Język jako narzędzie komunikacji

Poprawna wymowa

Instytut Dziennikarstwa

Uniwersytet Warszawski

17.03.2016 r.

Problemy fonetyczne

polszczyzny

1. Akcent.
2. Zbitki spółgłoskowe.
3. Wymowa samogłosek nosowych.
4. Tło historyczne tych zagadnień.

Akcent

W odmianie polskich czasowników w czasie

przeszłym w 1. i 2. osobie liczby mnogiej

akcent pada na 3. sylabę od końca:

widzieliśmy, widzieliście.
W trybie przypuszczającym wszędzie jest

na 3. od końca, a w wymienionych

formach – na czwartej:

widziałbym, widziałbyś, widziałby,

wiedzielibyśmy, widzielibyście,

widzieliby.

Upodobnienia i uproszczenia

• Upodobnienie fonetyczne to dostosowanie

pod pewnymi względami wymowy
sąsiadujących głosek, np. ławka (łafka –
ubezdźwięcznienie).

• Uproszczenie fonetyczne to usunięcie

jednaj z głosek z artykulacji, np.
warszawski (wymawiane jako warszaski).

• Upodobnienia są z reguły akceptowane, w

stosunku do uproszczeń norma językowa
jest znacznie bardziej rygorystyczna.

Spółgłoski podwojone

• W wymowie scenicznej podwajamy

je, w wymowie potocznej artykulacja
polega na przedłużeniu,
„zatrzymaniu” dźwięku:

• ranny, winny, jesienny, niezmienny
• Ciekawostka: rozpodobnienie

(błędne) lekki

Akcent w wyrazach obcych

• W wymowie scenicznej obce wyrazy

kończące się na -ika, -yka (w formach
mających tyle samo sylab co
mianownik) mają akcent na 3. sylabie
od końca:

• matematyka, fizyka, w gramatyce.
• W wymowie potocznej dopuszczalne

jest akcentowanie na 2. sylabie od
końca.

Ile mamy samogłosek

nosowych

w języku polskim?

• Wymowa słów: tramwaj, inżynier,

kunszt – literowo i z nosowym
wariantem samogłoski.

Wymowa samogłosek

nosowych na końcu wyrazów

• Denazalizacja ę na końcu wyrazów:

idę, widzę, robię – ide, widze, robie.

• Możliwe błędy: ideł, idem.
• Normalna wymowa ą na końcu

wyrazów: idą, widzą, robią.

• Możliwe błędy: idom, ido, idoł;

widzom, widzo, widzoł.

Wymowa ę i ą w środku

wyrazów

• Przed spółgłoskami szczelinowymi

wymowa normalna: s, z, ź, ś, sz, ż, f,
ch:

• wąwóz, więzy, kąsać, fąfel, krąży
• Przed zwarto-wybuchowymi i zwarto-

szczelinowymi: p,b, t, d, k, g, ć, dź, c,
dz itd. – samogłoska ustna i spółgłoska
nosowa: więcej, pączek, tęcza =
wiencej, ponczek, tencza.

Wybrane formy

• nauka
• włączać
• wziąć
• 600
• 15, 19, 50, 60 itd.
• we środę, we czwartek