GŁÓWNE SZKOŁY I MODELE
TERAPEUTYCZNE C.D.
TERAPIA BEHAWIORALNO-
POZNAWCZA

Marek Jasiński

PODSTAWY TERAPII BEHAWIORALNEJ



Terapia behawioralna ma swoje źródła w koncepcjach

związanych z teorią warunkowania i uczenia się (Kimble,

1961; Hilgard, 1974), a zwłaszcza w ideach Pawłowa,

Skinnera i Hulla (Rakowska, 2005)



Powstanie terapii behawioralnej wiąże się bezpośrednio

ze sformułowaniem przez Wolpego hipotezy

stwierdzającej, że skoro nerwica jest wytworem uczenia

się, jej eliminacja jest kwestią oduczenia (Wolpe, 1958)



Współczesne podejścia behawioralne uwzględniają

zasady społecznego uczenia się, które kładzie nacisk na

pośredniczącą rolę poznania i na zdolność jednostki do

samoregulacji. W tym ujęciu wpływ zewnętrznych

wydarzeń na zachowanie jednostki zależy od jej

wewnętrznych procesów poznawczych oraz zdolności do

samoregulacji, która z kolei ma u podstaw wcześniejsze

doświadczenia. Zaburzone zachowanie występuje pod

wpływem bodźców ze środowiska społecznego człowieka,

a wewnętrzne procesy, myśli i emocje pełnią rolę

czynników pośredniczących w jego wystąpieniu

KONCEPCJA POWSTAWANIA
ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH



Terapia behawioralna koncentruje się na

obserwowalnym zachowaniu i rozważa je w

kategoriach mechanizmu bodziec – reakcja.

1)

Zaburzenie psychiczne jest wynikiem interakcji

między predyspozycjami osobniczymi człowieka a jego

otoczeniem.

2)

Objawy psychiczne są wyuczonymi schematami

zachowań, które powstają w wyniku nauczenia się

reakcji niedostosowanych lub nienauczenia się

prawidłowych. W tym ujęciu objawy psychiczne można

określić jako niedostosowane zachowanie nabyte na

drodze uczenia się.

3)

Zachowanie niedostosowane ma charakter nawyku,

który ukształtował się w procesie uczenia się. Nawyk

jest to zespół reakcji konsekwentnie wywoływanych

przez te same okoliczności. O powstaniu nawyku

świadczy fakt, że powtarzające się sytuacje wywołują

takie same reakcje (Wolpe, 1999)

KONCEPCJA POWSTAWANIA
ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH

4)

Zasada warunkowania sprawczego stwierdza, że

zachowanie powstaje i utrzymuje się w wyniku

pozytywnych konsekwencji z nimi związanych. Gdy brak

jest wzmocnień tego typu, zachowanie wygasa.

Wzmocnienie to każde zdarzenie, które zwiększa

prawdopodobieństwo wystąpienia określonej reakcji w

podobnych warunkach. Wzmocnienie o charakterze

dodatnim oznacza wystąpienie zdarzenia, które ma

funkcję nagrody, a o charakterze ujemnym –

zapobieżenie wystąpieniu zdarzenia, które ma funkcję

kary. Zachowanie niedostosowane powstaje i utrzymuje

się dzięki temu, że jest wzmacniane za pomocą nagród.

5)

Zakres procesu uczenia się może się rozszerzać dzięki

zjawisku generalizacji. Kiedy dana osoba nauczyła się

reagować na konkretny bodziec w określony sposób,

będzie miała tendencję do przejawiania podobnej reakcji

na podobne bodźce. Siła generalizacji zależy od stopnia

podobieństwa między zdarzeniem objętym generalizacją

a zdarzeniem oryginalnym (Rakowska, 2005)

KONCEPCJA POWSTAWANIA
ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH

6)

Mechanizm warunkowania klasycznego polega na uczeniu się

odruchów warunkowych przez skojarzenie przykrego bodźca

bezwarunkowego z bodźcem obojętnym. Dzieje się tak, gdy

bodziec uprzednio obojętny działa równocześnie z bodźcem

awersyjnym wywołującym obronę. To, co towarzyszy doznaniu

lęku, jest z nim bezpośrednio kojarzone i w ten sposób tworzy

się grupa czynników wywołujących lęk. Uwarunkowany lęk

aktywuje i wzmacnia instrumentalne reakcje ucieczki i

unikania.

7)

Większość nawyków słabnie i zanika, gdy przestaje służyć

interesom jednostki. Nawyki lękowe są wyjątkiem, ponieważ

reakcja obronna unikania powoduje, że nie może się pojawić

inna reakcja uczuciowa współzawodnicząca z lękiem.

