WYKŁAD 14. Redukcja

nadwagi i otyłości, dieta i

aktywny tryb życia

•

biopsychospołeczne uwarunkowania i konsekwencje

otyłości i nadwagi

•

Działania mające na celu zmianę wagi – dieta i

otyłość

•

programy jedno- i wieloczynnikowe dotyczące diety i

odchudzania się i ich efektywność

OTYŁOŚĆ

USA - 26% populacji w 1980 roku

34% populacji w 1995;
42% populacji w 2000

W krajach europejskich stwierdza się
nadwagę lub otyłość u ponad 30% dziewczynek
u 20% chłopców w wieku 6-10 lat
(por. Haslam, Sattar i Lean, 2006).

Polska – ponad 52% populacji ma nadwagę lub

otyłość (WHO 2007)

K- BMI = 21-23(25); otyłość – powyżej
27,5
M

22-24 (25)

28,5

nadwaga – BMI >25 i <30



Główne konsekwencje zdrowotne?

KONSEKWENCJE OTYŁOŚCI

Halsam i in. (2006)
Wśród osób z otyłością prawdopodobieństwo
zachorowań wzrasta:
(a) dwukrotnie , w odniesieniu do różnego rodzaju
nowotworów (piersi, trzustki, jelita grubego)
obniżonej płodności, bólu pleców, powikłań
podczas znieczulenia ogólnego, wad u płodu;
(b) trzykrotnie (lub mniej, ale co najmniej 2,1 razy), w
odniesieniu do wieńcowej choroby serca i zaburzeń
pracy serca, choroby zwyrodnieniowej stawów
(zwłaszcza kolanowych), nadmiernego stężenia kwasu
moczowego we krwi, dny, komplikacji ciążowych (np.
stany przedrzucawkowe).
(c) więcej niż trzykrotnie, w odniesieniu do
występowania cukrzycy, nadciśnienia, bezdechu
nocnego, chorób woreczka żółciowego,
zaburzenia stężenia frakcji lipidowych i różnych
zaburzeń lipidowych.

Syndrom metaboliczny



upośledzona regulacja glukozy i odpornością tkanek na

insulinę,



zaburzeniami w układzie sercowo-naczyniowym (np.

hipertrofia lewego przedsionka),



zaburzeniami w krzepliwości krwi, hiperglicerydemią



zaburzeniami w gospodarce lipidowej,



zaburzeniami czynności przysadki (np. obniżenie

wydzielania hormonu wzrostu),



wysokim ciśnieniem krwi oraz mikroalbuminurią,



zaburzeniami funkcji wątroby,



zmianą wydzielania androgenów,



zaburzeniami w strukturze i funkcji mięśni (np. wzrostem

trójglicerydów w tkance mięśniowej), zaburzeniami funkcji

nerek (Moller i Kaufman, 2005).

Prewencja raka

The American Cancer Society:
4 ogólne zasady:



Wybieraj większość swojego jedzenia
pochodzenia roślinnego



Ogranicz tłuszcze zwłaszcza ze źródeł
zwierzęcych.



Mało alkoholu



Bądź aktywny fizycznie (co
najmniej 2 km dziennie na piechotę)

Otyłość a funkcjonowanie

psychospołeczne

Otyłość a zdrowie

psychiczne?

Zmiana wagi a emocje

negatywne



Sama informacja o zwiększeniu wagi

wzbudzać może negatywne emocje



Badania w których manipulowano informacją

zwrotną na temat wagi uczestniczek wykazały

istotne zależności między informacjami o

wadze a poziomem leku i depresji (Winstanley

i Dives, 2005).



U kobiet, którym przekazano informację że

ważą tyle co sądziły w porównaniu z tymi,

które poinformowano że ważą i więcej (o 3.18)

kg niż sądziły zaobserwowano wzrost lęku i

depresji po podaniu informacji o przytyciu.

Otyłość a zdrowie

psychiczne



wśród osób z BMI w normie 61,9% nie

spełnia żadnych kryteriów

diagnostycznych zaburzeń psychicznych

(brak zaburzeń)



w grupie osób z nadwagą procent ten

wynosił 57,



wśród osób z otyłością kryterów

zaburzeń nie spełniało już tylko 43,3%

(Becker, Margraf, Turke, Soeder i

Neumer, 2001) .

Otyłość a dysfunkcje

seksualne



Otyłość i nadwaga zwiększa ryzyko występowania

objawów dysfunkcji seksualnych



Mężczyźni z nadwagą i otyłością są w grupie

ryzyka dla występowania dysfunkcji erekcji:

ryzyko występowania jest u nich o 30%

wyższe, niż u osób o wadze w normie.



Kobiety z syndromem metabolicznym,

wynikającym z nadmiernej wagi ciała mają w

porównaniu z osobami z wagą w normie istotnie

niższe pobudzenie seksualne, rzadszy i/lub

mniej intensywny orgazm, niższy poziom

lubrykacji (nawilżania pochwy podczas

pobudzenia) (Esposito & Giugliano, 2005)

Otyłość a problemy

z pamięcią



Nadmiernie wysoki poziom
insuliny, będący konsekwencją
otyłości powoduje wzrost
procesów zapalnych oraz wzrost
poziomu peptydu o nazwie beta-
amyloid, który odgrywa kluczową
rolę w patofizjologii choroby
Alzheimera (Craft, 2005).

