Z PRAKTYKI
Analiza inicjujących materiałów wybuchowych
Termin  inicjujące materiały wybu- wykorzystania zaproponowa- nych nanoszono techniką napylania
chowe (IMW) stosuje siÄ™ na ozna- nych rozwiÄ…zaÅ„ analitycznych do po 15 µl roztworów wzorców, poszu-
czenie substancji, które charaktery- oceny szybkoS
ci rozkładu IMW kując układu chromatograficznego
zują się bardzo dużą zdolnoS
ciÄ… do w elektrolitach. i techniki rozwijania odpowiednich do
detonacji, wysoką wrażliwoS
cią na rozdziału analitów. PoprawnoS
ć roz-
bodx
ce mechaniczne i cieplne oraz Aparatura i materiały działu oceniano następująco: trinitro-
krótkim okresem narastania szybko- rezorcynian ołowiu (produkt o żółtym
S
ci rozkładu. WłaS
ciwoS
ci te sprawia- Aplikator Linomat IV (Camag), po- zabarwieniu) wizualizowano bezpo-
ją, że nawet bardzo niewielka (rzędu zioma komora chromatograficzna ty- S
rednio w S
wietle widzialnym, pioru-
0,01g) masa IMW osiąga maksymal- pu DS (UMCS Lublin), densytometr nian rtęci  po wywoływaniu reakcji
ne parametry detonacji. Największe CS-9000 (Shimadzu), płytki chroma- barwnej z 10-procentowym wodnym
znaczenie użytkowe mają piorunian tograficzne pokryte żelem krzemion- roztworem siarczku sodu (z piorunia-
rtęci, azydek ołowiu, trinitrorezorcy- kowym 60 F254 (Merck, nr katalogo- nem rtęci tworzy on produkt o inten-
nian ołowiu i tetrazen. wy 1.05548) lub żelem krzemionko- sywnym czarnym zabarwieniu), tetra-
Zapotrzebowanie na analizy IMW wym z chemicznie związanym okta- zen  po wywoływaniu reakcji barw-
pojawiło się stosunkowo niedawno decylem (Merck, nr katalogowy nej z metanolowym, nasyconym roz-
i wynika przede wszystkim z dążno- 1.05559), rozpuszczalniki organiczne tworem N,N-dimetylo-p-fenylenodi-
S
ci do niewybuchowego, przyjaznego (J.T. Backer i Merck); standardy ana- aminy (jest to sól Würstera, która
dla S
rodowiska naturalnego niszcze- litów (tabela 1)  synteza i oczysz- z tetrazenem tworzy fioletowy pro-
nia przeterminowanych zapalników, czanie w Instytucie Chemii WAT. dukt reakcji), azydek ołowiu  po-
spłonek, detonatorów itp. Dlatego też
prace badawcze poS
więcone analizie Tabela 1
tej grupy związków są znacznie Wykaz badanych substancji
uboższe1,2 od literatury traktującej List of examined substances
o analizie wysokoenergetycznych
materiałów wybuchowych3,4 lub ma- IMW Struktura chemiczna
teriałów miotających5,6. Istotne zna-
Piorunian rtęci (ON C )2
Hg
czenie ma również fakt, że IMW sto-
sowane są w bardzo małych ilo-
N N N
Pb
S
ciach. Oznacza to, że powybucho- Azydek ołowiu
N N N
we pozostałoS
ci tych związków nie
NO2 O
NO2 PbH2O
zanieczyszczajÄ… S
rodowiska i nie mo- Trinitrorezorcynian ołowiu
O
gą być wykorzystane do badań kry-
NO2
minalistycznych miejsc zdarzeń, co N N
Tetrazen
.
C N N N N C NH2 OH2O
H H
uzasadnia niewielkie zainteresowa-
N N
NH
H
nie IMW.
CzęS
ć doS
wiadczalna Analiza identyfikacyjna przez obserwacjÄ™ wygaszania fluore-
scencji.
