Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Collegium Medicum

im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy

Praca zaliczeniowa z socjologii

„Komunikacja w

procesie

umierania”

Komunikowanie o umieraniu i śmierci
w warunkach oddziału szpitalnego

O umieraniu w szpitalu można mówić z

perspektywy trzech kategorii osób
uczestniczących w procesie umierania:

•

umierającego,

•

rodziny i bliskich umierającego,

•

personelu medycznego.

Komunikacja oznacza przekazanie informacji z

zamiarem uzyskania odpowiedzi. W tym

procesie treść informacji zostaje przez

„nadawcę” przesłana w sposób werbalny i

niewerbalny. Odbiorca odczytuje treść informacji

i odpowiednio na nią reaguje. Dobra

komunikacja z chorym umierającym warunkuje

dobrą jakość opieki. Warunkiem dobrej

komunikacji jest zapewnienie sprzyjających

okoliczności rozmowy. Należy przede wszystkim

stworzyć odpowiednią atmosferę rozmowy, na

którą składają się:



czas przeznaczony na rozmowę,



bezpieczne otoczenie,



stosowanie zachęt niewerbalnych, tj. język

ciała,



zachowanie,



ubiór.

Dla sprawnej komunikacji bardzo ważne
jest opanowanie umiejętności właściwego
sposobu prowadzenia rozmowy.
Umiejętność ta obejmuje zarówno
elementy werbalne jak i niewerbalne.
Zachęcająca taktyka werbalna polega m.in.
na:
* posługiwaniu się w rozmowie pytaniami
otwartymi,
* zadawaniu pytań dotyczących problemów
psychologicznych,
* zachęcaniu do wyjaśnień, nawiązywaniu
do reakcji uczuciowych,
* wtrącaniu zapewnień empatycznych,
* powtarzaniu, podsumowywaniu
wypowiedzi pacjenta.
* umiejętne wykorzystanie ciszy.

Kolejnym ważnym zagadnieniem w komunikacji z

chorym jest sposób przekazywania
niepomyślnych informacji i pomoc w radzeniu
sobie z ich emocjonalnymi konsekwencjami. W
takich sytuacjach należy przede wszystkim
pamiętać o trzech podstawowych zasadach:



Stopień zapotrzebowania na informację różni
się w zależności od potrzeb i wrażliwości
chorego, a także stopnia zaawansowania
choroby.



Przekazywanie złych informacji jest procesem,
który składa się z kilku etapów.



Po przekazaniu złej wiadomości musimy
pozwolić choremu na ekspresję uczuć.

Cztery rodzaje świadomości wg B. C.
Glaser’a i A. L. Strauss’a:



Świadomość zastrzeżona – występuje gdy fakt umierania
jest ukrywany przed chorym. Pozostanie nieświadomy zmian
jakie zachodzą w jego organizmie i życiu. Nie domyśla się,
że obraz jego stanu zdrowia jaki jest przed nim roztaczany
jest złudny; prawdziwy natomiast jest znany tylko rodzinie
bliskiego i jego opiekunom medycznym. Oni jednak
podejmują wiele działań zapobiegających choremu dotarcie
do prawdziwych informacji.



Świadomość podejrzewana – występuje gdy choroba się
przedłuża, a objawy nasilają. Chory na drodze komunikacji
niewerbalnej otrzymuje strzępki informacji prawdziwych nie
masujących do optymistycznej wizji. Domyśla się swojego
stanu zdrowia a nawet podejrzewa że jest umierający.
Czasami chory próbuje dotrzeć do prawdy, otoczenie jednak
skutecznie blokuje go przed osiągnięciem celu.



Świadomość wzajemnego udawania – chory i

jego otoczenie wiedzą, ale zachowują się tak

jak by nie znali prawdy o nadchodzącym

umieraniu. Obustronnie akceptują

przesyłanie fałszywych komunikatów.



