ZABURZENIA

PSYCHICZNE

W CHOROBACH

SOMATYCZNYCH

Stan psychiczny i choroba

somatyczna

- Czynniki somatyczne odgrywają rolę

najważniejszą w etiologii zaburzeń
psychicznych ( somatogenne )

- Czynnik psychiczny odgrywa ważną rolę w

patogenezie choroby somatycznej lub
wpływa na jej przebieg ( choroby
psychosomatyczne )

- Zaburzenia psychiczne występują
pod postacią objawów
somatycznych
( somatopodobne )

- Koincydencja zaburzeń
psychicznych i somatycznych

Każda choroba

somatyczna może

wpływać na stan

psychiczny chorego

poprzez

• Psychologiczną reakcję na sam fakt

choroby

• Choroby toczące się bezpośrednio w

oun: stany zapalne, rozrostowe,
urazowe
zwyrodnieniowe,

•

Choroby ogólnoustrojowe,

toczące się w innych narządach,
wciągające w mechanizm
patogenetyczny pośrednio oun :
infekcje, endokrynopatie,
zaburzenia metaboliczne,
niedobory witaminowe,
zatrucia.

Zespoły

psychopatologiczne

somatogenne

są mało specyficzne w stosunku

do wywołujących je przyczyn.

Liczba zespołów klinicznych jest

niewielka w porównaniu z

wieloma możliwymi ich

uwarunkowaniami.

Najczęstsze przyczyny:

*Choroby
neurodegeneracyjne mózgu:
choroba Alzheimera, choroba
Parkinsona, choroba
Huntingtona, choroba Picka
*Choroby naczyniowe mózgu
*Choroby demielinizacyjne:
stwardnienie rozsiane
*Padaczka

*Zaburzenia metaboliczne:
choroba Wilsona, porfiria,
encefalopatia mocznicowa,
wątrobowa, hipoglikemia,
cukrzyca, zaburzenia wodno-
elektrolitowe
*Zaburzenia endokrynne:
przysadki, tarczycy, przytarczyc,
nadnerczy
*Choroby
autoimmunizacyjne: toczeń
rumieniowaty

*Czynniki toksyczne: Leki i
substancje uzależniające
-podanie, odstawienie, zatrucie
( m.in. alkohol, subst.
halucynogenne, leki
anksjolityczne, sedatywne,
nasenne, antycholinergiczne,
p.drgawkowe, p.nadciśnieniowe,
p.parkinsonowskie, glikozydy
nasercowe, opiaty, steroidy,
insulina, salicylany)
Inne toksyny (np. CO, metale
ciężkie, związki organiczne)

*Nowotwory
*Urazy głowy
*Choroby zakaźne: kiła oun,
choroba Creutzfelda-Jakoba;
infekcje ogólnpustrojowe
*Niedobory żywieniowe:
psychoza Korsakowa, pelagra,
niedokrwistość złośliwa

NAJCZĘSTSZE ZESPOŁY

ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH

SOMATOGENNYCH

• zaburzenia świadomości: ilościowe i

jakościowe

• organiczne zaburzenia psychiczne :

otępienie i zaburzenia osobowości

• zaburzenia nastroju: depresje, mania
• zaburzenia urojeniowe
• zaburzenia nerwicowe: lęk napadowy,

lęk uogólniony, objawy neurasteniczne

RODZAJE ZABURZEŃ

ŚWIADOMOŚCI

PRZYMGLENIE ŚWIADOMOŚCI:

- stan obniżonej wrażliwości na bodźce z

otoczenia

- trudności w rozumieniu zachodzących

wokół wydarzeń

-pogorszenie kontaktu z otoczeniem

upośledzenie motoryki

OBJAWY MAJACZENIA

A. Zmniejszenie trwałości uwagi w stosunku do

bodźców zewnętrznych, co objawia się tym, że
trzeba powtarzać pytania,

B. Zaburzenia myślenia; świadczą o nich bezładne,

porozrywane wypowiedzi.
Przynajmniej dwa z wymienionych objawów:


Obniżenie poziomu czuwania, np. trudności z
utrzymaniem czuwania w trakcie badania
lekarskiego

C. Przynajmniej 2 z objawów

-Zaburzenia spostrzegania:
fałszywe interpretacje, iluzje,
omamy
- Zaburzenia rytmu snu i
czuwania z bezsennością lub
sennością w ciągu dnia
- Niepokój ruchowy lub
obniżenie napędu
psychoruchowego
- Dezorientacja w czasie,
miejscu, otoczeniu, błędne
rozpoznawanie osób

- Upośledzenie pamięci, czyli
niezdolność do uczenia się
nowego materiału (np. trudności
w odtwarzaniu po 5 min nazw
kilku różnych przedmiotów)
oraz odtwarzania wydarzeń z
przeszłości (np. przebiegu
aktualnej choroby)
D. Zaburzenia ujawniają się
szybko, zazwyczaj w ciągu kilku
godzin lub dni i mają zmienne
nasilenie w ciągu doby
.

