Psychodynamiczna koncepcja

człowieka – ujęcie historyczne

Małgorzata Chrupała-Pniak

Instytut Psychologii

1

T.Malim, A. Birch, A. Wadeley,

1992; Ph. Zimbardo, 1998;

Kozielecki, 1998

Zygmunt Freud
( 1856 – 1939)

• Lekarz neurolog zajmował się

pacjentami psychiatrycznymi;

• W trakcie praktyki zaobserwował, że objawione u

pacjentów zaburzenia nerwowe nie dają się
wyjaśnić z czysto fizjologicznego punktu widzenia;

• Sformułował założenie, że racjonalne i systemowe

prawa nauki nie wyjaśniają irracjonalnych i
obronnych zachowań ( fobie, konwersje
histeryczne itp.)

2

T.Malim, A. Birch, A. Wadeley,

1992; Ph. Zimbardo, 1998;

Kozielecki, 1998

ISTOTA PSYCHOANALIZY

3

T.Malim, A. Birch, A. Wadeley,

1992; Ph. Zimbardo, 1998;

Kozielecki, 1998

ZAŁOŻENIA PODSTAWOWE:

•

Osobowość zawiera w sobie poza warstwą
świadomościową – silnie determinującą całość
psychicznego funkcjonowania nieświadomą warstwę
złożoną z wypartych wspomnień wpływających na nasze
świadome myśli i zachowania oraz przedświadomość, na
którą składają się myśli w danej chwili nieuświadomione,
ale możliwe do uświadomienia w przyszłości;

•

Rdzeniem osobowości są zdarzenia intrapsychiczne,
które motywują zachowanie;

•

Ludzie rodzą się z pewną liczbą instynktownych popędów,
które sterują ich zachowaniem; źródłem popędów jest
energia psychiczna, której najważniejsza to libido;

•

Najważniejszy wpływ mają przeżycia z wczesnego
dzieciństwa;

•

Osobowość składa się z ID, Ego i Superego;

4

T.Malim, A. Birch, A. Wadeley,

1992; Ph. Zimbardo, 1998;

Kozielecki, 1998

5

STRUKTURA OSOBOWOŚCI

6

T.Malim, A. Birch, A. Wadeley,

1992; Ph. Zimbardo, 1998;

Kozielecki, 1998

Rozwój psychoseksualny

Podstawowe popędy to eros i samozachowanie, tanatos.

Stanowią one głównie system napięć. Libido to źródło

energii seksualnej. Determinizm psychiczny. Część jawna i

latentna zachowania.

7

T.Malim, A. Birch, A. Wadeley,

1992; Ph. Zimbardo, 1998;

Kozielecki, 1998

Stadium

Zadania rozwojowe

– główne źródło

konfliktu

Przykładowe cechy

osób dorosłych

Oralne 0-1

Odstawienie do

piersi

Zachowania oralne:

palenie, objadanie się /

bierność, łatwowierność

Analne 2-3

Trening czystości

Zamiłowanie porządku:

skąpstwo, upór/

przeciwieństwa

Falliczne 4-5

Kompleks Edypa

Próżność, lekkomyślność/

przeciwieństwo

Latencji 6-12

Rozwój

mechanizmów

obronnych

Brak fiksacji

Genitalne 13 -18

Dorosła bliskość

seksualna

Po sukcesie integracji –

szczera i dojrzała

seksualność

Przykładowe mechanizmy

obronne

Fantazja

Gratyfikacja niespełnionych pragnień, marzenie na

jawie

Identyfikacja

Podwyższanie własnej wartości przez utożsamianie

się

Izolacja

Oddzielenie emocji lub postaw od bolesnych sytuacji

Projekcja

Obarczanie wina za własne trudności innych,

przypisywanie innym własnych cech

Przemieszczenie

Rozładowanie negatywnych emocji na mniej

zagrażających obiektach

Racjonalizacja

Udowodnienie racjonalności własnego zachowania

Reakcja

upozorowana

Przyjmowanie postaw przeciwnych do zagrażających

Regresja

Wycofanie się do wcześniejszych stadiów

rozwojowych

Substytucja i

Sublimacja

Gratyfikacja niezaspokojonych pragnień poprzez

zastępczą aktywność

Wyparcie

(represja)

Wypychanie ze świadomości bolesnych myśli,

utrzymywanie ich w nieświadomości

Zaprzeczanie

Ochrona jaźni przed nieprzyjemną rzeczywistością

8

Carl Jung (1875 – 1961)

• Największy uczeń Freuda, twórca psychologii analitycznej
• Początkowo zgadzał się z mistrzem, następnie

rozwinął własną szkołę: nieświadomość zawiera także
nieświadomość zbiorową ( dziedziczone od przodków
uniwersalne prawdy psychologiczne dla gatunku, archetypy
kulturowe uwidocznione w mitach, religiach, sztuce)

• Mandala – archetyp jaźni, zrównoważenie animusa i

animy

• Krytyka wyłącznie seksualnego charakteru libido, dla

Junga ma wymiar duchowy;

• Typy temperamentu – introwesja ( skłania człowieka do

koncentrowania się na doznaniach wewnętrznych),
ekstrawersja (koncentruje się na świecie otaczającym)

9

T.Malim, A. Birch, A. Wadeley,

1992; Ph. Zimbardo, 1998;

Kozielecki, 1998

Alfred Adler

(1870 – 1937)
Neopsychoanaliz
a

• Odrzucił znaczenie erosa i zasady przyjemności.
• Najważniejszy popęd to potrzeba mocy i dominacji;
• Ważniejsza warstwa psychiki to świadomość;
• Decydujący wpływ na zachowanie i rozwój osobowości

miała kolejność urodzenia w stosunku do braci i
sióstr. Podstawowy cel to radzenie sobie z poczuciem
niższości poprzez kompensację;

• Źródłem konfliktów jest niemożność pogodzenia

zewnętrznych nacisków środowiska i wewnętrznego
dążenia do osiągnięcia poczucia adekwatności.

