

oparte na wierze;



narzucone przez grupę;



irracjonalne;



niepodatne na weryfikację z praktyką;



oparte na autorytetach społecznych;



silnie oddziałujące na życie.



przekaz informacji początkowych o rzeczywistości
społeczno-politycznej lub jej wycinku,
ukierunkowany na zmianę świadomości zbiorowej;



przekształcanie treści informacji początkowych w
zasadę mitu tj. obiegowy sąd o rzeczywistości
społeczno-politycznej;



wysłowienie mitu – stanowiąc uzewnętrznienie
zasady mitu w konkretnych zachowaniach
politycznych



Efektem narodzin mitu politycznego jest więc
powstanie normy działania grupowego lub zbiorowa
gotowość do konkretnych zachowań politycznych.
Szczególną role w polityce odgrywa mit wroga
mobilizujący do działań wielkie grupy społeczne
(narody, wspólnoty wyznaniowe, grupy zawodowe).



Określenie mit polityczny posiada wiele znaczeń,

podobnie jak sam termin „mit”.



W ujęciu religijnym, mit to „wyraz prawdy

absolutnej, ponieważ opowiada on historię

świętą, to znaczy, mówi o ponadludzkim

objawieniu, które miało miejsce na przestrzeni

Wielkiego Czasu, w świętym czasie początków.

Jako rzeczywisty i święty mit staje się wzorcowy,

a wobec tego jest powtarzalny, gdyż służy za

model, a jednocześnie za uzasadnienie działań

człowieka” (M. Eliade: Mity, sny i misteria.

Warszawa 1994). W powyższym znaczeniu, mit

jest sposobem narracji świata dla człowieka

religijnego w sposób tradycyjny, archaiczny, który

nie próbuje dokonać racjonalizacji wierzeń,

powtarzając mity odziedziczone od przodków.



W potocznym rozumieniu, mit jest przeciwieństwem

wiedzy racjonalnej i empirycznej. Trzeba jednak

pamiętać, że mit tak rozumiany – pejoratywnie - jest

dziedzictwem po pozytywizmie i scjentyzmie, które

lekceważyły wszystkie formy wiedzy nie oparte na

warsztacie naukowym. Twórcami takiego pojęcia

mitu byli już starożytni Grecy, którzy kojarzyli mity z

opowieściami o bogach, herosach i ich perypetiach,

a w które nie wierzono już powszechnie w okresie

tzw. Grecji klasycznej. Grecy, którzy stworzyli

pojęcie mitu (choć tylko w pozapolitycznym, gdyż

religijnym znaczeniu), jako pierwsi, przed

pozytywistami, dokonali przeciwstawienia mitu

(mythos) i rozumu (logos). Rewaloryzacji mitu

dokonano dopiero w romantyzmie i nurtach

postromantycznych, widząc w nim przeciwieństwo

oświeceniowej wiedzy racjonalnej, a także w filozofii

postmodernistycznej, która pokusiła się o krytykę

racjonalnego dyskursu politycznego i filozoficznego.



Mit polityczny winien być zdefiniowany
jako forma idei politycznej odrzucającej
rozumowe i doświadczalne
poszukiwanie prawdy w polityce, na
rzecz instynktownej wiary w jakieś
twierdzenie dotyczące świata
politycznego. We współczesnej polityce
odwołanie się do mitu może mieć
różnoraki charakter:



broniący istniejącego status quo, jeśli istniejące
instytucje społeczne odwołują się do mitu



konserwatywny, jest bowiem marzeniem o powrocie
do prapoczątków świata



rewolucyjny, gdyż jest to idea radykalnego zerwania z
otaczającą ludzi rzeczywistością na rzecz nie
istniejącego sposobu egzystencji opowiadanej przez
mit. Do pojęcia mitu politycznego, spośród
znaczniejszych doktryn politycznych, przyznają się
otwarcie jedynie syndykalizm, faszyzm i rasizm, choć
trudno oprzeć się wrażeniu, że wiele odwołujących się
do racjonalizmu ideologii politycznych ma charakter,
mniej lub bardziej, mityczny, nawet jeśli uznamy (a
może właśnie dlatego), że mit jest zaprzeczeniem
rozumności i wiedzy ufundowanej na doświadczeniu.



