Diagnoza i wczesna pomoc
dla dzieci i młodzieży
zagrożonej uzależnieniem.

Diagnoza

•

W języku greckim oznacza:
rozróżnienie, osadzenie.

•

Pierwotnie pojęcie to utożsamiane
było z ustaleniem patologicznego
stanu organizmu, z czasem zaczęło
ono oznaczać ogólnie określenie
stanu zdrowia osoby

Diagnozowanie ma
odpowiedzieć na pytania

•

jak jest ?

•

dlaczego tak właśnie jest ?

•

dlaczego, będzie tak, a nie
inaczej ?

•

co zrobić, by uzyskać pożądany
stan ?

Diagnozowanie

•

można określić jako rozpoznanie jednostkowych

stanów rzeczy na podstawie ich objawów i

tendencji rozwojowych, przy wykorzystaniu

wiedzy o ogólnych prawidłowościach.

•

Przedmiotem diagnozy psychologicznej – obok

specyficznych cech jednostki – musi być także

kontekst, w jakim ona działa i/lub będzie działać.

Musi więc ona wychodzić poza statyczny obraz

(„jak jest” i „jak teraz jest”) i poszukiwać historii

owego stanu, a także określać, jak współdziałają

czynniki podmiotowe i przedmiotowe. Dzięki temu

diagnoza zarówno holistyczna, jak i dynamiczna,

poszukuje całości i analizuje proces (procesy)

•

W polskiej myśli pedagogicznej
idee i potrzebę diagnozy jako
pierwsi wyraźnie promowali
Janusz Korczak i Helena Radlińska

Wstępne określenie stopnia
zagrożenia

•

Większość skierowań do poradni

psychologiczno – pedagogicznej

inicjuje szkoła

•

Rzadziej trafiają tam młodzi ludzie

przyprowadzeni przez

zaniepokojonych rodziców

•

Jeszcze rzadziej zgłaszają się sami

uczniowie poszukujący

profesjonalnej pomocy.

Uczniowie z grupy ryzyka

•

podjęli jednorazowy eksperyment,

•

odurzają się okazjonalnie,

•

odurzają się okresowo (np. w
czasie wakacji),

•

odurzają się regularnie, ale
jeszcze nie są uzależnieni.

Sygnałów zagrożenia zwane
CZERWONYMI SYGNAŁAMI

•

zmiany w wyglądzie ucznia – bladość, utrata wagi, ślady po

nakłuciach

•

zmiany w zachowaniu – senność, apatia, depresja lub

drażliwość, wesołkowatość, niepowstrzymane wybuchy

śmiechu,

•

zmiany w funkcjonowaniu szkolnym – brak prac domowych,

zdecydowane pogorszenie się ocen, wagary,

•

zmiana towarzystwa – ograniczenie lub zerwanie kontaktów

z kolegami z klasy, przebywanie w towarzystwie osób

odurzających się,

•

rekwizyty – posiadanie torebek z proszkiem, opakowań po

kliszach, szklanych rurek, fajek, igieł i strzykawek,

•

duże zainteresowanie problematyką narkomanii –

występowanie w roli eksperta od narkotyków, zbieranie

wycinków prasowych na temat, częste czytanie pamiętników

narkomanów, książki My, dzieci z dworca ZOO

Motywy sięgania po środki
odurzające

•

ciekawość,

•

problemy osobiste (głównie
rodzinne i szkolne),

•

chęć znalezienia się w atrakcyjnej
grupie,

•

namowa kolegów, której nie
potrafi się przeciwstawić

Dla oszacowania stopnia
zagrożenia uzależnieniem
pytamy zatem

•

czy uczeń się odurza ?

•

jak często się odurza ?

•

cym się odurza ?

•

z jakiego powodu lub powodów to
robi ?

Typy diagnozy używane przy
uzależnieniu

•

Diagnoza sytuacji rodzinnej

•

Diagnoza sytuacji szkolnej

•

Diagnoza osobowości

Diagnoza sytuacji
rodzinnej

•

Udział rodziny w powstaniu
uzależnienia u dziecka
interesująco wyjaśnia „teoria
percepcji środowiska rodzinnego”
F. Streita zaproponowana przez
Z.B. Gasia

•

Teoria ta zakłada, że percepcja relacji

interpersonalnych we wnętrz rodziny, więzi

uczuciowej i postaw wychowawczych

rodziców dokonywana przez dziecko ma

bezpośredni wpływ na jego zachowanie.