Otyłość a dyskryminacja

społeczna



Częściej niż osoby szczupłe, osoby otyłe i z nadwagą są

przedmiotem subtelnej i niejawnej dyskryminacji ze

strony sprzedawców, włączając w to ich zachowania

niewerbalne, brak pozdrawiania i oferowania pomocy,

obniżenie kontaktu wzrokowego, brak uśmiechu i wzrost

zachowań nieuprzejmych (King i in, 2006)



Gdy osoby z otyłością starają się o pracę są

spostrzegane jako osoby o niższych kwalifikacjach

(mimo realnie równych kwalifikacji z osobą szczupłą (por

Roehling, 1999)



Są również mniej lubianymi pacjentami (Hebl i Xu, 2001)



otyli pracownicy są oceniani jako mniej punktualni (mimo

braku obiektywnych różnic w tym zakresie), mniej

entuzjastyczni w stosunku do wykonywanej pracy, mający

gorsze maniery oraz mniej warci zaufania (por. Zemanek,

McIntyre i Zemanek, 1998).



CO JEŚĆ?



ZALEŻNOŚCI MIĘDZY DIETĄ A
ZMIANĄ WAGI

Harwardzka Piramida

żywnościowa (Willet, 2002)

Jak często jeść:
Rzadko: Czerwone mięso
Masło, biały ryż,
Makarony, ziemniaki
Napoje słodzone, słodycze

1-2 razy dziennie: produkty
mleczne

0-2 – ryba, drób, jajka

1-3 Orzechy

Do woli - Warzywa

2-3 razy owoce

Większość posiłków:
Produkty pełnoziarniste,
tłuszcze roślinne

Kalorie

Mężczyźn
i
O
aktywny
m trybie
życia

Kobiety o
siedzącym
trybie
życia

Wiek

DIETA

KALORIE: Z czego



Ogólne wskazania dotyczące osób

dorosłych, które nie cierpią na

przewlekłe choroby są następujące:

dzienne posiłki powinny dostarczać

określonej porcji energii w postaci z:

- cukrów (45%-65% kalorii),
- tłuszczów (20%-35% kalorii)
- protein (10%-35% kalorii)

por. Institute of Medicine of The

National Academy, 2002)

Co jeść?



Kanapka z serem i szynką – ok. 390

kkalorii (kilokalorii)



½ litra piwa – 125-175 kkalorii



Jajecznica (100 gram)- 190 kkalorii



Majonez – 1 lyzka – 100kcal



Mała porcja frytek 230 kkalorii



1 kulka lodów – 280 kkal



1 banan – 110 kkalorii



1 pomidor 35 kalorii

TŁUSZCZE

- kontrowersje



Wskazane spożywanie tłuszczów zawierających kwasy

wielonienasycone (kwas tłuszczowy omega-3 i omega-6,

które zmniejszają ryzyko zachorowania na choroby

układu krążenia (Institute of Medicine of The National

Academy, 2002). Ich źródłem są mleko, orzechy, awokado,

oliwki, ziarna soi i lnu, a także olej kukurydziany.



unikać nasyconych kwasów tłuszczowych oraz kwasów

nienasyconych typu trans ( w margarynie, i w różnych

ilościach w mięsie)



Piramida żywieniowa sprzed dziesięciu lat sugerowała jak

najrzadsze spożywanie jakichkolwiek tłuszczów (por. U.S.

Department of Agriculture, 1992);obecnie: tłuszcze mogą

towarzyszyć każdemu posiłkowi, ale jedynie wymienione

wyżej płynne tłuszcze pochodzenia roślinnego (por.

Willett, 2002).

Cukry - problemy



Głównym

problemem w diecie

większości osób jest

nadmierna ilość

spożywanego

cukru

(przekraczająca

45%-65%

dostarczanych

dziennie kalorii).



Odpowiedź –

stosowanie diety

low-carb (dieta np.

Atkinsa)

Dieta low-carb

(mało cukrów)



dieta niskowęglowodanowa. Zazwyczaj

zaleca się w niej zmniejszyć ilość

spożywanych cukrów do 20 gramów na

dzien.



Wolno jeść dość duże ilości mięsa, ryb,

owoców morza, wiele jajek dziennie,

twardy ser żółty, dwie porcje warzyw

sałatkowych (sałata, szpinak, seler

naciowy) i jedną porcję warzyw o niskiej

zawartości cukrów (np. brokuły, kalafior

czy dynia).



przeciętnie 68% przyswajanej energii

pochodzi z tłuszczów (Yancy i in., 2004).

problemy

diety niskocukrowej



Stosowanie diety wysokotłuszczowej

i wysokobiałkowej może prowadzić

do rzeszotnienia kości, zwiększa

ryzyko występowania kamieni

nerkowych oraz zakłóceń w

funkcjonowaniu układu nerwowego

(por. Institute of Medicine of The

National Academy, 2002).

Łagodne efekty diety

niskowęglowodanowej (np. dieta

Atkinsa) w porównaniu z wpływem

diety niskotłuszczowej (za: Yancy i in.,

2004)

Rodzaj

dolegliwośc

i

Występowania

dolegliwości wśród

osób stosujących

dietę

niskowęglowodanow

ą (%)

Występowania

dolegliwości wśród

osób stosujących dietę

niskotłuszczową (%)

Zatwardzenia

68

35

Bóle głowy

60

40

Cuchnący

oddech

38

7

Skurcze mięśni

35

7

Biegunka

25

8

Wysypki

13

0

Problem z dietą

wysokotłuszczową



Stosowanie diety wysokotłuszczowej jest czynnikiem

ryzyka dla wzrostu wagi ciała. Eksperymenty

prowadzone na myszach wykazały, że karmienie zwierząt

dietą wysokotłuszczową wywołuje hiperfagię (jedzenie

nadmiernej ilości pokarmu) (por. Petro i in., 2004).