E. Jeden z dwu wymienionych
czynników:
1. wywiad, badanie somatyczne
lub badania dodatkowe ujawniają
określone zaburzenie lub
zaburzenia organiczne
2. podłoże organiczne jest
prawdopodobne nawet w braku
dowodów, jeśli objawy nie są
spowodowane nieorganicznym
zaburzeniem psychicznym np. gdy
niepokój i zaburzenia snu nie są
przejawem epizodu maniakalnego.

Opis przypadku “ Bezsenne
noce”
75-letnia pacjentka została przyjęta
na odział ortopedyczny po złamaniu
nogi. Była tak splątana i
niespokojna, że wędrowała w nocy
po oddziale, przeszkadzając innym
chorym. Została skierowana na
konsultację psychiatryczną z
powodu zaburzeń świadomości i
behawioralnych o charakterze
nadmiernego napędu
psychoruchowego. Dwa tygodnie
wcześniej podczas upadku złamała
kość udową, w oddziale dokonano
zespolenie kości.

Po operacji rozpoczęło się splątanie,
świadomość była zamącona,
ograniczona orientacja, nie
pamiętała wydarzeń. W ciągu dnia
wykazywała łagodną, bezcelową
nadaktywność ruchową, nie zawsze
rozpoznawała krewnych.
Rozmawiała z niewidzialnymi
osobami wpatrując się w sufit. Była
drażliwa i reagowała wybuchami
gniewu. W okresie między
wybuchami uspokajała się,
zasypiała. W nocy nie mogła spać,
narastała nadmierna pobudliwość
ruchowa.

Przed operacją zachowywała się
normalnie a jej dzieci nie zauważyły
zaburzeń pamięci i koncentracji uwagi.
Poza łagodną postacią insulinozależnej
cukrzycy jej stan somatyczny był dobry.
Nie przyjmowała żadnych leków, nie
piła alkoholu.
W czasie badania była zakłopotana,
zdezorientowana, nie współpracowała
przy wykonywaniu prostych zadań
umysłowych. Siedziała mamrocząc coś
do siebie.
Badania laboratoryjne wykazały
nieznaczne odchylenia od normy w
zakresie eletrolitów.

Omówienie przypadku: Objawy
stanowią typowy przykład
majaczenia na podłożu organicznym
(F05). Stan majaczeniowy rozwinął
się po operacji w znieczuleniu
ogólnym, po której pacjentka
obudziła się w nieznanym sobie
otoczeniu. Zaburzenia elektrolitów
mogły mieć swój udział w
wystąpieniu stanu majaczeniowego.
Nie stwierdzono innego rodzaju
etiologii (alkohol, leki).

Nie ma podstaw by podejrzewać
otępienie. Wystąpienie majaczenia u
ludzi starszych po operacji w
znieczuleniu ogólnym nie jest rzeczą
niezwykłą. Jest spowodowane
współwystępowaniem reakcji
hormonalnej na zabieg,
odstawieniem leków znieczulających
i zaburzeniami elektrolitowymi lub
gospodarki wodnej. W tym
przypadku jest to majaczenie
spowodowane mieszanymi
przyczynami.
F 05.8 Inne typy majaczenia.

ZAMROCZENIE

*

Znaczne zawężenie

świadomości
*Kontakt niemożliwy lub prawie
niemożliwy do nawiązania
*Bezładne podniecenie ruchowe
(ucieczki przed siebie,
zachowania agresywne)
*Okres zaburzeń pokryty
niepamięcią

OBJAWY OTĘPIENIA

A.

Upośledzenie pamięci krótko- i

długotrwałej. O upośledzeniu pamięci
krótkotrwałej (niezdolności uczenia się nowego
materiału) świadczą trudności w odtwarzaniu po
5 min. nazw trzech przedmiotów. O
upośledzeniu pamięci długotrwałej (niezdolności
odtwarzania informacji znanych z przeszłości)
świadczą kłopoty pacjenta w przypominaniu
sobie danych dotyczących jego samego np. co
robił wczoraj, gdzie się urodził, a także znanych
powszechnie faktów np. kto był poprzednim
prezydentem, ważne daty historyczne.

