznych i fizycznych właściwości

kruszyw - Oznaczanie gęstości

nasypowej i jamistości

przedstawia prostą

metodę oznaczania gęstości nasypowej z

zastosowaniem metalowych cylindrycznych

pojemników o znanej pojemności, zależnej od

górnego wymiaru kruszywa (D) mm. Pojemnik o

objętości 1,0 litra może być użyty do oznaczania

gęstości nasypowej kruszywa do 4 mm, 5 litrowy

do kruszywa o uziarnieniu do 16 mm, 10 litrowy

do kruszywa o uziarnieniu do 31,5 mm, a 20

litrowy do kruszywa o uziarnieniu do 63 mm.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

104

10.4 Omówienie normy PN-EN

1097-4

• Metoda opisana w normie PN-EN 1097-4

Badania mechanicznych i fizycznych
właściwości kruszyw - Oznaczanie pustych
przestrzeni suchego, zagęszczonego
wypełniacza nie była dotychczas w Polsce
stosowana, ale była opisana przez Stefana Rollę
w podręczniku Badania materiałów i
nawierzchni drogowych. Zagranicą metoda ta
znana jest także pod nazwą metody Rigdena.
Badanie jest dość proste, przy zastosowaniu
nieskomplikowanego urządzenia jak następnym
slajdzie:

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

105

10.4 Omówienie normy PN-EN

1097-4

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

106

10.4 Omówienie normy PN-EN

1097-4

• Urządzenie składa się z cylindra o średnicy 1

cala i wewnętrznej wysokości 2,5 cala, tłoka

ściśle dopasowanego do cylindra z

wewnętrznym kanałem o średnicy 1/12 cala

oraz z podstawy z dwoma prowadnicami. Masa

tłoka 350g, masa tłoka i cylindra 850-900g.

• Wysuszona próbka analityczna wypełniacza o

masie 10-12 g wsypana do cylindra jest lekko

wciśnięta tłokiem (zatkany palcem kanał w

tłoku). Po wyjęciu tłoka i jego oczyszczeniu

oraz ścianek cylindra ponownie umieszcza się

tłok w cylindrze.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

107

10.4 Omówienie normy PN-EN

1097-4

• Cylinder z tłokiem i próbką

wypełniacza podnosi się 4 cale do góry
i wolno opuszcza. Czynność powtarza
się 100 razy. Po zakończeniu
zagęszczania odczytuje się, ze skali na
tłoku, grubość zagęszczonej warstwy
wypełniacza z dokładnością 0,1 mm. Po
wyjęciu tłoka wydobywa się z cylindra
wypełniacz i waży się go.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

108

10.4 Omówienie normy PN-EN

1097-4

• Zawartość wolnych przestrzeni oblicza się

ze wzoru:

V= 1 – m / h x F x



w którym:
V – zawartość wolnych przestrzeni wyrażona

ułamkiem dziesiętnym,

m- masa wypełniacza w gramach,



- gęstość wypełniacza,

h – wysokość zagęszczonej warstwy

wypełniacza w cm,

F – przekrój wewnętrzny cylindra w cm

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

109

10.5 Omówienie normy PN-EN

1097-5

Norma

PN-EN 1097-5 Badania mechanicznych

i fizycznych właściwości kruszyw -

Oznaczanie zawartości wody przez suszenie

w suszarce z wentylacją

zastąpiła normę PN-77/B-

06714/17 Kruszywa mineralne – Badania – oznaczanie

wilgotności.

Wielkość próbki analitycznej zależy od górnego wymiaru

sita (D) , w milimetrach. Jeśli D  1,0 mm, to

minimalna masa (w kilogramach) powinna wynosić 0,2

D, a jeśli D  1 mm, to minimalna masa próbki

analitycznej powinna wynosić 0,2 kg.

Przy kruszywach

lekkich wielkość próbki analitycznej jest określana objętością (litry);

gdy D  8 mm, to minimalna objętość próbki analitycznej powinna

wynosić 2,0 l, a gdy D  8mm, to minimalna objętość próbki
analitycznej powinna wynosić 1,0 l.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

110

10.6 Omówienie normy PN-EN

1097-6

Norma

PN-EN 1097-6 Badania

mechanicznych i fizycznych

właściwości kruszyw - Oznaczanie

gęstości ziarn i nasiąkliwości

zastępuje

normy PN-B-06714/04-06:1976 Kruszywa mineralne –

Badania – Oznaczanie gęstości objętościowej na

próbkach o kształcie regularnym/ na wadze

hydrostatycznej/ w cylindrze pomiarowym oraz

normę PN-B-06714/18:1976 Kruszywa mineralne –

Badania – Oznaczanie nasiąkliwości.

Metody badań w tej normie są zbliżone do stosowanych

dotychczas, ale występują różnice w szczegółach.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

111

10.7 Omówienie normy PN-EN

1097-7

Norma

PN-EN 1097-7 Badania

mechanicznych i fizycznych właściwości

kruszyw Oznaczanie gęstości wypełniacza.

Metoda piknometryczna

zastępuje normę PN-

B-06714/03:1976 Kruszywa mineralne – Badania –

Oznaczanie gęstości w piknometrze.

Gęstość wypełniacza wg definicji normowej – jest to

masa na jednostkę wypełniacza, bez uwzględnienia

zawartości powietrza. Metoda piknometryczna

oznaczania gęstości polega na zastąpieniu (w

skalibrowanym piknometrze) pewnej ilości cieczy o

znanej gęstości próbką analityczną. Metoda jest

znana i nie wymaga wyjaśnień.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

112

10.8 Omówienie normy PN-EN

1097-8

Norma PN-EN 1097-8 Badania mechanicznych i

fizycznych właściwości kruszyw Oznaczanie

polerowalności kamienia jest nową normą w

zbiorze norm PN.

Badanie odporności na polerowanie przeprowadzane

jest tylko na kruszywach przeznaczonych do

wykonywania ścieralnych warstw nawierzchni. Do

badania wskaźnika PSV należy odsiać kruszywo

przechodzące przez sito 10 mm i pozostające na

sicie prętowym 7,2 mm. Ziarna wydłużone należy

usunąć z próbki. Wysuszone ziarna są przyklejane

do odpowiednio wyprofilowanych podstawek o

kształcie wycinka cylindra.

Konrad Jabłońsk
i AIP i PSWNA

Szkolenie w LOIIB -12.03.2
005 r.

113

10.8 Omówienie normy PN-EN

1097-8

Po przyklejeniu ziarn kruszywa próbka

umieszczana jest w maszynie do
przyspieszonego polerowania. Po
zakończeniu cyklu polerowania, na
powierzchnia próbki wykonywany jest
pomiar tarcia wahadłem angielskim. W
celu obliczenia wyniku końcowego dla
badanego kruszywa wykonuje się
jeszcze pomiar na tarcia na tzw.
kamieniu kontrolnym PSV „typu TRL”.