Podstawowe zasady prawa
wspólnotowego:

Nadrzędność i bezpośrednia

skuteczność

Spis zagadnień

1b) Pierszeństwo z punktu widzenia państw członkowskich. Państwowa

hierarchia norm prawnych i klasyfikacja porozumień
międzynarodowych

2. Pierszeństwo prawa wspólnotowego
a) Nadrzędność z punktu widzenia Wspólnoty

c) Nadrzędność prawa wspólnotowego zgodnie z panującą obecnie opinią

prawną

3. Bezpośrednia skuteczność pierwotnego i wtórnego prawa

wspólnotowego

a) Różnica między bezpośrednim obowiązywaniem i bezpośrednią skutecznością
b) Bezpośrednia skuteczność w układzie wertykalnym i horyzontalnym
c) Problem bezpośredniego stosowania dyrektyw

Państwowa hierarchia norm prawnych i
klasyfikacja porozumień międzynarodowych

W latach pięćdziesiątych, traktaty wspólnoty uważane były za zwykłe

umowy prawnomiędzynarodowe. Dziś różnica między nimi jest o wiele
większa.

Zarówno traktaty wspólnotowe i umowy międzynarodowe przebiega w

dalszym

ciągu

zgodnie

z

normami

zawierania

umów

prawnomiędzynarodowych.

Jako, że ani prawo wspólnotowe, ani systemy prawne większości praw

członkowskich nie zawierają przepisu o nadrzędności prawa
wspólnotowego nad prawem krajowym, to z punktu widzenia
krajowego prawa państwowego i konstytucyjnego z zasady
obowiązują

krajowe

reguły

kolizyjne.

Większość

systemów

konstytucyjnych nadaje układom międzynarodowym rangę pomiędzy
zwykłą ustawą, a konstytucją lub też umieszcza ja na tym poziomie co
ustawa.

Państwowa hierarchia norm prawnych i
klasyfikacja porozumień międzynarodowych

Niemcy:
Umowy międzynarodowe = zwykłe ustawy
Obowiązują tu następujące zasady:

Ranga umów międzynarodowych jest niższa niż konstytucji, a

zwłaszcza od zawartych w niej praw fundamentalnych

Umowy są nadrzędne wobec wcześniejszych ustaw

Nowo wydawane ustawy są nadrzędne w stosunku do

wcześniejszych układów międzynarodowych, mogą więc
odmiennie regulować obszary prawa wewnętrznego niż
zostało to postanowione w układzie

Państwowa hierarchia norm prawnych i
klasyfikacja porozumień międzynarodowych

cd...



Umowy międzynarodowe są nadrzędne w stosunku do prawa
krajów związkowych



Wykładni i obwiązywaniu przepisów i umów
prawnomiędzynarodowych w obszarze prawa krajowego w
ostatniej instancji decyduje Federalny Trybunał Konstytucyjny

Państwowa hierarchia norm prawnych i
klasyfikacja porozumień międzynarodowych

Prawa podstawowe

I fundamentalne zasady

Konstytucyjne

Pozostałe prawo

Konstytucyjne

Ustawy krajowe

Pozostałe prawa krajowe

Normy krajów związkowych/

Kantonów/ regionów/ województw/

Władz komunalnych

Hierarchia norm według prawa klasycznego
i międzynarodowego

Pomiędzy poszczególnymi państwami występują szczegółowe różnice,

dlatego oddziaływanie traktatów w poszczególnych państwach jest
niejednolite.

Należy

zauważyć

różnicę

między

pierwszeństwem

traktatów

międzynarodowych przed prawem krajowym, a kwestią przenoszenia
części suwerenności na rzecz organizacji międzynarodowych.
Obowiązuje zasada, że państwo jest i będzie dysponentem wszystkich
praw i obowiązków. Ich przenoszenie na inne państwa lub
ponadnarodowe instytucje nie jest możliwe bez pewnego zagrożenia
własnej suwerenności.

W niektórych państwach przeprowadzono zmiany konstytucyjne w związku

z utworzeniem WE, za pomocą których umożliwione zostało cedowanie
suwerennych praw państwowych i ustanowienie pierwszeństwa praw
przeniesionych nad prawem krajowym.