Dziecko może spostrzegać i oceniać swoją

rodzinę zupełnie inaczej niż pozostali

członkowie rodziny i osoby z zewnątrz (np.

nauczyciele, sąsiedzi). Jeżeli więc występują

u niego zaburzenia zachowania, może to

oznaczać , że w sytuacji rodzinnej dziecko

spostrzega zjawiska dla siebie niekorzystne

lub zagrażające. Streit stwierdził, że istnieje

zależność między spostrzeganymi przez

dziecko postawami rodziców a używaniem

środków odurzających

•

Grupę największego ryzyka stanowią
więc dzieci odrzucone przez rodziców.
Rosną pełne lęku, żalu, agresji i
kompleksów i z tym bagażem
wchodzą w życie społeczne, do
którego nie mogą się przystosować. W
środowisku szkolnym często są
również odrzucane, toteż szukają
swojego miejsca w grupach
marginesu społecznego, w grupach
subkulturowych, w sektach.

Diagnoza sytuacji rodzinnej
obejmuje więc następujący
obszar:

•

więź uczuciową pomiędzy dzieckiem a

innymi członkami rodziny,

•

miejsce i rolę jaką dziecko pełni w

rodzinie,

•

wymagania stawiane mu przez rodziców,

•

system stosowania nagród i kar,

•

charakter komunikacji wewnątrz rodziny,

•

konflikty w rodzinie

Diagnoza sytuacji szkolnej

•

Ocena nastawienia szkoły do ucznia -
Należy ustalić czy nauczyciele starają
się zrozumieć trudności ucznia i są
gotowi do współpracy z domem i
psychologiem dla dobra ucznia, czy
też prezentują niechęć, postawę
lękową i oczekują pomocy w szybkim
pozbyciu się trudnego dziecka

•

Ocena nastawienia ucznia do
szkoły - Widocznym przejawem
znacznych trudności szkolnych i
wynikającego z nich negatywnego
nastawienia jest symptom
ucieczki.

Przyczyny zachowań
ucieczkowych można ustalić
badając

•

uzdolnienia ucznia,

•

oceny uzyskiwane z różnych
przedmiotów,

•

aktywność na lekcjach i poza lekcjami,

•

relacje z kolegami z klasy,

•

pozycję ucznia w klasie,

•

współpracę szkoły z rodziną.

Diagnoza osobowości

•

Analiza zachowań, stanów

emocjonalnych i sytuacji życiowej

„prawdziwych narkomanów” przed

popadnięciem w nałóg ma wartość

szczególną, umożliwia bowiem

poznanie mechanizmów rozwoju

uzależnienia, określenie

osobowościowych cech ryzyka oraz

wskazanie sytuacji mogących sprzyjać

wyzwalaniu się z nałogu.

Osoby skłonne do używania narkotyków
często charakteryzują następujące
cechy osobowości:

•

wysoki neurotyzm,

•

podwyższony lęk i niepokój,

•

podwyższona agresja,

•

bierność,

•

zależność emocjonalna,

•

pesymizm,

•

niska tolerancja na frustrację.

Cztery typy osobowości sprzyjają
nałogowemu używaniu środków odurzających
i psychotropowych

•

osobowość psychopatyczna (

nieliczenie się z

uczuciami innych, lekceważenie norm, niemożność

utrzymania związków, niska tolerancja frustracji i próg

wyzwalania agresji, niezdolność przeżywania poczucia winy
i uczenia się (kary), skłonność do obwiniania innych

)

•

osobowość borderline - z pogranicza

psychozy (

wahania nastroju, napady intensywnego

gniewu, niestabilny obraz siebie, niestabilne i naznaczone

silnymi emocjami związki interpersonalne, silny lęk przed

odrzuceniem i gorączkowe wysiłki mające na celu

uniknięcie odrzucenia, działania autoagresywne oraz
chroniczne uczucie pustki

),

•

osobowość neurotyczna (

chwiejność i

wrażliwość
emocjonalna, występowanie podwyższonego stanu

lęku, napady lęku i paniki)

