DYDAKTYKA JAKO

NAUKA

PODSTAWOWE POJĘCIA

ZASADY NAUCZANIA

• Kształcenie-

ogół czynności i procesów

umożliwiających ludziom poznanie przyrody,

społeczeństwa i kultury, a zarazem

Uczenie się

jest

procesem w toku którego- na podstawie

doświadczania, poznawania i ćwiczenia

powstają nowe formy zachowania się i działania

lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte.

Cechy świadomie organizowanego uczenia się:

aktywność osoby uczącej się, ukierunkowanie,

planowość, a wraz z nią ciągłość oraz wewnętrzna

spoistość poszczególnych czynności .

• uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również

możliwie wszechstronny rozwój własnej

sprawności fizycznej i umysłowej, zainteresowań

i zdolności.

Proces kształcenia opiera się na

nauczaniu i uczeniu się,
zakłada się w nim uczestnictwo
osób nauczających i uczących się,
realizowany samodzielnie przez
osobę uczącą się nosi nazwę
samokształcenia. Rezultatem
kształcenia jest wykształcenie.

• przez

nauczanie

rozumiemy planową

i systematyczną

pracę nauczyciela z uczniami,

polegającą na wywołaniu i

utrwaleniu zmian w ich wiedzy,

dyspozycjach, postępowaniu. Nauczanie

jest działalnością intencjonalną.

• ( d-learning)

–

Uczenie się

jest procesem w toku którego-

na podstawie doświadczania,
poznawania i ćwiczenia powstają nowe
formy zachowania się i działania lub
ulegają zmianom formy wcześniej nabyte.
Cechy świadomie organizowanego
uczenia się: aktywność osoby uczącej się,
ukierunkowanie, planowość, a wraz z nią
ciągłość oraz wewnętrzna spoistość
poszczególnych czynności .

• Wychowanie-

oddziaływania

organizowane celowo, mające
prowadzić do pożądanych zmian
w funkcjonowaniu jednostek i
grup.

DWA PODEJŚCIA DO

WYCHOWANIA

• NURT

PROFILAKTYCZN

To ochrona, opieka,

dostrzeganie i
rozumienie
problemów
dziecka oraz
reagowanie na te
problemy.

• NURT FORMACYJNY
Pomaganie

człowiekowi w

kształtowaniu siebie

w określonych

wymiarach tzn.

trzech komponenty

postawy:

behawioralnym

intelektualnym oraz

emocjonalnym

• System dydaktyczny

to całokształt

zasad organizacyjnych oraz treści,
metody i środki nauczania, uczenia się
tworzące spójną wewnętrznie
strukturę podporządkowaną
realizacji celów kształcenia.

Możemy wyodrębnić

systemy:tradycyjny,
progresywistyczny, współczesny.

• Szkoła tradycyjna- podział treści nauczania

na przedmioty, przekaz wiedzy przez

nauczyciela, uczniowie są na ogół

pasywni, uczniowie nie decydują o doborze

treści nauczania, dominuje uczenie się

pamięciowe, zachęcanie uczniów do nauki

ma motywy zewnętrzne, częsta kontrola

wyników nauczania, współzawodnictwo,

szkoła jest jedynym terenem uczenia się tylko

pracy domowe wykonywane są po za nią,

słaby nacisk na samorzutną twórczość

uczniów.

• Szkoła progresywistyczna- podział treści

nauczania

interdyscyplinarne

bloki,

samodzielne zdobywanie wiedzy przez

uczniów, nauczyciel pełni przeważnie rolę

obserwatora pracy dzieci i młodzieży,

uczniowie są aktywni, uczniowie mają pewien

wpływ na dobór treści nauczania, dominuje

uczenie się oparte na rozwiązywaniu

problemów, niezbyt częsta kontrola wyników

nauczania, współpraca, szkoła jest głównym

ale nie jedynym miejscem uczenia się.

• Współczesny system dydaktyczny

jest

złożoną kompleksową i dynamiczną
całością obejmującą w powiązaniu
strukturalnym, funkcjonalnym,
hierarchicznym osoby(nauczycieli,
uczniów)a także procesy nauczania i
uczenia się , oraz wychowania). Owe
kompleksowe działania regulują pewne
dyrektywy określane mianem zasad
nauczania.

LUDZIE W DOWOLNYM

WIEKU MOGĄ NAUCZYĆ

SIĘ DOSŁOWNIE

WSZYSTKIEGO, JEŻLI

POZWOLI IM SIĘ

ZATOSOWAC WŁASNY STYL

NAUKI I WYKORZYSTAĆ

SWOJE MOCNE STRONY

UCZYMY SIĘ:

10% z tego, co czytamy
20% z tego , co słyszymy
30% z tego , co widzimy
50% z tego , co widzimy i
słyszymy
70% z tego , co mówimy
90% z tego, co mówimy i robimy

ZASADY NAUCZANIA-

KONTEKSTY

DEFINICYJNE

• Można

wyróżnić

co

najmniej

trzy

znaczenia zasad nauczania:

• po pierwsze, zasada to twierdzenie oparte

na prawie naukowym rządzącym jakimiś

procesami; -po drugie, zasada to norma

postępowania uznanego za obowiązujące; 

po trzecie, zasada jest tezą

wyprowadzoną z jakiejś doktryny. W

odniesieniu do procesu kształcenia –

twierdzi W. Okoń – najbardziej przydatne

jest drugie znaczenie zasad kształcenia.

