Choroby cywilizacyjne

Fazy transformacji epidemiologicznej:

I.

Choroby zakaźne

II.

Wypadki i urazy

III. Choroby cywilizacyjne; choroby

metaboliczne, choroby układu krążenia,
nowotwory, choroby dróg oddechowych
choroby środowiskowe

IV. Nowe zagrożenia: HIV/AIDS, SARS, ?

Alergia

• Alergia jest zmienioną reaktywnością organizmu na

oddziaływanie różnych obcych substancji, określanych
mianem alergenów. W reakcjach alergicznych uczestniczy
układ immunologiczny, jego komórki, np. limfocyty
(zwłaszcza z podgrupy Th2), granulocyty kwasochłonne
(eozynofile) oraz komórki tuczne (mastocyty). Istotną rolę
w alergicznych odczynach odgrywają przeciwciała -
immunoglobuliny klasy E (IgE). Pojęcie alergii
wprowadził do języka medycznego Clemens Freiherr von
Pirquet w 1906 roku. Definicja von Pirqueta obejmowała
jednak pojęcia odporności i alergii. Współcześnie uważa
się, że alergia jest nieprawidłowym przejawem
odporności, charakteryzującym się uszkodzeniem
własnych tkanek w wyniku typowej reakcji
odpornościowej

Astma

• Astma (ściślej - astma oskrzelowa) jest chorobą, której istotą

jest stan zapalny prowadzący do ograniczenia przepływu w

drogach oddechowych (na skutek skurczu oskrzeli i

gromadzenia się w nich gęstego śluzu), powodującego nawroty

świszczącego oddechu, duszności, uczucia ściśnięcia klatki

piersiowej i kaszlu, głównie w nocy i nad ranem. Klinicznie

astma przebiega na ogół napadowo, będąc z

patofizjologicznego punktu widzenia przewlekłą chorobą

zapalną.

Astma w dużej mierze ma podłoże alergiczne, zwłaszcza u

dzieci.

• Na świecie na astmę choruje ok. 10-15 % dzieci. Wśród

dorosłych choroba ta jest rzadsza, bo pojawia się u 5-10 %

populacji. Ogólnie jednak zapadalność na astmę zwiększa się i

- co za tym idzie - wzrastają koszty leczenia, szczególnie

szpitalnego

Przewlekła obturacyjna choroba

płuc

• Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) jest

jednym z najważniejszych problemów i wyzwań dla
współczesnej medycyny. Choć z nazwy mało znana
przeciętnem człowiekowi, stanowi jedną z
głównych przyczynę przewlekłej chorobowości i
umieralności na świecie. Według obowiązującej
definicji POChP jest chorobą charakteryzującą się
postępującym (najczęściej) ograniczeniem
przepływu powietrza przez

drogi oddechowe

. Jest

to związane z nieprawidłową odpowiedzią zapalną
ze strony

układu oddechowego

na szkodliwe pyły i

gazy z jakimi chory ma do czynienia w ciągu
swojego życia.

Przewlekła obturacyjna choroba

płuc

Przewlekła obturacyjna choroba

płuc (POChP):

• stanowi jedną z głównych

przyczynę przewlekłej

chorobowości i umieralności

na świecie. Według

obowiązującej definicji POChP

jest chorobą charakteryzującą

się postępującym (najczęściej)

ograniczeniem przepływu

powietrza przez drogi

oddechowe. Jest to związane z

nieprawidłową odpowiedzią

zapalną ze strony układu

oddechowego na szkodliwe

pyły i gazy z jakimi chory ma

do czynienia w ciągu swojego

życia.

Najważniejszym, udowodnionym

bezsprzecznie czynnikiem
ryzyka POChP jest

• palenie papierosów oraz

tytoniu w każdej, innej postaci
(fajka, cygara).

• Innymi czynnikami ryzyka są:

narażenie na dymy i gazy
przemysłowe, zanieczyszczenie
środowiska

.

• W rozwiniętych krajach

świata, POChP jest czwartą

przyczyną zgonu, po

zgonach z powodu chorób

serca i naczyń, nowotworach

i śmierci z przyczyn

gwałtownych. Udział POChP

w globalnej liczbie zgonów

rośnie.