•

i osobowość niedojrzała (

człowiek

pomimo dojrzałości metrykalnej zachowuje się
infantylnie, nieodpowiednio do swojego wieku,
nie potrafi przyjąć określonych ról
społecznych, zwłaszcza tych, które narzucają
znaczny stopień odpowiedzialności

)

•

Skoro deprawacja ważnych potrzeb,
niedojrzałość i neurotyczne cechy
osobowości niosą ze sobą podwyższone
ryzyko sięgania po środki psychoaktywne,
to znacznie większe zagrożenie pojawia
się w przypadku wystąpienia zaburzeń
klinicznych. Celowe jest więc przyjrzenie
się wybranym zespołom
psychopatologicznym, których związek z
odurzeniem się jest wyraźny i
potwierdzony w badaniach..

Zespół nadpobudliwości
psychoruchowej

•

W przypadku dzieci i młodzieży z tym
zespołem pierwsze kontakty ze środkami
odurzającymi mogą mieć miejsce w czasie
wagarów. Wyraźny spadek napięcia po
zażyciu środka odurzającego i doznanie
stanu odprężenia było dla wielu wielkim
odkryciem. Motywacja do przeżycia
podobnych doznań okazywała się silniejsza
niż lęk przed ewentualnymi
konsekwencjami

Zespół nerwicowy

•

Przy wszystkich rodzajach nerwicy występuje

bardzo silny lęk. Lęk jest uczuciem bardzo

przykrym, toteż osoba przeżywająca lęk chce

się go pozbyć za wszelką cenę. Wszystkie

środki, które umożliwiają zmniejszenie lęku i

niepokoju lub chwilowe ich oddalenie, stają

się dla nastolatka cennymi narzędziami

pozwalającymi przywrócić dobre

samopoczucie. Alkohol i niektóre środki

odurzające edukują lęk i niepokój. Chwilowe

uwolnienie się od lęku jest wzmocnieniem,

które zwiększa motywację do częstszego

odurzania się

Depresje reaktywne

•

Dominującymi objawami są obniżony nastrój

(smutek, rozpacz) i obniżony napęd

(spowolnienie, apatia). Często występuje także

lęk i poczucie winy. Nastrój depresyjny

poprzedza często pierwsze sięgnięcie po

narkotyk. Znaczne napięcie psychiczne, nieraz

z myślami samobójczymi, skłania do użycia

środków odurzających. Stosowanie środków

odurzających bywa rodzajem powolnego

samozniszczenia. Młodzi ludzie po nawiązaniu

kontaktu terapeutycznego ujawniali po

pewnym czasie myśli samobójcze oraz, że

myśleli też o braniu narkotyków.

Narzędzia diagnozy -
wywiad

•

Wnikliwy wywiad przeprowadzony z uczniem, jego

rodzicami i nauczycielami umożliwia dokonanie wstępnej

oceny problemu i postawienie hipotez.

•

Znajomość zachowań w konkretnych sytuacjach pozwala

wnioskować o hierarchii potrzeb, dominujących

emocjach i mechanizmach obronnych badanego dziecka.

Lista zachowań wskazuje, czego badany poszukuje i od

czego ucieka, a więc stan deprawacji w zakresie którejś

z ważnych potrzeb i sytuacje lękotwórcze.

•

Liczba i rodzaj informacji podanych na temat dziecka

przez rodziców i nauczycieli obrazują postawy

najważniejszych dorosłych wobec niego i stopień

empatii. Czy znaczący dorośli zdają sobie sprawę z

trudności dziecka, a zwłaszcza z przeżywanych przez nie

uczuć, czy też widzą jedynie etykietę.

Narzędzia diagnozy - techniki
projekcyjne

Opowiadanie snute na podstawie obrazków oraz

rysunki wykonane przez badanego pozwalają

nam zobaczyć oczami dziecka obraz świata i

stosunków międzyludzkich, jak również określić

miejsce, jakie w tym świecie zajmuje ono samo.

Przede wszystkim jednak badania te mogą być

źródłem informacji o jego nastroju i

przeżywanych emocjach.