B. Przynajmniej jeden z
wymienionych objawów:

1. upośledzenie myślenia
abstrakcyjnego np. niezdolność do
określania podobieństw i różnic między
zbliżonymi pojęciami, trudności w
definiowaniu słów i pojęć itd.
2. Upośledzenie osądu, np.
niezdolność do ułożenia rozsądnego
planu, stosunków z rodziną i z innymi
ludźmi, rozwiązywania problemów
zawodowych.

3. Inne zaburzenia korowe, takie
jak afazja, apraksja, agnozja,
trudności w wykonywaniu zadań
konstrukcyjnych
4. Zaburzenia osobowości- zmiany
lub zaostrzenie cech
przedchorobowych
C. Objawy wymienione wyżej
wyraźnie utrudniają pracę,
funkcjonowanie i stosunki z innymi
ludźmi

.

D. Wymienione objawy występują nie
tylko w przebiegu majaczenia

E. Albo 1, albo 2:
1. dane z wywiadu, wyniki badania
somatycznego lub wyniki badań
dodatkowych przemawiają za
rozpoznaniem zaburzeń, które mogą być
przyczyną otępienia
2. podłoże organiczne jest
prawdopodobne nawet w braku dowodów,
jeśli objawy nie są spowodowane
nieorganicznym zaburzeniem
psychicznym, np. gdy upośledzenie
procesów poznawczych nie jest
przejawem depresji endogennej.

Opis przypadku ”Wołanie o
pomoc”
Pani Schmidt jest 72 letnią Niemką,
emerytowaną nauczycielką.
Począwszy od 65 rż występowały
okresy utraty przytomności, po
których następowało splątanie,
niedowład połowiczy, trudności w
mówieniu, 2 -krotnie
hospitalizowana z tego powodu,
rozpoznawano niewydolność
krążenia mózgowego. Zwykle w
pełni powracała do zdrowia, ale po
każdym epizodzie jej pamięć i
koncentracja uwagi pogarszały się.

Po jednym ciężkim i długim ataku
stała się już niezdolna do sprzątania
i gotowania. Nie była w stanie
obsługiwać odkurzacza, nie mogła
zapamiętać co zrobić z jedzeniem,
często zapominała wyłączyć
kuchenkę. Kilkakrotnie nie była w
stanie trafić do domu. Mąż pomagał
w czynnościach domowych , a w
ciągu ostatnich 2 m-cy również w
ubieraniu się i chodzeniu do toalety.
Pani Schmidt stawała się
podejrzliwa, pewnego dnia nie
rozpoznała męża, myślała, że obcy
mężczyzna wtargnął do domu by ją
zgwałcić.

Wybiegła na ulicę wołając o pomoc.
Mąż wezwał lekarza, przyjęto ją do
szpitala psychiatrycznego.
W szpitalu pani Schmidt uspokoiła
się, była zdezorientowana co do
czasu. Pamięć bezpośrednia była
zachowana, ale nie potrafiła podać
nazw 3 uprzednio pokazanych
przedmiotów. Miała trudności z
wykonaniem prostych obliczeń.

Badanie KT mózgu ujawniło
obszar zaników w obszarze
środkowym i na sklepistości
mózgu, oraz obszary wskazujące
na możliwość przebytych udarów
naczyniowych.

Omówienie przypadku “Wołanie o
pomoc"
Dolegliwości pani Schmidt są przykładem
otępienia, przebiegającego głównie z
zaburzeniami pamięci, narastającego przez
7 lat, z zaostrzeniami po udarach mózgu.
Obecne są zmiany osobowości z nadmierną
drażliwością, podejrzliwością, przemijające
urojenia. Spełnia ona kryteria
diagnostyczne dla otępienia o podłożu
naczyniowym z dominującymi
zaburzeniami pamięci, klinicznymi
dowodami ogniskowego uszkodzenia
mózgu oraz wywiadem nawracających
zaburzeń krążenia mózgowego o
charakterze epizodów udarowych. To
wskazuje na
F 01.1 Otępienie wielozawałowe

ROZPOZNANIE RÓŻNICOWE MAJACZENIA

I OTĘPIENIA

Majaczenie

Otępienie

przebieg

gwałtowny

przewlekły

początek

nagły

zazwyczaj podstępny

czas trwania

dni, tygodnie

miesiące, lata

nasilenie obj.

