Zatrucia związkami nieorganicznymi
– azotany i azotyny

1. Ilościowe oznaczenie azotynów.

2. Zatrucie azotanami i azotynami – źródła narażenia,

mechanizm toksycznego działania, objawy kliniczne,

zmiany

anatomopatologiczne, leczenie.

Dr n. rol. Agnieszka Chałabis-Mazurek

Ilościowe oznaczenie azotynów – odczynnik Griessa

1. Przeznaczenie

Zestaw odczynników do oznaczania azotynów w żywności, wodzie i
ściekach metodą spektrofotometryczną według normy PN-92/A-75112 i
PN-74/A-82114.

2. Zasada metody

Azotyny tworzą z odczynnikiem Griessa barwnik azowy. Intensywność
zabarwienia jest proporcjonalna do stężenia azotynów.

3. Wykonanie oznaczenia

3.1. Przygotowanie krzywej wzorcowej

• Do siedmiu kolb miarowych o pojemności 50 ml odmierzyć kolejno: 0;
0.25; 1.0; 2.0;
3.0; 4.0; 5.0 ml roztworu wzorcowego roboczego azotynów (co odpowiada
0; 2.5; 10;
20; 30; 40 i 50 μg azotynów).

• Dodać odpowiednio: 30; 29.75; 29; 28; 27; 26; 25 ml wody destylowanej,
wymieszać.

• Do każdej kolby dodać 5 ml roztworu roboczego odczynnika Griessa,
wymieszać.

• Pozostawić bez dostępu światła na 30 minut.

• Uzupełnić wodą destylowaną do kreski, dokładnie wymieszać.

• Zmierzyć na spektrofotometrze absorbancję roztworów przy długości
fali λ=538
nm w odniesieniu do roztworu zerowego.

• Na podstawie otrzymanych wyników sporządzić wykres kalibracyjny
zależności
absorbancji od stężenia azotynów.

3.2. Oznaczenia zawartości azotynów.

• Odmierzyć 1 ml roztworu badanej próby (V1 ) do kolby miarowej o
pojemności
50 ml.

• Rozcieńczyć wodą destylowaną do 30 ml, jeśli to konieczne
wymieszać.

• Dodać 5 ml roztworu roboczego odczynnika Griessa, wymieszać.

• Pozostawić bez dostępu światła na 30 minut.

• Uzupełnić wodą destylowaną do kreski, dokładnie wymieszać.

3.3. Obliczanie wyników

Zawartość azotynów NO

2

-

(X

1

) w mg/L obliczyć według

wzoru:

X

1

= m

1

/ V

1

w którym:

m

1

– masa azotynów zawarta w objętości V

1

odczytana z

krzywej wzorcowej, μg

V

1

–

objętość

próbki

pobrana

do

oznaczenia

fotometrycznego, ml

• Zmierzyć na spektrofotometrze absorbancję roztworu przy
długości fali
λ=538 nm w odniesieniu do roztworu zerowego.

• Z krzywej wzorcowej odczytać zawartość azotynów w μg.

Zatrucie azotanami i azotynami

Występowanie, zastosowanie i narażenie:

• w przyrodzie jako produkt rozkładu organicznych substancji
azotowych

• naturalne pokłady soli mineralnych i woda
• nawozy sztuczne (wypasanie na świeżo nawożonych terenach ,
zjadanie
niezabezpieczonych nawozów)

• odchody zwierzęce
• odpady miejskie, przemysłowe, związane z transportem
• leki rozszerzające naczynia wieńcowe i obniżające ciśnienie
krwi np.
nitrogliceryna, azotyny: amylu, sodowy i azotan izosorbitolu

• konserwacja mięsa – azotan sodu i potasu

Do zatrucia zwierząt dochodzi w wyniku spożycia pasz o
nadmiernej ilości azotanów i azotynów, przedawkowania leków,
pomyłek (podanie saletry sodowej zamiast chlorku sodu),
zjadanie niezabezpieczonych nawozów.

