Problemy etyczne w
praktyce medycznej

Romuald Krajewski

Etyka

2

Dlaczego etyka jest ważna w
praktyce medycznej?

Etyka

3

• Medycyna jest jednocześnie sztuką i

dziedziną nauki – nie wszystko daje

się ująć ścisłymi przepisami.

• Pracownicy ochrony zdrowia starają

się działać na rzecz jak najlepszego

zdrowia pacjenta.

• Ale nie zawsze jest jasne co dla

pacjenta jest najlepsze.

• Czasem trzeba wybierać między tym

co najlepsze np. dla matki a tym co

najlepsze dla płodu, co najlepsze dla

chorego a co dla jego rodziny, co

należy ujawnić a co zachować w

tajemnicy.

Etyka

4

Przykład zróżnicowanych
odpowiedzi na pytanie
etyczne

Pytanie - czy poddanie się

zabiegowi aborcji jest OK?

• Nigdy nie poddałabym się

takiemu zabiegowi.

• Niekiedy aborcja może być

słuszna.

• Miałam już cztery takie zabiegi.

Co to za problem?

• Jak późno można jeszcze

wykonać zabieg?

Etyka

5

Jakie są główne
przeciwstawne stanowiska
etyczne w tej kwestii?

Etyka

6

• Dwa przeciwstawne

stanowiska:

• Decyzja jest wyborem i

prawem matki

• Płód ma własne życie i własne

prawa

Etyka

7

• Czy znane fakty medyczne

dotyczące aborcji pozwalają
na rozstrzygnięcie problemu
etycznego (z punktu widzenia
pracowników ochrony zdrowia
działanie szkodliwe nie
powinno być stosowane i nie
stwarza problemu etycznego)?

Etyka

8

Fakty – co wiadomo o
aspektach medycznych
aborcji?

• Aborcja jest uznawana za jedną z

możliwych przyczyn zespołu stressu

pourazowego. Wiele kobiet dotkniętych

tym zespołem po aborcji nie zdaje sobie

z tego sprawy, pracownicy ochrony

zdrowia nie rozpoznają tego zespołu, a

tylko nieliczni potrafią go leczyć. W

efekcie większość kobiet dotkniętych

nim po aborcji nie ma dostępu do

fachowej opieki, której potrzebują.

• Objawy:

– autodestrukcyjne zaburzenia zachowania

– problemy ze związkami, zwłaszcza w rodzinie

– depresja, obsesje i inne problemy ze

zdrowiem psychicznym

Etyka

9

Trudności w ocenie efektów
aborcji Polsce (i w wielu
innych krajach)

• Prawdziwa liczba jest

niemożliwa do określenia

• Oprócz sensacyjnych

wiadomości nie ma rzetelnych
danych o częstości
problemów/powikłań

• Odległe efekty zdrowotne są

mało znane

Etyka

10

Federacja na rzecz Kobiet i
Planowania Rodziny

•

Żaden z lekarzy nie uznał za właściwą

postawę dogmatyzmu moralnego:

każde przerwanie ciąży jest absolutnym

złem. Lekarze, z którymi

przeprowadzono wywiady, opowiedzieli

się za moralnością refleksyjną w

odniesieniu do aborcji. Choć nie mają

najmniejszych wątpliwości, że

przerywanie ciąży jest moralnie złe, to

jednak dopuszczają takie sytuacje, w

których aborcja jest uzasadniona. Dla

wszystkich taką niekwestionowaną

sytuacją pozostaje zagrożenie życia,

zdrowia matki.

Etyka

11

Ustawa

• Środowiska medyczne nie

uczestniczyły w szerszym zakresie w
dyskusji nad ustawą

• Zdaniem osób praktykujących ustawa

zwiększyła zapotrzebowanie na
środki antykoncepcyjne i poprawiła
świadomość potrzeby antykoncepcji.

• Częstość powikłań - istnieje różnica

w ocenie częstości powikłań po
nielegalnej aborcji między lekarzami
(mało) i pielęgniarkami (dużo).

Etyka

12

• Jaki z tych faktów wypływa

wniosek?

Etyka

13

• Aborcja stwarza problem

etyczny również dla
pracowników ochrony zdrowia
– istnieją ważne argumenty za
i przeciw.

