PODMIOTOWE

TRAKTOWANIE

WYCHOWANKÓW

KONIECZNYM

WARUNKIEM

SKUTECZNOŚCI

WYCHOWANIA

Pierwszorzędnym warunkiem skutecznego

wychowania jest podmiotowe traktowanie

dzieci i młodzieży, tj. poszanowanie ich

prawa do własnej podmiotowości, czyli

niezależności i odrębności.

Nie oznacza to jednak, że wolno im

postępować zawsze według własnego

uznania, że mogą sobie pozwalać na

wszystko. Taka sytuacja byłaby

pedagogicznie zgubna, prowadziłaby do

dezorientacji ogólnej wychowanków w

kwestii odróżniania dobra od zła.

Sukces postępowania pedagogicznego,

zależy od podmiotowego traktowania dzieci

i młodzieży czyli partnerskiego i

humanistycznego podejścia. Postuluje się

nie tylko zabezpieczenie im prawa do bycia

niezależnymi, aktywnymi i samodzielnymi,

lecz również uszanowanie w każdym z nich

osoby ludzkiej.

Chodzi głównie o to, by nauczycieli z

uczniami łączyła nie relacja instrumentalna

lecz relacja altruistyczna , a nade wszystko

kooperacyjna. Dzięki temu szkoła nie

będzie miejscem nadmiaru monologu i

pouczeń nauczycieli lecz miejscem ich

współdziałania i współpracy.

AKCEPTACJA WYRAZEM

BEZWARUNKOWEGO

UZNANIA

WYCHOWANKÓW JAKO

OSÓB

Okazywanie dzieciom i młodzieży swej

akceptacji zakłada w szczególności uznanie

ich takimi, jakimi są naprawdę, tj. bez

stawiania im specjalnych warunków, czyli bez

względu na to, czy spełniają lub nie

oczekiwane wymagania. Czym innym są

zachowania wychowanka, a czym innym on

sam jako osoba, której przysługuje takie samo

prawo do wewnętrznej autonomii i

indywidualnego rozwoju jak ludziom dorosłym.

Stąd też można nie zgadzać się z jego

sposobem postępowania, a nawet odczuwać

oburzenie, ale nigdy nie wolno okazywać mu

antypatii czy dezaprobaty ze względu na

osobę, która jest, jak też z uwagi na żywione

przez niego uczucia oraz podzielane opinie i

przekonania.

Okazywana przez wychowawcę (nauczyciela)

akceptacja z reguły „idzie w parze” z ujawnianym

wobec dzieci i młodzieży zaufaniem i

poszanowaniem. Akceptacja jest więc równoznaczna

z upatrywaniem w nich wartości, zasługujących nie

tylko na pilną uwagę, lecz również bezgraniczne

zaufanie i głęboki szacunek. Należy zatem traktować

wychowanków bez chłodnej rezerwy czy

powściągliwości, a zawsze tylko z należnym

uznaniem i oddaniem. Jest to w pewnym sensie także

pewnego rodzaju nagradzanie. W ten sposób zachęca

się ich do samodzielnego myślenia, a nie jedynie

naucza zgodnie np. z sugestiami nauczycieli lub

według podręczników szkolnych. Wzrasta w nich

również poczucie własnej wartości i

odpowiedzialności za własne czyny. Akceptacja

wyklucza jakąkolwiek formę komenderowania,

grożenia, pouczania, moralizowania, krytykowania

itp.

ROZUMIENIE

EMPATYCZNE

DZIECI I

MŁODZIEŻY

Rozumienie empatyczne jest jakby

wkraczaniem lub przenikaniem w

wewnętrzny świat drugiego człowieka i

zarazem odczuwaniem, iż się jest niejako w

jego własnym wnętrzu. Rozumienie

empatyczne zakłada też koncentrowanie

się nie tyle na tym, co mówi i jak postępuje

dana osoba, ile na znaczeniu jakie mają jej

wypowiedzi i zachowania oraz patrzenie na

nią w taki sposób, w jaki widzi ona

aktualnie samą siebie. Chodzi o rozumienie

jej reakcji niejako od wewnątrz, a w

przypadku działalności wychowawczej

także o uświadomienie sobie tego, czym

jest dla dzieci i młodzieży proces

wychowania i uczenia się w ich własnym

przeświadczeniu.

