Spostrzeganie ludzi:
atrybucje: teorie i poza
nimi

Teoria Kelley’a; „sześcian”

niska

niska

wysoka

wysoka

spójność

spójność

sytuacja

sytuacja

aktor lub

aktor lub

bodziec

bodziec

wybiórczość

wybiórczość

aktor

aktor

bodziec

bodziec

powszechno

powszechno

ść

ść

aktor

aktor

bodziec

bodziec

Weryfikacja; wyniki

% wariancji sądów atrybucyjnych

% wariancji sądów atrybucyjnych

wyjaśnianych przez poszczególne

wyjaśnianych przez poszczególne

informacje

informacje

Spójność

Spójność

22

22

Wybiórczość

Wybiórczość

11

11

Powszechność

Powszechność

3(!!)

3(!!)

Sprzeczne z teorią, która postuluje

Sprzeczne z teorią, która postuluje

ekwiwalentność wybiórczości i

ekwiwalentność wybiórczości i

powszechności zachowania

powszechności zachowania

Dlaczego teoria Kelley’a
nie działa?



Ludzie nie korzystają z danych o

Ludzie nie korzystają z danych o

powszechności?

powszechności?

Tak, ale nie na pewno

Tak, ale nie na pewno

Feldman – informacje o

Feldman – informacje o

powszechności wpływają na

powszechności wpływają na

atrybucje, ale tylko wtedy, gdy są

atrybucje, ale tylko wtedy, gdy są

przekazywane sukcesywnie a nie

przekazywane sukcesywnie a nie

jednocześnie

jednocześnie

Problem z
powszechnością

Informacje o powszechności oddziałują

Informacje o powszechności oddziałują

na atrybucje kiedy obserwator nie

na atrybucje kiedy obserwator nie

ma percepcyjnego dostępu do

ma percepcyjnego dostępu do

bodźców, jakim podlega aktor (ale nie

bodźców, jakim podlega aktor (ale nie

działają, kiedy ma taki dostęp)

działają, kiedy ma taki dostęp)

Informacje o powszechności nie

Informacje o powszechności nie

działają, kiedy obserwator dysponuje

działają, kiedy obserwator dysponuje

skądinąd wiedzą o aktorze (cechy)

skądinąd wiedzą o aktorze (cechy)

Powszechność:
interpretacja Hansena i
Lowe



Obserwator jest zdolny do pośredniego

Obserwator jest zdolny do pośredniego

wnioskowania o powszechności na

wnioskowania o powszechności na

podstawie wiedzy, przekonań, poczuć co do

podstawie wiedzy, przekonań, poczuć co do

własnego zachowania w danej sytuacji.

własnego zachowania w danej sytuacji.



Jednocześnie: kiedy powszechność nie

Jednocześnie: kiedy powszechność nie

działała badacze używali w eksperymentach

działała badacze używali w eksperymentach

zachowań nieakceptowanych

zachowań nieakceptowanych



Wtedy, kiedy stwierdzano oddziaływanie

Wtedy, kiedy stwierdzano oddziaływanie

powszechności – utrudniano generowanie

powszechności – utrudniano generowanie

informacji o powszechności i/lub używano

informacji o powszechności i/lub używano

zachowań akceptowanych.

zachowań akceptowanych.

Powszechność: Hansen i
Lowe

Badani obserwatorzy bardziej wierzą własnym

Badani obserwatorzy bardziej wierzą własnym

przekonaniom o powszechności niż

przekonaniom o powszechności niż

informacjom podawanym przez badacza.

informacjom podawanym przez badacza.

