Katedra i Zakład Patomorfologii
Klinicznej
Akademii Medycznej w
Bydgoszczy

• Nowotwory - wykład

1

część 1

Zagadnienia:

Zagadnienia:

1

. Zaburzenia dojrzewania

i różnicowania tkanek

2. Stany przedrakowe
3. Rozrosty

rzekomonowotworowe

Naturalna historia nowotworu jest
procesem wieloetapowym, o różnym
czasie trwania;

• pod wpływem różnych czynników
(

środowiskowych i patologicznych

)

następuje niszczenie i następowa
odnowa tkanek;

• jeżeli te procesy trwają długo i
nawzajem po sobie następują, mogą
prowadzić do różnych zmian - także
do nowotworów.

•

Okres latencji

może być różnie

długi, a wczesny rozwój przebiega na
poziomie komórkowym i
mikroskopowym.

Naturalna historia raka:

1. Tk. normalna 

stan przedrakowy



ca in situ



rak (carcinoma)

2. Zmiana w kariotypie  euploidalna

populacja kom.  aneuploidia
3. Inicjacja  promocja 

progresja:

inwazja i przerzuty



Nieprawidłowe

różnicowanie

i

dojrzewanie

prowadzi do
szeregu zmian
patologicznych,
stanów
przedrakowych, a w
konsekwencji do

nowotworu

!!!

 Różnicowanie
-differentiatio

- jest to

uzyskanie

przez

komórki macierzyste

zdolności

do

przekształcenia się jedynie
w komórki o cechach
morfologicznych i
czynnościowych typowych
dla danej tkanki (np.
nabłonek
paraepidermoidalny jamy
ustnej, szyjki macicy)

Różnicowanie

komórek w

trakcie rozwoju osobniczego
jest wynikiem różnej informacji
genetycznej zawartej w ich
genomie.

Określone typy komórek mają
także zdetermonowaną liczbę
podziałów ( np. komórki
macierzyste krwi dzielą się co
kilka godzin, podczas gdy
komórki nerwowe bardzo
rzadko lub w ogóle)

 Dojrzewanie -

maturatio

-

jest to

przybieranie

przez

komórki macierzyste cech
morfologicznych i
czynnościowych typowych
dla danej tkanki ( np.
zdolności do wydzielania
śluzu, keratohialiny,
melaniny itp.. -

dzięki

wykształceniu systemu
enzymatycznego,
syntetyzującego i
wydzielniczego)



Komórki, które

utraciły zdolności
samokontroli nad
procesami różnicowania
dojrzewania i wzrostu,
stają się

komórkami

nowotworowymi !!!

W organizmie człowieka

proliferacja

komórek jest

równoważona ich

śmiercią.

Czasami równowaga ta jest
zakłócona

i

komórki

zróżnicowane,

które

znajdują się poza cyklem
komórkowym w fazie G

0

,

zwanej

stanem

spoczynkowym komórki -
zaczynają

się

dzielić

w

sposób niekontrolowany.

W komórki nowotworowe mogą
się przekształcić prawie
wszystkie komórki
zróżnicowane!

Mówimy o nowotworach dojrzałych
i zróżnicowanych lub niedojrzałych
i niezróżnicowanych.

Komórki niezróżnicowane

są

morfologicznie jednorodne

lecz czynnościowo

wieloważne !

Komórki zróżnicowane

są

morfologicznie

wielopostaciowe lecz

potencjalnie ograniczone

Metaplazja -
przemiana

• Jest to przekształcenie tkanki

w pełni dojrzałej i
zróżnicowanej w inną, również
w pełni dojrzałą i
zróżnicowaną, czyli pojawienie
się komórek odmiennych
morfologicznie i czynnościowo
od swojej macierzy.

Warunkiem metapazji

jest utrata przez komórki
nabytej uprzednio
dojrzałości i
odróżnicowanie;

•

pod wpływem patologicznych

bodźców, zniszczony zostaje
nabłonek właściwy dla danej
okolicy,

z

zachowaniem

warstwy podstawnej - podczas
odrostu mnożą się komórki
tworzące początkowo tkankę
niedojrzałą, z której powstaje
tkanka odmienna od macierzy.