U ludzi, w porównaniu z wykorzystywaniem diety z

zawartością tłuszczu w wysokości 30-35%, podawanie

diety, w której 45-50% energii pochodzi z tłuszczu

powoduje, że ludzie zaczynają jeść średnio o 362

kilokalorie dziennie więcej (Lissner, Levitsky, Strupp,

1987).



zmniejszenie ilości spożywanego tłuszczu (tj.

zmiana diety wysoko-tłuszczowej na dietę o

mniejszej zawartości tłuszczu, ale o tej samej

liczbie kalorii) o zaledwie 1% wywołuje spadek wagi

ciała w roku o 0,4 kg (Astrup, Ryan i Grunwald, 2000).

DIETA: ZASADY ORAZ KONSEKWENCJE

Tłuszcz a kalorie: 1 gram cukrów i białek =
4 kalorie; 1 gram tłuszczu = 9 kalorii

-białko: organizm zużywa 7x więcej wody
do jego metabolizmu niż do metabolizmu
węglowodanów (obciążenie dla nerek;
dna moczanowa)

DIETA i STRES

--cholesterol

stres->
niezdolność do metabolizmu cholesterolu w wątrobie
->dużo ch. we krwi->stwardnienie tętnic
->płytki tętnicze->zwężanie tętnic-> zawał lub udar

Diety cud

Powodują głównie ubytek wody z organizmu
1 kg tłuszczu = 9000 kalorii

Założenie – dieta bardzo restrykcyjna (800 kalorii)
a reszta niezbędnej do życia energii
pobierana jest z zasobów organizmu
(ok 400-600 kalorii dziennie)

do spalenia 1 kg tłuszczu potrzeba 15 dni.

Racjonalne założenie: przy diecie niskokalorycznej
z intensywnym programem ćwiczeń mozna spalić
2 kg tłuszczu podczas miesiąca (nie więcej)

WADY DIETY BARDZO NISKO
KALORYCZNEJ (OK 800 KALORII)

1) utrata beztłuszczowej masy ciała – uszkodzenia serca,
utrata włosów, powikłania przy Ch.U.K.,
chorobach wątroby, zatrzymanie miesiączkowania,
zmęczenie, zmiany skóry, paznokci, itd.)
spowolnienie przemiany materii utrudnia
utrzymanie wagi

2) dieta wysokobiałkowa (mało cukrów i tłuszczu):
utrata wody i wapnia-> szybki ubytek
wagi = szybki ubytek wody

3)dieta -> spadek wskaźnika podstawowej przemiany
materii o 20-40% ->nie chudniemy->powrót do
normalnego jedzenia-> wppm ciągle niski-> tyjemy

Powrót do normalnej wagi

ciała po diecie,

a nawet...tycie



Badania na zwierzętach karmionych
dietą ubogą w kalorie (50-60% zalecanej
ilości) przez 16 tygodni wykazały, że
zwierzęta schudły, ….



….jednakże po zaprzestaniu diety
potrzebowały już jedynie 8 tygodni by
odzyskać poprzednią wagę



Dzieje się tak ponieważ organizm
przystosowuje metabolizm do utraty
wagi (MacLean i in., 2004).



dieta jest związana z poziomem neurogenezy.



Dieta, charakteryzująca się ograniczona liczbą

kalorii, prowadzi do zwiększenia ilości

powstających nowych komórek nerwowych i

wyższej plastyczności synaptycznej (Lee,

Seerogy i Mattson 2002).



Jak wykazują modele zwierzęce chorób Alzcheimera,

Parkinsona i Huntingtona, restrykcyjna dieta (lub

poszczenie) może chronić neurony przed

degeneracją (Mattson, Duan i Guo 2003).



Wiadomo również, iż dieta bogata w

przeciwutleniacze (obecne, m.in. w wybranych

owocach i warzywach) zwiększa neurogenezę.

Wzrastające wraz z wiekiem obniżenie w wykonaniu

zadań wymagających pamięci przestrzeni można

zwiększyć poprzez dietę bogatą w przeciwutleniacze

(Casadeus i in. 2004).

Dieta restrykcyjna (1200 kalorii) a
powstawanie nowych komórek
Nerwowych (neurogeneza)

AKTYWNY TRYB ŻYCIA – CO

TO JEST I DLACZEGO

WARTO TAK ŻYĆ?

Aktywność fizyczna

a zdrowie: korzystne efekty

obniżone ryzyko zachorowania na choroby

układu krążenia, cukrzycę, raka jelita

grubego, choroby układu kostnego, mięśni

szkieletowych oraz stawów, a także

obniżenie ciśnienia krwi u osób z

nadciśnieniem

obniżenie poziomu lęku i depresji (wydzielanie

endorfin i serotoniny/dopaminy)

kontrola wagi ciała (por. Center for Disease

Control, 1999)

Ułatwia rzucanie palenia (Taylor i in., 2006)

Aktywny tryb życia:



każdego dnia uprawiać przez co najmniej

30 minut umiarkowaną aktywność

fizyczną,

Lub – 150 minut tygodniowo
AKTYWNOŚĆ UMIARKOWANA TO:



gimnastykę (bez ćwiczeń siłowych),



jazdę na rowerze (wolną lub

umiarkowanie szybką), szybki spacer



prace ogrodowe (bez podnoszenia

większych ciężarów),



prace domowe (wykonywane ze średnim

wysiłkiem, na przykład mycie podłogi,

odkurzanie),



grabienie trawnika,



wolne pływanie,



spacer w tempie 4,5-6 km/h

Aktywność fizyczna: mało

intensywna i intensywna



Za mało intensywną aktywność
fizyczną uważa się wynoszenie
śmieci, grę w bilard, wolne
spacerowanie (3 km/h), wolne
pływanie kajakiem.