Pierszeństwo prawa wspólnotowego

Nadrzędność z punktu widzenia Wspólnoty

Na płaszczyźnie prawa wspólnotowego i indywidualnego w danym

państwie wyróżnia się trzy główne pola konfliktów:

1 ) ze względu na hierarchię nadawaną aktom prawa

wspólnotowego. (W zależności od danego państwa dokumenty
mają różną wartość- pewne kraje stawiają je na równi ze
zwykłymi ustawami, inne natomiast wyżej lecz, ponad nimi
umieszczają konstytucję.)

2 ) wszelkie nowelizacje ustaw lub konstytucji danego kraju,

mogące znieść nadrzędność aktów prawa wspólnotowego,
zagrażają jednolitości jego obowiązywania, we wszystkich
państwach członkowskich.

3 ) różna interpretacja prawa europejskiego(nadrzędność,

bezpośrednie stosowanie i wykładnie) przez poszczególne kraje,
za pośrednictwem organów takich jak trybunały konstytucyjne
prowadzą do niejednolitości rozwiązań prawnych w
poszczególnych państwach członkowskich.

Nadrzędność z punktu widzenia Wspólnoty

Pierwszym przypadkiem w historii Wspólnoty był precedensowy wyrok

Trybunału Sprawiedliwości, w sprawie Costa przeciwko Enel, z 15
lipca 1964 roku. Orzeczenie to potwierdzające wyższość prawa EWG
nad indywidualnym prawodawstwem danego państwa, uzasadnione
było tym, iż jeżeli jakiś kraj decyduje się zostać członkiem EWG i
podpisuje traktat akcesyjny to zrzeka się części swojej suwerenności
na rzecz organizacji. Jest to naturalna konsekwencja przystąpienia,
będąca warunkiem egzystencji i praktycznego działania Europejskiej
Wspólnoty Gospodarczej.

Ten sam organ rozszerzył później(17 grudnia 1970 roku) nadrzędność

ustawodawstwa

wspólnotowego

nad

krajowym,

zwiększając

uprzywilejowanie wtórnych aktów prawnych wspólnoty nad prawem
krajowym.

Nadrzędność z punktu widzenia Wspólnoty

Natomiast w wyroku z 9 marca 1977 roku jasno określił, iż każdy sędzia

działający w ramach swoich kompetencji powinien chronić prawa
wspólnotowe, poprzez nie stosowanie aktów prawa narodowego będących w
sprzeczności z ustawodawstwem europejskim, bez względu na datę wydania i
wejścia w życie prawa krajowego. Orzeczenie to nie neguje obowiązywania
prawa narodowego, lecz jedynie określa zasady postępowania w przypadkach
gdy oba ustawodawstwa stają się sprzeczne i mogą wykluczać się nawzajem.

Autorzy jako przykład podają sprawę, w której wyrok zapadł 12 marca 1987

roku. Państwo niemieckie, w którym obowiązywała ustawa określająca
składniki warzenia piwa do kilku określonych składników, nie chciała
zaakceptować importu piwa z innych krajów, gdyż zawierało ono substancje
konserwujące. Trybunał Sprawiedliwości , z racji tego, że strona niemiecka
nie potrafiła udowodnić złego wpływu tych środków na ludzkie zdrowie,
orzekł na niekorzyść Niemców. Efektem tego była możliwość importu obcych
produktów na rynek niemiecki, ale również dalsze obowiązywanie ustawy,
zawierającej spis składników piwa, na terenie Niemiec.

Nadrzędność z punktu widzenia Wspólnoty

Na podstawie wyżej wymienionych przykładów widzimy wyraźnie, że

prawo wspólnotowe jest priorytetowe w stosunku do prawa
krajowego. Należy jednak pamiętać, że nie znosi ono wcale tego
drugiego lecz jest stosowane jako nadrzędne w przypadkach
bezpośredniego ich konfliktu. Jest to niezbędne do działania
Wspólnoty i zawiera się w Traktacie Wspólnot Europejskich. Art. 3
określa, że państwa członkowskie oby osiągnąć wspólne cele, tworzą
jednolity porządek prawny, z władzą ustawodawczą, wykonawczą i
sądowniczą. Jednocześnie organy te mogą wydawać bezpośrednio
stosowane akty prawne(art. 249). Ponadto zabroniono jakichkolwiek
dążeń do dyskryminacji prawa wynikającej z przynależności
państwowej(art.10 TWE[zm.6]) i zobowiązano państwa członkowskie
do niepodejmowania żadnych działań mogących zakłócić działanie
wspólnych celów.