AUTENTYZM

NAUCZYCIELI I

WYCHOWAWCÓW

Autentyzm nauczycieli i wychowawców to jeszcze

inny przejaw podmiotowego traktowania chłopców i

dziewcząt. Jest nim postawa będąca

przeciwieństwem zachowania obronnego. Postawa

autentyzmu polega na tym, że przejawiająca ją osoba

pozostaje w swym zachowaniu tym, czym jest

naprawdę; zachowuje się w sposób naturalny i nie

stroni od działań spontanicznych, ma zaufanie do

siebie i innych oraz jest świadoma własnych uczuć,

bywa sobą i nie zaprzecza sobie. Autentyzm w

psychologii humanistycznej uchodzi za ważną

postawę nauczyciela wobec uczniów. Jednocześnie
podkreśla się, że okazywanie postawy autentyzmu

nie jest rzeczą łatwą .Stąd też słusznie przyjmuje się,

że postawa taka nie może być rozumiana jako

zezwolenie na nieskrępowane wyrażanie myśli i

uczuć we wszystkich sytuacjach, ani jako zachęta do

robienia wszystkiego co się tylko chce.

ROZUMIENIE DZIECI I

MŁODZIEŻY W SENSIE

PERSONALISTYCZNYM

Personalizm- to „doktryna stawiająca ponad

wszelką rację stanu, interesom ekonomicznym

czy jakąkolwiek bezosobową instytucją

podstawową wartość osoby ludzkiej”. Każdy

człowiek nie wyłączając przy tym dzieci i

młodzieży jest nade wszystko istotą rozumną i

wolną, ale zarazem zdolną do miłości i

ponoszenia odpowiedzialności. Człowiek jest

czymś więcej niż tylko całością o charakterze

psychofizycznym lub zdolnym do ulegania

presji innym. Człowiek jest (jak podkreślają

zwolennicy personalizmu) istotą nie tylko

rozumną, wolną i odpowiedzialną lecz zarazem

wrażliwą na prawdę, dobroć i piękno, zdolną

do samoświadomości, samorealizacji,

twórczości itp.

Z powyższych założeń personalizmu wynikają ważne

wnioski o znaczeniu pedagogicznym, które swą uwagę

skupiają na tym, aby wychowawca:

• dostrzegał w każdym wychowanku wartość podstawową

i naczelną, zwłaszcza z tej racji, że ma do czynienia z

człowiekiem w pełnym jego wymiarze;

• traktował go podmiotowo, a nie instrumentalnie, nie

poddawał go jakiemukolwiek urzeczowieniu;

• nie odmawiał mu niezbywalnych praw, w tym

szczególnie prawa do szacunku, wyrażania własnych

myśli i uczuć, ponoszenia odpowiedzialności za siebie i

dokonywania wyborów zgodnie z dobrem wspólnym;

• dawał mu do zrozumienia, że jako osoba nie jest

pozbawiony również zobowiązań i powinności, jakie ma

do spełnienia wobec siebie i innych;

• wysoko cenił w nim rozwój moralny i duchowy.

• dostrzegał w każdym wychowanku wartość podstawową

i naczelną, zwłaszcza z tej racji, że ma do czynienia z

człowiekiem w pełnym jego wymiarze;

DEMOKRATYCZNY

STYL KIEROWANIA

WYCHOWAWCZEGO

Demokratyczny styl kierowania wychowawczego polega

na okazywaniu dzieciom i młodzieży życzliwości i

zrozumienia, pozyskiwaniu sobie ich sympatii,

zaufania i przyjaźni, a także umożliwianiu im

wspólnego i samodzielnego podejmowania decyzji,

wysuwania własnych pomysłów oraz przejawiania

wzmożonej aktywności w różnych dziedzinach życia.

Wychowawcy i nauczyciele, którzy pracują z dziećmi

i młodzieżą zgodnie z demokratycznym stylem

kierowania wychowawczego:

- nawiązują z nimi serdeczne i przyjacielskie

kontakty

- odwołują się do ich inicjatywy i pomysłowości oraz

liczą się z ich zamierzeniami

- udzielają im gruntownych informacji,

zwłaszcza na interesujące wychowanków tematy

- pełnią wobec dzieci i młodzieży rolę

inicjatorów, animatorów, doradców

INNE STYLE

WYCHOWANIA

Autokratyczny styl wychowania jest skrajnym

przeciwieństwem demokratycznego stylu kierowania

wychowawczego. Postępowanie według tego stylu

zobowiązuje wychowawcę do przejmowania

odpowiedzialności za wszelkie zachowania

wychowanków. Podstawowymi jego sposobami

oddziaływań wychowawczych są metody nagradzania i

karania, stosuje się je niemal nagminnie, podobnie jak

wszelkiego rodzaju nakazy i zakazy.