Za intensywną aktywność fizyczną
uważa się bieganie (9 - 10 km/h),
aerobik, rąbanie drewna.



150 minut aktywności umiarkowanej
tygodniowo można wymienić na co
najmniej 75 minut aktywności
intensywnej

Aktywny tryb życia



Według innych kryteriów aktywny tryb życia to
takie działania, które prowadzą do spalenia
około 150 kalorii dziennie za pomocą
aktywności fizycznej

na przykład mycie okien lub podłóg przez 45 - 60
minut, jazda na rowerze przez 30 minut z szybkością
15 km/h, wchodzenie po schodach przez 15
minut; por. Center for Disease Control, 1999.

Ilość spalonych kalorii zależy oczywiście od poziomu

wytrenowania organizmu.

Czy im więcej

aktywności
fizycznej tym
lepiej???

Ilość ataków serca

Ilość śmiertelnych ataków serca

Ilość kalorii spalonych tygodniowo podczas aktywności fizycznej

Ilość kalorii spalonych tygodniowo podczas aktywności fizycznej;
Śmiertelność z różnych powodów w grupie 19 tyś osób
w 4 grupach wiekowych

Wiek

Względne ryzyko:

Czy jesteśmy

aktywni fizycznie?



Około połowa ( 60% ) populacji nie jest

wystarczająco aktywna fizycznie, a 25% w

ogóle nie podejmuje aktywności fizycznej

(por. Center for Disease Control, 1999).



Wielkości te rosną jeszcze u osób powyżej 75.

roku życia; w tej grupie wiekowej 50% kobiet

i 33% mężczyzn nie uprawia żadnej, nawet

mało intensywnej aktywności fizycznej.



Mężczyźni są częściej aktywni fizycznie niż

kobiety (por. Center for Disease Control,

1999).

Aktywność fizyczna a

powstawanie nowych

komórek nerwowych



Zwierzęta które wykonują więcej

ćwiczeń fizycznych (np. biegania)

mają dwukrotnie wyższy poziom

neurogenezy (Fabel i in. 2003).



Spadek neurogenezy obserwowany

jest w przypadku wysokiego

poziomu hormonów stresu.



aktywność fizyczna, mimo iż

prowadzi do podwyższenia

hormonów stresu, nie wpływa na

spadek, ale na podwyższenie

neurogenezy (Fabel i in. 2003).

TEORIE KONTROLI
WAGI CIAŁA

TEORIE KONTROLI WAGI CIAŁA

Glukostatyczna: glukoza-> insulina->
przenikanie glukozy do komórek->
dużo glukozy-> dużo insuliny->
szybkie wchłanianie-> dużo insuliny-> szybko głód

Normy: utrzymywanie wagi ciała na stałym
poziomie; zaprogramowanie na określoną ilość
tłuszczu; niektórzy mają wyższą niż kulturowa;
norma indywidualna może być zbyt wysoka
(np. podniesiona przez dietę wysoko tłuszczową);
mało tłuszczu w kom. Tłuszczowych powoduje
uruchamianie jedzenia

TEORIE KONTROLI WAGI CIAŁA

Powstrzymywania się od jedzenia: emocje
Negatywne uwalniają potrzebę jedzenia;
otyli stale walczą o wagę niższą,
niż zaprogramowana biologicznie->
stres-> regulacja nastroju jedzeniem

UWAGA:
Poziom serotoniny (neurohormonu decydującego
O pozytywnym nastroju jest związany)
ze spożywaniem cukru – dużo cukru = wyższy
poziom serotoniny;
można ją podwyższyć aktywnością fizyczną

Produkty niskokaloryczne:

jemy mniej czy więcej

jeśli sięgamy po produkty

„bez kalorii”

Organizm jest uwarunkowany
Na widok jedzenia
(niskokalorycznego) wydziela
Ilość insuliny, taką jaką wydzielałby
Przed podaniem jedzenia o normalnej
Zawartości kalorii. Po zjedzeniu
Produktu niskokalorycznego glukoza w nim
Zawarta jest wchłaniana, ale pozostaje jeszcze
Sporo insuliny.
Im więcej insuliny tym większe poczucie
głodu
W efekcie po zjedzeniu niskokalorycznego
Produktu chce się nam bardziej jeść
Niż przed jego zjedzeniem i
Sięgamy po batonika....



OTYŁOŚĆ, PRZYCZYNY
SPOŁECZNE, psychologiczne i
biologiczne

OTYŁOŚĆ: PRZYCZYNY

status

społeczno-ekonomiczny????



różnica we wskaźnikach nadmiernej

wagi między osobami o wysokim i

niskim statusie zmniejsza się



Wang i Zhang (2006): zależności

między dochodami i statusem

rodziny a nadwagą u ponad 30 tyś

dzieci i młodzieży w latach 1971 a

2002.



w latach 1988-1994 osoby o niskim

statusie społeczno-ekonomicznym

miały nadwagę 2,5-3,1 razy częściej,

niż osoby o wysokim statusie



w latach 1999-2002 ten wskaźnik

wynosił 1,1-1,6.



W kolejnym dziesięcioleciu różnice

te zanikną ?