Ujmując mit polityczny historycznie, należałoby stwierdzić,
że do tej kategorii należy zaliczyć wszelką myśl polityczną
powstałą przed XVIII wiekiem, czyli przed narodzinami
nowoczesnych ideologii, odwołujących się do politycznego
racjonalizmu. Istniejące do XVIII wieku mit polityczny
dotyczyły przede wszystkim pochodzenia i prawomocności
władzy i wydają się pojawiać zawsze i wszędzie gdzie
człowiek stworzył wspólnoty mające władzę i prowadzące
politykę. Jeżeli nie ulegniemy pozytywistycznej pokusie
uznania mitu za coś pejoratywnego, to do mitu politycznego
możemy zaliczyć także średniowieczne teorie pochodzenia
władzy. Stwierdzenie św. Pawła, że „wszelka władza
pochodzi od Boga” także nie jest weryfikowalne
empirycznie. Jest pewnym symbolem w który wierzą ludzie,
podobnie jak w towarzyszące temu m.p. ryty koronacji,
namaszczenia monarchy, wstąpienia na tron, namiestnictwa
Chrystusowego króla.



Najstarsze znane nam mity polityczne powstały kilka
tysięcy lat temu w Mezopotamii i wiążą się z
koncepcją uprawomocnienia władzy królewskiej
poprzez naśladowanie przez monarchę aktu
stworzenia świata w tzw. świętach noworocznych.
Monarcha, który naśladuje akt kosmokreacji
dokonanej przez boga Marduka, powtarza ryty
symbolizujące przekształcenie chaosu w porządek i
wywodzi prawowitość władzy z dokładnego
odtwarzania tych rytów. Podobnie przedstawiają się
wszystkie koncepcje legitymizacyjne władzy
starożytnego Egiptu, Asyrii, Babilonu. Istotą
wszystkich tych mit polityczny jest legitymizacja
władzy za pomocą sił nadprzyrodzonych, które
wcielają się we władcę, który jest wykonawcą ich
woli.



W średniowiecznej Europie nie istnieją

systemy polityczne, które nie opierałyby

swojego istnienia na mitu politycznego, który

nie wywodziłby się z wierzeń religijnych.

Erozja mitu politycznego zaczyna się w

Renesansie, wiążąc się z rozdziałem pojęć

religii i doktryny politycznej, szczególnie we

Włoszech, w mniejszej mierze we Francji.

Rozdział ten dokona się ostatecznie dopiero w

Oświeceniu, które nie dość, że dokona

radykalnej sekularyzacji myślenia

politycznego, to dodatkowo potraktuje

wszelkie pozaracjonalne idee (mity) jako

„zabobony” i „przesądy” (superstition). Ludzie

oświecenia nie używają określenia mitu

politycznego, preferując wspomniane wyżej,

pejoratywne nazwy.



Wprowadzenie pojęcia mitu do języka filozofii i

nauk o polityce to zasługa romantyzmu.

Romantyzm dokona rewaloryzacji mitu

politycznego, co wynika z głębokiego sceptycyzmu

jego twórców co do epistemologicznej wartości

warsztatu oświeceniowego. Przeciwstawienie mit-

rozum, utrwalone w XVIII wieku, zostanie przez

romantyków przyjęte, tyle, że spór zostanie

rozstrzygnięty na korzyść elementu irracjonalnego

- mitu. Rewaloryzacja ta szczególnie silna będzie

w romantyzmie niemieckim, który tworzy mit

germańskiego średniowiecza („mit północy”). W

romantycznej wizji świata, mit stanowi połączenie

filozofii z wiarą religijną, stanowiąc podstawę

nowego systemu wierzeń



Mitologia romantyzmu szybko skoncentruje

się wokół średniowiecza, które zostanie

podniesione do rangi ponadczasowej

rzeczywistości alternatywnej dla świata

targanego przez wojny wywołanie przez

Rewolucję Francuską. Średniowiecze wydaje

się azylem w stosunku do rzeczywistości

Rzeszy okupowanej przez wojska francuskie;

azylem gdzie nie ma liberałów, racjonalistów,

jakobinów, świata mieszczańskiego. Wraz z

rewaloryzacją średniowiecza, romantyczny

mit polityczny odwołuje się do estetycznej

legitymizacji świata tradycyjnego. W

romantycznym micie politycznym królowie

ponownie wywodzą swoją władzę ze świata

nadprzyrodzonego.



Apogeum mitu politycznego stanowi twórczość
Novalisa (1772-1801), wraz z jego zachwytem nad
tajemniczością nocy i śmierci, mitami prapoczątków
świata, gdy ludzie żyli obok istot nadprzyrodzonych,
wiarą w rychły reunifikację chrześcijaństwa,
idealizacją średniowiecza, papocezaryzmu i
monarchii pruskiej. Powieści Novalisa (Henryk
Offterdingen. wyd. polskie 1914) i L. Tiecka (1773-
1853) dzieją się w czasie mitologicznym, co nadaje
im wymiar ponadczasowej alternatywy dla świata
rzeczywistego. Mit niemieckiego romantyzmu doby
napoleońskiej jest mitem politycznym o charakterze
konserwatywnej utopii eskapistycznej.



