Znak, język i funkcje

wypowiedzi.

(Semiotyka logiczna

logiczna teoria języka)

Wyraz „znak” (gr. semeion, łac.
signum) ma szeroki wachlarz
znaczeń.

Najogólniej

znak

można

określić

jako

coś

odbieranego przez zmysły, a
więc pewien układ materialny
(zjawisko czy zdarzenie), za
pomocą którego dochodzimy
do poznania czegoś innego, niż
tylko sam ten układ rzeczy.
Znak jest zatem swoistym
bodźcem wywołującym w nas
określone myśli.

Ze względu na różne kryteria można
wyodrębnić różnego rodzaju znaki. I tak,
ze względu na naturę znaków wyróżnia się
znaki: ruchowe, świetlne i graficzne. Ze
względu na rodzaj zmysłu odbierającego
znak: słuchowe, wzrokowe, dotykowe itp.
Ze względu na charakter znaku: ikoniczne
i symboliczne.
Znaki ikoniczne (obrazowe) prezentują
pewien

fragment

rzeczywistości

na

zasadzie jakiegoś podobieństwa. Znakami
takimi są

m.

in.

wykresy,

szkice,

piktogramy (np. rysunek przekreślonego
papierosa jest znakiem zakazu palenia).
Znaki symboliczne natomiast prezentują
coś na zasadzie konwencji, tak jak: herby,
litery, cyfry, symbole matematyczne (np.
znak większości „>”) itp.

Znaki instrumentalne charakteryzują się tym, iż
w ich przypadku najpierw należy rozpoznać znak,
a dopiero w kolejnym etapie następuje
swego rodzaju przejście od znaku (łac. ex signo)
do myślenia o czymś innym. Do znaków
instrumentalnych zalicza się m. in.: symptom –
znak naturalny stanowiący część właściwą
prezentowanego zjawiska (np. charakterystyczna
wysypka jest symptomem odry u dziecka), hasło –
umowny znak rozpoznawczy, sygnał – znak
umowny przesyłany na odległość, oznakę (w
węższym

znaczeniu)

–

zwyczajowy

znak,

prezentujący określony stan rzeczy (tak np. w
naszej kulturze przyjęło się, iż czarna opaska jest
oznaką żałoby), pamiątkę, ślad itp. Niekiedy całą
grupę

niekonwencjonalnych

znaków

instrumentalnych, czyli takich, przy których
zachodzi pewna naturalna więź pomiędzy
znakiem, a tym, na co on wskazuje (jak:
symptom, objaw, wskaźnik, ślad) nazywa się
oznakami.

Znaki formalne charakteryzują się tym, iż nie
zatrzymują naszej uwagi na sobie, ale kierują
naszą myśl bezpośrednio ku temu, co oznaczają,
do czego się odnoszą (łac. in signo). Obecnie tą
właściwość znaków formalnych określa się
mianem przezroczystości; gdyż przy tego rodzaju
znakach myśl biegnie bezpośrednio poprzez
znaki – jak światło przez szybę – do określonych
przedmiotów czy stanów rzeczy. Tak np. gdy
czytamy pewien opis, to zwykle nie zwracamy
uwagi na sam ów opis, na układ znaków
graficznych, ale myślimy wprost o opisywanym
przedmiocie.

Znaki formalne są wielopostaciowe, można je
nadawać i odbierać na wiele sposobów.
Są one znakami czegoś dla kogoś, kto rozumie
ich znaczenie. Właśnie tego rodzaju znaki służą
do tworzenia języków.

Znak można pojmować albo jako jednostkowy
przedmiot

zlokalizowany

w

czasie

i

przestrzeni (np. grupa fal dźwiękowych
tworzących mowę albo układ plamek farby
drukarskiej na papierze, który tworzy pismo),
albo jako klasę tego rodzaju konkretnych
znaków, które są takie same (czy prawie takie
same) co do ich brzmienia lub kształtu
graficznego.

