Ustrojowe uwarunkowania

korupcji

Pat_7b

Ustrój = organizacja

Ustrój = organizacja

• Normy prawa regulujące relacje

między organami władzy
państwowej;

• Struktura instytucjonalna państwa;
• Reguły formalne rządzące

zachowaniami ludzi w systemie
politycznym;

• Normy prawa regulujące relacje

między organami władzy
państwowej;

• Struktura instytucjonalna państwa;
• Reguły formalne rządzące

zachowaniami ludzi w systemie
politycznym;

Konstytucjonalizm – rządy

prawa

• Władza jako gra o kontrolę nad

ważnymi dla innych źródłami

niepewności (Aaron Wildavsky: „Władza

ma miejsce wtedy kiedy inni biorą

mnie pod uwagę, nie dlatego, że chcą,

co jest sympatyczne, ale dlatego, że

muszą, co jeszcze sympatyczniejsze”).

• Rządy konstytucyjne jako wynik

wymuszony przez społeczeństwo

(obywatelskie) na władcach.

Podstawowe decyzje

konstytucyjne

1.

Wybór rodzaju rządów (prezydenckie,

pół-prezydenckie, parlamentarne).

2.

Wybór ordynacji wyborczej (1-

mandatowe i wielomandatowe okręgi

wyborcze, systemy mieszane).

3.

Wymiar sprawiedliwości oraz

administracja państwowa w relacji do

innych organów władzy.

Rządy prezydenckie i pół-

prezydenckie

• Prezydent wybrany w wyborach bezpośrednich, na

określony czas (4-8 lat), formuje rząd

(samodzielnie mianuje i zwalnia ministrów); kieruje

władzą wykonawczą.

• S. pół-prezydencki: prezydent wybrany w

wyborach bezpośrednich, współrządzi wraz z

premierem (prawo weta wobec ustaw, ogłaszania

referendum).

• S. pół-prezydencki zbliża się do prezydenckiego,

kiedy prezydent pochodzi z partii mającej

większość w parlamencie; w innym przypadku,

rządy przyjmują charakter bliższy

parlamentarnym.

Rządy parlamentarne

• Rząd tworzy większość parlamentarna;
• Nie pozwala to jasno oddzielić władzy

wykonawczej od ustawodawczej.

• Rządy parlamentarne różnią się

między sobą pod względem siły,
stabilności, skuteczności,
innowacyjności, itp.

Juan Linz i Alfred Stepan:

źródła patologii w systemie

prezydenckim

• Wrażliwość na kryzys i destabilizację: prezydent wyłoniony

w wyborach powszechnych uznaje swój prymat przed

parlamentem. Problem ten jest szczególnie wyraźny, gdy w

parlamencie większość ma partia będąca w stosunku do

niego w opozycji – blokada władzy wykonawczej.

• Konstytucje zazwyczaj ograniczają okres pełnienia tej

funkcji, tj. liczbę kadencji. Ambitny polityk będzie zwalczał

takie ograniczenie.

• Wszystkie układy koalicyjne i zobowiązania wynikające z

nich zawierane są przed wyborami – systemy prezydenckie

mają więc z natury rzeczy problem adaptacji do zmian w

otoczeniu.

S. Mainwaring: ograniczoność przykładu

latynoamerykańskiego.

Ordynacja wyborcza. Arend

Lijphart: wartość

proporcjonalności

Argumenty polemiczne

Konkluzje

Wpływ ordynacji wyborczej na

korupcję

Wpływ ordynacji wyborczej na

korupcję

W ostatnich kilku latach kwestią związków między

systemami wyborczymi a korupcją zainteresowali się

ekonomiści i politolodzy zajmujący się zagadnieniami

rozwoju polityczno-gospodarczego (Persson, Tabellini, Trebi,

2001; Kunicova, Rose-Ackerman, 2003). Prowadzone przez

nich międzykrajowe badania porównawcze objęły wszystkie

państwa o ustroju (względnie) demokratycznym, dla których

dostępne były również miary poziomu korupcji. Analizie

statystycznej poddano zależności między poziomem korupcji

a ordynacją wyborczą i innymi cechami ustroju politycznego.

Pomimo że próby obejmowały kraje europejskie, w tym także

skandynawskie, we wszystkich badaniach stwierdzono

niewielki, chociaż statystycznie istotny, wpływ ordynacji

proporcjonalnej na korupcję, tj. ordynacja proporcjonalna

przyczynia się do wzrostu korupcji. Oznacza to, że ordynacja

wyborcza jest jednym z czynników korupcjogennych, ale

nim jest. Gdyby zaś wyłączyć z próby kraje skandynawskie,

to oddziaływanie tego czynnika staje się silne.

W ostatnich kilku latach kwestią związków między

systemami wyborczymi a korupcją zainteresowali się

ekonomiści i politolodzy zajmujący się zagadnieniami

rozwoju polityczno-gospodarczego (Persson, Tabellini, Trebi,

2001; Kunicova, Rose-Ackerman, 2003). Prowadzone przez

nich międzykrajowe badania porównawcze objęły wszystkie

państwa o ustroju (względnie) demokratycznym, dla których

dostępne były również miary poziomu korupcji. Analizie

statystycznej poddano zależności między poziomem korupcji

a ordynacją wyborczą i innymi cechami ustroju politycznego.

Pomimo że próby obejmowały kraje europejskie, w tym także

skandynawskie, we wszystkich badaniach stwierdzono

niewielki, chociaż statystycznie istotny, wpływ ordynacji

proporcjonalnej na korupcję, tj. ordynacja proporcjonalna

przyczynia się do wzrostu korupcji. Oznacza to, że ordynacja

wyborcza jest jednym z czynników korupcjogennych, ale

nim jest. Gdyby zaś wyłączyć z próby kraje skandynawskie,

to oddziaływanie tego czynnika staje się silne.

