URZĄDZENIA i INSTALACJE ELEKTRYCZNE W

PRZESTRZENIACH ZAGROŻONYCH

WYBUCHEM

1.

Podstawy prawne.

2.

Rodzaje budowy przeciwwybuchowej.

3.

Eksploatacja instalacji i urządzeń w przestrzeniach

zagrożonych wybuchem.

Stanisław Nowak

Wykaz źródeł prawa
1. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne – Dz. U. Nr 54, poz. 348.
2. Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji - Dz. U. Nr 169, poz. 1386.
3. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca

2003 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów
budowlanych i terenów - Dz. U. Nr 121, poz. 1138.

4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie

bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory
ekranowe – Dz. U. Nr 148, poz. 973.

5. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 kwietnia

2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadanych kwalifikacji
przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń instalacji i sieci – Dz. U. Nr 89,
poz. 828.

6. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2000 r. w sprawie

warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych,
rurociągi dalekosiężne do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich
usytuowanie – Dz. U. Nr 98, poz. 1067.

7. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999 r. w sprawie

bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych –
Dz. U. Nr 80 poz. 912.

8. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 6 września 1999 r. w sprawie

bezpieczeństwa i higieny pracy przy magazynowaniu, napełnianiu i
rozprowadzaniu gazów płynnych - Dz. U. Nr 75 poz. 846.

9. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 maja

2003 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny
pracy pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których może
wystąpić atmosfera wybuchowa - Dz. U. Nr 107, poz. 1004.

10. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 lipca

2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych
przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem - Dz. U. Nr
143 poz. 1393.

Wykaz norm technicznych

11. PN-EN 60529:2003 Stopnie ochrony zapewniane przez obudowy (kod IP).
12. PN-EN 50014:2004 Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych
wybuchem.
Wymagania ogólne.
13. PN-EN 50015:2003 Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych
wybuchem. Osłona
olejowa „o”.
14. PN-EN 50016:2002 (U) Urządzenia elektryczne, atmosfera zagrożona wybuchem.
Osłona
gazowa z nadciśnieniem „p”.
15. PN-EN 50017:2003 Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych
wybuchem. Osłona
piaskowa „q”.
16. PN-EN 50018:2002 (U) Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych
wybuchem.
Osłony ognioszczelne „d”.
17. PN-EN 50018:2002/A1:2003 (U) Urządzenia elektryczne w przestrzeniach
zagrożonych
wybuchem. Osłony ognioszczelne „d” (Zmiana A1).
18. PN-EN 50019:2002 (U) Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych
wybuchem.
Budowa wzmocniona „e”.
19. PN-EN 50020:2003 (U) Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych
wybuchem.
Wykonanie iskrobezpieczne „i”.
20. PN-EN 50021:2002 (U) Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych
wybuchem.
Zabezpieczenia typu „n”.
21. PN-EN 50028:2002 (U) Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych
wybuchem.
Obudowy hermetyzowane masą „m”.

Wykaz norm technicznych cd.

22. PN – 90/E-08117 Elektryczne urządzenia przeciwwybuchowe. Oprawy
oświetleniowe.
Wymagania i badania.
23. PN – 84/E-08119 Elektryczne urządzenia przeciwwybuchowe. Mieszaniny
wybuchowe.
Klasyfikacja i metody badań.
24. PN – 92/E-05200 Ochrona przed elektrycznością statyczną. Terminologia.
25. PN – 92/E-05201 Ochrona przed elektrycznością statyczną. Metody oceny
zagrożeń
wywołanych elektryzacją materiałów dielektrycznych stałych. Metody oceny
zagrożenia
pożarowego i/lub wybuchowego.
26. PN – 92/E-05202 Ochrona przed elektrycznością statyczną. Bezpieczeństwo
pożarowe i/lub
wybuchowe. Wymagania ogólne.
27. PN – 92/E-05203 Ochrona przed elektrycznością statyczną. Materiały i wyroby
stosowane w
obiektach oraz strefach zagrożonych wybuchem. Metody badania oporu
elektrycznego
właściwego i oporu upływu.
28. PN – E – 05204:1994 Ochrona przed elektrycznością statyczną. Ochrona
obiektów instalacji i
urządzeń. Wymagania.
29. PN – 86/E-05003.01 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Wymagania
ogólne.
30. PN-IEC 61024-1:2001 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Zasady
ogólne.
31. PN-IEC 61024-1-1:2001 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Zasady
ogólne.
Wybór poziomów ochrony dla urządzeń piorunochronnych.