• Według szacunków WHO

POChP była w roku 1990

szóstą z głównych przyczyn

zgonu na świecie. Oczekuje

się, że w 2020 roku będzie

przyczyną trzecią.

• Pod względem ciężaru

społecznego POChP - w 1990

roku - było dwunastą

przyczyną, a w 2020 roku

będzie już przyczyną szóstą.

• W Polsce na POChP choruje

około 10% dorosłej

populacji. Współczesne

(2001-2002) badania

ludności wielkomiejskiej

wykazały, że na POChP

choruje 9,8% mieszkańców

w wieku 41-72 lata.

• Wyniki europejskich badań

epidemiologicznych nad

POChP, określają częstość

choroby na 4-11% dorosłej

populacji.

• Z bardzo dużym

prawdopodobieństwem

liczbę chorych na POChP w

Polsce można szacować na

około 2 miliony. Stawia to

POChP jako trzecią - pod

względem częstości -

przewlekłą chorobę w

Polsce.

Osteoporoza

•

Osteoporoza jest chorobą polegającą na postępującym ubytku

masy kostnej i dezorganizacji mikroarchitektury szkieletu

kostnego, tzn. struktury przestrzennej kości. Wskutek tych

zmian dochodzi do zwiększonej łamliwości kości, czego wyrazem

klinicznym są złamania kręgów, szyjki kości udowej i innych

kości, zdarzające się przy niedużym urazie lub nawet bez urazu.

•

Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia do grupy

osteoporozy można kwalifikować aż 30% kobiet po menopauzie.

•

Badania wykazały, że w Polsce w ciągu roku odnotowuje się 12

tys. złamań szyjki kości udowej, a potencjalnie osteoporozą

zagrożonych jest aż 4 mln mężczyzn i 5 mln kobiet.

Osteoporoza

W zwalczaniu osteoporozy nacisk należy

położyć na zapobieganie tej chorobie.
Podstawowe zalecenia w profilaktyce to:

• stosowanie optymalnej diety,
• systematyczna aktywność fizyczna,
• niepalenie papierosów,
• niepicie alkoholu,
• przebywanie codziennie przez przynajmniej

15-30 min na słońcu w celu zapewnienia
sobie odpowiedniej produkcji witaminy D
lub jej suplementacja

Arterioskleroza

• często też zwana "stwardnieniem tętnic" jest podobną do

zużycia zmianą tętnic, której towarzyszy zgrubienie ścian i
zmniejszenie średnicy światła naczyń. Przy czym odkładają się
na ściankach naczyniowych cząsteczki tłuszczu, białka i soli
wapiennych, tętnice stają się twarde i nie elastyczne, potem
dochodzi do uszkodzenia wewnętrznej błony naczyń,
odsłonięcia kolagenu, na którym odkładają się płytki krwi, co
Może doprowadzić do całkowitej niedrożności naczynia.

• Do czynników ryzyka należą: wiek, obciążenia dziedziczne,

choroby przemiany materii (cukrzyca, dna moczanowa),
nadciśnienie tętnicze, zaburzenia metabolizmu tłuszczowego
(wysokie LDL - cholesterol), nikotyna, nadwaga, brak ruchu,
itp.

Choroby cywilizacyjne

• Choroba wieńcowa serca

jest główną przyczyną
śmierci w Wlk. Brytanii –
zabija 1/3 wszystkich
mężczyzn i 1/4 kobiet.

• Rak 

Szacuje się, że ponad 1/3

wszystkich przypadków

zachorowań na raka ma

związek z rodzajem

konsumowanego

pożywienia. Liczba

przypadków zachorowań

na tę chorobę wykazuje

stałą tendencję

wzrostową.

• Około 1/5 ludzkiej

populacji w krajach

wysoko

uprzemysłowionych staje

się ofiarą raka.