Inne czynniki ryzyka – uzywanie
substancji psychoaktywnych???



palenie przed matkę podczas

ciązy



zbadano ponad 6,4 tyś dzieci w

wieku 5-7 lat i śledzono zachowania

ich matek podczas ciąży (von Kries,

Toschke, Koletzko, i Slikker, 2002).



Jeśli kobiety nigdy nie paliły w

ciąży ich dzieci miały nadwagę w

8% lub były otyłe w 2,2%



Jeśli kobiety paliły mniej niż 10

papierosów dziennie wskaźniki te

były wyższe 14,% dzieci z nadwagą

i 5,7% dzieci z otyłością

Używanie alkoholu

a nadwaga?



Spożywanie alkoholu niecodziennie, w umiarkowanych
ilościach jest czynnikiem ryzyka dla wzrostu wagi ciała
(por. Suter, 2005). Alkohol wywołuje supresję utleniania
lipidów, co powoduje zwiększenie ilości nie utlenionych
lipidów we krwi. Te związki mają tendencję do odkładania się
w postaci tkanki tłuszczowej na brzuchu.



Eksperymentalne badania: nawet umiarkowane i
nieregularne picie alkoholu zwiększa ryzyko wzrostu
wagi (Suter, 2005).



Wśród osób, które piją umiarkowanie (ale codziennie), a
także wśród pijących duże ilości alkoholu alkoholu nie
jest on dostępny jako źródło energii (do odłożenia w
tkance tłuszczowej) gdyż wzbudza się mikrosomalny system
utleniania się etanolu (Suter, 2005)

OTYŁOŚĆ: PRZYCZYNY I PUŁAPKI

przyczyny (Taylor, 1995) i czynniki ryzyka:
-historia rodzinna otyłości
(styl karmienia)

większa ilość rodzeństwa

-siedzący tryb życia
-otyłość (bycie otyłym zwiększa prawdopodobieństwo
jeszcze większej otyłości)
Rodin (1990):
-negatywna efektywność
-słaba kontrola popędów
-zewnętrzne umiejscowienie kontroli

Genetyka???



za regulację głodu i zachowań związanych z odżywianiem

się odpowiada wiele hormonów i neurohormonów

(insulina, grelina, hormon CNTF, ciliary neurotrophic

factor; por. Gura, 2003; Marx, 2003).



leptyna jest hormonem wydzielanym w tkance

tłuszczowej. Osoby jedzące więcej mają też grubszą

warstwę tkanki tłuszczowej, a tym samym wyższy poziom

leptyny w organizmie. Poziom ten decyduje o aktywacji

określonych ośrodków w mózgu (neuronów AgRP/NYP),

co wpływa na zwiększenie apetytu i wzrost metabolizmu.



Osoby z mutacją genu kodującego leptynę lub receptorów

leptynowych jedzą dużo więcej, co prowadzi do otyłości.



Po zidentyfikowaniu odpowiednich genów okazało się

jednak, że taka mutacja występuje zaledwie u 5% osób z

poważną otyłością



Podawanie inhibitorów leptyny osobom otyłym bez

mutacji genetycznej nie powodowało zmian wagi

GENETYKA??



CNTF, ciliary neurotrophic factor



badania nad CNTF: jego podawanie prowadzi

do zmiany wagi; osoby z grupy, która

otrzymywała injekcje z tego neurohormonu

przez 12 tygodni, straciła na wadze istotnie

więcej niż osoby, które otrzymywały placebo.



utrata wagi wyniosła średnio 4,1% całej

masy ciała, czyli osoba

osiemdziesięciokilogramowa ważyła po kuracji

76,4 kg.



terapia jest krytykowana przez endokrynologów

w związku z potencjalnymi skutkami ubocznymi

(por. Gura, 2003).

Leczenie osób z nadwagą i

otyłością

•Leczenie

biomedyczne: leki
(orlistat); zabieg
liposuction

Gastric band



jedynie dla osób z BMI
powyżej 35 (tzw. II klasa
otyłości) lub powyżej 40
(tzw. III klasa otyłości),
to na przykład bypass
gastryczny zmniejszający
absorpcję kalorii lub
procedury zwiększające
poczucie sytości (np.
plastyka żołądka )

Osoby z BMI powyżej 35



Leczenie farmakologiczne przez jeden rok prowadzi
do przeciętnej utraty 6,1 kg, a przez 2 lata do
przeciętnego ubytku 7,2 kg.



W przypadku leczenia orlistatem zmiany w
ciśnieniu krwi są takie same jak w przypadku
terapii wykorzystujących metody psychologiczne,
ale stwierdzono większe obniżenie lipoprotein o
niskiej gęstości.



Leczenie sibutraminą przyczyniało się jednak do wzrostu
ciśnienia krwi. Leczenie chirurgiczne prowadziło do
utraty wagi ciała o 28-76 kg po roku i 17-73 kg po 3
latach, jednakże nie miało wpływu na występowanie
nadciśnienia (por. Douketis i in., 2005).

ZŁE JEDZENIE I DOBRE JEDZENIE ???

OTYŁOŚĆ: PRZYCZYNY I PUŁAPKI

Koncepcja utrzymywania otyłości (Gast, Hawks, 1998)
regulacja emocji jedzeniem (negatywne emocje->
jedzenie) ->wzrost wagi -> rozpoczęcie diety ->
podział jedzenia na „dobre (np. otręby)” i „złe (np.
Czekolada) ->intensyfikacja negatywnych emocji->
radzenie sobie poprzez „złe” jedzenie-> epizody
obżarstwa ->pogłębienie negatywnych emocji ->
radzenie sobie przez jedzenie.....