Stąd rozróżnienie dwóch rodzajów informacji o

Stąd rozróżnienie dwóch rodzajów informacji o

powszechności:

powszechności:

Z obserwacji zachowań innych osób

Z obserwacji zachowań innych osób

stanowiących „tło” dla aktora (base rate

stanowiących „tło” dla aktora (base rate

consensus)

consensus)

Wynikające z porównania własnego

Wynikające z porównania własnego

zachowania (mniemań o nim) z

zachowania (mniemań o nim) z

zachowaniami aktora (self-consensus)

zachowaniami aktora (self-consensus)

Powszechność: Hansen i
Lowe



Dane o powszechności pochodzące

Dane o powszechności pochodzące

z obserwacji zachowań osób

z obserwacji zachowań osób

stanowiących „tło” dla aktora

stanowiących „tło” dla aktora

wpływają na atrybucje wyłącznie

wpływają na atrybucje wyłącznie

przy braku informacji o

przy braku informacji o

powszechności pochodzących z

powszechności pochodzących z

własnych inferencji („jak ja bym

własnych inferencji („jak ja bym

się zachował”)

się zachował”)

Hansen i Lowe

Czyli kiedy obserwator spostrzega zgodność

Czyli kiedy obserwator spostrzega zgodność

zachowania aktora z zachowaniem

zachowania aktora z zachowaniem

własnym („też bym tak zrobił”) dokonuje

własnym („też bym tak zrobił”) dokonuje

jednocześnie zewnętrznej atrybucji jego

jednocześnie zewnętrznej atrybucji jego

przyczyny, a kiedy stwierdza, że jego

przyczyny, a kiedy stwierdza, że jego

zachowanie byłoby inne, przyczynę

zachowanie byłoby inne, przyczynę

upatruje we właściwościach (dyspozycjach)

upatruje we właściwościach (dyspozycjach)

aktora

aktora

Czyli: self-consensus ważniejszy niż base rate

Czyli: self-consensus ważniejszy niż base rate

consensus

consensus

Powszechność: rola
„wstępnych” przekonań;
Hansen

Kelley – obserwator zbiera i

Kelley – obserwator zbiera i

organizuje informacje dotyczące

organizuje informacje dotyczące

aktora, bodźca i zachowania, a

aktora, bodźca i zachowania, a

następnie przetwarza je poprzez

następnie przetwarza je poprzez

wnioskowanie logiczne i intuicję

wnioskowanie logiczne i intuicję

Hansen – są dwa alternatywne

Hansen – są dwa alternatywne

modele takiego procesu

modele takiego procesu

Hansen: „wstępne”
oczekiwania



Obserwator

Obserwator

obiektywy/eliminator

obiektywy/eliminator

Tworzy całkowity, kompletny

Tworzy całkowity, kompletny

obraz sytuacji

obraz sytuacji

Jest świadomy że o zachowaniu

Jest świadomy że o zachowaniu

decyduje skomplikowany splot

decyduje skomplikowany splot

czynników

czynników

Drogą eliminacji tych czynników,

Drogą eliminacji tych czynników,

które okazują się nieistotne

które okazują się nieistotne

dochodzi do ostatecznej

dochodzi do ostatecznej

konkluzji przyczynowej

konkluzji przyczynowej

Ostatecznymi atrybucjami stają

Ostatecznymi atrybucjami stają

się czynniki, których nie udało

się czynniki, których nie udało

się wyeliminować

się wyeliminować

(falsyfikacja)

(falsyfikacja)



Obserwator

Obserwator

uprzedzony/konfirmator

uprzedzony/konfirmator

Przystępuje do atrybucji z

Przystępuje do atrybucji z

„próbnymi wyjaśnieniami”

„próbnymi wyjaśnieniami”

(„pewnie sytuacja”, „pewnie

(„pewnie sytuacja”, „pewnie

ma taki charakter”)

ma taki charakter”)

Gromadzi informacje o

Gromadzi informacje o

powszechności,

powszechności,

wybiórczości i stałości

wybiórczości i stałości

porównując je z wstępną

porównując je z wstępną

hipotezą

hipotezą

Ostateczny wniosek

Ostateczny wniosek

formułowany drogą

formułowany drogą

„korekty wstępnej hipotezy

„korekty wstępnej hipotezy

(konfirmacja)

(konfirmacja)

Hansen; „wstępne”
hipotezy

„

„

eliminator”

eliminator”