Liberalny styl wychowania polega na dawaniu dzieciom

i młodzieży możliwie szerokiego zakresu swobody.

Wychowawca wywiera minimalny wpływ na swych

podopiecznych, zachowuje się wobec nich niemal

całkowicie biernie, a więc praktycznie rezygnuje z

kierowania nimi. Nie stara się zachęcać ich do

zachowań społecznie i moralnie wartościowych. Czuje

się zwolniony od wszelkiej odpowiedzialności za

zachowania swych wychowanków. Doradza im tylko

wtedy gdy jest o to proszony.

Celem przekonania się o tym, który ze

scharakteryzowanych stylów wychowania

jest najkorzystniejszy z pedagogicznego

punktu widzenia, albo też wychowawczo

nieprzydatny, przeprowadzono wiele

badań. W wyniku przeprowadzonych badań

stwierdzono zdecydowaną wyższość

demokratycznego stylu kierowania

wychowawczego nad autokratycznym i

liberalnym stylem wychowania.

Okazało się, że w grupach kierowanych

demokratycznie ich uczestnicy:

 Wykazują większą kreatywność w osiąganiu

celów

 Darzą sympatią swego kierownika i identyfikują

się z nim;

 Podejmują się wykonania zadań na własną

odpowiedzialność i są przekonani o sensowności
tego, co robią;

 Wykonują swoje zadania nawet podczas

nieobecności kierownika grupy, a więc również
gdy są pozbawieni bezpośredniej kontroli
dorosłych;

 Wspólnie poszukują sposobów przezwyciężania

napotkanych trudności i nie usiłują obciążać winą
za ich powstanie jednego tylko uczestnika grupy.

PRACA NAD

SOBĄ

WYCHOWAWCÓW

I NAUCZYCIELI

Chodzi tu głównie o świadome i celowe kierowanie

własnym rozwojem, czyli o sterowanie swoimi myślami i

uczuciami, a nie tylko zachowaniami. Praca nad sobą

zwana także samodoskonaleniem, autoedukacją,

samorealizacją czy samowychowaniem, nie jest dążeniem

do doskonałości dla niej samej.

Zaleca się zwłaszcza w psychologii humanistycznej

uczenie się bezwarunkowej akceptacji i empatycznego

rozumienia innych oraz zachowania w miarę

autentycznego tj.bez stwarzania fałszywych pozorów.

Ważną rzeczą jest również, aby w procesie

samodoskonalenia traktować dzieci i młodzież z należnym

im szacunkiem i respektem, uznawać ich prawo do

błędów , zwalczać w sobie wszelkiego rodzaju uprzedzenia

i traktować ich sprawiedliwie, okazywać im

zainteresowanie. Oprócz tego celem pracy nad sobą jest

nabranie przekonania, że każdy z wychowanków kryje w

sobie potencjalne zasoby dobra i że każdemu z nich

należy dopomóc w jego ujawnieniu.

TECHNIKI

PRACY NAD

SOBĄ

Przydatne w samodoskonaleniu nauczycieli i

wychowawców mogą się okazać współcześnie znane-

zwłaszcza w psychologii różnego rodzaju techniki pracy

nad sobą. Nie małą wśród nich rolę maja m.in. techniki

relaksacyjne oraz techniki odwołujące się do autosugestii

w formie afirmacji, wizualizacji lub aforyzmów.

Techniki relaksacyjne pomagają wewnętrznie się wyciszyć

i dlatego nierzadko poprzedzają zastosowanie innych

technik samodoskonalenia. Do najbardziej popularnych

technik relaksacyjnych należą: trening autogenny J. H.

Schultza i trening relaksacji progresywnej E. Jacobsona.

Trening autogenny polega na wywoływaniu określonych

doznań związanych z rozluźnieniem mięśni i naczyń

krwionośnych oraz równomiernym oddychaniu i

stwarzaniu „pustki myślowej”.

Trening relaksacji progresywnej polega głównie na

rozluźnianiu mięśni i regulowaniu napięcia mięśniowego.

Wykonuje się je najpierw w pozycji leżącej, następnie

siedzącej, a potem również

podczas wykonywania czynności zawodowych i prac

domowych.