Nadrzędność z punktu widzenia państw
członkowskich

Trybunały konstytucyjne państw członkowskich by chronić równość praw

członków, nie muszą stosować nadrzędności prawa wspólnotowego jako
jedynego punktu odniesienia, w interpretacji prawa. Według klasycznej
nauki prawa dyskryminacja ma miejsce również wtedy gdy organ władzy
państwowej traktuje różne sytuacje tak samo, lub takie same inaczej.
Zróżnicowanie w traktowaniu obywateli przez organy władzy mogą
występować jedynie poprzez określenie zakresu kompetencji danego
organu i pod warunkiem, że działa on tylko w ramach swoich obowiązków.
Przykładem może być ustalanie wysokości podatków: we Francji podatek
od danej kwoty nie musi wynosić tyle samo co od równej w Polsce.

Należy również pamiętać, że trybunały narodowe nie są zobligowane tylko do

kontrolowania skuteczności egzekwowania prawa wspólnotowego. Ich
głównym zadaniem jest przede wszystkim pilnowanie przestrzegania
podstawowych zasad strukturalnych i ustawy zasadniczej. Efektem tego
może być sceptyczne ich podejście do spraw dotyczących orzekania o
nadrzędności ustawodawstwa europejskiego.

Nadrzędność z punktu widzenia państw
członkowskich

W 1963 roku po raz pierwszy Trybunał Sprawiedliwości domagał się bezpośredniej

skuteczności aktów prawnych. Organ ten stwierdził, że wystarczająco jasne i
bezwarunkowo sformułowane normy prawne mogą być właściwym środkiem
określającym bezpośrednie prawa i obowiązki osób fizycznych, jak i prawnych w
państwach członkowskich.

Wytworzenie się połączenia pierwszeństwa stosowania prawa wspólnotowego, z jego

bezpośrednią skutecznością było efektem precedensów stworzonych przez Europejski
Trybunał Sprawiedliwości. Mimo, iż powinno to ułatwić egzekwowanie ustawodawstwa
to jednocześnie pociągnęło za sobą powstanie dwóch problemów, dla trybunałów
narodowych.

Pierwszym z nich jest to, że prawo wspólnotowe nie posiada katalogu praw podstawowych.

Pociąga to za sobą brak kontroli nad prawem wspólnotowym, ponieważ jest ono
bezpośrednio wykonywane, lecz nie opiera się na żadnych artykułach podstawowych,
jednocześnie będąc nadrzędnym nad prawem narodowym.

Ponadto w początkowych etapach tworzenia się EWG, jedynym organem ustawodawczym

była Rada, składająca się z rządów czyli egzekutywy. Prawo tworzone przez taki organ
stwarzało zagrożenie ominięcia parlamentów państw członkowskich w procesie
legislacyjnym. Nawet Parlament Europejski nie gwarantował dostatecznej kontroli
demokratycznej drogi prawotwórczej.

Nadrzędność prawa wspólnotowego zgodnie
z panującą obecnie opinią prawną

Pierwszeństwo stosowania prawa wspólnotowego jest dzisiaj w

orzecznictwie sądów krajowych wyższej instancji powszechnie
akceptowane. Podczas gdy Trybunał Sprawiedliwości nadrzędność tę
wywodzi z samego prawa wspólnotowego, to trybunały konstytucyjne,
przyjmują raczej stanowisko, iż nadrzędność ta oparta jest na
przenoszeniu (praw) lub na udzielaniu upoważnienia ze strony państw
członkowskich.

Według Trybunału Sprawiedliwości pierwszeństwo prawa wspólnotowego

jest nieograniczone. Roszczenie pierwszeństwa mogłoby zostać
ograniczone jedynie przez samą wspólnotę.

Według Trybunałów Konstytucyjnych (np. Federalny TK) pierwszeństwo

prawa wspólnotowego jest ograniczone przez fundamentalne zasady
prawa konstytucyjnego. TK akceptuje tę nadrzędność tylko i tak dalece,
dopóki

prawo

wspólnotowe

nie

narusza

zasadniczej

treści

zagwarantowanych praw podstawowych i fundamentalnych zasad
konstytucji.

