Dos

Ogólne

• D.23.3.1. Paulus: prawo do posagu (dotis causa) jest

wieczna, i skoro za zgodą tego, kto daje (ustanawia)

tak zostało postanowione, aby posag zawsze

pozostawał u męża.

• D.23.3.2 Paulus: Jest to w interesie rzeczpospolitej, aby

kobiety miały swoje posagi bezpieczne, ze względu na

które mogą wychodzić za mąż.

• D.23.3.3 Ulpian: Termin „posag ” nie odnosi się do tych

małżeństw, które nie mogą istnieć [być ważne],

bowiem nie może być posagu bez małżeństwa. Gdzie

zatem nie ma nazwy małżeństwa, nie ma posagu.

• D.23.3.70 Paulus: w przypadku wątpliwości lepiej jest,

aby rozstrzygać na korzyść posagu.

Wielkość posagu

• D.23.3.60 Celsus: Pytam, ile pieniędzy jako posag powinien

pozwolić przyrzec dorosłej kobiecie [jej] kurator.

Odpowiedział: zależy to od modus [statusu społecznego],

możliwości majątkowych [facultates] i godności [dignitas]

jej i męża, dopóki suma jest rozsądna.

• D.23.3.61 Terentius Clemens: Czy to kurator ogólny, czy

ustanowiony dla dania posagu, i zostało przyrzeczone w

posagu więcej, niż pozwalają na to możliwości finansowe

kobiety, przyrzecznie ipso iure nie jest ważne, ponieważ w

ustawie nie zostało zatwierdzone auctoritas udzielona

podstępnie. Należy jednak zapytać, czy całe zobowiązanie,

czy to, co przyrzeczone jest więcej, niż mogło być

przyrzeczone, jest bezskuteczne? I korzystniej jest

powiedzieć, że tylko to jest nieważne, co jest „nadwyżką”.

Sposoby ustanowienia posagu

• Tituli ex corpore Ulpiani:
• 6.1 Dos aut datur, aut dicitur, aut

promittitur.

• 6.2 Dotem dicere potest mulier, quae

nuptura est, et debitor mulieris, si iussu

eius dicat; item parens mulieris virilis

sexus per virilem sexum cognatione

iunctus, velut pater, avus paternus. Dare,

promittere dotem omnes possunt.

Rodzaje posagu ze względu na

osobę, która ustanawiała

• 6.3 Dos jest nazywany albo

"profecticia„, tj. jeśli posag
ustanowił ojciec kobiety, albo
"adventicia", tj. taki, który
ustanowiony jest przez kogokolwiek
innego

WŁASNOŚĆ RZECZY

POSAGOWYCH

• D.23.3.7.3 Ulpian: …Rzeczy dane jako posag w trakcie trwania

małżeństwa stają się własnością męża. Cóż zatem, jeśli przed

zawarciem małżeństwa? Jeśli kobieta dała w tak, by stało się to

natychmiast własnością męża – tak będzie [jest to skuteczne].

Bowiem jeśli dała pod warunkiem, że rzecz stanie się własnością

męża, gdy małżeństwo zostanie zawarte, bez wątpliwości

powiemy, że wtedy stanie się jego [własnością], gdy małżeństwo

zostanie zawarte. Stąd, jeśli małżeństwo nie nastąpi po zerwaniu

zaręczyn, jeśli kobieta dała tak, aby rzeczy natychmiast stały się

męża, będzie musiała wytoczyć o nie condictio po zerwaniu

zaręczyn; jeśli zaś tak dała, żeby stały się jego po zawarciu

małżeństwa, po zerwaniu małżeństwa będzie mogła je natychmiast

windykować. Lecz jeśli będzie windykować przed zerwaniem

zaręczyn, windykującej będzie mogło zaszkodzić exceptio doli lub

in factum: bowiem [te rzeczy] przeznaczone na posag nie mogą

[nie powinny] być windykowane.

• D.23.3.8 Callistratus: lecz jeśli to nie zostało dokonane wyraźnie,

należy sądzić, że jest tak dokonywane, aby rzeczy natychmiast

stawały się narzeczonego, i aby zostały zwrócone, jeśli małżeństwo

nie zostało zawarte.