Mit polityczny o rewolucyjnym charakterze, a

także samo nowoczesne pojęcie m.p.

zawdzięczamy francuskiemu syndykaliście

G.Sorelowi (1847-1922).

Ten heterodoksyjny

marksista dokona rewaloryzacji m.p. poprzez

skupienie się w analizie marksizmu nie na

„naukowym” charakterze historii (materializm

historyczny), lecz na żywiołowym strajku

generalnego, który winien obalić system

kapitalistyczny i zaowocować zdobyciem

władzy przez proletariat. Ponieważ Sorel, w

odróżnieniu od Marksa, nie chciał planować

przyszłych instytucji porewolucyjnych, ani

techniki samego zamachu, odwoływał się do

pojęcia m.p., jako do wiary w nadejście strajku

generalnego, który obali znienawidzony

kapitalizm.



Sorel przeciwstawiał mit racjonalistycznym
ideologiom (też marksizmowi) i definiował
go jako „zespół wyobrażeń przywoływanych
en bloc i przez intuicję” (Réflexions sur la
violence, Paris 1987, s. 100). Uwodziła go
apokaliptyczna, mityczna sceneria kończącej
historię bitwy kapitalistów z robotnikami. W
okresie międzywojennym mit ten ulegnie
mutacji i robotników zastąpią nacjonaliści,
którzy wydadzą ostateczną bitwę światu
mieszczańskiemu. W ten sposób powstanie
mit rewolucji narodowej i rewolucji
faszystowskiej.



Dużą rolę mitu politycznego odegrają w

faszyzmie włoskim, który wywodzi się z

rewolucyjnego syndykalizmu Sorela i

utrzymuje, przynajmniej w swych założeniach,

rewolucyjny charakter. Faszyzm, krytykując

racjonalne podstawy systemu

mieszczańskiego i liberalnej demokracji,

odwołuje się do mistycznie pojmowanego

włoskiego nacjonalizmu (italianità),

powierzając wodzowi (Duce) misję odczytania

przeznaczenia narodowego i poprowadzenia

państwa do zwycięstwa. Idea wodza i misji

narodu ma charakter m.p., który otwarcie

przeciwstawiany jest mieszczańskiej

racjonalności i liczeniu głosów wyborczych.



W niemieckim nazizmie, znajdziemy podobne,

antyracjonalistyczne odwołanie się do mitu jako

przeciwieństwa świata mieszczańskiego. Światu

temu przeciwstawiono mit „volkizmu”, czyli

powrotu do mistycznych korzeni krwi i ziemi

(Blut und Boden). Wedle doktryny volkizmu,

człowiek zdeterminowany jest przez „krajobraz”

(Landschaft), który kształtuje ludzi na swoje

podobieństwo. Żydzi – jako lud pochodzący z

pustyni - mieliby być wiecznymi nomadami;

podczas gdy Germanie – ludy z zimnej północy,

zamieszkujące lasy, ludźmi zakorzenionymi w

tradycji i wspólnocie lokalnej, honorowymi,

przywiązanymi do ojczyzny. Nazistowski m.p.

łączy się z mitem rasowym i na nim opiera swoje

rewolucyjne, wobec status quo, pretensje do

panowania Germanów nad światem.



mimo że wywodzi się z pozytywistycznego scjentyzmu,

oparty jest na aracjonalnym przekonaniu (micie) o

nierówności ras ludzkich, używając do wykazania

swych tez argumentów racjonalnych i naukowych -

H.S. Chamberlain pisze we wstępie do Podstaw XIX

wieku: „Autor ani przez chwilę nie wyobrażał sobie, że

jego książka mogłaby posiadać jakikolwiek walor

naukowy (...) Tym niemniej autor nie jest całkowicie

pozbawiony naukowej kultury” (La Genèse du XIX-me

siècle. T.I. Paris 1913, s. LXVII, LXX). Rasizm jest

mitem, co potwierdza A. Rosenberg już w tytule swej

wielkiej rozprawy o rasizmie Der Mythus des 20.

Jahrhunderts. Mit ten przeciwstawiany jest „fałszywej”

mądrości intelektualistów, a wyrażona w nim idea

przyrodzonej nierówności ludzi (dzielonych na

mityczne kategorie ludów solarnych i chronicznych)

ma na celu obalenie filozoficznych podstaw

społeczeństwa liberalno-demokratycznego, opartego

na równości ludzi wobec prawa.