W

pierwszym

przypadku

mówimy o znakach egzemplarzach, w
drugim o znakach-typach.
Pytanie: na czym polega więc różnica
pomiędzy znakiem językowym a tym, co
oznacza. Otóż czasami może to być związek
podobieństwa,

jak

np.

w

przypadku

onomatopei

(„syk”,

„brzęk”,

„trzask”).

Dotyczy to jednak niewielkiej liczby znaków.
Znaki

językowe

są

znakami

konwencjonalnymi.

Istnieją

dwie

zasadnicze

teorie

wyjaśniające

sposób

funkcjonowania

znaków językowych: teoria asocjacyjna i
teoria intencji znaczeniowych.
Według teorii asocjacyjnej, znak kojarzy
się jego użytkownikowi z tym, do czego
on się odnosi. Słabą stroną tej teorii jest
fakt, iż kojarzenie jest subiektywne,
trudne do ścisłego określenia. Natomiast
zgodnie z powszechnie przyjmowaną
teorią

intencji

znaczeniowych

znak

językowy niejako ze swojej natury
posiada pewne dążenie (intencję) do
kierowania myśli ku temu, do czego się
odnosi. Na tym polega przezroczystość
znaków językowych.

Język – można ogólnie określić jako
system

znaków

formalnych,

nazywanych

wyrażeniami,

uporządkowanych

poprzez

odpowiednie reguły składniowe i
znaczeniowe.
Znaczenie jakiegoś wyrażenia w
pewnym języku jest to sposób
rozumienia tego wyrażenia poprzez
ogół użytkowników języka.

Wyróżnia się dwa typy języków:
języki naturalne i sztuczne.

Języki naturalne (etniczne) –
kształtowały się poprzez wieki w
sposób spontaniczny i
anonimowy. Cechują się one
uniwersalnością, która między
innymi przejawia sie w tym, iż ich
wypowiedzi

mogą

pełnić

różnorakie funkcje. Do najczęściej
wymienianych

funkcji

wypowiedzi języka naturalnego
należą:

funkcja

(rola)

ekspresyjna, ewokatywna oraz
informacyjna.

Funkcja ekspresyjna wypowiedzi realizuje się
poprzez

wyrażanie

różnych

stanów

psychicznych: uczuć radości, bądź smutku,
przekonań, przeżyć (np. poprzez poezję), itp.
Wypowiedź

językowa

spełnia

funkcję

ewokatywną w odniesieniu do
określonego adresata, jeśli wywołuje u
niego

pewnego

rodzaju

przeżycia

(np.

estetyczne) lub oddziałuje na niego tak, aby
nakłonić go do przyjęcia pewnych przekonań
czy postaw, bądź do podjęcia albo zaniechania
określonych działań. Funkcja ta nazywana jest
także perswazyjną lub sugestywną Tego
rodzaju wypowiedziami są np. rozkazy, prośby,
pytania retoryczne (typu: „Czyż nie należy
walczyć z lenistwem”) itp. Wypowiedź pełni
rolę

informacyjną

(inaczej:

opisową,

poznawczą),

gdy

stwierdza

zachodzenie

pewnego stanu rzeczy, czyli o czymś informuje.

Uniwersalność języków naturalnych przejawia
się również w tym, że nadają się one do
mówienia zarówno o świecie, jak też o
samym języku.
Językiem sztucznym nazywa się taki język,
który został przez kogoś skonstruowany dla
jakichś celów; przy czym może to być bądź
język sztuczny typu esperanto, który w
zasadzie tylko genezą różni się od języka
naturalnego, bądź tzw. język formalny.
Język formalny budowany jest dla ściśle
określonych, zwykle dość wąskich potrzeb,
dla jakiejś dyscypliny naukowej bądź nawet
dla pewnej teorii naukowej. Dzięki temu
zarówno słownictwo takiego języka, jak też
reguły użycia wyrażeń (np. reguły składni) są
tu dokładnie ustalone. Przykładem takiego
języka jest język matematyki czy logiki
formalnej.

J. Przybyłowski, Logika z ogólną metodologią
nauk.
T. Widła, D. Zienkiewicz, Logika.