Używa się tu takich testów jak:

•

Test Apercepcji Tematycznej (TAT)

•

CAT – A, skonstruowany na tej samej zasadzie co

TAT, przeznaczony dla młodszych dzieci (3-10lat)

•

Test „Drzewo” E. Kocha

•

Rysunek rodziny

•

Szeroka i wnikliwa diagnoza jest podstawą
postępowania terapeutycznego. Umożliwia
wybór i dostosowanie form terapii do
charakteru i głębokości zaburzeń. Inne
działania podejmuje są wobec uzależnionych,
a inne wobec zagrożonych uzależnieniem. W
pierwszym przypadku najpilniejszym
zadaniem jest pomoc w utrzymaniu dłuższej
abstynencji. W przypadku osób zagrożonych
uzależnieniem terapia koncentruje się na
pierwotnych, podstawowych zaburzeniach.
Próby używania środków odurzających
traktowane są jako jeden z objawów
zaburzeń.

•

Jeśli w okresie diagnozy stwierdzi się
występowanie nerwicy, podejmuje się
terapię nerwicy albo depresji w
przekonaniu, że usunięcie przyczyny
zlikwiduje też objaw, który nie jest jeszcze
utrwalony. Jeżeli zaburzenia pierwotne są
bardzo głębokie, wymagają
specjalistycznego leczenia w poradni
zdrowia psychicznego albo w oddziale
psychiatrycznym. Przy mniejszym
nasileniu problemów można podjąć
działania terapeutyczne na miejscu.

Formy pomocy

•

Terapia indywidualna,

•

Socjoterapię (grupowa),

•

Interwencja ( w szkole),

•

i doradztwo rodzinne.

Terapia indywidualna

•

Terapia ta pomaga pacjentom w
uwolnieniu się od nadmiernego poczucia
winy, odpowiedniej komunikacji, celowe
jest omówienie mocnych i słabych stron,
ze szczególnym uwzględnieniem cech
pozytywnych. Te działania przygotowują
równocześnie dziecko do ewentualnego
wejścia w grupę terapeutyczną i
ułatwienie mu przetrwanie pierwszej
trudnej konfrontacji z grupą

Grupy socjoterapeutyczna

•

Terapia grupowa umożliwia przeżycie
dużej liczby nowych doświadczeń w
bezpiecznych warunkach. Znaczącymi
doświadczeniami przeżytymi w grupie jest
samo doświadczenie bycia w grupie,
uzyskanie informacji zwrotnej oraz
poznanie podobnych życiorysów.
Umożliwia również wyuczenie się nowych
ważnych umiejętności psychologicznych i
społecznych.

Interwencja

•

Nauczyciel uczy się przełamania stereotypów

reagowania, wyeliminowania agresji, które

umożliwia ułożenie kontaktów z dzieckiem na

innych niż dotychczas zasadach. Zmiany we

wzajemnym komunikowaniu się sprzyja

wytworzeniu wytworzeniu się więzi emocjonalnej

między uczniem a nauczycielem. Zmiany postawy

nauczyciela może wpłynąć na zmianę pozycji

ucznia w klasie. Te pozytywne zmiany nie

pozostają bez wpływu na nastawienie dziecka do

szkoły, która może stać się źródłem pozytywnych

doświadczeń emocjonalnych.

Doradztwo rodzinne

•

.Podstawowym celem podejmowania pracy

z rodzicami jest wzmacnianie lub odbudowa

więzi w rodzinie. Istotne jest skupienie się

na potrzebach dziecka i umiejętność ich

odczytywania oraz na stylu komunikowania

się, którym posługują się rodzice.

•

Niekiedy istnieją przeszkody w

podejmowaniu pracy z rodzicami

(przewlekła choroba psychiczna lub

wyraźnie psychopatyczna osobowość

któregoś z rodziców; nałogowy alkoholizm;

bardzo niski poziom intelektualny)

•

Obecnie w polskich szkołach realizuje się
kilkanaście programów profilaktycznych
przeznaczonych dla uczniów na różnych
poziomach wieku. Niektóre programy
przyjmują cele ogólne, jak pomoc w
rozwoju osobowości ucznia, inne
koncentrują się na zapobieganiu wybranym
zachowaniom ryzykownym. Przykładem
mogą być najbardziej popularne zajęcia
adopcyjno – integracyjne lub antystresowe

Dziękuje za uwagę

•

Karina Pulwin