Cz. Kupisiewicz zasady nauczania

określa jako normy postępowania
dydaktycznego, których
przestrzeganie pozwala
nauczycielowi zaznajamiać uczniów
z podstawowymi zagadnieniami,
rozwijać zainteresowania i
zdolności poznawcze oraz wdrażać
do samokształcenia.

• K. Kruszewski określa zasady

dydaktyczne jako ogólne normy
postępowania nauczyciela w
czasie przygotowania i
prowadzenia lekcji umożliwiające
uwzględnienie jednocześnie
informacji z różnych źródeł i
utrzymanie kierunku czynności
uczenia się uczniów.

• J. Półturzycki twierdzi, że

zasady kształcenia są
prawidłowościami teoretyczno –
praktycznymi, które regulują
działalność nauczycieli i
uczniów.

• ZASADY:
• poglądowości;
• przystępności (stopniowania trudności);
• systematyczności;
• wiązania teorii z praktyką;
• świadomego udziału uczniów w procesie

nauczania - uczenia się

• operatywności wiedzy ucznia
• trwałości wiedz
• indywidualizacji i zespołowości

( uspołecznienia)

• Zasada poglądowości

mówi, że nauczanie

powinno być realizowane w oparciu o kontakt

ucznia z poznawaną rzeczywistością

z jednoczesnym oddziaływaniem na

nią. Podstawą zdobywanej wiedzy powinno być

bezpośrednie poznawanie rzeczywistości

(oparte na obserwacji, pomiarze i różnych

czynnościach

praktycznych),

słowo

zaś

ograniczone do minimum. Uczniowi należy

dostarczyć odpowiednich wskazówek i

zwracać jego uwagę na istotne cechy

poznawanego przedmiotu.

• A. Witehead napisał: w ogrodzie

Eden, Adam widział zwierzęta,
zanim je nazwał, w systemie
tradycyjnym dzieci nazywają
zwierzęta, zanim je zobaczą

Zasada przystępności

inaczej zwana

stopniowania trudności zaleca dostosowywanie

treści nauczania pod względem ilościowym i

jakościowym do możliwości intelektualnych

i fizycznych uczniów.

Zasada stopniowania trudności w nauczaniu

(zasada przystępności) polega na przechodzeniu:

a) od tego co bliskie do tego co dalsze;

b) od łatwiejszego do trudniejszego:

c) od znanego do nieznanego.

Ad. a
To co bliższe, jest dziecku bardziej znane,

bardziej przemawia do jego wyobraźni.

Zrozumiała jest więc konieczność

rozpoczynania nauki w klasach od wiadomości

o najbliższym środowisku (najbliższe otoczenie

domowe, szkolne i sąsiedzkie, swoją ulicę,

miejscowość) do poznania dalszej okolicy,

własnego kraju, innych krajów, Ziemi i świata.

Ad. b

To co dla jednego ucznia jest łatwe, dla

drugiego trudniejsze i odwrotnie. Dlatego

jest ważne by w momencie wystąpienia

trudności - nauczyciel umiał ustalić ich

właściwą przyczynę, a następnie

odpowiednio ją usunąć.

• Ad. c
• Uczeń najpierw poznaje fakty i

nieznane dotąd wiadomości stają
się zrozumiałe, a wówczas potrafi
przejść od nich, jako od czegoś
znanego, do uchwycenia
nieznanych uogólnień.

• Zasada systematyczność

odnosi się

zarówno do treści programowych jak i ich

realizacji, do pracy dydaktycznej nauczyciela

jak i czynności uczniów. Systematyczność

pozwala

na

planowanie

procesu

dydaktycznego przez nauczyciela pozwalając

na

równomierny

rozkład

materiału

nauczania w czasie. W

odniesieniu do pracy ucznia warunkiem

koniecznym jest rytmiczność, sumienność

i obowiązkowość w toku pracy

lekcyjnej.

•

W realizacji zasady systematyczności
nauczyciel

powinien

pamiętać

o

następujących regułach:

o

treści kształcenia należy realizować we
właściwej kolejności, zgodnie z logiką
przedmiotu;

o

stale

nawiązywać

do

materiału

opanowanego, wiązać jego poszczególne
partie w całość;

o

podkreślać zagadnienia główne i istotne;

o

należy

dążyć

do

usystematyzowania

materiału nauczania przez respektowanie
związków rzeczowych i logicznych oraz
odpowiednią ich hierarchizację;

o

należy

umożliwić

uczniom

poznanie

struktury

omawianego

zagadnienia

poprzez

podzielenie

materiału

na

sensowne fragmenty i kolejnego ich
opanowywania w ciągłym nawiązaniu  do
całości;

o przechodzić do nowego materiału po

gruntownym

przyswojeniu

poprzedniego materiału;

o należy wdrażać uczniów do pracy

samodzielnej oraz stwarzać im
możliwości wykonywania zadań
wymagających dłuższego i
systematycznego wysiłku.