Prace doS
wiadczalne polegały na Sporządzono wzorcowe roztwory Najkorzystniejszy rozdział uzyska-
ocenie możliwoS
ci zastosowania in- analitów o stężeniu 10 ng/µl, roz- no podczas elucji krokowej w nastÄ™-
strumentalnej chromatografii cienko- puszczając piorunian rtęci, trinitrore- pującym układzie chromatograficz-
warstwowej (TLC) do: zorcynianian ołowiu i tetrazen w octa- nym: faza stacjonarna-wysokospra-
analizy identyfikacyjnej IMW, nie etylu, zaS
azydek ołowiu (związek wny żel krzemionkowy, faza rucho-
oznaczania S
ladów piorunianu ten jest trudno rozpuszczalny w więk- ma: I krok (zasięg elucji 2 cm): meta-
rtęci, azydku ołowiu i trinitrorezorcy- szoS
ci rozpuszczalników organicz- nol: acetonitryl: chlorek metylenu
nianu ołowiu w postaci kompleksów nych)  w roztworze octanu sodu. Na 4:3:1 (v/v); krok II (zasięg elucji
metali ww. związków z ditizonem, linie startowe płytek chromatograficz- 4 cm): metanol: acetonitryl 1:2 (v/v);
44 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 254/06
Z PRAKTYKI
krok III (zasięg elucji 3 cm): metanol: Analizę IMW komplikuje słaba roz- tanu (V) ołowiu (II) i azotanu (V) rtę-
chlorek metylenu 2:3 (v/v). Po rozwi- puszczalnoS
ć tych substancji w po- ci (I) o stężeniu jonów równym
nięciu chromatogramów i usunięciu wszechnie stosowanych rozpusz- 1,2 ng/ml oraz roztworem ditizonu
resztek fazy ruchomej płytki chroma- czalnikach organicznych, dlatego do- w tetrachlorku węgla o stężeniu
tograficznej przenoszono do densy- S
wiadczenia muszą być wykonywane 1 ng/ml. Do 10 ml roztworu azotanu
tometru i skanowano chromatogramy z użyciem roztworów o stężeniach ołowiu dodano roztwór ditizonu (za-
z zachowaniem odpowiedniej dla rzędu ng/ml, co wskazuje na potrze- chowując 50-procentowy nadmiar di-
każdego analitu (lub produktu dery- bę zatężania analitów. Efekt ten uzy- tizonu, liczony w stosunkach molo-
watyzacji) długoS
ci fali (ryc. 1). skano poprzez nanoszenie roztwo- wych), a otrzymanÄ… mieszaninÄ™ wy-
rów techniką napylania. Słaba roz- trząsano przez 5 minut. Jony metalu
puszczalnoS
ć IMW komplikuje rów- reagowały wówczas z ditizonem,
nież ich rozdział (trudnoS
ć doboru fa- tworząc fioletowy ditizonian ołowiu.
zy ruchomej). To właS
nie dlatego ko- PodobnÄ… procedurÄ™ zastosowano
rzystny efekt uzyskano dopiero pod- w przypadku soli rtęci, otrzymując
czas elucji krokowej. pomarańczowożółty roztwór ditizo-
nianu rtęci. Roztwory te nanoszono
Oznaczenia na linie startowe płytek chromatogra-
ficznych i poszukiwano układu chro-
WiększoS
ć metod wizualizacji za- matograficznego odpowiedniego do
stosowanych w analizie identyfikacyj- rozdzielenia ditizonianów i wydziele-
nej IMW okazała się nieprzydatna do nia ich od pozostałoS
ci ditizonu. Ko-
analiz iloS
ciowych. Produkty reakcji rzystny rozdział (ryc. 2) uzyskano
piorunianu rtęci bardzo szybko się
rozkładają, szybko obniża się też in-
tensywnoS
ć zabarwienia trinitrorezor-
cynianu ołowiu, a sygnały absorpcji
UV (otrzymywane podczas wizualiza-
cji azydku ołowiu) okazały się zbyt
małe do oznaczeń. Dlatego też  ko-
rzystając z doniesień literatury7,
z których wynika, że IMW łatwo od-
szczepiajÄ… metal w roztworach kwa-
Ryc. 1. Rozdział IMW. OS
rzędnych  absorban-
S
nych  podjęto próbę poS
rednich
cja, oS
odciętych  zasięg elucji [mm]. Oznacze-
nia pików: 1  azydek ołowiu, 2  trinitrorezorcy- oznaczeń IMW zawierających Pb lub
nian ołowiu, 3  tetrazen, 4  piorunian rtęci
Hg, to znaczy oznaczania komplek-
Fig. 1. IMW separation. Y axis  absorbance, X
sów ww. metali z ditizonem.