zmienne

powoli postępujące

zab. świadomości

o zmiennym nasileniu

nie występują

orientacja

upośledzona okresowo

początkowo prawidłowa

stan emocjonalny

lęk, drażliwość

chwiejność emocjonalna

myślenie

zaburzone

zubożenie

ROZPOZNANIE RÓŻNICOWE
MAJACZENIA I OTĘPIENIA- ciąg
dalszy

majaczenie

otępienie

zaburzenia

p pamięci

krótkotrwałej

krótko i dlugotrwałej

zaburzenia

spostrzegania

często omamy

rzadko omamy (wyjątek

nocne majaczenie)

napęd

psychoruchowy

obniżony, wzmożony lub zmienny

prawidłowy

Sen zaburzenia rytmów

rytm snu i czuwania zaburzony

rytm snu i czuwania mniej

zaburzony

czujność

wybitnie zaburzone

mniej zaburzone

e

często odwracalne

w większości przypadków

nieodwracalne

DEPRESJA

Występowanie przez większość
czasu w ciągu ostatnich 2
tygodni co najmniej jednego z
dwóch objawów głównych i co
najmniej czterech dodatkowych
(lub 2 głównych i 3
dodatkowych) świadczy o
depresji.
Funkcjonowanie osoby chorej
jest upośledzone

Objawy główne depresji:
- uczucie smutku lub
zobojętnienia, -znaczący
spadek zainteresowań lub
aktywności.
Dodatkowymi objawami są:
- zaburzenia snu ( szczególnie
budzenie się w nocy, budzenie
nad ranem)
- spadek lub wzrost wagi, lub
znaczące zmiany łaknienia

- Spowolnienie ruchowe lub
niepokój ruchowy
- uczucie zmęczenia, osłabienia
- poczucie braku własnej
wartości lub poczucie winy
- spadek zdolności do
podejmowania decyzji lub
kłopoty w koncentracji
-powracające myśli o śmierci lub
planowanie samobójstwa

Opis przypadku “Oskarżąjące
głosy”
Pani Anna lat 54 od kilku m-cy
odczuwała obniżony nastrój, miała
halucynacje słuchowe i urojenia
prześladowcze. Od 22 rż
przyjmowała leki z powodu padaczki
skroniowej. W wieku 23 lat, 28 i 35
była hospitalizowana z powodu
halucynacji słuchowych, objawów
depresyjnych i zaburzeń
zachowania, później przyjmowała
też leki antypsychotyczne i sole litu.
Trzy
m-ce temu przerwała leczenie.
wartości i nieuzasadnione poczucie
winy.

Od miesiąca obserwowano coraz
większą depresję, traciła siły i
energię, miała poczucie obniżonej
Występowały trudności z
przerzutnością uwagi, okresy
nadmiernej senności, czuła się
drażliwa, wybuchowa. Miała
wrażenie, że sąsiedzi szpiegują ją za
pomocą ukrytych mikrofonów, przez
które ona słyszała głosy krytykujące
ją za lenistwo.

Omówienie przypadku “Oskarżające
głosy”
Obecny epizod choroby spełnia kryteria
zespołu depresyjnego z objawami
psychotycznymi, przebiegającego z
obniżonym nastrojem, utratą energii, z
poczuciem braku własnej wartości i
poczuciem winy, słyszeniem
oskarżających głosów z urojeniami
prześladowczymi i ksobnymi.
Jednocześnie drażliwość,
wybuchowość, trudności z
przerzutnością uwagi wskazują na
epileptoidalne zaburzenia osobowości.

Pewna liczba wcześniejszych
epizodów o podobnym charakterze
mogłaby wskazywać na możliwość
nawracających zaburzeń
depresyjnych. Jednak dowody na
ogniskową padaczkę skroniową
czynią bardziej prawdopodobnym
rozpoznanie zaburzeń nastroju o
podłożu organicznym.
F 06.32 Organiczne zaburzenia
nastroju
G 40.2 Padaczka ogniskowa z
napadami częściowymi.

CHOROBY SOMATYCZNE MANIFESTUJĄCE SIĘ ZABURZENIAMI

PSYCHICZNYMI

Choroba

Objawy

przedmiotowe

Psychopatologia.

Dolegliwości

Trudności w

rozpoznaniu

Nadczynność

tarczycy

20-50 rż

Drżenie, potliwość,

utrata masy ciała i

siły fizycznej

Lęk, depresja, okresowo

nadmierna aktywność,

nastawienia

wielkościowe

Powolny rozwój

choroby. Nagły

początek przypomina

napad lęku.