Jest zmuszony do

Jest zmuszony do

„przepracowania”

„przepracowania”

każdej z

każdej z

możliwych

możliwych

hipotez

hipotez

„

„

konfirmator”

konfirmator”

Proces atrybucji

Proces atrybucji

może zostać

może zostać

zakończony po

zakończony po

sprawdzeniu nawet

sprawdzeniu nawet

jednej hipotezy,

jednej hipotezy,

jeśli zostanie

jeśli zostanie

potwierdzona

potwierdzona

Hansen; „wstępne”
hipotezy

-Dominującą tendencją obserwatorów jest

-Dominującą tendencją obserwatorów jest

dążenie do konfirmacji „wstępnych” hipotez.

dążenie do konfirmacji „wstępnych” hipotez.

-Zasada „ekonomii poznawczej” sprawia, że

-Zasada „ekonomii poznawczej” sprawia, że

weryfikacja odbywa się „najprostszą” drogą

weryfikacja odbywa się „najprostszą” drogą

Informacje o wybiórczości są bardziej

Informacje o wybiórczości są bardziej

związane z atrybucjami wewnętrznymi (bo

związane z atrybucjami wewnętrznymi (bo

dostarczają danych o aktorze)

dostarczają danych o aktorze)

Informacje o powszechności – bardziej

Informacje o powszechności – bardziej

związane z atrybucjami zewnętrznymi (bo

związane z atrybucjami zewnętrznymi (bo

dostarczają danych o bodźcu)

dostarczają danych o bodźcu)

Hansen; hipotezy

1.

1.

Obserwator przystępuje do wydania sądu

Obserwator przystępuje do wydania sądu

atrybucyjnego z pewnymi hipotezami i zazwyczaj

atrybucyjnego z pewnymi hipotezami i zazwyczaj

ma poczucie, że któraś z nich jest bardziej

ma poczucie, że któraś z nich jest bardziej

prawdopodobna niż inne

prawdopodobna niż inne

2.

2.

Takie poczucie wynika z doświadczeń społecznych

Takie poczucie wynika z doświadczeń społecznych

odzwierciedlanych w postaci „naiwnych wyjaśnień

odzwierciedlanych w postaci „naiwnych wyjaśnień

przyczynowych” (rozwiązywanie zadań z

przyczynowych” (rozwiązywanie zadań z

matematyki to kwestia zdolności, ale uzyskanie

matematyki to kwestia zdolności, ale uzyskanie

dobrej pracy to kwestia znajomości). Kontakt z

dobrej pracy to kwestia znajomości). Kontakt z

wydarzeniem/zachowaniem uaktywnia takie

wydarzeniem/zachowaniem uaktywnia takie

przekonania i to sprawia, że jedna z możliwych

przekonania i to sprawia, że jedna z możliwych

przyczyn zachowania (aktor, bodziec, sytuacja) już

przyczyn zachowania (aktor, bodziec, sytuacja) już

„na starcie” wydaje się bardziej prawdopodobna.

„na starcie” wydaje się bardziej prawdopodobna.

Hansen: hipotezy

3. Jeśli obserwator przystępuje do atrybucji z taką wstępną

3. Jeśli obserwator przystępuje do atrybucji z taką wstępną

hipotezą i działa zgodnie z zasadą ekonomii poznawczej

hipotezą i działa zgodnie z zasadą ekonomii poznawczej

będzie poszukiwał takich informacji, które mogą najprościej,

będzie poszukiwał takich informacji, które mogą najprościej,

bezpośrednio potwierdzić tę hipotezę.

bezpośrednio potwierdzić tę hipotezę.