axis  range of elution [mm]. Peaks: 1  lead
azide, 2  lead trinitrorezorcynate, 3  tetrazene,
Wstępne pomiary wykonywano
Ryc. 2. Rozdział ditizonianu ołowiu i rtęci
4  mercury fulminate
z użyciem wodnych roztworów azo- Fig. 2. Separation of lead mercury ditizonate
Tabela 2
Parametry analityczne ditizonianów Hg i Pb
Analytical parameters of Hg and Pb ditizonates
Krzywa wzorcowa
max
Ditizonian Rf
Współczynnik Oznaczalność graniczna Maks. zakres
[nm]
A=f(c)*
korelacji R2 [ng] liniowości [ng]
Hg 0,38 470 A=332c-1406 0,9926 6 120
Pb 0,53 500 A=426c-83 0,9964 1 20
* A  powierzchnia piku densytometrycznego wyrażona w jednostkach względnych przyrządu, c  masa [ng] jonu w paS
mie chromatograficznym
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 254/06 45
Z PRAKTYKI
w następującym układzie chromato- nym stosowanym w analizie identyfi- Próbki azydku ołowiu, piorunianu
graficznym: faza stacjonarna  wyso- kacyjnej) skanowano je techniką zig- rtęci i trinitrorezorcynianu ołowiu
kosprawny żel krzemionkowy, faza -zag przy max = 590 nm. DoS
wiad- o masie 2 mg wprowadzano do 50 ml
ruchoma  dwuskładnikowa miesza- czenie powtórzono pięciokrotnie, danego elektrolitu i łagodnie miesza-
nina chlorku metylenu i tetrachlorku a uS
rednione wyniki pomiarów zesta- no. Po 5, 15, 30 i 60 minutach pobie-
węgla w stosunku 1/2 (v/v). wiono w tabeli 3. rano po 1 ml otrzymywanych roztwo-
Tabela 3
Parametry analityczne tetrazenu
Tetrazene analytical parameters
Krzywa wzorcowa
Rf max
Współczynnik korelacji Oznaczalność graniczna Maks. zakres liniowości
A=f(c)*
[nm]
R2 [ng] [ng]
0,69 590 A=510c+5314 0,9926 100 2000
* A  powierzchnia piku densytometrycznego wyrażona w jednostkach względnych przyrządu, c  masa [ng] analitu w paS
mie chromatograficznym
W celu otrzymania relacji iloS
cio- Pomiary szybkoS
ci roztwarzania IMW rów. Do roztworów tych dodawano
wych zmierzono w S
wietle widzial- w elektrolitach 30-procentowy kwas azotowy (V) lub
nym widma absorpcji rozdzielonych 25-procentowy wodny roztwór wodo-
ditizonianów, otrzymując informacje
o długoS
ciach fal, odpowiadajÄ…cych
maksimum absorpcji (max). Następ-
nie na linie startowe płytek chroma-
tograficznych nanoszono 5 120 ml
wzorcowych roztworów ditizonianów
rtęci i ołowiu. Chromatogramy rozwi-
jano zgodnie z opisaną wyżej meto-
dyką, a następnie skanowano je
technikÄ… zig-zag z zachowaniem
max danego ditizonianu. US
rednio-
80% H3PO4
25% NH3 [60oC]
ne z pięciu pomiarów wyniki do-
S
wiadczeń pozwoliły wyznaczyć rów-
Ryc. 3. Kinetyka rozkładu piorunianu rtęci
nanie krzywej wzorcowej, oszaco-
Fig. 3. Kinetics of decomposition of mercury fulminate
wać wykrywalnoS
ć graniczną oraz
maksymalny zakres liniowoS
ci wska-
zań detektora. Wyniki te zestawiono
w tabeli 2.