Etyka

14

Samobójstwa

• Czy samobójstwo jest

uzasadnione w jakiejkolwiek
sytuacji?

Etyka

15

Przeciwstawne poglądy:

• Człowiek nie decyduje o tym czy chce

przyjść na świat i nie ma prawa
decydować kiedy zeń odejść - ta
opinia jest bardzo powszechna w całej
historii i w większości kultur.

• Ale ból/cierpienie związane z życiem

może być dla niektórych ludzi zbyt
wielkie. Czy pracownik ochrony
zdrowia może kiedykolwiek działać
przeciw swemu przyrzeczeniu
nieczynienia szkody i dopomóc
pacjentowi w umieraniu?

Etyka

16

• Samobójstwo osoby nie

chorującej na nieuleczalną
chorobę traktuje się jako objaw
zaburzeń psychicznych i leczy
się, istnieją też liczne
organizacje i instytucje
pomagające samobójcom.

• W Polsce samobójstwo nie jest

traktowane jako przestępstwo,
ale w niektórych krajach jest.

Etyka

17

Zagadnienia związane z
problemami samobójstwa

• Wyrażenie woli - sporządzenie dokumentu,

który określa co należy robić w przypadku,

gdy dana osoba nie będzie w stanie

podejmować decyzji lub kto ma podejmować

decyzje za nią – czy taki dokument jest

zawsze ważny?

• Pomoc w umieraniu - działanie na prośbę

nieuleczalnie chorej, kompetentnej

umysłowo osoby o przyspieszenie śmierci.

Zwykle jest to recepta na lek, który pacjent

może sam przyjąć. Zwolennicy podkreślają,

że można tak robić tylko w zgodzie ze ściśle

określonymi wskazówkami, po wykluczeniu

dających się leczyć przyczyn. Czy muszą to

robić pracownicy ochrony zdrowia?

Etyka

18

Zagadnienia związane z
problemami samobójstwa

• Opieka podtrzymująca - opieka nad

umierającymi mająca na celu ulżenie

cierpieniom nie zaś wyleczenie czy

przedłużenie życia. Komfort jest

najważniejszy, nawet jeżeli stosowane

środki mogą przyspieszyć śmierć.

• Podwójny efekt - koncepcja Św.

Tomasza z Akwinu dotycząca

działania, które ma zamierzony dobry

efekt i jednocześnie efekt szkodliwy, o

którym wiadomo. Działanie jest do

przyjęcia, jeżeli jego zamiarem jest

tylko dobry efekt. Najczęściej dotyczy

wysokich dawek opioidów i sedacji.

Bywa nazywany pośrednią eutanazją.

Etyka

19

Zagadnienia związane z
problemami samobójstwa

• Godne umieranie - śmierć zgodnie z

indywidualnymi wartościami i

poczuciem prawości. Różnice między

ludźmi są w tym względzie bardzo duże.

Co ma znaczenie i jest do przyjęcia dla

jednego, dla innych może być nie do

przyjęcia. Czy należy spełniać wszystkie

oczekiwania pacjenta?

• Zaniechanie resuscytacji - zalecenie

niepodejmowania reanimacji

krążeniowo-oddechowej w przypadku

zatrzymania krążenia. Zalecenie jest

wydawane przez lekarza

leczącego/zespół lekarzy. Co zrobić jeśli

pacjent lub rodzina zdecydowanie nie

zgadzają się z opinią leczących?

Etyka

20

Zagadnienia związane z
problemami samobójstwa

• Leczenie podtrzymujące życie - każde

leczenie, którego przerwanie

spowodowałoby zgon. Obejmuje dializy,

wentylację mechaniczną, karmienie przez

sondę, antybiotyki itp. Jak długo je

kontynuować i czy można zużywać środki

wiedząc, że nie zmienimy ani długości ani

jakości życia pacjenta?

• Zaniechanie lub zaprzestanie leczenia -

dotyczy najczęściej leczenia

podtrzymującego życie. Może nastąpić na

prośbę pacjenta, w wykonaniu wyrażonej

woli, z powodu bezcelowości dalszego

leczenia. Uważane za zgodne z prawem i

etyczne. Ale jak podjąć taką decyzję?

Etyka

21

Klonowanie

• Czy klonowanie człowieka jest

dobre?