Jeśli obserwator zakłada wewnętrzne źródło zachowania –

Jeśli obserwator zakłada wewnętrzne źródło zachowania –

będzie dążył do bezpośredniego jej potwierdzenia drogą

będzie dążył do bezpośredniego jej potwierdzenia drogą

kolekcjonowania informacji o wybiórczości (zebranie kolekcji

kolekcjonowania informacji o wybiórczości (zebranie kolekcji

informacji wskazujących na niską wybiórczość rozwiązuje

informacji wskazujących na niską wybiórczość rozwiązuje

problem atrybucyjny potwierdzając hipotezę.

problem atrybucyjny potwierdzając hipotezę.

Jeśli obserwator zakłada zewnętrzne źródło zachowania – będzie

Jeśli obserwator zakłada zewnętrzne źródło zachowania – będzie

dążył do jej potwierdzenia poprzez kolekcjonowanie danych o

dążył do jej potwierdzenia poprzez kolekcjonowanie danych o

powszechności (zebranie kolekcji danych wskazujących na

powszechności (zebranie kolekcji danych wskazujących na

wysoką powszechność potwierdza hipotezę o zewnętrznym

wysoką powszechność potwierdza hipotezę o zewnętrznym

źródle zachowania)

źródle zachowania)

Hansen: hipotezy

4. Kiedy warunki informacyjne

4. Kiedy warunki informacyjne

powodują, że obserwator potwierdza

powodują, że obserwator potwierdza

naiwną hipotezę „nie wprost”

naiwną hipotezę „nie wprost”

(inaczej niż to opisano w hipotezie

(inaczej niż to opisano w hipotezie

3.) będzie mniej pewny swego sądu

3.) będzie mniej pewny swego sądu

atrybucyjnego niż wtedy, kiedy

atrybucyjnego niż wtedy, kiedy

potwierdzeni wstępnej hipotezy

potwierdzeni wstępnej hipotezy

uzyska drogą bezpośrednią.

uzyska drogą bezpośrednią.

Hansen: badania i wyniki

1.

1.

Istnieją naiwne teorie przyczynowości:

Istnieją naiwne teorie przyczynowości:

Ułożenie/nieułożenie puzzla to kwestia –

Ułożenie/nieułożenie puzzla to kwestia –

zdolności a nie trudności zadania

zdolności a nie trudności zadania

Śmiech/powaga podczas oglądania

Śmiech/powaga podczas oglądania

komedii – to kwestia obiektywnej

komedii – to kwestia obiektywnej

„śmieszności” filmu a nie poczucia

„śmieszności” filmu a nie poczucia

humoru widza

humoru widza

Hansen: badania, wyniki

Jan rozwiązał(nie) puzzla

Jan rozwiązał(nie) puzzla

Jakie informacje chciałbyś uzyskać aby

Jakie informacje chciałbyś uzyskać aby

precyzyjnie odpowiedzieć na pytanie: Czy

precyzyjnie odpowiedzieć na pytanie: Czy

przyczyną były jego uzdolnienia czy

przyczyną były jego uzdolnienia czy

łatwość zadania?

łatwość zadania?

Informacje o tym, jak Jan radził sobie z

Informacje o tym, jak Jan radził sobie z

innymi puzzlami

innymi puzzlami

Informacje o tym, jak inni ludzie poradzili

Informacje o tym, jak inni ludzie poradzili

sobie z tym puzzlem, który ułożył Jan

sobie z tym puzzlem, który ułożył Jan

Hansen: badania, wyniki

Józek śmiał się jak norka podczas komedii „Wzdęcie

Józek śmiał się jak norka podczas komedii „Wzdęcie

smoka”

smoka”

Jakie informacje chciałbyś uzyskać aby precyzyjnie

Jakie informacje chciałbyś uzyskać aby precyzyjnie

odpowiedzieć na pytanie: Czy przyczyną było jego

odpowiedzieć na pytanie: Czy przyczyną było jego

poczucie humoru czy rzeczywista „śmieszność” filmu?

poczucie humoru czy rzeczywista „śmieszność” filmu?