Hierarchia norm w prawie europejskim

Podsumowanie:



Kompetencje i procedury, dotyczące zawarcia i zmian TWE i TUE
uregulowane są w krajowym prawie konstytucyjnym;



Ranga prawa wspólnotowego nie zależy od rangi ustawy krajowej;



Wszystkie obowiązujące normy prawa wspólnotowego są nadrzędne
nad normami krajowymi, tzn. są nadrzędne wobec: konstytucji (granicą
jest obszar gwarancji dla praw podstawowych oraz strukturalnych
zasad konstytucyjnych), wcześniejszych ustaw krajowych, późniejszych
ustaw krajowych, wszystkich praw kantonalnych / regionalnych /
krajów związkowych czy wojewódzkich;



Wszystkie problemy dotyczące rangi, bezpośredniego skutku i
wykładni prawa wspólnotowego podlegają jurysdykcji Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości, który respektuje granice nakreślone mu
przez krajowe prawa podstawowe i zasady konstytucyjne.

Hierarchia norm w prawie europejskim



TWE i powszechne zasady prawne



Rozporządzenia i decyzje, umowy prawnomiędzynarodowe Unii



Dyrektywy



Prawa podstawowe i fundamentalne zasady konstytucyjne



Pozostałe prawa konstytucyjne, traktaty międzynarodowe



Ustawy krajowe, traktaty międzynarodowe



Pozostałe ustawy krajowe



Normy krajów związkowych / kantonów / regionów / województw / władz komunalnych

Różnica między bezpośrednim
obowiązywaniem i bezpośrednią
skutecznością

W art. 249 II TWE uregulowano wyraźnie, iż rozporządzenia “obowiązują

we wszystkich swoich częściach” i “mają ogólne zastosowanie” oraz
obowiązują “bezpośrednio w każdym państwie członkowskim”.

Bezpośrednie stosowanie – ani prawo pierwotne ani rozporządzenia nie

wymagają żadnej ingerencji rządów lub parlamentów, by stać się
prawem obowiązującym w państwach członkowskich. Już samo
przystąpienie kraju do Wspólnoty, powoduje iż prawo pierwotne i
rozporządzenia stają się częścią jego wewnątrzpaństwowego porządku
prawnego.

Bezpośredni skutek oznacza konkretne i rzeczywiste uzasadnienie praw

i/lub obowiązków dla osób fizycznych i prawnych w państwach
członkowskich zawarte w artykule danej normy międzynarodowej.
Bezpośredni skutek zakłada istnienie bezpośredniego stosowania
prawa. Dodatkowo konkretna norma musi być pod względem zawartości
odpowiednio ukształtowana, by przyznać jednostce prawa lub nałożyć
na nią obowiązki.

Różnica między bezpośrednim
obowiązywaniem i bezpośrednią
skutecznością

Warunki bezpośredniej skuteczności norm są następujące:



Norma winna być skonstruowana wystarczająco jasno, kompletnie i
precyzyjnie,



Nakładać na państwo bądź osoby fizyczne czy prawne obowiązek
działania lub zaniechania działania,



Nadawać się do stosowania przez organy i sądy krajowe, bez
wprowadzania dodatkowych środków.

Bezpośrednia skuteczność w układzie
wertykalnym i horyzontalnym

W stosunkach prawnych między państwem a jego obywatelami lub

osobami prawnymi istnieje, w tradycyjnym rozumieniu, relacja
hierarchiczna. Stąd mówi się o relacjach wertykalnych i odpowiednio
o wertykalnym lub pionowym bezpośrednim skutku.

Państwo

Obywatel
e

Obywatel
e

Obywatel
e

Werykalna skuteczność prawa
europejskiego dla osób trzecich

Poziomy skutek prawa
europejskiego dla osób trzecich

Problem bezpośredniego stosowania
dyrektyw

I. Specyficzny charakter dyrektyw w odniesieniu do bezpośredniego

stosowania.



Dyrektywy obowiązują wyłącznie państwa członkowskie. Dla osób
fizycznych i prawnych dyrektywy stają się wiążące dopiero po
wprowadzeniu ich do krajowego systemu prawnego. Co ciekawe
państwa wdrażające dyrektywy do swojego systemu mają możliwość
wyboru form i metod implementacji, związane są tylko “pod
względem zamierzonego celu”.