Tetrazen oznaczano z użyciem
nasyconego, metanolowego roztwo-
ru soli Würstera. W celu okreS
lenia
parametrów analitycznych tego anali-
tu na linie startowe płytek chromato-
graficznych nanoszono technikÄ… na-
pylania roztwór tetrazenu w octanie
etylu o stężeniu 10 ng/µl. ObjÄ™toS
ć
40% NaOH
65% HNO3
dozowania wynosiła 10, 20, 30, 50,
75 i 100 µl. Po rozwiniÄ™ciu chromato-
Ryc. 4. Kinetyka rozkładu azydku ołowiu
gramów (w układzie chromatograficz- Fig. 4. Kinetics of decomposition of lead azide
46 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 254/06
Z PRAKTYKI
rotlenku amonu i sprowadzano pH do ką ekstrakcji cieczowej. Wybrane Istnieje możliwoS
ć poS
redniego
odpowiedniej dla danego jonu warto- wyniki pomiarów pokazane są na oznaczania trinitrorezorcynianu oło-
S
ci (1,8 w przypadku Hg i 6,9 w przy- ryc. 6. wiu, azydku ołowiu i piorunianu rtęci.
padku Pb). Następnie kompleksowa- Związki te stosunkowo łatwo od-
no metale roztworem ditizonu w tetra- Wnioski szczepiają metal, który może być na-
chlorku węgla (stężenie ditizonu stępnie oznaczany w reakcjach kom-
i procedura ekstrakcji były identyczne Jak już wspomniano, w dotych- pleksowania, prowadzących do po-
jak w poprzednich doS
wiadczeniach). czasowych badaniach materiałów wstawania barwnych produktów. Do-
Wyekstrahowane ditizoniany ozna- wybuchowych najmniej uwagi po- S
wiadczenia wykazały, że ditizon do-
czano metodą wzorca zewnętrznego. S
więcano analizie IMW. Fakt ten skonale kompleksuje metale wydzie-
Najciekawsze wyniki pomiarów wskazuje na nowatorski charakter lone z IMW. Dodatkową korzyS
ciÄ… ta-
przedstawiono na ryc. 3 5. prezentowanej pracy. Wynika z niej, kich analiz jest przeprowadzenie po-
wstających kompleksów do fazy or-
ganicznej, co umożliwia ich zatęże-
nie (obniżenie oznaczalnoS
ci gra-
nicznej).
Korzystnymi elektrolitami do roz-
kładu piorunianu rtęci są HNO3
(65%) i HCl (36%); zwiÄ…zek ten roz-
kłada się również w stężonym amo-
niaku, ale dopiero w 65oC. W kwa-
sach tych rozkłada się również azy-
dek ołowiu, który rozkłada się rów-
36% HCl [60oC]
95% H2SO4
nież w roztworach zasad. Korzyst-
nym elektrolitem, umożliwiającym
Ryc. 5. Kinetyka rozkładu trinitrorezorcynianu ołowiu
rozkład trinitrorezorcynianu ołowiu
Fig. 5. Kinetics of decomposition od lead trinitroresorcinate
jest tylko 65-procentowy HNO3. Te-
trazen doskonale rozpuszcza siÄ™
w HNO3 (65%) i HCl (36%), ale nie
rozkłada się w nich. Związek ten
szybko rozkłada się w wodnych roz-
tworach KOH i NaOH.