Przyczyny metaplazji:

1. Ogólnoustrojowe:
a) niedobór witaminy A;
b) genetycznie uwarunkowana

dysfunkcja

gruczołów zewnętrznego wydzielania;
2. Miejscowe:
a) przewlekłe zapalenia;
b) nadmiar hormonów np. estrogenów;
c) inne czynniki;

I. Metaplazja tkanki
nabłonkowej:

1.

płaskonabłonkowa - zachodzi w nabłonku pokrywnym:

 typu walcowatego, rzadziej gruczołowego
 typu przejściowego
2. Gruczołowa
 szczególną postacią jest metaplazja w nabłonku

pęcherza moczowego w nabłonek gruczołowy z
licznymi komórkami kubkowymi

 jelitowa (intesinalis) - w żołądku (przewlekłe

zapalenia)

 przewlekłe zapalenie jelita cienkiego w chorobie

Crohna - metaplazja krypt jelitowych w gruczoły typu
odźwiernikowego lub gruczoły dwunastnicze
(Brunnera)

3. Apokrynowa
4. ”Adaptacyjna” - tzw. przełyk Barreta

Przykłady nabłonków:
płaskonabłonkowy
paraepidermoidalny i
gruczołowy.

Macica z

Macica z

przydatkami

przydatkami

Metaplazja
płaskonabłonkowa.

II. Metaplazja tkanki łącznej:

-

jest to tzw. metaplazja osteo- lub chondroplastyczna;

- tkanka łączna może przekształcić się w tkankę kostną

lub chrzęstną, bądź tłuszczową i śluzowatą;

przykłady:

 blizny,  miażdżyca tętnic,

 tracheobronbopathia osteoplastyczna;
 nowotwory
 myossitis ossificans traumatica
 myossitis ossificans progressiva

tło genetycznie

uwarunkowane;
 w dzieciństwie, obejmuje wszystkie mięśnie;
 objawia się obrzękiem mięśni  do rozrostu tkanki

łącznej  zwapnieniami z wytworzeniem kości w postaci płaskich płytek 

mięsień niezdolny do wykonania swojej funkcji;

 równocześnie wady w układzie kostnym;

Przykłady metaplazji w
macicy:

1. Metaplazja pośrednia - metaplasia indirecta


komórki subcylindryczne nabłonka kanału szyjki różnicują się

w nabłonek płaski;

2. Metaplazja bezpośrednia - metaplasia directa


w endometrium przy hyperestrogenizmie

3. Metaplazja w nowotworach trzonu macicy


carcinoma cum metaplasia plana v. squamosa

(adenoacanthoma vel adenocancroid) - nabłonek płaski
nierakowy w dość znacznej proporcji w stosunku do raka
gruczołowego;



carcinoma mixtum vel adenosquamosum

- utkanie

gruczołowe i płasko nabłonkowe nosi cechy anaplazji; rokuje
gorzej niż rak gruczołowy; stanowi 15% przypadków raka
endometrium;

Metaplazja płaskonabłonkowa w
endometrium - najczęściej związana z
hyperestrogenizem

.

Metaplazja jasnokomórkowa w
endometrium - należy ją różnicować z
rakiem jasnokomórkowym (brak atypii)

Przykłady metaplazji w
jajniku

Mezodermalny nabłonek pokrywający

jajnik ma dużą możliwość metaplazji -
co daje początek różnym nowotworom:

1. Rakom surowiczym - nabłonek

jajowodowy

2. Rakom śluzowym - nabłonek typu

szyjkowego lub jelitowego

3. Rakom endometrioidalnym-

nabłonek typu endometrioidalnego

Metaplazja chrzęstna w obrębie guza
mieszanego ślinianki przyusznej.