CHOROBY SERCA

Choroba niedokrwienna
• spadek ciśnienia o 1% daje spadek częstości występowania

chorób układu sercowo naczyniowego o 2-4%

• spadek stężenia chlesterolu we krwi o 1% daje spadek

częstości występowania chorób układu sercowo naczyniowego

o 1-2%

• zaprzestanie palenia tytoniu daje spadek częstości

występowania chorób układu sercowo naczyniowego do 50% i

wydłużenie życia o 2 lata

• aktywność fizyczna daje spadek śmiertelności ogólnej o 20%

•  

spadek odsetka mężczyzn palących z 55% do 30% daje
• spadek średniego poziomu cholesterolu z 225 mg% do 208 mg

%

• spadek umieralności z powodu choroby wieńcowej o 40% a

udarów mózgu o 50%

Choroba niedokrwienna serca

Zapobieganie:
• odpowiednia dieta mająca na celu obniżenie poziomu cholesterolu

w surowicy.Ograniczenie spożycia tłuszczów zawierających
wiązania nasycone - tłuszcze zwierzęce. Należy zwiększyć
spożycie owoców (także suszonych), warzyw;

• dążenie do uzyskania należnej masy ciała - wskaźnik masy ciała

(BMI) pacjenta powinien mieścić się między 20 a 25;

• kontrola ciśnienia tętniczego krwi;
• okresowo należy wykonywanie badania poziomu frakcji

cholesterolu we krwi;

• rzucenie palenia tytoniu (zarówno palenia papierosów,fajki jak i

cygar)

• regularny wysiłek fizyczny - co najmniej 3 razy w tygodniu przez

min. 30 minut;

Choroba niedokrwienna serca

Czynniki ryzyka

pierwszego rzędu

:

•

zaburzenia gospodarki tłuszc

zowej : zwiększenie stężenia

cholesterolu całkowitego, L

DL-cholesterolu,

triglicerydów

oraz zmniejszenie stężenia

HDL cholesterolu;

nadciśnienie tętnicze;

cukrzyca; zespół

metaboliczny X : otyłość

typu centralnego

(typ:jabłko),

insulinooporność, i

hiperinsulinemia oraz

choroby towarzyszące

(zab.gospodarki lipidowej,

nadciśnienie

tętnicze,cukrzyca) palenie

tytoniu;

Czynniki ryzyka drugiego

rzędu:

• zwiększone stężenie

lipoproteiny mała
aktywność fizyczna
(siedzący tryb życia);
hiperhomocysteinemia
cechy osobowości (brak
umiejętności relaksowania
się po stresach
emocjonalnych,
agresywność); nadużywanie
alkoholu; podwyższony
poziom kwasu moczowego
w surowicy krwi;

Choroba niedokrwienna serca

• Najczęstszą przyczyną jest choroba wieńcowa, czyli

zwężenie tętnic wieńcowych spowodowane miażdżycą.
Niedotlenienie serca może też być spowodowane przez
skurcz naczyń wieńcowych (angina Prinzmetala),
zatkanie tętnicy wieńcowej przez zator płynący z
prądem krwi, wrodzone wady naczyń wieńcowych lub
przez inne, rzadziej występujące schorzenia.

• Zapotrzebowanie serca na tlen zwiększa się podczas

wysiłku fizycznego, zdenerwowania, gorączki i
podwyższonego poziomu

hormonów tarczycy

lub

rdzenia nadnerczy

we krwi, czyli zawsze wtedy, gdy

akcja serca przyspiesza. W takich sytuacjach
najczęściej pojawiają się kliniczne objawy
niedokrwienia serca.

Nadciśnienie tętnicze

• Nadciśnienie tętnicze jest chorobą układu krążenia, podczas

której w naczyniach tętniczych panuje zwiększone ciśnienie
krwi. Nadciśnienie tętnicze jest chorobą przewlekłą,
podlegającą długotrwałemu leczeniu

• Nadciśnienie tętnicze może doprowadzić do udaru mózgu i

niewydolności serca. U chorych z nadciśnieniem większe jest
też ryzyko wystąpienia zawału mięśnia sercowego i
niewydolności nerek

• Nadciśnienie tętnicze jest częstą chorobą w krajach wysoko

rozwiniętych. Mniej więcej 20% ludności w Polsce ma
nadciśnienie tętnicze. Dzieci rzadko mają nadciśnienie
tętnicze, wraz z wiekiem częstość występowania tej choroby
wzrasta.