Jan Błądek, Rafał Kowalczyk,
Sylwia Pietrzyk, Piotr Polak
PRZYPISY
40% NaOH
65% HNO3
1
J. Yinon, S. Zitrin: The Analysis of
Ryc. 6. Kinetyka rozkładu tetrazenu
Explosives, vol. 3, Pergamon Press,
Fig. 6. Kinetics of tetrazene decomposition
Oxford 1981;
2
J. BÅ‚Ä…dek, R. Kowalczyk, S. Cudzi-
Kinetykę roztwarzania tetrazenu że instrumentalna chromatografia ło: Application of TLC for an analy-
oceniano podobnie (doS
wiadczenia cienkowarstwowa jest przydatnym sis of initiating explosives, 7th Inter-
polegały ona na przeprowadzeniu narzędziem analizy IMW, przy czym national Seminar  New trends in re-
znanej masy tetrazenu do elektroli- metody wizualizacji stosowane zwy- search of energetic materials, Par-
tu, pobieraniu w okreS
lonych wyżej kle w TLC nie nadają się do ozna- dubice, Czech Republic, April
odstępach czasu próbek o objętoS
ci czeń tej grupy związków. Wyjątek 20 22, 2004, s. 446 449;
3
1 ml). Różnica dotyczyła jedynie stanowi tetrazen, który można wizu- J. Yinon, S. Zitrin: Modern methods
sposobu ekstrakcji; roztwory zobo- alizować metodą chemiczną, a otrzy- and applications in analysis of
jętniano do pH 7, zaS
tetrazen prze- mane relacje iloS
ciowe sÄ… wystarcza- explosives, Wiley&Sons, Chichester
prowadzano do octanu etylu techni- jÄ…ce do jego oznaczania. 1993;
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 254/06 47
Z PRAKTYKI
3 J. BÅ‚Ä…dek: Explosives. Thin Layer 4 J. BÅ‚Ä…dek, M. Miszczak: Testing normal storage temperature condi-
Chromatography, [w:] Encyclopedia Chemical Stability of Smokeless tion,  Propellants, Explosives, Pyro-
of Separation Science, [red.] I. Wil- Propellants,  Chem. Anal. 1993, technics 2000, nr 25, s. 117 125;
son, C. Cooke, C. Poole, Academic nr 38, s. 813 816; 6 A. Maranda, S. Cudziło, J. Nowa-
Press Ltd., Londyn 2000, 5 L.S. Lussier, H. Gagnon, M.A. czewski, A. Papliński: Podstawy
s. 2782 2789; Bohn: On the chemical reactions of chemii materiałów wybuchowych,
DPA and its derivatives with NO2 at skrypt WAT, Warszawa 1997, s. 243.
Wybrane zagadnienia technologii
produkcji kluczy samochodów
na potrzeby koncernu Fiat
Coraz powszechniejszym prze- chomego klucza. Maszyna pobierała Po wykonaniu grani roboczej klu-
stępstwem są fikcyjne kradzieże sa- z podajnika 40 surowców, wykonując czy pierwszej i, omówionych poniżej,
mochodów. Sprawcy dążą do wyłu- 20 kompletów kluczy o identycznym drugiej generacji, dopuszczalne było
dzenia nienależnych odszkodowań przebiegu grani roboczej. Po zmianie gradowanie krawędzi (jej oczyszcza-
od firm ubezpieczeniowych. W tego ustawień frezarka kształtowała gra- nie) ręcznie z użyciem szczotki mo-
typu przestępstwach szczególną rolę nie robocze o innym przebiegu dla siężnej. CzynnoS
ć ta mogła powodo-
odgrywają klucze samochodowe, następnych 20 kompletów kluczy. wać powstawanie zarysowań na po-
które mogą być jedynym dowodem W ten sposób produkowano klucze wierzchni brzeszczotu. Do kluczy sto-
ich popełnienia. Poddawane są one brzeszczotowe, jednostronne i sowano wkładki bębenkowe zamków
badaniom mechanoskopijnym pod dwustronne  przy użyciu jednego (kod AB) zaopatrzone w 6 zastawek
kÄ…tem okreS
lenia oryginalnoS
ci, moż- lub dwch frezów.