Wykaz norm technicznych cd.

32. PN-IEC 61024-1-2:2002 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Cześc 1-2:
Zasady Ogólne.
Przewodnik B – Projektowanie, montaż, konserwacja i sprawdzanie urządzeń
piorunochronnych.
33. PN – 89/E-05003.03 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Ochrona
obostrzona.
34. PN – 92/E-05003.04 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Ochrona specjalna.
35. PN-IEC 60364-6-61:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Sprawdzanie.
Sprawdzanie odbiorcze.
36. PN-EN 1127-1:2001 Atmosfery wybuchowe. Zapobieganie wybuchowi i ochrona
przed wybuchem.
Pojęcia podstawowe i metodologia.
37. PN-EN 60079-10:2003 (U) Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych
wybuchem. Część
10: Klasyfikacja obszarów niebezpiecznych.
38. PN-EN 60079-17:2003 (U) Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych
wybuchem. Część
17: Kontrola i obsługa instalacji elektrycznych w obszarach niebezpiecznych (innych
niż kopalnie).
39. PN-EN 60079-14:2004 (U) Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych
wybuchem Część
14: Instalacje elektryczne w obszarach ryzyka (innych niż zakłady górnicze).
40. PN-EN 13463-1 2003 Urządzenia nieelektryczne w przestrzeniach zagrożonych
wybuchem Część 1:
podstawowe założenia i wymagania.
41. PN-EN 60079-25:2004 (U) Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych
wybuchem. Część
25: Systemy iskrobezpieczne.

Substancja palna – substancja w postaci gazu, pary cieczy, ciała stałego lub ich
mieszaniny, zdolna wchodzić w egzotermiczną reakcję z powietrzem po zapaleniu.
Atmosfera wybuchowa – mieszanina substancji palnych w postaci gazów, par,
mgieł lub pyłów z powietrzem w warunkach atmosferycznych, w której po zapaleniu
spalanie rozprzestrzenia się na całą nie spalona mieszaninę

.

Właściwości fizyko-chemiczne wybranych substancji palnych.

Substancja
palna

Temp.

zapłonu

(°C)

Temp.

samoza-

płonu

(°C)

DGW

(% V)

GGW

(% V)

Względna

gęstość

(dp)

Maks.

ciśnienie

wybuchu

(MPa)

Grupa
wybucho-
wości

Klasa
tempera-
turowa

Min.

energia

zapłonu

(mJ)

Acetylen

305

2,3

82

0,9

0,909

IIC

T2

0,011

Alkohol

etylowy

11

425

3,1

20

1,6

0,634

IIA

T2

0,4

Amoniak

630

15

28

0,6

0,487

IIA

T1

6,8

Benzyna

silnikowa

>-45

>250

0,8

7,6

>3

IIA

T3

0,15

Butan

-60

430

1,5

8,5

2

0,742

IIA

T2

0,26

Dwusiarcze
k węgla

-30

102

1

50

2,64

0,664

IIC

T5

0,009

Gaz miejski

560

5,3

40

0,53

0,79

IIB

T1

0,26

Ksylen

30

465

1

7,6

3,66

0,78

IIA

T1

0,25

Metan

650

4,9

15,4

0,55

0,605

IIA

T1

0,28

Olej

napędowy

>37

>250

1,3

6

>3

IIA

T3

0,48

Olej

opałowy

>38

>250

1,3

6

>3

IIA

T3

0,48

Propan

-95

500

2,1

9,5

1,5

0,742

IIA

T1

0,26

Siarkowodó
r

290

4,3

45,5

1,2

0,389

IIB

T3

0,07

Wodór

580

4

75

<1

0,625

IIC

T1

0,018

Rodzaje stref według normy [36] są następujące:

Strefa 0

– miejsce, w którym atmosfera wybuchowa zawierająca mieszaninę

substancji palnych w postaci gazu, pary lub mgły z powietrzem, występuje stale
lub przez długie okresy lub często (strefa ta pojawia się wewnątrz pojemników,
rurociągów, zbiorników, separatorów olejowo-wodnych otwartych do atmosfery).

Strefa 1

- miejsce, w którym atmosfera wybuchowa zawierająca mieszaninę

substancji palnych w postaci gazu, pary lub mgły z powietrzem, może czasami
wystąpić w trakcie normalnego działania (może obejmować m.in. bezpośrednie
otoczenie: strefy 0; miejsc napełniania i opróżniania; wrażliwych na uszkodzenie
urządzeń, systemów ochronnych, części i podzespołów wykonanych ze szkła
ceramiki i podobnych materiałów; uszczelnień pomp, zaworów, połączeń
kołnierzowych armatury i rurociągów).

Strefa 2

- miejsce, w którym atmosfera wybuchowa zawierająca mieszaninę

substancji palnych w postaci gazu, pary lub mgły z powietrzem, nie występuje w
trakcie normalnego działania, a w przypadku wystąpienia trwa krótko (może
obejmować miejsca otaczające strefę 0 lub 1).

Strefa 20

- miejsce, w którym atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego

pyłu w powietrzu, występuje stale lub przez długie okresy lub często (strefa ta
pojawia się wewnątrz pojemników, rurociągów, zbiorników, silosów, bunkrów).

Strefa 21

- miejsce, w którym atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego

pyłu w powietrzu, może czasami wystąpić w trakcie normalnego działania (w
bezpośrednim otoczeniu nasypywania, wysypywania pyłu, warstw pyłu zdolnych do
tworzenia mieszanin z powietrzem w zakresie stężeń wybuchowych).

Strefa 22

- miejsce, w którym atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego

pyłu w powietrzu, nie występuje w trakcie normalnego działania, a w
przypadku wystąpienia trwa krótko (może obejmować miejsca w bezpośrednim
otoczeniu urządzeń zawierających pył na przykład pomieszczenia z młynami w
których osiada pył wydostający się z młynów).

Dystrybutor stacji paliw płynnych. Strefa 1- wewnątrz części hydraulicznej dystrybutora i w
zagłębieniu pod nim. Strefa 2 – w promieniun1 m od króćca wlewowego paliwa do samochodu
(okresowo w czasie tankowania paliwa).

Zbiornik do magazynowania cieczy palnej z dachem stałym, bez wewnętrznego dachu
pływającego, zlokalizowany w przestrzeni otwartej [37].
a – 3 m od otworów wentylacyjnych; b – 3 m powyżej dach;
c – 3 m w poziomie od zbiornika.

Przykłady oznaczania urządzeń i systemów ochronnych.

II

2

G

Specjalne oznaczenie

zabezpieczenia

przeciw-

wybuchowego

Grupa urządzeń:

I - do użytku w

zakładach

górniczych

II - inne przemysły

Kategoria urządzeń

do użytku w
strefach:

1 – strefa 0 i 20
2 – strefa 1 i 21
3 – strefa 2 i 22

M1 –górnictwo
M2 –górnictwo

G – atmosfery

wybuchowe
gazów i par lub

mgieł cieczy
palnych

D – atmosfery

wybuchowe
pyłów

KEMA

03

ATEX

2415

Jednostka

notyfikowana,

która
przeprowadziła

badanie typu i
wystawiła

certyfikat
badania typu

WE

Dwie ostatnie cyfry

roku, w którym

przeprowadzon
o badanie typu

Skrót od pierwszych

dwóch liter

„ATMOSPHERE”
„EXPLOSIBLE”