8)

Uczenie się na drodze naśladowania polega na obserwowaniu

zachowania drugiej osoby i powtarzaniu tego sposobu

zachowania, co prowadzi do nabycia nowych sposobów

reagowania bez prób. Większość zachowań niedostosowanych

powstaje w wyniku równoczesnego uczenia się według 3

zasad: warunkowania sprawczego, klasycznego i naśladowania

TECHNIKI TERAPII BEHAWIORALNEJ



Techniki oparte na warunkowaniu sprawczym – wzmocnienia

pozytywne.
Są tworzone w celu wzmocnienia już istniejących pożądanych

zachowań lub zainicjowania nowych, bądź w celu wygaszenia

zachowań niepożądanych. Czynniki mające wartość nagrody

utrzymują zachowania, a ich brak powoduje jego wygaszenie



Systematyczna desensytyzacja
Polega na stopniowym wystawianiu pacjenta na działanie

bodźców wywołujących lęk, w momencie gdy znajduje się on w

stanie emocjonalnego wyciszenia. Działanie tej techniki

tłumaczy się zasadą wzajemnego hamowania reakcji, która

zakłada, że jeśli pojawi się nowa odmienna reakcja emocjonalna

na sytuację, to wcześniejszy nawyk ulega zahamowaniu i

osłabieniu



Trening asertywności



Terapia implozywna
Polega na ciągłej, przedłużonej ekspozycji na działanie bodźców

wywołujących lęk, przy zakazie unikania tych bodźców

TECHNIKI TERAPII BEHAWIORALNEJ



Terapia awersyjna
Dotyczy zachowań zagrażających zdrowiu lub

przynoszących szkodę innym. Opiera się ona na

warunkowaniu awersyjnym, polegającym na

kojarzeniu wywołującego przykre doznania bodźca

bezwarunkowego z występowaniem

niepożądanego zachowania. Ustala się w ten

sposób reakcja lękowa związana z tym

zachowaniem i wywołującymi je bodźcami i tworzy

się reakcja unikania (Meyer, Chesser, 1973)



Trening umiejętności społecznych
Opiera się na uczeniu przez naśladowanie. Jego

celem jest rozwinięcie nowych umiejętności

zachowywania się, eliminowanie nieprawidłowych

zachowań oraz uczenie się rozwiązywania

problemów (Bandura, 1969)

TECHNIKI TERAPII BEHAWIORALNEJ



Technika samoinstruowania
Ma na celu wzmocnienie procesu uczenia się

nowych zachowań przez naśladowanie. Polega na

kierowaniu własnym zachowaniem przez dawanie

sobie instrukcji. Najpierw pacjent obserwuje jak

terapeuta lub inny pacjent zachowuje się w sytuacji

społecznej, w której on ma problemy. Następnie

sam sobie daje instrukcje dotyczące modelowego

zachowania i równocześnie powtarza to zachowanie



Trening umiejętności wychowawczych
Opiera się na naśladowaniu i przeznaczony jest dla

rodziców, których dzieci przejawiają zachowania

niedostosowane. Polega na naśladowaniu praktyk

wychowawczych których brakuje w repertuarze

zachowań rodziców wobec dzieci. stosowanych

przez terapeutów lub innych rodziców,

BEHAWIORALNA TERAPIA
POZNAWCZA



Koncentruje się na procesach umysłowych. Jej celem
jest zmiana przekonań i zachowań. Powstała w
wyniku zastosowania zasad teorii społecznego
uczenia się rozwiązywania problemów poznawczych
(Bandura, 1977; Kendall, Braswell, 1985).



Myślenie wpływa na emocje i zachowanie, ale
również podlega obecnemu nastrojowi i konsekwencji
wcześniejszych działań (Bandura, 1986). Sposób
interpretowania wydarzeń ma wpływ na to, jak on się
zachowuje. Zniekształcenia w zakresie przekonań i
przetwarzania informacji lub deficyty w
umiejętnościach poznawczych wpływają na
powstawanie zaburzeń emocjonalnych i zachowania
(Ellis, 1962; Beck, 1976; Goldfried, 1971)

KONCEPCJA POWSTAWANIA ZABURZEŃ
PSYCHICZNYCH W UJĘCIU
BEHAWIORALNEJ TERAPII POZNAWCZEJ



Ellis (1962) wyjaśnia mechanizm powstawania zaburzeń

psychicznych za pomocą schematu: wydarzenie

aktywujące (stresujące) – system przekonań –

emocjonalne konsekwencje. Radzenie sobie z

wydarzeniem stresującym przez odwołanie się do

racjonalnego systemu przekonań powoduje adekwatne

emocjonalne konsekwencje, jak smutek, żal, przykrość.

Radzenie sobie z wydarzeniem stresującym przez

odwołanie się do nieracjonalnego systemu przekonań

powoduje nieadekwatne emocjonalne konsekwencje,

jak depresja, wrogość, lęk itp.



Ellis akcentuje rolę myślenia w kategoriach „muszę” i

„powinienem” w tworzeniu nieracjonalnych przekonań.