Widzimy więc iż dyrektywy nie mogą być stosowane bezpośrednio
gdyż same nie stanowią kompletnych i bezwarunkowych przepisów,
są raczej swoistymi wskazówkami do ich tworzenia. Jednak stosunek
ten nie jest tak oczywisty co pokażą kolejne części prezentacji

Problem bezpośredniego stosowania
dyrektyw

II. Problemy z implementacją dyrektyw.



Problemy związane z dyrektywami zazwyczaj polegają na zbyt późnym
ich wprowadzeniu lub błędnej interpretacji. Problemy te stały się
coraz bardziej widoczne wraz z poszerzaniem się ich zasięgu, np. o
prawo bankowe, prawo ubezpieczeniowe i społeczne, regulacje
dotyczące

ochrony

środowiska

naturalnego

oraz

ochrony

konsumentów.



Zwłaszcza w dwóch ostatnich przypadkach opóźnienie wprowadzenia
dyrektyw działa na niekorzyść pracobiorców, konsumentów i
środowiska naturalnego oraz prowadzi do zniekształcenia reguł
konkurencji pomiędzy przedsiębiorcami z różnych państw.

Problem bezpośredniego stosowania
dyrektyw

III. Wcześniejsze orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości.



Wcześniejsze orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości w sprawie
błędów w implementacji dyrektyw (fragmenty) :



-“Szczególnie w przypadkach, w których na przykład władze Wspólnoty
dyrektywą zobowiązałyby państwa członkowskie do określonego
zachowania się, praktyczna skuteczność takich środków zostałaby
osłabiona, gdyby pojedyncze osoby nie mogły przed sądem powoływać
się na nie, a sądy uwzględniać ich jako składnika prawa
wspólnotowego”.



-“Dlatego też państwo członkowskie, które nie uchwaliło w terminie,
ujętych przepisami dyrektywy, środków wykonawczych, nie może
jednostkom zarzucać , że samo nie wypełniło wynikających z tej
dyrektywy zobowiązań”.

Problem bezpośredniego stosowania
dyrektyw

III. Propozycje rozwiązania problemów

1. W obszarze pionowej skuteczności przepisów dyrektyw Trybunał

opowiedział się za poszerzeniem pojęcia “państwa”, które ma obejmować:



-rządy,



-parlamenty,



-państwowe szpitale i inne państwowe instytucje ochrony zdrowia



-organy policji i podobnych władz



-wszystkie podmioty administracji państwa, włącznie z gminami i innymi
władzami lokalnymi



-przedsiębiorstwa zaopatrzenia w energię i inne podobne instytucje,
które niezależnie od swojej formy prawnej, mocą państwowego aktu
administracyjnego lub nadzorem państwa świadczą usługi i dysponują w
tym względzie szczególnymi prawami.

Problem bezpośredniego stosowania
dyrektyw



2. W obszarze poziomych stosunków prawnych Trybunał wciągnął do
odpowiedzialności za implementację dyrektywy wszystkie organy
władzy państwowej w tym sądy państw członkowskich.



3. We wszystkich pozostałych przypadkach niepoprawnej lub
nieterminowe

implementacji

dyrektywy

Trybunał

orzekł

iż

niewdrożenie lub niepełne wdrożenie dyrektywy może prowadzić do
odpowiedzialności odszkodowawczej państwa.

Problem bezpośredniego stosowania
dyrektyw

IV. Pozostałe problemy związane z orzecznictwem Trybunału.



Szeroka interpretacja pojęcia państwa w obszarze ponoszenia
odpowiedzialności jest niesprawiedliwa, główną odpowiedzialność
winny ponosić rządy i parlamenty państw członkowskich , a nie np.
małą jednostka władzy terytorialnej. Istnieje zagrożenie ukarania
niewłaściwych organów władzy państwowej.



Stosowanie

postanowień

dyrektyw

na

niekorzyść

instytucji

związanych organizacyjnie ze strukturami państwa prowadzi do
dyskryminacji wobec instytucji funkcjonalnie i strukturalnie
podobnych, z których jedne mogą, inne zaś nie mogą zostać uznane za
część struktur państwowych, np. różnice pomiędzy prywatnym a
państwowym szpitalem.