Nadciśnienie tętnicze

• Najczęstszą formą nadciśnienia jest nadciśnienie tętnicze

pierwotne, zwane też samoistnym, a więc takie, którego
przyczyna jak dotąd nie została dokładnie poznana. Mniej
więcej 95% osób z podwyższonym ciśnieniem krwi ma
nadciśnienie tętnicze pierwotne. Występuje ono szczególnie
często przy towarzyszącej nadwadze i gdy inni członkowie
rodziny cierpią na to schorzenie. Nadużywanie soli kuchennej
w codziennej diecie, regularne spożywanie alkoholu i
przyjmowanie niektórych leków, np. pigułek
antykoncepcyjnych lub preparatów zawierających sterydy,
może wpłynąć na wystąpienie nadciśnienia

• Tylko u 5% pacjentów z nadciśnieniem tętniczym jest ono

spowodowane chorobą organiczną. Niektóre choroby nerek i
nadnerczy mogą doprowadzić do nadciśnienia. Wówczas
mówimy o nadciśnieniu tętniczym wtórnym objawowym

Nadciśnienie tętnicze -

powikłania

Nadciśnienie tętnicze

U zdrowego dorosłego w spoczynku
ciśnienie tętnicze skurczowe wynosi poniżej 140 mm Hg
ciśnienie rozkurczowe natomiast - poniżej 90 mm Hg.

Jeżeli ciśnienie skurczowe wynosi 140 mm Hg lub więcej,

zaś rozkurczowe 90 mm Hg lub więcej, mówimy o
podwyższonym ciśnieniu tętniczym. Wystarczy zatem,
gdy jedna z tych wartości jest podwyższona

.
RR optymalne 120/80

Nadciśnienie tętnicze

U zdrowego dorosłego w

spoczynku

ciśnienie tętnicze skurczowe

wynosi poniżej 140 mm Hg

ciśnienie rozkurczowe

natomiast - poniżej 90 mm
Hg.

Jeżeli ciśnienie skurczowe

wynosi 140 mm Hg lub
więcej, zaś rozkurczowe 90
mm Hg lub więcej, mówimy
o podwyższonym ciśnieniu
tętniczym. Wystarczy zatem,
gdy jedna z tych wartości
jest podwyższona

RR optymalne
120/80

Profilaktyka

Choroby zwyrodnieniowe układu

nerwowego

Choroba Alzheimera

•

polega na zaburzeniu
funkcjonowania mózgu, jest
najczęściej występującym
schorzeniem otępiennym.
Charakteryzuje się zakłóceniami
w sferze czynności poznawczych,
zwłaszcza zaś postępującym
zanikiem pamieci, utratą
zdolności do myślenia
abstrakcyjnego i do
wykonywania w sposób logicznie
uporządkowany złożonych, a
potem, w miarę postępu
choroby, nawet prostych zadań

Mechanizmy prowadzące do
powstania i rozwoju choroby nie
są w pełni poznane.

• W krajach wysoko

cywilizowanych odsetek
osób w wieku 65-70 lat
dotkniętych chorobą wynosi
2,5%. W wieku pomiędzy
65.-85. rokiem następuje
znaczący wzrost liczby osób
chorych - do jej podwojenia
dochodzi co kolejne 5 lat.
Odsetek chorych wśród 85-
latków wynosi co najmniej
25 -30%! Na świecie choruje
20 mln ludzi, w Polsce - ok.
150 tysięcy.

Choroby zwyrodnieniowe układu

nerwowego Choroba Parkinsona

• należy do grupy chorób

zwyrodnieniowych układu
nerwowego.

Najbardziej charakterystycznymi
objawami choroby Parkinsona są:
drżenie rąk, ramion, nóg, żuchwy
i twarzy, sztywność kończyn i
tułowia, spowolnienie ruchów,
upośledzenie koordynacji
ruchowej i równowagi. Choroba
ma charakter przewlekły i
postępujący - objawy ulegają
nasileniu wraz z rozwojem
choroby.

Przyczyny choroby Parkinsona
nie zostały jeszcze w pełni
wyjaśnione.