Świadomość otwarta – oznacza ona pełen

przepływ informacji prawdziwych. Wszyscy

wiedzą jak jest i nie ukrywają prawdy. Bez

wyraźniejszych zahamowań rozmawiają o

tym co się dzieje, co przeżywają i starają się

jak najlepiej wykorzystać dany im jeszcze

czas. Ten rodzaj świadomość pozwala na

pełna ekspresja przeżyć związanych z

nadchodzącym rozstaniem. Jest o strategia

najbardziej oczekiwana przez umierających

Komunikowanie się z rodzina
umierającego:

Podanie prawdziwej informacji o stanie zdrowia
chorego ma na celu osłabienie optymizmu w
zakresie możliwości wyleczenia chorego oraz

ma

przygotować na „najgorsze”.

Sposoby przekazania ważnej dla
bliskich, choć trudnej do przyjęcia
informacji:



komunikowanie wprost o zbliżającej się
śmierci osoby chorej:



podawanie informacji o poważnym charakterze
choroby, o jej nieuleczalności z bardziej lub mniej
wyraźna sugestią nieuchronności śmierci.



podawanie informacji o poważnym charakterze
choroby, ale uzupełnionej określeniem
orientacyjnego czasu przeżycia z chorobą.



informowanie pośrednie. O zbliżającej się
śmierci informowano pośrednio, mówiąc
najczęściej o niepomyślnym rokowaniu.



Śmierć pokazywana jako bardziej korzystne
rozwiązanie – dotyczy to głównie rodzin chorych
z rozległymi urazami którzy nie maja szans na
odzyskanie względnej sprawności.



Podawanie informacji zakamuflowanej albo
polegającej na dawaniu do zrozumienia.
Strategia ta polega na tym że z jednej strony nie
ukrywa się stanu faktycznego, ale z drugiej
jednak wzbudza się mniej lub bardziej złudne
nadzieje.

Przekazywanie rodzinie informacji o

niepomyślnym rokowaniu jednego

z jej członków odbywa się zwykle

„przy okazji”, „w przelocie” – na

stojąco, na korytarzu czy w jakimś

innym pomieszczeniu, ale dość

szybko, w pospiechu.

Komunikowanie się o śmierci wśród
personelu.

Rozmowy na temat zgonów prowadzone są

zazwyczaj w gronie fachowców, do których nie
wliczają się salowe. Tematy prowadzonych
przez nich rozmów można podzielić na trzy
kategorie:



pierwsza dotyczy indywidualnego
doświadczenia osoby żyjącej pod wpływem
cudzej śmierci. Mieści się tu lęk przed
śmiercią, refleksja nad sensem życia i śmierci,
śmiertelności i nieśmiertelności jednostki
ludzkiej. Rozmowy pełnią funkcję
terapeutyczną dla osób doświadczających
przeżyć, pozwalają na odzyskanie równowagi



drugi rodzaj tematyki odnosi się do zmarłego
i jego bliskich. Pojawiają się słowa
wypowiadane przez zmarłego, o
obserwowanym cierpieniu. W odniesieniu do
rodziny mówi się współczująco. Taka
tematyka wśród personelu świadczy o
osobistym przeżywaniu śmierci człowieka
obcego i jest wyrazem ludzkiego
współczucia.



Trzecia kategoria tematyczna dotyczy
szukania odpowiedzi na pytanie, dlaczego tak
się stało, jakie były przyczyny, czy można
było tej śmierci uniknąć? Jednocześnie jest to
próba racjonalizacji tego co się wydarzyło

W ramach dominującej tematyki rozmów
po śmierci pacjenta w szpitalu można
wyróżnić trzy nurty:



podejście typowo ludzkie – ujawniane są
własne odczucia pracowników medycznych
oddziału.



podejście społeczne (wspólnotowe) – jego
wyrazem jest zainteresowanie okazywane
cierpieniem drugiej osoby (chorego, jego
bliskich). Świadczy to o wrażliwości społecznej
personelu.



podejście typowo zawodowe – sprowadza się
do zracjonalizowanej refleksji nad tym co się
wydarzyło. Analizowane są działania podjęte
wobec chorego, niekiedy doszukuje się
popełnionych błędów terapeutycznych.

Bibliografia:



Libiszowska – Żółkowska M. , Ogryzko – Wiewiórkowska M.,
Piątkowski W. (red), Szkice z socjologii medycyny,
Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998.



Janiszewska J., Dobra komunikacja warunkiem wsparcia
psychicznego chorych umierających, Internet:

http://

www.czytelniamedyczna.pl/nm_op02.php

, (dostęp

08.03.2009r.)