Losy w organizmie

• azotany i azotyny szybko wchłaniane są w przewodzie
pokarmowym, część metabolizowana jest dzięki obecności
mikroflory

• azotany pod wpływem mikroflory żwacza redukują się do
azotynów, które są etapem pośrednim przejścia azotanów w
amoniak

Mechanizm toksycznego działania

• wywołanie methemoglobinemii – utlenienie żelaza hemoglobiny
do trójwartościowego przez jon azotynowy, powstały podczas
redukcji azotanów – blokowanie transportu tlenu

Objawy niedotlenienia organizmu są widoczne gdy stężenie
methemoglobiny przekracza 20%.

Stwierdzono także rakotwórczy charakter azotanów. W
przewodzie pokarmowym w wyniku reakcji azotanów z aminami
zawartymi w pożywieniu powstają N- nitrozoaminy, związki o
bardzo silnej aktywności kancerogennej. Nowotwory wywołane
przez tę grupę związków umiejscawiają się głównie w żołądku.

Zawartość methemoglobiny

w % ogólnej zawartości Hb

Objawy

Poniżej 2%

Stężenie fizjologiczne - bez

objawów

± 10%

Mogą wystąpić objawy sinicy

20 – 50%

Wyraźna sinica, niedotlenienie

krwi, osłabienie, trudności w

oddychaniu, bóle głowy, często

skurcze serca, utrata

przytomności

Powyżej 50%

Zgon

Reakcje organizmu zależne od stężenia
methemoglobiny
we krwi

Objawy kliniczne

Przebieg ostry zatrucia

• objawy występują po 20-30 minutach po zjedzeniu związku chemicznego
–
ślinotok, biegunka, wymioty i bóle,

• równocześnie występuje:
silne osłabienie, drżenie mięśni, drgawki, brak koordynacji ruchowej,
chwiejny
chód, przyśpieszenie tętna i oddechów, sinica.

• śmierć może nastąpić w ciągu 1-2 h lub nagle bez poprzedzających
objawów
klinicznych

• u ssaków zatrutych saletrą amonową przeważają objawy żołądkowe,
charakterystyczne dla działania azotanów

• u drobiu zatrutych saletrą amonową przeważają objawy
charakterystyczne dla
działania azotynów – methemoglobinemia

Przewlekły przebieg zatruć

• ronienia i obniżenie mleczności u zwierząt spożywających pasze o
nadmiernej
ilości azotanów

Zmiany anatomopatologiczne

silne przekrwienie narządów wewnętrznych i duża
wybroczynowość

• przekrwienie błony śluzowej żwacza, czemu towarzyszy
oddzielenie się jej od przekrwionego podłoża

• krwotoczne zapalenie trawieńca i żwacza – treść zmieszana z
krwią

• naczynia krezowe wypełnione lakowatą, brunatną krwią

• płuca, nerki i wątroba zabarwione na kolor brunatny

• obrzęk płuc

• krwawy płyn w jamie brzusznej i worku osierdziowym

• liczne brunatne wybroczyny na otrzewnej, opłucnej, pod
osierdziem i w
błonie śluzowej pęcherza moczowego

Podobne zmiany anatomopatologiczne obserwuje się w
zatruciach innymi związkami wywołującymi
methemoglobinemię !!!! – chlorany

Rozpoznanie opiera się na dokładnym wywiadzie
toksykologicznym, objawach klinicznych, stwierdzeniu
zmian charakterystycznych dla methemoglobinemii oraz
analizach chemicznych treści przewodu pokarmowego
oraz oznaczenia zawatości methemoglobiny we krwi.

Leczenie zatrucia o przebiegu ostrym

• płukanie żoładka
• środki adsorpcyjne i osłaniające
• 2-4% roztwór błękitu metylenowego – dożylnieoraz płyny
zastępcze
krwi

• równocześnie podanie środków podtrzymujących krążenie i
oddychanie

Początkowe stadium zatrucia:

• podskórne wstrzyknięcia adrenaliny i kardiotoniny

Rokowanie niepomyślne, przebieg gwałtowny, wysoka
smiertelność.