Sorelowskie rozróżnienie mitu i ideologii nie jest

słuszne, choć zgodziłaby się z nim większość

twórców nowożytnych ideologii, którzy, posługując

się dla ich stworzenia rozumem, we własnym

przekonaniu, ustawiali się na antypodach mitów

uzasadniających porządek średniowieczny. Tym

niemniej, w zasadzie wszystkie nowoczesne

ideologie mają w sobie element mityczny, czyli

zawierają irracjonalną wiarę w swoje idee, które

nie zostały potwierdzone empirycznie. Ideologia

jest całościową wizją świata, tym samym oznacza

chęć zmiany świata obecnie istniejącego. Ideologia

istnieje więc w opozycji do realizmu filozoficznego

i istniejącej empirycznie rzeczywistości.

Opisywana przez nie rzeczywistość alternatywna

ma charakter mitu politycznego



Ideologia liberalna, mimo odwoływania się do rozumu i

doświadczenia, zawiera szereg nieweryfikowalnych,

apriorycznych twierdzeń, które należy zakwalifikować jako mit

polityczny Nieweryfikowalne są przyjęte z góry tezy, że wszyscy

ludzie są równi, wolni i stworzyli państwo w wyniku rzekomo

zawartej niegdyś umowy (J. Locke, J.J. Rousseau). Podobny

aprioryczny charakter ma optymistyczna antropologia polityczna

liberalizmu i ufundowana na niej doktryna nieograniczonego

postępu. Liberałowie nie próbują dowodzić słuszności tych

poglądów, sformułowanych przez ojców liberalizmu jeszcze w

XVII-XVIII wieku, przyjmując je za pewniki nie wymagające

potwierdzenia, tym samym uznając je za formę mitu politycznego.

Głoszona przez nich doktryna demokracji „wykracza daleko poza

sferę polityczności i nie może być kojarzona wyłącznie z jedną z

możliwych, wyposażonych w chłodno rozważane zalety i wady,

form politycznej egzystencji społeczeństwa. Wchodzi ona głęboko

w zakres sfery wierzeń i psychologii społecznej” (J. Bartyzel:

Demokracja. Radom 2002).

Czołowy niemiecki ideolog

liberalny H. Kelsen przyznaje, że demokracja opiera się

na kilku m.p.: suwerenności narodu, identyczności woli

wyborców i parlamentarzystów, umowy społecznej.



Jeszcze bardziej charakter mitu politycznego

ma, opozycyjny wobec liberalizmu, marksizm.

Mimo pretendowania do charakteru

„naukowego”, nieweryfikowalne empirycznie i

przyjęte apriorycznie są tu tak kluczowe

elementy jak materializm historyczny

pozwalający przewidzieć przyszłość świata,

przyszła rewolucja proletariacka, dyktatura

proletariatu, utopijna wizja przyszłego

komunizmu.

Patrząc z punktu pojęcia m.p.,

marksizm jest futurystyczną utopią

pozbawioną racjonalnych przesłanek, co jako

pierwszy dostrzegł Sorel i pokusił się o

oderwanie marksizmu od języka naukowego

dyskursu, poprzez przeobrażenie go w mit

polityczny przyszłego strajku powszechnego.



Występowanie myślenia mitycznego w
ideologiach odwołujących się do
racjonalizmu wskazuje, że podział na
ideologie i mity polityczne – uformowany w
XIX wieku - nie jest słuszny, gdyż myślenie w
kategoriach mitycznych okazuje się
nieredukowalnym elementem natury
ludzkiej. Wszelka całościowa wizja świata,
egzystencji ludzi pomiędzy sobą, stosunków
politycznych i społecznych zawiera w sobie
element fideistyczny, czyli mityczny.
Zwolennicy określonych ideologii traktują je
jako zbiór twierdzeń nie wymagających
potwierdzenia, w więc właśnie jako mit
polityczny, wymagający wiary, a nie
krytycznej refleksji



Nawet racjonalizm i scjentyzm polityczny mogą
przybrać charakter wiary konkurencyjnej dla
tradycyjnego systemu wierzeń, stając się formą
mitu. Myślenie w tych kategoriach jest typowe dla
ideologii modernizmu politycznego, które są
zbudowane przez ludzki rozum bez oparcia go na
doświadczeniu (kartezjanizm). Jedynym
przeciwieństwem mitu politycznego okazują się te
doktryny, które opierają się na rzetelnym badaniu
rzeczywistości (tzw. realizm filozoficzny) i to pod
warunkiem, że nie są skierowane na zdobycie
poparcia szerokich mas społecznych. Umasowienie
każdej doktryny powoduje bowiem konieczność jej
uproszczenia, podania w formie haseł, czyli w
formie mitu politycznego.