Kataplazja

• Oznacza niezdolność

komórek do wykonania
czynności mimo swojego
podobieństwa do komórek
prawidłowych; np. fibroblasty
nie wytwarzają kolagenu lub
proteoglikanów

Prozoplazja

•Oznacza sprawę polegającą

na przekroczeniu przez
tkankę zakresu
różnicowania; np.
nabłonek
pareepidermoidalny ulega
rogowaceniu

Dysplazja

• Jest to odbiegający od normy, ale

jeszcze nienowotworowy rozrost,
cechujący się zaburzeniami ich
struktury oraz układu w tkance

• w obrazie morfologicznym

dysplazję obrazują cechy
opóźnionego i spaczonego
różnicowania pojedynczych
komórek

Pojęcia dysplazji:

•Dysplazja

komórkowa

•Dysplazja

nabłonkowa

•Dysplazja narządowa

Dysplazja komórkowa

• Dotyczy zmian struktury komórki - dyskariosis

(dys- zaburzenie; karyos - jądro)

• do cech cytologicznych dysplazji należą:
a)

macrocytosis

- powiększenie całej komórki, bez

zmian strukturalnych z zachowaniem stosunku N/C

b)

heterocytosis

- nieregularny kształt komórki

(rozmazy)

c)

vacuolosatio

-zmiany wodniczkowe dookoła jądra

d)

polynucleosis

- 2 lub > jąder (czasem

„bukietowate”)

e)

macronucleosis

- powiększenie jądra; N/C > cecha

ta przemawia za młodym charakterem komórek

f)

hyperchromatosis

-

nadbarwliwość jądra dotyczy
silnego wysycenia jądra
barwnikami zasadowymi,
grudkowe zagęszczenie
chromatyny oraz wysycenie błon
jądrowych -

zwiększenie DNA ; jest

poważnym zaburzeniem struktury
jądra;

g)

hypernucleosis

- jest to

macronucleosis i
hyperchromatosis

Podana kolejność zmian w

komórce odpowiada coraz to

większemu uszkodzeniu komórek;
Zaburzenia w budowie jądra

świadczą zawsze o poważnym

procesie, które może doprowadzić

do raka.

Cytodiagnostyka
nowotworów

• Jest metodą rozpoznawania

nowotworów na podstawie cech
morfologicznych izolowanych
komórek nowotworowych

• dzieli się na:
a) złuszczeniową

(deskwamacyjną)

b) aspiracyjną (bac)

Diagnostyka
złuszczeniowa

• Twórcą jest Papanicolau - ocena rozmazów szyjki
• można stosować ją masowo; jest tania i

powtarzalna

• w diagnostyce nowotworów powstających w

obrębie błon śluzowych lub surowiczych

(złuszczanie do jam ciała i naturalnych

przewodów)

 rozmazy z odkrztuszonej plwociny
 bronchoskopia z wymazem szczoteczkowym
 gastroskopia

 cytologiczne badanie osadu moczu na kom.

noe

 osady z płynów zaaspirowanych z jam ciała

 tzw. imprinty „z odbicia”

Diagnostyka aspiracyjna
(bac)

• Nakłucie strzykawką 10-20cm, igłą

0,6-0,8mm

• wykorzystuje się zmniejszoną

łączność międzykomórkową

• niewyczuwalne guzy nakłuwa się pod

kontrolą rtg, USG, TK

• działem diagnostyki aspiracyjnej jest

diagnostyka szpiku kostnego -
diagnostyka hematologiczna

Dysplazja nabłonkowa

• W obrazie mikroskopowym stwierdza

się:



komórki o różnym stopniu

uszkodzenia jąder i o różnym stopniu
rozrostu



upośledzone jest dojrzewanie

komórek



zachwiany jest układ osiowy komórek

w nabłonku



warstwowość w pewnym stopniu

zachwiana, chociaż zachowana

Ocena stopnia dysplazji

• Dysplasia epithelii gradus minoris

(levioris)

- stwierdza się liczne komórki o

małym nasileniu zmian lub pojedyncze komórki o

dość znacznym uszkodzeniu;

• dysplasia epithelii gradus mediocris

-

zmiany są bardziej nasilone, warstwowość

zachowana, ale może być zachwiana przez rozrost

komórek;

• Dysplasja epithelii gradus maioris

- poważne

zmiany w jądrze komórkowym, występują w dużej

liczbie komórek, komórki są ułożone

chaotycznie, osie długie nie są równoległe,

warstwowość zachwiana (glikogen w szyjce

macicy <<<)