liwoS
ci kopiowania, zakresu użytko- Uchwyty kluczy wykonywane
wania. Do przeprowadzenia takich były z tworzywa koloru czarnego.
badań potrzebny jest nie tylko mate- Po jednej stronie znajdowały napi-
riał porównawczy, ale również pozna- sy oznaczające markę samocho-
nie elementów technologii ich pro- du, a na drugiej  miejsca produk-
dukcji. cji: SPES w przypadku produkcji
Klucze lub brzeszczoty kluczy w Polsce lub B365, gdy wykonywa-
Ryc. 1. Klucz pierwszej generacji o zarysie idealnym
przeznaczone do zamków samocho- no je we Włoszech. Fig. 1. First generation key of ideal
dów marki Fiat, Iveco, Alfa Romeo, Rozróżniane były trzy sposoby
Lancia, Ferrari i Maserati produkowa- wykonania zarysów grani roboczej. w kształcie litery  L umieszczonych
ne są na potrzeby koncernu Fiat, Zarys zwykły polegał na wykonaniu na jedną stronę w rzędzie. Takie roz-
m.in. w polskiej firmie Steering Sys- przez frez nacięć na okreS
loną głębo- wiązanie dawało ok. 1,5 tys. kombi-
tems Poland sp. z o.o., mieszczÄ…cej koS
ć pod konkretną zastawkę i wyco- nacji kodów. Brzeszczot klucza do
się w Pruszkowie k. Warszawy. Przed faniu go poza obrys klucza. Frez od- ww. wkładek, miał gruboS
ć 2,5 mm,
przekształceniami własnoS
ciowymi wzorowywał swój kształt na brzesz- a szerokoS
ć 8,0 mm. We wkładkach
firma nosiła nazwę Spółdzielni Pracy czocie. Zarys skorygowany różnił się bębenkowych zamków (kod W) mon-
Elektrotechniki Samochodowej od zwykłego tym, że po wykonaniu towano 9 zastawek ramowych roz-
(SPES). nacięcia pod zastawkę frez nie wyco- mieszczonych na przemian. Zastoso-
Granie robocze kluczy samocho- fywał się poza obrys klucza, ale obra- wanie 3 typów zastawek (o różnych
dowych pierwszej generacji (bez biał częS
ć surówki klucza między za- nacięciach) dawało ok. 10 tys. kombi-
transpondera) profilowano na frezar- stawkami równolegle do osi klucza. nacji kodów. Klucze przeznaczone do
kach marki Giuliani. Surówka każde- Zarys idealny polegał na łagodnym tych wkładek miały brzeszczoty
go klucza obrabiana była przez dwa przechodzeniu pomiędzy miejscami o gruboS
ci 2,8 mm i szerokoS
ci
frezy tarczowe ustawione naprzeciw- przeznaczonymi pod zastawki 8,5 mm. Wszystkie wkładki bębenko-
ko siebie, które wykonywały ruch ob- i w częS
ci grani roboczej pomiędzy we były, i nadal są, montowane ręcz-
rotowy i posuwisty względem nieru- nimi (ryc. 1). nie. Zastawki o okreS
lonych kształ-
48 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 254/06
Z PRAKTYKI
tach układa się w sposób zgodny jami marek pojazdów i z zamkami wybijany jest napis RICAMBI, grań
z wybitymi na korpusach zakodowa- rozsyłane do fabryk produkujących robocza nie jest wtedy pokrywana
nymi oznakowaniami (ryc. 2). Na samochody. powłoką galwaniczną.