Techniki behawioralne:

ekspozycja na bodźce

(Jansen, 1998)



Analiza zachowania: ulubiony pokarm,

miejsce, okoliczności jedzenia



Spotkanie z terapeutą: ekspozycja na

ulubiony pokarm w miejscu gdzie

pacjent najczęściej je; ekspozycja –

wąchanie, oglądanie, branie do ust

max 5 gram (smak), ale nie wolno

jeść. Trwa to ok 30 min



Ekspozycje są powtarzane przez 4

tygodnie (8 sesji)



Dodatkowe sesje – uczenie jedzenia

małych ilości w miejscach publicznych

(gdzie wcześniej nie jedzono)



Redukcja liczby sesji binge eating

(gwałtownych ataków żarłoczności)



Efekty przez 4-5 mmiesięcy

Program kontroli wagi ciała

(Brownell, 1990)

przykład programu

wieloczynnikowego

Program kontroli wagi ciała

(Brownell, 1990): Techniki zmiany

stylu życia



Prowadź dziennik jedzenia



Zwiększaj świadomość jedzenia (lustro)



Zapobiegaj automatycznemu jedzeniu



Zidentyfikuj bodźce prowadzące do

jedzenia



Waż się



Zbadaj, co poprzedza, co jest w trakcie i co

występuje po jedzeniu (bodźce i sytuacje)



Zmień bodźce poprzedzające jedzenie



Nie rób nic innego podczas jedzenia



Zrób plan jedzenia



Jedz w jednym- dwóch miejscach



Odkładaj widelec między kęsami



Rób przerwy podczas posiłku



Rób zakupy wyłącznie o pełnym żołądku

Program kontroli wagi ciała

(Brownell, 1990): Techniki zmiany

stylu życia



Rób zakupy według listy



Kupuj jedzenie wymagające przygotowywania



Schowaj to co chciałbyś ograniczyć – nie

trzymaj tego na widoku



Trzymaj owoce i warzywa na widoku



Nie podawaj na półmiskach ale porcje na

talerzach



Odejdź od stołu po skończeniu posiłku



Serwuj i jedz tylko jedną porcję



Kiedy jesteś głodny odczekaj 5 min zanim

zaczniesz jeść



Unikaj roli rozdającego jedzenie



Używaj pałeczek



Przygotowuj się na „krytyczne wydarzenia”



Zidentyfikuj wzrory jedzenia



Przerywaj wzory jedzenia

Program kontroli wagi ciała

(Brownell, 1990): Ćwiczenia

fizyczne



Prowadź dziennik ćwiczeń



Zdobądź wiedzę nt korzyści

wynikających z ćwiczeń



Zwiększ ilość kroków

przechodzonych każdego dnia



Używaj schodów



Sprawdzaj puls by ocenić

intensywność ćwiczeń



Korzystaj z profesjonalnych

treningów/zajęc



Zawsze rób rozgrzewkę i powoli

kończ



Eksperymentuj z nowymi

rodzajami ćwiczeń

Program kontroli wagi ciała

(Brownell, 1990): Zmiana przekonań



Zrób analizę zalet i wad ćwiczeń i diety



Zrób analizę złożonych przyczyn nadwagi/otyłości



Odróżniaj głód od „pragnienia zjedzenia czegoś

konkretnego”



Ignoruj lub konfrontuj się z własnymi „żądzami”



Ustawiaj realistyczne cele



Ingnoruj marzenia o jedzaniu lub się im przeciwstawiaj



Nie bądź perfekcjonistą



Nie myśl dychotomicznie (złe – dobre jedzenie)



Skoncentruj się na zachowaniach (nie na wadze)



Nie używaj negatywnych określeń w stosunku do siebie



Odróżnij chwilowe zaniedbanie od odejścia od

programu



Radź sobie pozytywnie z zaniedbaniami (czego mogę sie

nauczyć? Jak temu przeciwdziałac? Co nie pomogło i na

co to zamienić?)



Program kontroli wagi ciała

(Brownell, 1990): Zmiana społeczna



Wybierz sobie partnera do zmiany

wagi ciała



Powiedz partnerowi jak ma

pomagać



Przekaż mu specyficzne żądania



Nagradzaj partnera



Chodź na zakupy z partnerem



Niech partner robi zakupy za ciebie



Niech twoja rodzina zapozna się z

tym programem



Ćwicz z partnerem



Ucz się odmawiać jedzenia



Spędzaj czas na przyjemnych

aktywnościach z partnerem

Program kontroli wagi ciała

(Brownell, 1990): Dieta



Jedz 1200 kalorii dziennie



Sprawdzaj wartość kaloryczną



Poznaj grupy jedzenia



Stosuj zbalansowaną dietę
(wszystko wolno)



Zadbaj o odpowiednią ilość białka



Zadbaj o to by tłuszczu było max
30% kalorii



Wybieraj sobie apetyczną dla ciebie
żywność niskokaloryczną



Jedz więcej produktów
wysokobłonnikowych

Weight watchers (Strażnicy

Wagi)



Komercyjny program zmiany wagi

ciała



Dieta + aktywność fizyczna +

techniki behavioralne (np. self-

monitoring) + wsparcie społeczne



1 mil. Osób tygodniowo uczestniczy

w spotkaniach; w Polsce – 35 tyś



Średnia strata w ciągu roku: 2 – 4 kg



1.9 w ciągu miesiąca (Lowe i in.,

1999)



Utrata około 5% wagi w ciągu 5

miesięcy (Tsai & Wadden, 2005).