Kunicova i Ackerman:

wyjaśnienie 1

Kunicova i Ackerman:

wyjaśnienie 1

• Autorki formułują dwie, nie wykluczające się

hipotezy. Pierwsza wywodzi się z teorii

Mancura Olsona zawartej w jego klasycznej

książce o logice działań zbiorowych (1965).

Według Olsona, im większa zbiorowość, tym

trudniej jest w zainicjować działanie zbiorowe,

tym większa jest też skłonność jej członków do

korzystania z efektów bez ponoszenia kosztów

(„free-ride”). Skoro okręgi wielomandatowe są

z wielokrotnie liczniejsze od

jednomandatowych, to mniejsza jest tu też

zdolność mobilizacji elektoratu do aktywnej

kontroli nad reprezentacją polityczną.

• Autorki formułują dwie, nie wykluczające się

hipotezy. Pierwsza wywodzi się z teorii

Mancura Olsona zawartej w jego klasycznej

książce o logice działań zbiorowych (1965).

Według Olsona, im większa zbiorowość, tym

trudniej jest w zainicjować działanie zbiorowe,

tym większa jest też skłonność jej członków do

korzystania z efektów bez ponoszenia kosztów

(„free-ride”). Skoro okręgi wielomandatowe są

z wielokrotnie liczniejsze od

jednomandatowych, to mniejsza jest tu też

zdolność mobilizacji elektoratu do aktywnej

kontroli nad reprezentacją polityczną.

Kunicova, Rose-Ackerman:

wyjaśnienie 2

Kunicova, Rose-Ackerman:

wyjaśnienie 2

Dotyczy ono typowej dla ordynacji proporcjonalnej

koalicyjności rządów: partie polityczne, walcząc o

udział w rządach, oszczędzają w kampanii

wyborczej ewentualnych przyszłych partnerów w

koalicji, co ogranicza skuteczność kontroli

elektoratu nad zachowaniami jego przedstawicieli

politycznych, oraz pomniejsza przejrzystość życia

publicznego. W warunkach ordynacji

większościowej, walka wyborcza przybiera postać

gry o sumie zerowej.
Przejawem tego zjawiska jest występujące w

Polsce w latach 1990-tych „kolekcjonowanie

haków”.

Dotyczy ono typowej dla ordynacji proporcjonalnej

koalicyjności rządów: partie polityczne, walcząc o

udział w rządach, oszczędzają w kampanii

wyborczej ewentualnych przyszłych partnerów w

koalicji, co ogranicza skuteczność kontroli

elektoratu nad zachowaniami jego przedstawicieli

politycznych, oraz pomniejsza przejrzystość życia

publicznego. W warunkach ordynacji

większościowej, walka wyborcza przybiera postać

gry o sumie zerowej.
Przejawem tego zjawiska jest występujące w

Polsce w latach 1990-tych „kolekcjonowanie

haków”.

Inne zależności

Inne zależności

Autorki starały się również określić siłę wpływu systemu

rządów na poziom korupcji.

• Stwierdziły, że system rządów prezydenckich stwarza

większe możliwości dla korupcji, aniżeli rządy

parlamentarne. Zależność jest szczególnie silna, kiedy

rządy prezydenckie współwystępują z ordynacją

proporcjonalną przy wyborach parlamentarnych.

• Dodatkowym czynnikiem jest brak w większości systemów

prezydenckich sprawnie działającego mechanizmu

równowagi władz typu północno-amerykańskiego. Wynika to

przede wszystkim ze słabszej pozycji przywódców

partyjnych wobec władzy wykonawczej i związanego z tym

braku skutecznej kontroli nad wykorzystywaniem przez

prezydenta zasobów publicznych w formie renty politycznej.

• Analiza porównawcza systemów ustrojowych pozwoliło Janie

Kunicovej (2001) stwierdzić, że im szersze są uprawnienia

prezydenckie, tym wyższy jest poziom korupcji.

Autorki starały się również określić siłę wpływu systemu

rządów na poziom korupcji.

• Stwierdziły, że system rządów prezydenckich stwarza

większe możliwości dla korupcji, aniżeli rządy

parlamentarne. Zależność jest szczególnie silna, kiedy

rządy prezydenckie współwystępują z ordynacją

proporcjonalną przy wyborach parlamentarnych.

• Dodatkowym czynnikiem jest brak w większości systemów

prezydenckich sprawnie działającego mechanizmu

równowagi władz typu północno-amerykańskiego. Wynika to

przede wszystkim ze słabszej pozycji przywódców

partyjnych wobec władzy wykonawczej i związanego z tym

braku skutecznej kontroli nad wykorzystywaniem przez

prezydenta zasobów publicznych w formie renty politycznej.

• Analiza porównawcza systemów ustrojowych pozwoliło Janie

Kunicovej (2001) stwierdzić, że im szersze są uprawnienia

prezydenckie, tym wyższy jest poziom korupcji.

Kombinacje podstawowych

rozwiązań ustrojowych

Kombinacje podstawowych

rozwiązań ustrojowych

Wielomandatowe o.

w.

Jednomandatowe o.

w.

Rządy prezydenckie

Mocny prezydent –

słaby parlament

Mocny prezydent –

mocny parlament

Rządy parlamentarne Premier: szef partii

bez większości w

parlamencie - zależny

od koalicji

Silna pozycja

premiera, którego

partia przeważa w

parlamencie