Zajęcie przez komórki

Zajęcie przez komórki

dysplastyczne i atypowe nabłonka

dysplastyczne i atypowe nabłonka

na całej grubości określamy

na całej grubości określamy

terminem

terminem

nowotworzenia

nowotworzenia

śródnabłonkowego -intraepithelial

śródnabłonkowego -intraepithelial

neoplasia

neoplasia

•

CIN I

CIN I

0

0

- cervical intraepithelial

- cervical intraepithelial

neoplasia -

neoplasia -

w szyjce macicy oznacza

w szyjce macicy oznacza

dysplazję nieznacznego stopnia, a

dysplazję nieznacznego stopnia, a

pojedyncze komórki atypowe

pojedyncze komórki atypowe

pojawiają się w 1/3 dolnej

pojawiają się w 1/3 dolnej

nabłonka

nabłonka

•

CIN II

CIN II

0

0

- zmiany morfologiczne

- zmiany morfologiczne

zajmują 2/3 grubości nabłonka

zajmują 2/3 grubości nabłonka

•

CIN III

CIN III

0

0

- określa dysplazję

- określa dysplazję

dużego stopnia, a zmiany

dużego stopnia, a zmiany

wypełniają nabłonek na całej

wypełniają nabłonek na całej

grubości

grubości

•

CIN III

CIN III

0

0

określa również raka

określa również raka

przedinwazyjnego!

przedinwazyjnego!

Określenia dysplazji w innych

Określenia dysplazji w innych

narządach:

narządach:

•

VIN - vulvar intraepithelial

VIN - vulvar intraepithelial

neoplasia

neoplasia

•

VaIN - vaginal intraepithelial

VaIN - vaginal intraepithelial

neoplasia

neoplasia

•

PIN - prostatic intraepithelial

PIN - prostatic intraepithelial

neoplasia

neoplasia

Międzynarodowe Towarzystwo

Międzynarodowe Towarzystwo

Patologów i Ginekologów do CIN

Patologów i Ginekologów do CIN

III

III

0

0

zalicza:

zalicza:

•

erytroplazję Queyerata

erytroplazję Queyerata

•

dysplazję przerostową z atypią

dysplazję przerostową z atypią

•

chorobę Pageta

chorobę Pageta

Dysplazja nabłonka
gruczołowego:

• różnego stopnia dyskarioza, zwłaszcza

hiperchromazja

• jądra występują na różnej wysokości, co

stwarza błędne wrażenie nawarstwiania się
komórek

• zagęszczenie komórek i jąder z

hiperchromazją (komórki stają się bardzo
wąskie)

• ujednolicenie komórek oraz zanik cech

morfologicznych ich czynności (np. brak
komórek głównych, okładzinowych, zanik
wydzielania śluzu itp..)

• brodawkowaty rozrost powierzchownej

warstwy błony śluzowej.

Spaczenie procesów

Spaczenie procesów

metaplazji

metaplazji

ma swój

ma swój

wyraz w

wyraz w

dysplazji,

dysplazji,

a

a

odróżnienie dysplazji

odróżnienie dysplazji

od

od

raka

raka

przedinwazyjnego

przedinwazyjnego

jest często bardzo

jest często bardzo

trudne!!!

trudne!!!





Dysplazja jest stanem

przedrakowym;





może się cofnąć - ok. 6%

przypadków;





może prze jakiś czas zatrzymać

się w swoim rozwoju;





w 50% przypadków przechodzi

w raka in situ w ciągu 5 lat;

Dysplazja narządowa



Dotyczy zmian proliferacyjno-
zanikowych (dysplasia fibrosa
cystica)



występuje w:



sutku i tkance kostnej



zaburzenia hormonalne

Dysplasia benigna mammae.

Anaplazja

•Jest skrajnym wyrazem

niezdolności do
różnicowania i dojrzewania,
przy zachowaniu zdolności
do rozrostu

•jest charakterystyczna dla

nowotworów złośliwych

Zestawienie zaburzeń różnicowania i
dojrzewania

Różnicowanie Dojrzewanie

metaplazja

Zmienione-
odróżnicowane

Zachowane –odmienne
od macierzy

kataplazja

Znienione
czynnościowo

Zachowane

prozoplazja

Zmienione

Prekroczenie
„kompetencji”

dysplazja

Opóźnione i spaczone

Nieprawidłowe i
upośledzone

anaplazja

zahamowane

zaburzone