Interwencja

Interwencja

implementa

implementa

cja

cja

inten

inten

cji

cji

W następnych miesiącach planuję ćwiczyć

W następnych miesiącach planuję ćwiczyć

:

:

Będę robić takie ćwiczenia

Będę robić takie ćwiczenia

jak

jak

............................................(

............................................(

wymień

wymień

ćwiczenia

ćwiczenia

)

)

W takie dni jak

W takie dni jak

...............................(

...............................(

wymień

wymień

dat

dat

y

y

)

)

O godzinie

O godzinie

.......................................... (

.......................................... (

napisz w

napisz w

jakim czasie

jakim czasie

)

)

Będę ćwiczyć w/na

Będę ćwiczyć w/na

........

........

.........................................................(

.........................................................(

nazwij

nazwij

miejsca

miejsca

)

)

Trening IIP

Trening IIP

Proto

Proto

kół

kół

:

:

(1)

(1)

Instrukcje, co powinny zawierać plany i jak je

Instrukcje, co powinny zawierać plany i jak je

robić

robić

(2)

(2)

Wypełnienie formularza

Wypełnienie formularza

(3)

(3)

Oglądanie formularza razem z trenerem,

Oglądanie formularza razem z trenerem,

dyskusja nad detalami, feedback ze strony

dyskusja nad detalami, feedback ze strony

trenera

trenera

(4)

(4)

Komplementy ze strony trenera wzmacniające

Komplementy ze strony trenera wzmacniające

zachowanie

zachowanie

Wpływ interwencji IPP

Wpływ interwencji IPP

Na zmianę wagi ciała wśród

Na zmianę wagi ciała wśród

Osób z otyłością i nadwagą

Osób z otyłością i nadwagą

Średnio, uczestnicy IIP + weight watchers

stracili

4.2 kg

(95%CI: 5.07 – 3.19),

Uczestnicy weight watchers stracili

2.1 kg

(95% CI: 3.09 – 1.11)

IIP :

54.2%

straciło przynajmniej 5% wagi,

Weight Watchers

8.3%

stracili przynakmniej

5% wagi ciała

(Luszczynska i in., 2006)

Program wieloczynnikowy

(N. Ogińska-Bulik, 1999)



Wiedza o otyłości i mechanizmach jej

utrzymywania



Monitorowanie – co, kiedy, gdzie i dlaczego

jem



Plan diety i ćwiczeń



Wybór celów, ich wyznaczanie i terminy

realizacji



Wizualizacja własnego wyglądu,

odmawiania,



Zmiana jedzenia na inne wzmocnienia

pozytywne



Trening własnej skuteczności



Wzmacnianie optymizmu



Trening asertywności



Radzenie sobie ze stresem



Radzenie sobie z negatywnymi emocjami

Adolescenci z nadwagą i

wyższym ryzykiem dla zaburzeń

odżywiania się

Zagadnienia, dyskutowane w programie prewencji nadwagi i

otyłości dla adolescentów z jednoczesnym podwyższonym
ryzykiem występowania zaburzeń jedzenia (za: Stice i Ragan,
2002)

Obszar

Zagadnienie

Edukacja o

zaburzeniach

jedzenia

informacja o symptomach anoreksji, bulimii, zaburzenia

związanego z objadaniem się (BED) oraz o otyłości wraz z

zaprezentowaniem przykładów przypadków
dane epidemiologiczne na temat zaburzeń jedzenia, otyłości

oraz zaburzonego postrzegania obrazu ciała

Czynniki

ryzyka dla

rozwoju

zaburzeń
jedzenia

czynniki społeczne i kulturowe w rozwoju zaburzeń jedzenia i

zaburzonego postrzegania obrazu ciała
presja ze strony otoczenia (rodziny, mediów i równieśników)
a idealizacja bardzo szczupłego ciała (BMI poniżej 18),

poszczenie, depresja i afekt

Modele

modele społeczne i poznawcze wyjasniające rozwój i

utrzymywanie zaburzeń jedzenia oraz przegląd badań

empirycznych weryfikujących modele

Otyłość:

etiologia i

czynniki

ryzyka

niewłaściwa dieta (tj. nadmiar energii uzyskiwanej z

pokarmów nad wydatkowaniem energii)
czynniki ryzyka dla rozwoju otyłości

Leczenie i

prewencja

prewencja dotycząca otyłości i zaburzeń jedzenia oraz

zaburzonego postrzegania obrazu własnego ciała
leczenie zaburzenia dysmorficznego (Dysmorphic disorder),

anoreksji, bulimii, zespołu objadania się (BED) i otyłości



Wykład 15



Rak skóry i jego prewencja

Promieniowanie UV -

konsekwencje



Choroby oczu: katarakta i inne
choroby oczu (JAMA, 1998)



Starzenie się skóry (fotostarzenie
się) – plamy wątrobowe, zmarszczki,

lezje



Supresja funkcjonowania układu
immunologicznego

w ciągu 24 godzin po opalaniu



UV-B fale o długości 280 i

320 nm. UV-A fale

długości między 320 -400

nm.



UVB jest główną

przyczyną oparzeń skóry i

raka skóry UVA penetruje

głębsze warstwy skóry i

również wpływa na

występowanie raka skóry .