Niedoczynność

tarczycy

30-50 rż

Obrzmienie

twarzy, suchość

skóry, zwiększona

wrażliwość na

zimno

Senność, lęk z

drażliwością, objawy

psychotyczne: urojenia,

omamy, dziwaczność

zachowania, agresja

Obraz kliniczny

niekiedy podobny do

schizofrenii ale nie

stwierdza się cech

rozpadu osobowości

Choroba

Cushinga

(dorośli obu

płci)

wzrost masy ciała,

nierównomierne

rozłożenie tkanki

tłuszczowej,

męczliwość

Różnorodne: depresja,

lęk, zaburzenia

myślenia z urojeniami

hipochondrycznymi

Dziwaczne urojenia

hipochondryczne wiążą

się ze zmianą wyglądu,

podobne w schizofrenii

Porfiria

K: 20-40 rż

Silne, napadowe

bóle brzucha,

parestezje,

osłabienie

Nagły początek-lęk o

znacznym nasileniu,

skrajne podniecenie lub

zahamowanie, zaburz.

kontroli emocji, wybuchy

gniewu

Obserwuje się przewlekłe

objawy nerwicowe; atak

choroby przypomina reakcję

konwersyjną lub napad lęku

Choroba

Addisona

(dorośli obu

płci)

Utrata masy ciała,

niedociśnienie

krwi,

przebarwienia

skóry

Depresja, negatywizm,

apatia, podejrzliwość.

Psychozy egzogenne z

podnieceniem i zab.

swiadomości

choroba postępuje powoli:

utrata masy ciała,

przygnębienie, apatia

przypomina depresję

inwolucyjną

Niedokrwisto

ść złośliwa

(Addisona)

K: 40-60 rż

Utrata masy ciała,

osłabienie,

zapalenie języka,

zapalenie

wielonerwowe

Depresja, poczucie

bezwartościowości, winy.

Może nastąpić uszkodzenie

mózgu z zaburz.

świadomości

Choroba postępuje powoli,

niekiedy kilka m-cy, łatwo

pomylić z depresją

inwolucyjną

Choroba

Wilsona

Wiek

młodzieńczy

Objawy

uszkodzenia

wątroby, objawy

pozapiramidowe

Nagłe zmiany nastroju,

napady gniewu, złości.

Możliwe uszkodzenie oun

z zaburz. pamięci,

obniżenie intelektu, obj.

psychotyczne

Może przypominać bunt

okresu dojrzewania,

schizofrenię lub zaburz.

osobowości

Hipoglikemia

(wyspiak

trzustki)

Drżenie, pocenie

się, głód,

męczliwość,

zawroty głowy

Lęk, strach, przerażenie,

depresja, męczliwość.

Może nastąpić uszkodzenie

oun z zab. świadomości

Może naśladować napad

lęku, zespół odstawienia

alkoholu, dziwaczne

zachowanie może odwrócić

uwagę od obj, somatycz.

Ciąg dalszy

Guzy

wewnątrzcza

szkowe

Nie ma wczesnych

objawów: ból

głowy, wymioty i

tarcza zastoinowa

pojawia się późno

Różnorodne: depresje, lęk,

zmiany osobowości

Utrata pamięci, trudności w

uczeniu się, przymglenie

świadomości

Guz

chromochłon

ny nadnerczy

Ból głowy,

okresowe zwyżki

ciśnienia krwi ze

zlewnymi potami

Lęk, niepokój, panika,

poczucie zagrożenia,

drżenie. Niezdolność

funkcjonowania w czasie

napadu nadciśnienia

Typowe napady lęku i

okresowo prawidłowe

wartości RR mogą

spowodować odstąpienie od

diagnostyki

Układowy

toczeń

rumieniowat

y

20-24 rż

Liczne objawy ukł.

naczyniowo-

sercowy

pokarmowy,

moczowo-płciowy

Różnorodne: depresja,

psychozy egzogenne,

psychozy urojeniowe,

zaburz. świadomości.

Psychozy steroidowe

Objawy narastają powoli,

wiele lat. Stan psychiczny

ulega zmianom; zaburzenia

przypominają obj,

schizofreniczne

Stwardnienie

rozsiane

K 20-40 rż

Zaburzenia

ruchowe i czucia,

mowa skandowana,

oczopląs

Różnorodne: zmiany

osobowości-zaburzenia

zachowania; wahania

nastroju- depresja, euforia

Powolne narastanie

objawów, wczesne obj.

Neurologiczne naśladują

zaburzenia konwersyjne.