 

• Zasada wiązania teorii z praktyką

- wiedza teoretyczna jest podstawą
każdego działania praktycznego lub
też

inaczej

praktyka

jest

sprawdzianem wiedzy teoretycznej.  

• Z zasady wynikają następujące postulaty:
o działania praktyczne uczniów winny być

poprzedzone przekazaniem im określonej

porcji wiadomości;

o reguły, zasady definicje i prawa leżące u

podstaw uczniowskich działań powinny być

produktem własnej aktywności uczniów;

o powiązanie działań uczniów z efektywnym

przekształceniem rzeczywistości powinno

mieć miejsce wszędzie tam, gdzie

istnieją warunki ku temu.

• Zasada świadomego i aktywnego

udziału uczniów w procesie nauczania
- uczenia się

wywiera decydujący wpływ

na wynik kształcenia i ma odniesienie do
wszystkich

ogniw

procesu

dydaktycznego. Aby wyzwolić aktywność
ucznia należy przedstawić mu cel
jakiemu

służyć

mają

nabywane

wiadomości i umiejętności, w jakich
momentach życia będą one potrzebne.

• Należy pobudzać jego motywację by

wyzwolić w nim każdy z trzech rodzajów
aktywności tj.:

• aktywność intelektualna zmierzająca do

poznawania świata;

• aktywność emocjonalna polegająca na

wyłonieniu wartości i ich wytwarzaniu;

• aktywność praktyczna, która polega na

przekształceniu rzeczywistości ;

Świadomy i aktywny udział uczących się można

osiągnąć, gdy nauczyciel:

• odwołuje się do doświadczeń życiowych, potrzeb

i

zainteresowań

poznawczych

uczniów

i umiejętnie je wykorzystuje w procesie kształcenia;

• wywołuje pozytywną motywację do nauki,

zachęca i mobilizuje uczniów do wysiłku;

• stosuje metody kształcenia wdrażające uczniów

do samodzielnego zdobywania wiedzy i do

samodzielnego myślenia i działania;

• systematyczne uświadamianie uczniom ich postępy

w realizacji celów kształcenia.

• Zasada operatywności wiedzy

uczniów .

Wiedza operatywna to

taka, którą możemy posłużyć się
w różnych nowych sytuacjach
w pracy szkolnej i pozaszkolnej.

• Zasada trwałości wiedzy uczniów -

prawidłowo realizowany proces nauczania

pozwala

na

odtworzenie

wiedzy

i

umiejętności w różnych sytuacjach..

Utrwalenie wiedzy może następować w

sposób

mechaniczny

przez

jej

wielokrotne

powtarzanie,

aż

do

możliwości jego dosłownego odtworzenia,

bądź też w sposób logiczny, gdy powiązując

pewne akty węzłowe możemy odtworzyć

przez odpowiednie rozumowanie.

• Aby zapamiętywana wiedza miała trwały

charakter

należy:

-

odpowiednio

ukierunkować zainteresowania uczniów i

wytworzyć pozytywne motywy uczenia się;

uczniowie powinni brać aktywny udział w

procesie dydaktycznym. Ćwiczenia

utrwalające materiał stosować należy

dopiero po sprawdzeniu czy wszyscy

dobrze

zrozumieli

ów

materiał;

•

Do najważniejszych reguł odnoszących się

do realizacji zasady trwałości należy

zaliczyć:

o

przygotowanie i prowadzenie zajęć tak, aby

zapewnić każdemu uczniowi aktywny udział;

o

stosowanie ćwiczeń mających na celu

utrwalenie przerobionego materiału, aby

wszyscy uczniowie go dobrze zrozumieli;

o przekazywanie informacji należy

łączyć w układy logiczne, a uczniów
trzeba

wdrażać

do

naukowej

weryfikacji praw, zasad, reguł;

o należy stosować systematyczną

kontrolę wyników nauczania i
oceny pracy ucznia, co wpływa
korzystnie na trwałość jego wiedzy

Zasada

indywidualizacji

i

zespołowości

- kieruje uwagę na

indywidualne możliwości kształcących się

a jednocześnie podkreśla też znaczenie

zespołowości w nauczaniu. Zasada ta

sprowadza się do takiego organizowania

procesu nauczania – uczenia się,  

w którym z jednej strony uwzględnione są

indywidualne możliwości każdego ucznia, z

drugiej zaś współpraca i współdziałanie

wszystkich uczniów.

• Indywidualne możliwości mogą obejmować

właściwości

psychiczne

(wyobraźnia,

spostrzegawczość,

myślenie,

pamięć),

możliwości

intelektualne,

fizyczne

i

emocjonalne warunkujące motywację, postawę,

stopień aktywności. Dobra znajomość uczniów

pozwala nauczycielowi określić poziom ich

rozwoju

i

możliwości

psychofizyczne

i

dostosować treści i wymagania pod względem

zakresu i jakości. Zbiorowość zaś doskonalona

jest podczas aranżowania pracy w mniejszych

lub większych zespołach

KONIEC