Myślenie w tych kategoriach sprawia, że pragnienia i

preferencje uzyskują status konieczności. Pochodną

tego typu myślenia jest wyolbrzymiona ocena

negatywnych wydarzeń i niska odporność na frustrację

KONCEPCJA POWSTAWANIA ZABURZEŃ
PSYCHICZNYCH W UJĘCIU
BEHAWIORALNEJ TERAPII POZNAWCZEJ



Dysfunkcyjne założenia i myśli

automatyczne
Z dysfunkcyjnymi przekonaniami, które

ukształtowane zostały w dzieciństwie i

dotyczą własnej osoby i innych ludzi, wiąże

się zniekształcenie procesu przetwarzania

informacji. Powoduje to, że osoby

utrzymujące negatywne przekonania nie są w

stanie ich poprawić
Myśli automatyczne, to pochodne

dysfunkcyjnych przekonań, łatwe do

zwerbalizowania, których treść zależy od

kontekstu sytuacji

KONCEPCJA POWSTAWANIA ZABURZEŃ
PSYCHICZNYCH W UJĘCIU
BEHAWIORALNEJ TERAPII POZNAWCZEJ



Przykłady dysfunkcyjnych przekonań

1)

Myślenie typu „wszystko albo nic”

2)

Generalizowanie negatywnych wydarzeń,
polegające na wnioskowaniu, że jedno
negatywne wydarzenie nieuchronnie zwiastuje
nadejście innych negatywnych zdarzeń

3)

Skupianie się na negatywnych aspektach
sytuacji, a pomijanie pozytywnych

4)

Automatyczne deprecjonowanie pozytywnych
informacji

5)

Wyolbrzymianie niedoskonałości i
umniejszanie pozytywnych cech

KONCEPCJA POWSTAWANIA ZABURZEŃ
PSYCHICZNYCH W UJĘCIU
BEHAWIORALNEJ TERAPII POZNAWCZEJ



Przykłady dysfunkcyjnych przekonań c.d.

6)

Opieranie się na emocjach jako dowodzie na

prawdziwość

7)

Stosowanie nieadekwatnych określeń

sytuacji,; negatywne określenie powoduje

reakcję emocjonalną negatywną

8)

Wnioskowanie na podstawie nieistotnych

faktów

9)

Odnoszenie wszystkiego do siebie, polegające

na egocentrycznej interpretacji

interpersonalnych sytuacji

10)

Myślenie zdominowane przez powinności i

nakazy

TECHNIKI BEHAWIORALNEJ TERAPII
POZNAWCZEJ



Centralnym mechanizmem oddziaływania w

psychoterapii poznawczej jest doprowadzenie do

zmiany myślenia w celu wywarcia wpływu na

emocje i zachowania (Bandura, 1977). Przyjmuje się

założenie, że skoro to, w co człowiek wierzy, ma

wpływ na to, jak się zachowuje, to zmiana w

zakresie przekonań spowoduje zmianę w

zachowaniu.



Restrukturyzacja myślenia
Polega na eliminowaniu przekonań dysfunkcyjnych i

wprowadzaniu w ich miejsce nowych, które nie

powodują skutków negatywnych (Ellis, 1962; Liotti,

1986). Na drodze dyskusji i perswazji terapeuta

pomaga pacjentowi zrozumieć na czym polega brak

racjonalności jego przekonań pod względem

zgodności z rzeczywistością

TECHNIKI BEHAWIORALNEJ TERAPII
POZNAWCZEJ



Trening radzenia sobie ze stresem
Ma na celu poprawienie umiejętności radzenia sobie w

stresujących interpersonalnych sytuacjach. Opiera się

na założeniu, że przyczyną braku tych umiejętności są

deficyty w zakresie myślenia i zachowania (np. brak

asertywności)
Trening obejmuje zarówno poznawczy jak i

behawioralny aspekt umiejętności radzenia sobie w

sytuacjach społecznych. Polega na nabywaniu

umiejętności poznawczych i zmienianiu przekonań.

Łączy modyfikację przekonań z behawioralną techniką

samoinstruowania, która polega na kierowaniu

własnym zachowaniem przez dawanie sobie instrukcji.

Trening może być wspomagany wyobrażeniem sobie

siebie w stresujących sytuacjach i werbalizowaniem

uczuć oraz odgrywaniem konstruktywnych zachowań w

sytuacjach symulowanych, co powoduje obniżenie

poziomu lęku i ułatwia wprowadzenie zmiany

zachowania

TECHNIKI BEHAWIORALNEJ TERAPII
POZNAWCZEJ



Trening rozwiązywania problemów
Polega na rozwiązywaniu problemów

interpersonalnych i intrapsychicznych. Opiera się

na założeniu, że głównym źródłem problemów są

deficyty poznawcze, które prowadzą do braku

umiejętności ich rozwiązywania. Pokonywanie

tych deficytów odbywa się w kilku krokach:

1)

Koncentrowanie się na problemie

2)

Precyzyjne definiowanie problemu

3)

Generowanie jak największej liczby

alternatywnych zachowań

4)

Wybór najlepszego rozwiązania

5)

Planowanie wprowadzenie rozwiązania w życie

6)

Ocena skutków jakie dała realizacja tego

rozwiązania