podstawie tych numerów można Niżej przedstawiono wygląd frag- Surowce brzeszczotów wykonane
u producenta ustalić przebieg grani mentu grani roboczej klucza wykona- są ze stopów miedzi: M-58 i M-63. Na
roboczej klucza, który współpracował nego przez frezarkę marki Silca (ryc. brzeszczotach wybijane są oznacze-
z zamkiem. 3). WyglÄ…d grani roboczej, charakter nia miejsca produkcji: C265, B365
nacięć, będzie się zmieniał wraz z zu- (ryc. 6) oraz znaki obecnoS
ci trans-
życiem częS
ci roboczej frezarki. pondera (ryc. 7). W komplecie orygi-
Ryc. 3
Brzeszczoty z granią roboczą wy- nalnych kluczy mogą występować róż-
produkowane w Polsce mogÄ… stano- nice co do wielkoS
ci i głębokoS
ci wybi-
Ryc. 2. Wkładka bębenkowa samochodu marki
wić surowiec do produkcji kluczy we cia ww. znaków i oznaczeń.
Lancia
Włoszech i odwrotnie. W zależnoS
ci od marki, modelu sa-
Fig. 2. Lock cylinder from Lancia
mochodu, do którego ma
być przeznaczony klucz,
występują różnice w wyglą-
Granie robocze kluczy drugiej ge- dzie chwytów. Inny może
neracji, brzeszczotowych jedn- i dwu- być ich cykl produkcyjny,
stronnych, jak również dwustronnych zastosowany materiał,
wewnętrznych czteroS
cieżkowych kształt, kolor (ryc. 8).
profilowane sÄ… na frezarkach marki Cykl produkcyjny chwy-
Silca. W przypadku brzeszczotów tów kluczy do samochodów
kluczy jedno- i dwustronnych granie marki m.in. Fiat, Iveco od-
robocze mogą być nadal profilowane bywa się dwufazowo (klu-
Ryc. 4. Rozmontowana wkładka bębenkowa DE
Fig. 4. Dismantled DE lock cylinder
na frezarkach marki Giuliani. cze oznaczone znakiem  *
Granie robocze kluczy stanowiÄ…-
cych komplet, przeznaczonych do We wkład-
konkretnego pojazdu, profilowane są kach bębenko-
w czasie wykonywania grani roboczej wych (kod DE)
partii kluczy o tym samym kodzie me- na zastawki ty-
chanicznym. W tym czasie frezarka pu W (np. Fiat
wykonuje takie same granie robocze Panda) zasto-
Ryc. 5
do 32 kluczy, tj. 16 kompletów. Prze- sowano system
bieg, wygląd i charakter nacięć wyko-  pływających
nanych przez frez profilujący granie zastawek . Ruch zastawek następuje na ryc. 8). Początkowo kształtowany
robocze kluczy fabrycznych stano- przez działanie wyfrezowanej częS
ci jest on z tworzywa sztucznego kolo-
wiÄ…cych komplet nie powinny zatem klucza na element wystajÄ…cej za- ru czarnego, z kieszeniÄ… przezna-
się różnić. Grań roboczą wykonuje ta stawki, patrz strzałki na ryc. 4. Za- czoną na umieszczenie transponde-
sama maszyna oraz jej częS
ć robo- stawki poruszają się w obie strony. ra (ryc. 9).
cza  frez. Zbliżony jest też czas jej Po wyfrezowaniu grani roboczej Po umieszczeniu transpondera
wykonania. Wymiana frezu na nowy klucza dwustronnego czteroS
cieżko- w kieszeni, następuje pokrycie chwytu
następuje po wykonaniu grani robo- wego wewnętrznego jego brzeszczot tworzywem sztucznym koloru niebie-
czej 5 tys. kluczy. podlega galwanizacji (ryc. 5). skiego (szarego). Wykonuje siÄ™ to
Następnie komplety naciętych W przypadku koniecznoS
ci oficjal- w specjalnych formach z ręczną regu-
brzeszczotów zaopatrywane są nego dorobienia ww. klucza (zlecenie lacją. W komplecie kluczy fabrycznych
w chwyty oznaczane różnymi rodza- stacji serwisowej) na brzeszczocie mogą zatem wystąpić nieznaczne róż-
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 254/06 49
Z PRAKTYKI
właS
ciciel pojazdu) można u produ-
centa ustalić, czy znajdujący się na
niej kod mechaniczny i elektroniczny
kluczy został przyporządkowany sa-
mochodowi o konkretnym numerze
nadwozia.