• Cierpi na nią prawie 1,5% osób

w wieku powyżej 65 lat.
Zaczyna się na ogół po 60.
roku życia. Dotyka w
jednakowym stopniu obu płci,
z lekką przewagą mężczyzn.
Początek choroby jest niekiedy
podstępny, a rozpoznanie,
zwłaszcza we wstępnym
okresie choroby, nie jest łatwe

• Na chorobę Parkinsona cierpi

około 60 tys. Polaków. Dotyka
ona prawie 1,5% populacji
powyżej 65. roku życia, jest
więc bardzo ważnym
problemem nie tylko
medycznym, ale i społecznym

Cukrzyca

• Cukrzyca jest to przewlekła choroba metaboliczna, której

podstawowym objawem jest podwyższony poziom cukru

( glukozy ) we krwi. Cukrzycę dzieli się na następujące

podstawowe typy

•  Cukrzyca typu 1 ( zwana także cukrzycą młodzieńczą bądź

insulinozależną) - wywołana jest zniszczeniem komórek beta

trzustki, odpowiedzialnych za produkcję i wydzielanie insuliny.

Spośród chorych na cukrzycę, na typ 1 choruje 15 - 20 % chorych.

• Cukrzyca typu 2 ( cukrzyca dorosłych, insulinoniezależna ) - w tym

rodzaju cukrzycy przyczyną podwyższonego poziomu cukru nie

jest brak insuliny, ale jej nieprawidłowe działanie w organizmie

( oporność na działanie insuliny ). Najczęściej cukrzycy typu 2

towarzyszy otyłość oraz bardzo często nadciśnienie tętnicze. Ten

rodzaj cukrzycy występuje najczęściej u ludzi starszych. Około 80 -

85 % wszystkich pacjentów z cukrzycą stanowią chorzy na

cukrzycę typu 2.

• Cukrzyca ciężarnych - cukrzyca po raz pierwszy rozpoznana w

ciąży i występująca do momentu urodzenia dziecka.

• Cukrzyca wtórna - to najbardziej zróżnicowana etiologicznie grupa

cukrzyc, które łącznie stanowią około 2-3% wszystkich postaci

cukrzycy w Europie i Ameryce Północnej. Charakterystyczne dla

tej postaci są współistniejące z cukrzycą inne zaburzenia lub

zespoły chorobowe.

Cukrzyca

• Częstość występowania cukrzycy wynosi około 2 - 5% ogólnej

populacji. W roku 1994 ilość wszystkich chorych na cukrzycę na

świecie wynosiła 110.4 miliona osób, w roku 2000 wzrośnie do 175.4

miliona, szacuje się , że w roku 2010 chorować będzie 239.3 miliona

osób.

• Zarówno cukrzyca typu 1, jak i cukrzyca typu 2 ma podłoże

genetyczne. Oznacza to, że ryzyko wystąpienia cukrzycy jest

znacznie wyższe u tych osób, które są blisko spokrewnione z chorymi

na cukrzycę.

• Szansa zachorowania na cukrzycę wzrasta z wiekiem ( po 45 roku)
• Cukrzyca występuje znacznie częściej u ludzi otyłych, prowadzących

siedzący tryb życia, obciążonych nadciśnieniem tętniczym,

zaburzeniami lipidowymi.

• Cukrzyca występuje znacznie częściej u osób u których w przeszłości

występowały zaburzenia tolerancji glukozy, a także u kobiet z

cukrzycą ciężarnych w wywiadzie.

Osoby te powinny mieć regularnie kontrolowany poziom cukru

CHOROBY NOWOTWOROWE

• Nowotwór jest szczególnym rodzajem utworzonej de

novo tkanki (ugrupowania jednakowych komórek)
żywego, ukształtowanego już organizmu, która zdołała
skutecznie wyłamać się spod kontroli rozmaitych
mechanizmów regulujących jej funkcje, szczególnie
związanych ze wzrostem i różnicowaniem się, zarówno
miejscowych - działających na poziomie tkankowym i
narządowym, jak i ogólnoustrojowych, zwłaszcza
immunologicznych Istota nowotworu, jego
najważniejsza cecha, odróżniająca go od tkanki, z której
się wyłania - to niepohamowane rozrastanie się, które
jest spowodowane bezustannymi, niekontrolowanymi
podziałami komórkowymi

