Retoryka i erystyka – sztuka

budowania perswazyjnego

przekazu

Wykład V

Retoryka

• To sztuka pięknego mówienia,

sztuka operowania językiem,
wykorzystywania języka
mówionego w przekonywaniu,
uczona do XIX wieku.

• Uczona w starożytnej Grecji i

Rzymie przez takich mistrzów jak
Gorgiasz, Arystoteles, Cyceron.

Funkcje retoryki

• Informacyjno-pouczająca
• Zniewalając (manipulacyjna) –

skłanianie do działania

• Estetyczna (zachwycanie pię

knem

mowy

)

Zasady sztuki retorycznej

• Organiczność – wewnętrzny ład

wypowiedzi;

• Stosowność – uwzględnianie

okoliczności (Arystoteles powiedział:

„Nie mów niedbale o sprawach

poważnych, ani uroczyście o

marnych”.);

• Funkcjonalność – celowe, świadome

posługiwanie się środkami

przekonywania.

Figury retoryczne

• Figury retoryczne to świadome odstępstwo

od konstrukcji wypowiedzi zgodnej ze

zwyczajem językowym.

– Powtarzanie słów, wykorzystywanie synonimów,

np. ależ głupek i idiota ze mnie

– Wypowiedź wewnętrznie sprzeczna (oksymoron)

np. białe jest czarne a czarne jest białe

– Emfaza – mówienie o banałach w sposób

ekspresyjny, np. Prawo jest prawem

– Pytania retoryczne, np. „Czy chce Pani być

zdrowa?”

Figury retoryczne

–

Odgrywanie skromności, np. „To nie jest

mój najlepszy pomysł”.

–

Zgłaszanie obiekcji do własnego

stanowiska, np. „nie jestem pewna tej

informacji”

–

Odpieranie przewidywanych zarzutów, np.

wiem, że wielu z was nie zgadza się ze

mną, ale ...”

–

Świadome popełnianie błędów

gramatycznych, np. „czy jarzycie co

mówię?”

Erystyka

• Erystyka to sztuka prowadzenia

sporu i sposób na obalanie
twierdzeń przeciwnika bez
względu na to, po której stronie
jest słuszność.

• Powstała w V w. p.n.e – Euklides

Modus ad rem – droga

bezpośrednia dochodzenia do

prawdy

• Sylogizmy, czyli logiczne wnioskowanie,

rozważanie (Arystoteles), np.
przesłanka większa: „człowiek jest
zwierzęciem”; przesłanka mniejsza:
„kowalski jest człowiekiem; wniosek:
„kowalski jest zwierzęciem?

• Wykazywanie błędności wnioskowania,

np. „Może to jest słuszne w teorii, ale w
praktyce – fałszywe”.

Modus ad hominem - droga

pośrednia dochodzenia do

prawdy

• Instancja – obalenie ogólnego

twierdzenia za pomocą bezpośredniego
dowodu poszczególnych przypadków;
np. „słyszałem, że ...” .

• Apagoga – przyjmujemy twierdzenie

przeciwnika za słuszne i łączymy je z
innym powszechnie akceptowanym, np.
Rozumiem Cię, że Twój szef jest trudny,
ale dlaczego nie zmienisz pracy”

Metody wspierające

• Metamodele języ

kowe: uogólnianie,

synonimy, zamiana słów (np. dyplomatołki)

• Manipulacja językiem: prowokacje,

paradoksy, gwałtowna zmiana tematu,
przesada, dygresje

• Przygotowawcze: przyjęcie przesłanki

błędnej, zadawanie podchwytliwych pytań,
wybór między sprzecznymi twierdzeniami

Modelowanie postrzeganego

świata

• Generalizowanie
• Eliminacje (pominięcia)
• Znie

kształcenia

• Eufemizmy

– Rzeczowniki nieokreślone, np. strajk – przerwy w pracy
– Czasowniki nieokreślone – „zrobię wszystko co w mojej

mocy”

– Zdania bezpodmiotowe – „jest prośba”
– Przymiotniki (naj)
– Opuszczanie słów
– Czasowniki modalne, np. Nie mogę, musimy, powinienem

itp.

Inne środ

ki językowe

• Nowomowa (G. Orwell „1984”)
• Wielokrotne powtarzanie
• Upraszczanie
• Stronnicza selekcja informacji
• Komentarz zamiast informacji
• Odwołanie się do trzech sfer: rozum, emocje,

moralność

• Apele do postaw odbiorców (obawiacie się egzaminu)
• Humor (Np. „Prezydent stoi, premier stoi, a ja

siedzę” – powiedział Jan Paweł II)

• Podsumowywanie

Dobór słów

• Słowa, które

odpychają;

– Kontrakt
– Podpisać tutaj
– Zbyć
– Unieważnienie
– Prowizja
– Koszt
– Kredyt
– Problem
– Obiekcje
– Drogi

• Słowa przyciągające

uwagę:

– Korzyść,
– Bezpłatny
– Gwarancja
– Pieniądze
– Teraz
– Łatwy
– Oszczędzać
– Świetny
– Zdrowy
– Nowy
– Sprawdzony
– Bezpieczny