Informacje o tym, jak Józek zachowywał się podczas

Informacje o tym, jak Józek zachowywał się podczas

oglądania innych komedii

oglądania innych komedii

Informacje o tym, jak inni ludzie zachowywali się podczas

Informacje o tym, jak inni ludzie zachowywali się podczas

oglądania tej komedii, na której śmiał się Józek

oglądania tej komedii, na której śmiał się Józek

Hansen; badania, wyniki

II. Badanym dostarczano

II. Badanym dostarczano

informacji

informacji

potwierdzających wstępną

potwierdzających wstępną

hipotezę „wprost” lub „nie

hipotezę „wprost” lub „nie

wprost”

wprost”

Hansen; Puzzle



Wprost

Wprost

-Jan ułożył również

-Jan ułożył również

wiele innych

wiele innych

puzzli

puzzli



Niewprost

Niewprost

-Nikt inny nie

-Nikt inny nie

ułożył tego

ułożył tego

puzzla, który

puzzla, który

ułożył Jan

ułożył Jan

Hansen; Komedia

Wprost

Wprost

Wszyscy śmiali się

Wszyscy śmiali się

podczas tej

podczas tej

komedii

komedii

Niewprost

Niewprost

Józek nie śmiał się

Józek nie śmiał się

na żadnej innej

na żadnej innej

komedii

komedii

Hansen; eksp. III

Puzzle lub Film + informacje o

Puzzle lub Film + informacje o

wybiórczości lub powszechności lub

wybiórczości lub powszechności lub

spójności lub o wszystkich kryteriach.

spójności lub o wszystkich kryteriach.

Badani określali stopień w jakim

Badani określali stopień w jakim

przyczyną zachowania były:

przyczyną zachowania były:

właściwości aktora (zdolności,

właściwości aktora (zdolności,

poczucie humoru), właściwości bodźca

poczucie humoru), właściwości bodźca

(łatwość/trudność, śmieszność) oraz

(łatwość/trudność, śmieszność) oraz

sytuacja.

sytuacja.

Wyniki III eksp. Hansena

HIPOTEZ

HIPOTEZ

A

A

Rodzaj

Rodzaj

Informacj

Informacj

i

i

Aktor

Aktor

jako

jako

przyczyn

przyczyn

a

a

Bodziec

Bodziec

jako

jako

przyczyn

przyczyn

a

a

Sytuacja

Sytuacja

jako

jako

przyczyn

przyczyn

a

a

Powszechnoś

Powszechnoś

ć

ć

14%

14%

24%

24%

1%

1%

Wybiórczość

Wybiórczość

31%

31%

1%

1%

2%

2%

stabilność

stabilność

5%

5%

5%

5%

22%

22%

Hansen; wyniki

Nie stwierdzono istotnych różnic w sile atrybucji u osób

Nie stwierdzono istotnych różnic w sile atrybucji u osób

otrzymujących informację o jednym kryterium z osobami

otrzymujących informację o jednym kryterium z osobami

otrzymującymi informacje o wszystkich trzech kryteriach.

otrzymującymi informacje o wszystkich trzech kryteriach.

Jednocześnie wyniki sugerują, że ludzie korzystają ze

Jednocześnie wyniki sugerują, że ludzie korzystają ze

wszystkich kelleyowskich kryteriów atrybucyjnych

wszystkich kelleyowskich kryteriów atrybucyjnych

(informacji) pod warunkiem, że mają różne „wstępne”

(informacji) pod warunkiem, że mają różne „wstępne”

hipotezy co do najbardziej prawdopodobnej przyczyny

hipotezy co do najbardziej prawdopodobnej przyczyny

zachowania.

zachowania.

Treść hipotezy determinuje znaczenie poszczególnych

Treść hipotezy determinuje znaczenie poszczególnych

informacji:

informacji:

Cechy aktora – wybiórczość

Cechy aktora – wybiórczość

Cechy bodżca – powszechność

Cechy bodżca – powszechność

Cechy sytuacji – spójność (powtarzalność)

Cechy sytuacji – spójność (powtarzalność)

Inne dane; B. Major

Badani obserwatorzy dysponowali

Badani obserwatorzy dysponowali

swobodą wyboru co do liczby, jakości

swobodą wyboru co do liczby, jakości

i kolejności pobierania informacji o

i kolejności pobierania informacji o

kelleyowskich kryteriach.

kelleyowskich kryteriach.