POŻYTKI I ONERA MATRIMONII

• D.23.3.7 pr Ulpian: Słuszność wymaga, by mąż miał

własność pożytków z posagu; skoro on ponosi ciężary

małżeństwa, to słusznym jest, by on pobierał pożytki z

posagu.

• 1 Pożytki, które posag przyniósł w czasie małżeństwa nie

stają się jego częścią, ale te uzyskane przed zawarciem

stają się jego częścią, chyba że strony mające się pobrać

postanowiły co innego, wtedy pożytki uważane są za

darowiznę.

• D.23.3.47 Iulianus: Jeśli niewolnikow, który został dany w

posagu przed zawarciem małżeństwa, przed zawarciem

małżeństwa zostało coś podarowane lub zapisane, posag

powiększa się, tak jak o pożytki z gruntu, który został

wydany przed zawarciem małżeństwa.

OSZACOWANIE

• D.23.3.10 Ulpian: Nie jest przeważnie w interesie męża, by

rzecz była oszacowana, aby niebezpieczeństwo [utraty] rzeczy

nie przechodziło na niego, szczególnie, jeśli zwierzęta przyjął w

posagu lub szatę, którą kobieta używa. Ma to bowiem [taki]

skutek [eveniet], jeśli została oszacowana i kobieta ją zużyje,

mąż świadczy ich wartość [jest odpowiedzialny do wysokości

oszacowania]. Ilekroć rzeczy nieoszacowane są dane w posagu,

polepszenia i pogorszenia są kobiety [ryzyko ich polepszenia i

pogorszenia ponosi kobieta].

• D.23.3.10.6 Ulpian: Chociaż rzeczy dane w posagu zostały

oszacowane, jednak zawarto porozumienie, że albo

oszacowanie [wartość] albo rzecz będzie świadczona, jeśli

zostało dodane „które [z nich] kobieta chce”, ona wybiera, czy

woli żądać rzeczy, [czy] oszacowania, jednak jeśli zostało

dodane „które [z nich] mąż woli”, wybór jest jego. Albo jeśli nic

nie zostałoby dodane na temat wyboru, mąż będzie miał wybór,

czy woli zaoferować rzeczy, czy ich wartość [cenę]. Albowiem i

skoro ta albo tamta rzecz jest obiecana, ma wybór rzeczy, którą

będzie świadczył. Lecz jeśli rzecz nie istnieje, mąż będzie

świadczył oszacowanie [wartość].

• D.23.3.11 Paulus: Oczywiście może oddać i pogorszoną [rzecz].

Oszacowanie - cd

• D.23.3.42 Gaius: Rzeczy dane w posagu,

które podlegają zważeniu, policzeniu lub
zmierzeniu, przechodzą na ryzyko męża,
ponieważ są dane tak, aby mąż zbył je
wedle swego uznania i aby po rozwiązaniu
małżeństwa zwrócił tyle samo takiego
samego rodzaju; on lub dziedzic jego.

Wymogi staranności w

administrowaniu posagiem

• D.23.3.17 Paulus: Co do rzeczy posagowych mąż winien

odpowiadać [praestare] tak za podstęp, jak i winę, ponieważ dla

siebie [dla swego dobra] przyjmuje posag. Będzie także

odpowiadał za dochowanie staranności, której dochowuje we

własnych sprawach. Jeśli po daniu rzeczy oszacowanej

małżeństwo nie zostanie zawarte, należy spojrzeć, co powinno

zostać zwrócone: czy rzecz, czy wartość. Lecz wydaje się, że

intencją stron było, by oszacowanie nastąpiło tylko, gdy

małżeństwo zostało zawarte, ponieważ nie inna była przyczyna

układających się; zatem rzecz musi być zwrócona, nie wartość.

• D.23.3.26 Modestinus: Mówimy, że w trakcie trwania

małżeństwa posag może zostać zmieniony [zamieniony], jeśli jest

to korzystne dla kobiety, jeśli z pieniędzy w rzecz i z rzeczy w

pieniądze. I to jest uznane.