Techniki autosugestii w formie afirmacji są próbą

poddawania się własnym i w miarę realistycznym

sugestiom, związanym ze spełnieniem jakiegoś ważnego

dla siebie pragnienia, Polegają one na wielokrotnym

powtarzaniu w myślach, mowie lub piśmie odpowiednio

dobranej afirmacji, przez którą rozumie się „pozytywne

stwierdzenie, że coś jest takie, jak chcielibyśmy, aby

było”.

Techniki wizualizacji polegają na świadomym i aktywnym

sterowaniu własną wyobraźnią w celach terapeutycznych.

Z reguły są one umyślnym przywoływaniem w wyobraźni

tego, co chcemy widzieć na naszej scenie psychicznej czy

umysłowej. Tzn. związana z nimi wizualizacja daleka jest

raczej od swobodnej gry wyobraźni, czyli spontanicznego

wyobrażania sobie czegoś. Obejmuje swym zasięgiem

zarówno wyobrażenia wzrokowe, słuchowe, ruchowe i

dotykowe, jak też smakowe i zapachowe. Wizualizację

rozpoczynamy najpierw od obrazów prostych przechodząc

stopniowo do coraz bardziej złożonych.

Pewną pomoc w procesie samorealizacji

nauczycieli i wychowawców może

stanowić podejście aforystyczne, czyli

szukanie inspiracji własnych zachowań

w określonych aforyzmach. Chodzi tu

zwłaszcza o aforyzmy przyjmujące

formę pewnych zasad postępowania.

Przydatne w samodoskonaleniu

nauczycieli mogą być również techniki

medytacyjne. Zastosowanie ich-

podobnie zresztą jak technik

wizualizacyjnych- nie zawsze jest łatwe,

pomimo iż podporządkowane są

prostym regułom.

Oprócz podanych dotąd sposobów

samodoskonalenia nauczycieli i

wychowawców, istnieje także wiele

innych technik tego rodzaju. Jedną z nich

jest gromadzenie przez nich informacji

zwrotnych,

nazywanych też sprzężeniami

zwrotnymi, a niekiedy informacjami

wtórnymi. Dzięki nim wychowawcy

dowiadują się, jak są odbierani przez

inne osoby, czy one rozumieją ich

wypowiedzi i zgadzają się z nimi, co

sądzą o nich i czego od nich oczekują.

Osobami tymi mogą być uczniowie lub

wychowankowie

.

POZNAWANIE

DZIECI I

MŁODZIEŻY

W poznawaniu dzieci i młodzieży istnieje co najmniej

jakieś minimum wiedzy z zakresu metodologii badań

pedagogicznych. Składa się na nie nade wszystko

znajomość problemu badawczego, wyrażonego w

formie pytania o cel, jakiemu służyć ma podejmowane

przez nauczyciela poznawanie uczniów. Problemy

badawcze mogą dotykać przeróżnych spraw, np.

przejawów i przyczyn okazywanej w nadmiarze przez

chłopców i dziewczęta agresywności lub bierności,

różnych innych sposobów ich nieprzystosowania

społecznego.

Ważne jest, aby w poznawaniu dzieci i młodzieży nie

opierać się jedynie na zasłyszanych o nich opiniach,

lecz przede wszystkim na nie dających się zaprzeczyć

faktach. W poznaniu tym warto też posłużyć się

przynajmniej niektórymi sposobami badań

pedagogicznych, zalicza się do nich m.in. : obserwację,

badania ankietowe i wywiad, a także techniki

socjometryczne.

Obserwacja- stanowi osobliwy sposób postrzegania,

gromadzenia i interpretowania poznawanych danych,

pozostających na ogół w bezpośrednim zasięgu widzenia i

słyszenia obserwatora. Głównym przedmiotem obserwacji

są zachowania dzieci i młodzieży oraz warunki

zewnętrzne, np. klasa, boisko szkolne.

Badania ankietowe i wywiad- zarówno badania

ankietowe jak i wywiad umożliwiają zgromadzenie

informacji, np. na temat zainteresowań badanych, ich

potrzeb, aspiracji, warunków domowych. Mogą umożliwiać

też bliższe poznanie stosunku uczniów do szkoły i tego

rodzaju wartości, jak miłość, przyjaźń, bezinteresowność,

tolerancja itp. Zazwyczaj dogodniejszym sposobem

poznawania są badania ankietowe.

Techniki socjometryczne- istnieje co najmniej kilka

technik socjometrycznych, technika w wersji klasycznej

polega na zadawaniu pytań, na które w odpowiedzi

uczniowie wypisują, np. nazwiska swych kolegów z klasy

zgodnie z socjometrycznym kryterium uwzględnionym w

każdym z postawionych pytań.