10

T.Malim, A. Birch, A. Wadeley,

1992; Ph. Zimbardo, 1998;

Kozielecki, 1998

Postfreudyści

• Melanie Klein (1882 –

1960)

• Pielęgniarka
• Stosowała teorię Freuda

do opisu rozwoju
psychicznego bardzo
małych dzieci

• Twórczyni techniki

terapeutycznej do celów
analizy zabaw ( 2 – 6
r.ż.)

• Anna Freud (1895 –

1982)

• Większą wagę przykładała

do świadomości i ego

• Uważała, że ojciec

przecenił wpływ motywów
seksualnych w
dzieciństwie a
zlekceważył w młodości;

• Zajmowała się

problemami starszych
dzieci i młodzieży

11

T.Malim, A. Birch, A. Wadeley,

1992; Ph. Zimbardo, 1998;

Kozielecki, 1998

Erik Erikson

(1902 – 1994)

– Uczeń Anny Freud
– Przedstawiciel ortodoksyjnej psychoanalizy i

psychologii rozwoju człowieka

– Stadia psychospołecznego rozwoju człowieka, w

każdej fazie rodzi się konflikt między sprzecznymi
celami i powstaje kryzys; nierozwiązane konflikty
powodują kryzysy tożsamości

– 0-1 faza oralno – sensoryczna – konflikt ufność/

nieufność

– 2-3 faza mięśniowo –analna – konflikt

autonomia / wstyd i zwątpienie

– 4-5 – wiek zabaw – orientacja na cele i

działanie – konflikt inicjatywa / poczucie winy

– 6-12 – faza latentna - pracowitość/ poczucie

niższości

– 13 -18 – kim jestem? – tożsamość / dyfuzja ról
– 19-25 – zdolność do miłości –

intymność/izolacja

– 26-40 posiadanie potomstwa – generatywność/

stagnacja

– Pow. 41 – bilans życiowy – integralność ego –

rozpacz i lęk przed śmiercią

12

SZKOŁA

PSYCHOANALITYCZNA -

podsumowanie

• Nie interesowała się naturą czy funkcją

świadomości;

• Nie badała związków między bodźcami i

reakcjami składającymi się na
zachowanie;

• Głównie koncentrowała się na psychice

człowieka, zakładając istnienie
nieświadomej warstwy psychiki;

13

T.Malim, A. Birch, A. Wadeley,

1992; Ph. Zimbardo, 1998;

Kozielecki, 1998

KRYTYKA NURTU

PSYCHOANALITYCZNEGO

• Fundamentalne znaczenie dla zrozumienia rozwoju

ludzkiej osobowości, mechanizmów obronnych;

• Dalsze badanie nieświadomości – Baars, McGoven, 1996,

Westren, 1998

• Zapoczątkowanie rozwoju form terapeutycznych;

• Brak wystarczających dowodów empirycznych

potwierdzających teorię Freuda i innych;

• Słabość metodologiczna, zastosowanie retrospektywne,

brak możliwości prognozowania;

• Brak dowodów potwierdzających skuteczność terapii

psychoanalitycznej ;

• Androcentryzm – załozenie, że model męskości jest

normą

T.Malim, A. Birch, A. Wadeley,

1992; Ph. Zimbardo, 1998;

Kozielecki, 1998

14

CIEKAWOSTKI

1. Freudyści twierdzą, że sny mają symboliczne

znaczenie, czy to prawda?

2. Zwolennicy psychoanalizy podtrzymują

stanowisko, że osoby molestowane w
dzieciństwie cierpią potem na poważne
zaburzenia osobowości, czy to prawda?

3. Wyparcie jako proces wciągania myśli do

nieświadomości i zapobieganie temu, by
przeżycia bolesne lub zagrażające przeniknęły
do świadomości… czy też nieudana próba
wydobywania zdarzeń i przeżyć z pamięci?

T.Malim, A. Birch, A. Wadeley,

1992; Ph. Zimbardo, 1998;

Kozielecki, 1998

15

PSYCHOANALIZA SPOŁECZNA

( KULTUROWA)

• Karen Horney

• Erich Fromm

• Harry Stack Sullivan

T.Malim, A. Birch, A. Wadeley,

1992; Ph. Zimbardo, 1998;

Kozielecki, 1998

16

•

http://www.youtube.com/watch?feat
ure=player_detailpage&v=-GgJqHIZh
nM

17

T.Malim, A. Birch, A. Wadeley,

1992; Ph. Zimbardo, 1998;

Kozielecki, 1998

WYKORZYSTANA

LITERATURA

Furnham

Adrian,

50

teorii

psychologii,

które

powinieneś znać, PWN, Warszawa 2010
Kozielecki Józef, Koncepcje psychologiczne człowieka,
Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2000
Wadeley

Alison,

Birch

Ann,

Malim

Tony,

Wprowadzenie do psychologii, PWN, Warszawa 2007
Zimbardo Philip G., Psychologia i życie, Zysk i S-ka,
Warszawa 1999
Lilienfeld Scott, o., Lynn Steven J., Ruscio John,
Beyerstein Barry L., 50 wielkich mitów psychologii
popularnej, Półprawdy, ćwierćprawdy i kompletne
bzdury, Wydawnictwo CIS, Warszawa 2011
Stone Irving, Pasje utajone, MUZA SA, Warszawa 2012

18