Kolejny numer

przeprowadzon

ego badania w
jednostce

notyfikowanej
w danym roku

0158

Oznakowanie CE -

umieszcza

producent na
każdym

wyrobie

Nr identyfikacyjny jednostki notyfikowanej, która wystawiła

zaświadczenie o zgodności na podstawie przeprowadzonych

badań i prób urządzenia

EEx

de

IIC

T4

X

lub

U

(mogą wystąpić)

-

30°C≤Ta≤40°C

(może wystąpić)

Symbol

wskazujący, że

urządzeni

e
odpowiad

a jednemu
lub kilku

rodzajom
budowy

przeciw-
wybuchow

ej

Symbol każde-

go
użytego

rodzaju
budowy:

d, e, i,
m, o, p,
q, s

n - dla strefy 2
Może wystąpić

kilka
symboli

rodzajów
budowy

Grupa

wybuchowości
I – metan w

wyrobiska
ch

podziemn
ych

II – gazy i pary

cieczy

palnych

IIA, IIB i IIC –

podgrupy
grupy II

Klasa

temperaturowa
T6 85-100

o

C

T5 100-135

o

C

T4 135-200

o

C

T3 200-300

o

C

T2 300-450

o

C

T1 > 450

o

C

X – specjalne

warunki
bezpieczn

ego
użytkowa

nia

U – dla części

urządzeń,
które nie

mogą być
użyte

samodziel
nie

Temperatura

otoczenia
spoza

zakresu
standardowy

ch

–20

o

C + 40

o

C

lub symbol X,

którego
znaczenie
jest opisane
w

certyfikacie

Przykłady oznaczania urządzeń i systemów ochronnych.
cd.

Konserwacja

– odpowiednie czynności wykonywane w celu utrzymania lub

przywrócenia takiego stanu elementu instalacji, aby spełniał on wymagania
techniczne i prawidłowo funkcjonował.

Kontrola

– działanie obejmujące staranne zbadanie elementu instalacji,

dokonane albo bez demontażu albo dodatkowo jeśli jest to potrzebne, z
częściowym demontażem, uzupełnione środkami takimi jak pomiary, w celu
wiarygodnego określenia stanu tego elementu.

Kontrola wzrokowa

– kontrola, która pozwala na wykrycie, bez użycia

sprzętu ułatwiającego dostęp lub narzędzi, defektów widocznych gołym okiem
takich jak np. brakujące śruby.

Kontrola z bliska

– kontrola, która obejmuje aspekty ujęte w kontroli

wzrokowej oraz dodatkowo pozwala na wykrycie takich defektów jak poluzowane
śruby, które mogą być uwidocznione tylko przy użyciu sprzętu ułatwiającego
dostęp, na przykład drabin (w razie potrzeby) albo narzędzi. Kontrola z bliska nie
wymaga zwykle otwierania obudowy, ani wyłączania urządzenia spod napięcia.

Kontrola szczegółowa

- kontrola, która obejmuje aspekty ujęte w kontroli

z bliska a ponadto pozwala na wykrycie takich defektów jak poluzowane zaciski
przyłączeniowe, które stają się widoczne dopiero po otwarciu obudowy i/lub przy
użyciu w razie potrzeby narzędzi i aparatury badawczej.

Kontrola odbiorcza

– kontrola wszystkich urządzeń elektrycznych,

systemów i instalacji przed ich oddaniem do eksploatacji.

Kontrola okresowa

- kontrola wszystkich urządzeń elektrycznych,

systemów i instalacji przeprowadzana systematycznie (mogą być kontrolami
wzrokowymi i z bliska).

Kontrola wyrywkowa

– kontrola wybranych urządzeń elektrycznych,

systemów i instalacji

Typowa procedura
kontroli okresowych

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