Rak skóry

Złośliwa
Melanoma
(czerniak)



Około 91,900 przypadków
melanomy rocznie w USA



W USA 7,600 umiera rocznie
(4,700 mężczyzn i 2,900 kobiet)

Frekfencje wzrostowe w Europie,

USA i Australii

Frekwencje w
Europie (przpadki
Na 100 000
Mieszkncow)

Śmiertelność w
Europie (przpadki
Na 100 000
Mieszkncow)

DeVries i
Coeberg,
2005)

mężczyźni

mężczyźni

kobiety

kobiety

The ABCD raka skóry



A – Asymetria



B – Border (granica nie równa)



C – Color (różne odcienie)



D – Diameter (Średnica – szybki
wzrost)

Melanoma – zwykle

rozpoczyna się jako mała

czarna plamka

Promieniowanie UV – grupa

ryzyka



Podwyższone ryzyko

negatywnych konsekwencji

ekspozycji na promieniowanie UV

u osób z:



Jasna skóra



Zielone, niebieskie oczy



Jasne włosy



Tendencja do szybkiego

opalania/oparzenia słonecznego



Wiele pieprzyków,



piegi



Historia rodzinna raka skóry

(Centers for Disease Control, 2005)

promieniwanie UV: Fakty

i mity

Śnieg powoduje zdwojenie odbijania promieni UV

UV jest związane z ciepłem

Promieniowanie jest słabsze przy

mgle/chmuchach na niebie

Szerokość geograficzna – silniejsze

promieniowanie bliżej równika

Wysokość nad poziom morza- promieniowanie

UV wzrasta wraz z wysokością geograficzną

Beton odbija promieniowania UV .

Leki o reakcji fotosyntetycznej – środki na

trądzik i antybiotyki

promieniwanie UV: Fakty

Śnieg powoduje zdwojenie odbijania promieni UV

UV jest związane z ciepłem - to nie prawda, jest

niezależne od ciepła

Mgły i chmury – krople wody powiększają

promieniowanie UV .

Szerokość geograficzna – silniejsze promieniowanie

bliżej równika

Wysokość nad poziom morza- promieniowanie UV

wzrasta 4-5% na każde 300m n p. m.

Odbicia – woda, śnieg, beton odbijają 90%

promieniowania UV .

Leki o reakcji fotosyntetycznej – środki na trądzik i

antybiotyki

Solarium

Solarium raz w
miesiącu
zwiększa ryzyko
zachorowania na
raka skóry o

55%

-- więcej, jeśli jest
stosowane we
wczesnej dorosłości

Prewencja raka skóry

NOŚ
ZABEZPIECZENIE
PRZY WYSOKIEJ
EKSPOZYCJI NA PROMIENIE
UV

1) Ubranie (długie rękawy i

Nogawki)

2) Okulary
3) Nakrycie głowy
4) Cień
5) Kremy z Filtrem

Sun protective factors -

filtry



SPF 2 - osoba o jasnej karnacji

będzie miała zaczerwienioną
skórę po 10 minutach expozycji



SPF 15 – oparzenie po 150
min



SPF 30 pochłania 97% procent
promieniowania, SPF2 – 50%

Profilaktyka raka skóry



Dzieci są jedną z głównych grup odbiorców

programów profilaktycznych dotyczących

raka skóry. Badania epidemiologiczne

wskazują, że oparzenia słoneczne w tym

wieku mogą mieć silniejszy wpływ na rozwój

raka skóry niż te przeżyte w późniejszym

wieku (Osterlind i in., 1998).



85% promieniowania otrzymujemy przed 18

rokiem życia



Badania przeprowadzone w Europie

Północnej wskazują, że 80% dzieci uważa, że

opalona skóra lub oparzenie słoneczne jest

oznaką dobrze spędzonych wakacji

(Rademaker i in., 1996). Dodatkowo, dzieci

i adolescenci stosunkowo rzadko stosują

ochronę przed promieniowaniem UV.

Profilaktyka raka skóry

Wśród pożądanych działań zabezpieczających przez

promieniowaniem UV wymienia się używanie filtrów
słonecznych w postaci kremów (wśród adolescentów
stosuje je 73% kobiet i 54% mężczyzn), używanie
okularów z filtrem (55% kobiet i 32% mężczyzn),
przebywanie w cieniu między godziną 10.00 a 14.00
(30% kobiet i 23% mężczyzn), używanie odzieży
okrywającej ciało w celu zabezpieczenia przed
słońcem (22% kobiet i 27% mężczyzn) oraz noszenie
nakrycia głowy podczas słonecznej pogody (62%
mężczyzn i 38% kobiet; por. Lowe i in,. 2000).

Intensywne programy profilaktyczne wpływają na

zmiany postaw i zachowań nastolatków.
Australijskie badania świadczą jednak, iż zmiany te
dokonują się powoli (w ciągu lat) oraz że
zachowania młodzieży nadal nie są optymalne (por.
Livingstone, White, Ugoni i Borland, 2001).

Program profilaktyczny raka

skóry



Programem profilaktycznym kierowanym

do dzieci jest gra komputerowa „Sun-

safe,” przeznaczona dla dzieci 10-11 –

letnich (por. Hewitt, Denman, Hayes,

Pearson i Wallbanks, 2001).



Gra zawiera historię Dillo, którego dzieci

mogą uratować, uzyskując dla niego różne

rzeczy chroniące przed promieniowaniem

UV, w zamian za poprawne działania na

ekranie, dotyczące podstawowych zasad

profilaktyki raka skóry.



Przeprowadzone badania wykazały, że w

sześć tygodni po programie, zarówno

wiedza dzieci jak i intencja stosowania

działań profilaktycznych dotyczących raka

skóry były istotnie wyższe wśród dzieci,

które grały w grę komputerową niż wśród

tych, które nie brały udziału w programie.