• D.23.3.27 Ulpianus: Jeśli zostało to dokonane, grunt lub rzecz

staje się posagową.

ZWROT POSAGU MANENTE

MATRIMONIO

• D.23.3.73.1 Paulus: Podczas trwania

małżeństwa posag może być zwrócony

żonie z tych przyczyn: aby wyżywiła

[utrzymała] siebie i swoich, aby kupiła

dobry grunt, aby świadczyła alimenty

[środki utrzmania] rodzicowi wygnanemu

na wygnanie lub na wyspę, lub żeby

wspomogła egentem virum [dziecko z

popzedniego męża?], brata lub siostrę.

Zwrot posagu

• D.24.3.1 Pomponius: dotium causa ma

zawsze i w każdych okolicznościach
pierwszeństwo. …w interesie państwa
jest, aby kobieta miała zachowany
(bezpieczny) swój posag, by mogły być
uposażone dla rodzenia dzieci i
zapełniania nimi państwa.

Zwrot posagu – śmierć żony

• 6.4 Jeśli kobieta zmarła podczas trwania małżeństwa,

posag ustanowiony przez ojca wraca do niego, jednak mąż

zachowuje 1/5 posagu na każde dziecko (bez odgraniczenia

maksymalnej wartości zatrzymania). Jeśli ojca nie ma –

posag pozostaje u męża.

• 6.5 Posag ustanowiony przez inną osobę niż ojciec zostaje

zawsze u męża (po śmierci żony), chyba że ten, kto dał

posag (tylko w formie dotis dictio?) przyjął stypulację, że

posag zostanie mu zwrócony. Wówczas posag nosi nazwę

"receptcia".

Zwrot posagu - rozwód

• 6.6 W przypadku rozwodu nie ma różnicy, przez

kogo był ustanowiony posag. Istotne jest to, czy

kobieta jest osobą sui iuris czy alieni iuris. W

pierwszym przypadku ona sama (i tylko ona) ma

prawo żądania zwrotu posagu. W drugim, zwrotu

posagu może żądać ojciec, za zgodą córki.

• 6.7

Jeśli kobieta umrze po dokonanym

rozwodzie, lecz przed odzyskaniem posagu

(wytoczeniem skargi), jej spadkobiercy nie będą

mieli prawa wytoczenia skargi o zwrot posagu,

chyba że mąż był w zwłoce.

Sposób rozliczeń przy actio rei uxoriae

• 6.8 Sposób zwrotu posagu uzależniony jest od tego, jakie

składniki go stanowiły. Jeśli stanowiły go rzeczy zamienne, posag

powinien być zwrócony w trzech rocznych ratach, chyba że

umówiono się, że zwrot nastąpi od razu w całości. Inne składniki

majątku posagowego powinny być zwrócone natychmiast.

• 6.9 Po rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód, mąż ma prawo

zatrzymania części posagu z powodu: dzieci, obyczajów (sposobu

prowadzenia się żony), nakładów, podarowanych rzeczy, rzeczy,

które żona bezprawnie zabrała z majątku męża.

• 6.10 Prawo zatrzymania ze względu na dzieci ma miejsce wtedy,

gdy rozwód dokonany został z winy żony lub ojca, pod którego

jest władzą. Wówczas mąż ma prawo zatrzymać 1/6 posagu na

każde dziecko, jednak nie więcej niż połowę posagu.

• 6.12 Z powodu obyczajów mąż ma prawo zatrzymać 1/6 posagu,

gdy żona "poważnie" naruszyła dobre obyczje. Jeśli naruszyła je

"lekko", mąż może zatrzymać 1/8. Ciężkim naruszeniem jest

tylko cudzołóstwo, lżejszym – każde inne.

Zasądzenie na id quod facere potest

• D.24.3.12 Ulpian: jest uznane, że mąż

może zostać zasądzony na to [taką
wartość], co może uczynić [zapłacić], ale
nie może tego uczynić jego spadkobierca,

• D.24.3.13 Paulus: bo taki przywilej jest

osobisty i wygasa z chwilą śmierci osoby
uprawnionej.