• Nowotwory dzielimy na łagodne i zlosliwe

CHOROBY NOWOTWOROWE

• Czynniki rakotwórcze, tzw. Karcynogeny w większości są to substancje

chemiczne, szczególnie powszechnie znane produkty smoły tytoniowej:

wolne rodniki, benzopiren, aminy aromatyczne, nitrozaminy. W dymie

tytoniowym znajduje się co najmniej kilkadziesiat karcynogenów

uznanych za szczególnie niebezpieczne.

Do czynników, które sprzyjają mutacjom wiodącym do nowotworzenia,

należą rozmaite substancje nieorganiczne, z którymi ludzie często

stykają się zawodowo: arsen, chrom, nikiel, związki aromatyczne:

antraceny, związki smołowate. Bardzo silnym karcynogenem jest azbest.

Spośród surowców naturalnych na pierwszy plan wysuwają się takie

karcynogeny, jak aflatoksyna czy kwas arystocholowy.

Bardzo silnymi karcynogenami są promienie ultrafioletowe, sprawcy aż

90% nowotworów skóry. Inne promienie jonizujące, szczególnie zaś

rentgenowskie wykorzystywane do badań diagnostycznych oraz

stosowane w leczeniu przeciwnowotworowym sprzyjają ujawnieniu się

innych nowotworów, najczęściej chłoniaków, a także białaczek.

CHOROBY NOWOTWOROWE

• Niektóre drobnoustroje są uważane za ważne czynniki rakotwórcze.

Papillomavirus jest sprawcą raka szyjki macicy. HCV - wirus zapalenia

wątroby typu C - może spowodować raka pierwotnego wątroby. Z całą

pewnością Helicobacter pylori jest silnym czynnikiem rakotwórczym

powodującym raka żołądka. Wirus Epstein-Barra jest biologicznym

karcynogenem powodującym ziarnicę złośliwą oraz nowotwory nosa i gardła.

• Współczesna genetyka dostarczyła wielu informacji na temat dziedziczenia

skłonności do nowotworzenia.

Styl życia palenie papierosów. Ten nałóg ma znaczący udział w powstawaniu

aż 40% wszystkich nowotworów złośliwych. Najsilniej zależne od palenia

papierosów są raki płuca, krtani, przełyku, pęcherza, nerki i trzustki.

Nieprawidłowa dieta, szczególnie bogata w tłuszcze zwierzęce, może

sprzyjać nowotworom jelita grubego, raka macicy i gruczołu krokowego.

Ryzyko wystąpienia tego nowotworu zwiększa się przy nadmiernym piciu

alkoholu, zwiększonym spożyciu mięsa, szczególnie - czerwonego.

Bez wątpienia nadwaga i otyłość sprzyjają nowotworom, szczególnie silny

jest związek otyłości i nowotworów występujących u kobiet: raka piersi i

dróg rodnych. Otyli mężczyźni częściej niż szczupli chorują na raka gruczołu

krokowego.

CHOROBY NOWOTWOROWE

• Choroby nowotworowe są bardzo rozpowszechnione we

współczesnym świecie. W krajach rozwiniętych stanowią

one, po chorobach układu krążenia, drugą w kolejności

przyczynę zgonów. W Polsce na nowotwory złośliwe co

roku umiera ponad 45 000 mężczyzn i niemal 35 000

kobiet. Notuje się, niestety, coraz wyższy coroczny

przyrost liczby zgonów z powodu nowotworów u kobiet.

Wysiłek fizyczny działa ochronnie i zmniejsza

nowotworzenie. Zmniejszenie aktywności fizycznej

prawdopodobnie zwiększa ryzyko raka jelita grubego.

Hormonalna terapia zastępcza, oparta na estrogenach,

może mieć znaczenie w powstawaniu nowotworu trzonu

macicy. Mieszanka estrogenów i progesteronu w tym

ważnym względzie wydaje się być bezpieczna.