Etyka

22

• W ostatnich latach różnego rodzaju

badania genetyczne dały spektakularne

wyniki. Klonowanie zwierząt nie budzi

już sensacji. Wcześniej czy później ktoś

na pewno będzie próbował klonować

ludzi.

• Czy pozwoli to rozwinąć dalej naszą

wiedzę i dostarczy "części zamiennych"

czy spowoduje chaos społeczny, jakiego

jeszcze nie możemy sobie nawet

wyobrazić?

• Czy dobry cel jakim jest możliwość

leczenia wielu chorób uzasadnia

poświęcanie zarodków ludzkich?

Etyka

23

• Co wiemy o klonowaniu?

Etyka

24

Co to jest klonowanie?

• Publiczna "dyskusja" w mediach

ogranicza się prawie wyłącznie
(faktycznie lub w sposób
domniemany) do klonowania
reprodukcyjnego - tworzenia
nowych ludzi.

• Można wyróżnić trzy technologie

klonowania i należy je odróżniać:

– Technologia klonowania DNA.
– Klonowanie reprodukcyjne.
– Klonowanie terapeutyczne.

Etyka

25

Aktualny stan

• Jest względnie łatwy do oceny,

gdy chodzi o klonowanie

człowieka jako osoby

(reprodukcyjne). Ryzyko

związane z klonowaniem, liczne

nieznane efekty, zagrożenia dla

płodu powstałego w wyniku

klonowania powodują, że

klonowanie w celu stworzenia

człowieka z komórek

somatycznych jest powszechnie

zabronione.

Etyka

26

Dlaczego nie dopuszcza się
klonowania
reprodukcyjnego?

• W obecnym stanie technologii tylko 1-

2% eksperymentów prowadzi do
urodzenia żywego osobnika.

• Stan wiedzy o mechanizmach

zachodzących w trakcie klonowania
jest niewystarczający.

• Co najmniej 1/3 zwierząt powstałych w

wyniku klonowania ma bardzo ciężkie
problemy zdrowotne.

• Nic nie wiadomo jak klonowanie

będzie wpływało na stan psychiczny i
rozwój umysłowy.

Etyka

27

• Jak informować pacjentów o

ich stanie zdrowia i o
możliwościach leczenia?

Etyka

28

Co pacjenci chcą wiedzieć o
swoim zdrowiu/chorobie?

• To pytanie dotyczy wszystkich

fachowych pracowników ochrony
zdrowia.

• Ogólnie mówiąc chorzy czują się lepiej

jeżeli mogą wiedzieć co jest źle i mają
wpływ na przekazywanie tej informacji
innym osobom.

• Ale czy zawsze powinno się mówić co

się dzieje?

• W jakich sytuacjach można

przekazywać informacje o pacjencie
innym osobom?

Etyka

29

• Jakie problemy mogą powstać

przy informowaniu
pacjentów?

Etyka

30

• Odchodzenie od decydowania

za pacjenta może prowadzić
do przeciwnej skrajności
polegającej na tym, że
pacjentowi przedstawia się w
formie wyliczenia wszystkie
możliwości postępowania i
pozostawia się mu decyzję.

Etyka

31

• Z drugiej strony fachowy

pracownik ochrony zdrowia
ma o wiele więcej informacji
niż pacjent i każde zalecenie
może być traktowane jako
narzucanie gotowego
rozwiązania.

Etyka

32

• Wobec tego pacjenci i fachowi

pracownicy powinni wspólnie
wypracowywać najlepsze
decyzje, uwzględniające
zarówno fakty medyczne,
doświadczenie lekarza,
potrzeby pacjenta.

Etyka

33

• A jakie są w tej dziedzinie

fakty?

Etyka

34

• Pracownicy ochrony zdrowia bardzo

często podejmują decyzje za chorych

wcale ich o tym nie informując.

• W badaniu przeprowadzonym w USA

tylko 9% dyskusji pacjenta z lekarzem

mających na celu wyrażenie świadomej

zgody spełniało wymagania.

• W badaniu przeprowadzonym w

Wielkiej Brytanii większość lekarzy nie

informowała chorych o nowych

kosztownych metodach leczenia

ponieważ uważali, że chory nie będzie

mógł sobie na nie pozwolić.