Klucze samochodów marki Fiat
mogą być niefabrycznie dorabiane
metodÄ… bezstykowÄ…, na podstawie
danych karty kodowej. Jak ustalono,
punkty dorabiania kluczy dysponujÄ…
Ryc. 6 Ryc. 7
oryginalnymi surrowcami oraz mogÄ…
być wyposażone w frezarki marki Sil-
ca. Istnieje zatem potencjalna możli-
FIAT
woS
ć wykonania na bazie fabrycz-
nych surowców kompletu nieorygi-
nalnych kluczy w sposób nieodbiega-
FIAT  *
jÄ…cy od norm producenta.
Obecne nieodłącznym elementem
klucza sÄ… transpondery. Ekspert ba-
dający klucze w celu uniknięcia po-
*
myłki w ocenie ich oryginalnoS
ci po-
ALFA
winien każdorazowo badać  elektro-
ROMEO
nikę klucza, która obejmuje ustale-
nie: obecnoS
ci transpondera (typu),
jego ID i kodu oraz okreS
lenie przy-
LANCIA
należnoS
ci. Typ transpondera m.in.
okreS
la typ i rodzaj klucza i jest bez-
IVECO  * poS
rednio związany z wytwórcą, mar-
Ryc. 8
kÄ…, modelem oraz rokiem produkcji
pojazdu. Dane te można odczytać za
nice w wymiarach chwytu. W zależno- czy, w którym jeden jest bez transpon- pomocą specjalistycznych urządzeń
S
ci od warunków eksploatacji (np. na- dera, i przesłanie go w takim stanie do oraz ustalić z katalogów. Badania
słonecznienie) odcień koloru uchwytu producenta samochodu. Klucze wraz mechanoskopijne kluczy powinny
(niebieski) kompletu oryginalnych klu- z bębenkami przesłane do producen- obejmować sprawdzanie danych za-
czy może się w trakcie eksploatacji ta pojazdów zaopatrywane są m.in. wartych w transponderach, gdyż tam
zmieniać. Procedury produkcji unie- w kartę kodową (otrzymuje kupujący znajduje się wiele informacji o samo-
możliwiają wykonanie kompletu klu- pojazd) oraz kartę kodu kreskowego chodzie, od którego mają one pocho-
zwaną Cartelino PDF, która zostaje dzić. Badania takie powinny stanowić
w dokumentacji fabrycznej (wklejana obok badań klasycznych nieodłącz-
jest w kartę kontroli montażu samo- ny, uzupełniający element opinii kry-
chodu). minalistycznej.
Istnieje potencjalna możliwoS
ć Informacje o kluczach samocho-
ustalenia u producenta kluczy, czy dowych zamieszczone w niniejszej
konkretnemu pojazdowi został przy- pracy zostały uzyskane w trakcie zor-
dzielony okreS
lony klucz, pod warun- ganizowanego przez autora szkole-
kiem posiadania dwóch ww. kart. nia u producenta, wizyt w punktach
W praktyce jest to niemożliwe, ponie- dorabiania kluczy oraz wynikają
waż producent samochodu nie wpro- z wiedzy nabytej w trakcie wykony-
wadza do systemu komputerowego wania ekspertyz mechanoskopijnych
tego typu danych, a dotarcie do karty z tego zakresu.
Ryc. 9. Rozmontowany uchwyt klucza samocho-
montażu samochodu jest utrudnione.
du Fiat
Ryc. 9. Dismantled grip of Fiat car key Na podstawie karty kodowej (posiada Janusz Dobrowolski
50 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 254/06