Każdy mógł uzyskać 36 szczegółowych

Każdy mógł uzyskać 36 szczegółowych

informacji o wybiórczości,

informacji o wybiórczości,

powszechności i stabilności

powszechności i stabilności

zachowania (12 o każdym kryterium)

zachowania (12 o każdym kryterium)

Major; wyniki

W dwóch zrealizowanych

W dwóch zrealizowanych

eksperymentach stwierdzono niski

eksperymentach stwierdzono niski

„pobór” tych informacji: 12,78 i

„pobór” tych informacji: 12,78 i

7,61

7,61

Eksp. 1/2:

Eksp. 1/2:

spójność – 4,6 / 3,25

spójność – 4,6 / 3,25

wybiórczość – 4,4/2,25

wybiórczość – 4,4/2,25

powszechność – 3,78/2,24

powszechność – 3,78/2,24

Rozwiązanie problemu
powszechności

Powodem nie korzystania z danych o

Powodem nie korzystania z danych o

powszechności zachowania jest:

powszechności zachowania jest:

Podstawowy błąd atrybucyjny

Podstawowy błąd atrybucyjny

(fundamental attribution error;

(fundamental attribution error;

correspondence bias):

correspondence bias):

Automatyczna wstępna „hipoteza” o

Automatyczna wstępna „hipoteza” o

osobowościowym uwarunkowaniu

osobowościowym uwarunkowaniu

obserwowanego zachowania. + dążenie

obserwowanego zachowania. + dążenie

do jej weryfikacji metodą „wprost”

do jej weryfikacji metodą „wprost”

Inne ograniczenia teorii
Kelle’a

Zuckerman i Kruglansky – rozróżnienie

Zuckerman i Kruglansky – rozróżnienie

dwóch klas zachowania:

dwóch klas zachowania:

Działania całkowicie dowolne (actions)- działania,

Działania całkowicie dowolne (actions)- działania,

czyny

czyny

Działania nie w pełni dowolne (occurences) –

Działania nie w pełni dowolne (occurences) –

zdarzenia, wypadki

zdarzenia, wypadki

Wydarzenia (occurences) są wyjaśniane

Wydarzenia (occurences) są wyjaśniane

przyczynowo poprzez wskazanie na przyczyny

przyczynowo poprzez wskazanie na przyczyny

wewnętrzne lub zewnętrzne

wewnętrzne lub zewnętrzne

Działania (actions) są wyjaśniane poprzez

Działania (actions) są wyjaśniane poprzez

dokonanie atrybucji endogennej lub egzogennej

dokonanie atrybucji endogennej lub egzogennej

Działania i wydarzenia



Atrybucja endogenna – dane zachowanie

Atrybucja endogenna – dane zachowanie

było ostatecznym celem aktora (zależne

było ostatecznym celem aktora (zależne

wyłącznie od jego woli, wyboru)

wyłącznie od jego woli, wyboru)



Atrybucja egzogenna – dane zachowanie

Atrybucja egzogenna – dane zachowanie

było wyznaczone przez przyszłe cele

było wyznaczone przez przyszłe cele

podmiotu.

podmiotu.

Stąd kelleyowski model atrybucji stosuje

Stąd kelleyowski model atrybucji stosuje

się wyłącznie do zachowań typu

się wyłącznie do zachowań typu

wydarzenie (occurence)

wydarzenie (occurence)

Atrybucje poza teoriami

Podstawowy błąd atrybucyjny

Podstawowy błąd atrybucyjny

Efekt aktor obserwator

Efekt aktor obserwator

Egotyzm atrybucyjny

Egotyzm atrybucyjny

Egocentryzm atrybucyjny

Egocentryzm atrybucyjny

Efekt fałszywej powszechności

Efekt fałszywej powszechności