ANATOMICZNE PODSTAWY

POWSTAWANIA WYBRANYCH

ZESPOŁÓW

NEUROLOGICZNYCH

Pojęcie deficytu neurologicznego

Patologii układu nerwowego
towarzyszy często ubytek lub
zniekształcenie jego czynności,
który nazywamy deficytem
neurologicznym.

Pojęcie deficytu neurologicznego

W ujęciu tzw. neurologii układowo-
zespołowej, każdej strukturze nerwowej
przypisana jest specyficzna czynność.
Brak danej czynności świadczy o
uszkodzeniu określonej struktury.
Na podstawie obrazu zaburzeń czynności
można ustalić deficyt neurologiczny,
który może być zmierzony przy pomocy
odpowiednich skal

Podstawowe czynności układu nerwowego

można sprowadzić do funkcji:

1. dla ruchów dowolnych
2. koordynacji ruchowej
3. informacyjno-poznawczej

Nerwowa organizacja kontroli ruchu

Uszkodzenia układu dla ruchów dowolnych

Dla uszkodzeń układu dla ruchów
dowolnych charakterystyczny jest
niedowład lub porażenie, określane za
pomocą obrazu zespołów:

 spastycznego
 wiotkiego

Objawy uszkodzenia obwodowego i ośrodkowego

neuronu ruchowego

Najważniejsze struktury układu nerwowego

związane z neuronem ruchowym ośrodkowym i

obwodowym

Objawy kliniczne towarzyszące uszkodzeniu

neuronu ruchowego ośrodkowego i

obwodowego

Przebieg drogi korowo-opuszkowej i korowo-

rdzeniowej

Przebieg drogi piramidowej – poziomy uszkodzeń

Uszkodzenia układu dla ruchów dowolnych

- niedowład ośrodkowy

• ma z reguły charakter globalny (globalny charakter wynika z
warunków anatomicznych towarzyszących przebiegowi drogi
piramidowej)
• można stwierdzić:

- niedowład całej kończyny (monoparesis)
- niedowład połowiczy (hemiparesis)
- niedowład kończyn dolnych (paraparesis)
- niedowład trzech (triparesis) lub czterech

(tetraparesis)

kończyn

• niedowład (paresis) lub porażenie (plegia) związane z
uszkodzeniem neuronu ośrodkowego mogą przejawiać się
obniżonym napięciem mięśniowym (szczególnie w początkowym
okresie choroby)
• wzmożone napięcie mięśniowe o charakterze spastyczności
pojawia się, jeżeli w proces patologiczny włączone zostaną drogi
tworu siatkowatego
• odruchy ścięgniste - najczęściej wygórowane (w początkowym
okresie uszkodzenia mogą być nie zmienione)
• o rozpoznaniu decyduje często rozległość niedowładu

Kora mózgu

• najbardziej uszkodzone są czynności ruchowe, które mają

największą reprezentację w korze

• niedowład widoczny jest przede wszystkim w mięśniach dolnej

części twarzy i ręce

• często obserwuje się dłoń opadającą, co przypomina tzw. rękę

promieniową przy uszkodzeniu nerwu promienowego lecz nie
występują typowe zaburzenia czucia

• niedowład występuje po stronie przeciwnej do ogniska uszkodzenia

Kora ruchowa i czuciowa

Istota biała

• niedowład ograniczony jest do jednej kończyny i dolnej części

twarzy po stronie przeciwnej do uszkodzenia

istota
biała

Torebka wewnętrzna

• niedowład połowiczy lub porażenie z osłabieniem mięśni dolnej

części twarzy, któremu mogą towarzyszyć zaburzenia czucia i
niedowidzenie połowicze

torebka

wewnętrzn

Zespół rzekomoopuszkowy

Uszkodzenie lub czasowe dysfunkcje dróg korowo-jądrowych w obu

półkulach mózgu prowadzą do pojawienia się zespołu
rzekomoopuszkowego

Objawy kliniczne:
• zaburzenia połykania (krztuszenie się, zaleganie śliny)
• mowa dyzartryczna z charakterystycznym przydźwiękiem

nosowym

• labilność afektu (przymusowy płacz lub śmiech)
• wygórowanie odruchu żuchwowego, pojawienie objawu

pyszczkowego
i innych objawów deliberacyjnych (odruchy dłoniowo-bródkowy,
rogówkowo-bródkowy)

Wymienionym objawom towarzyszy obustronny niedowład w postaci

tri- lub tetraparezy, zazwyczaj o niewielkim nasileniu.

Zespół rzekomoopuszkowy łączy się z rozsianym obustronnym

uszkodzeniem dróg półkul mózgu.

Zespół rzekomoopuszkowy c.d.

drogi korowo-
jądrowe

Pień mózgu

• niedowłady trzech lub czterech kończyn
• zazwyczaj towarzyszące zaburzenia ze strony nerwów czaszkowych
• na podstawie lokalizacji jąder ruchowych nerwów czaszkowych

wnioskuje się o poziomie uszkodzenia pnia mózgu

• może wystąpić Zespół naprzemienny – po stronie ogniska

uszkodzenia niedowład nerwu czaszkowego, a po stronie przeciwnej
niedowład połowiczy lub zaburzenia czucia

pień
mózgu

Pień mózgu

Rdzeń kręgowy

• część szyjna – niedowład lub porażenie czterech kończyn (tetraparesis,

tetraplegia) bez niedowładu dolnej gałęzi nerwu twarzowego

• część piersiowa – niedowład lub porażenie kończyn dolnych (paraparesis,

paraplegia), osłabienie lub brak odruchów brzusznych i nosidłowych

• część lędźwiowa - niedowład lub porażenie kończyn dolnych

(paraparesis, paraplegia), odruchy brzuszne zachowane

rdzeń
kręgowy

Uszkodzenia neuronu ruchowego

obwodowego

- komórki rogów przednich rdzenia

• niedowład ograniczony z zanikiem mięśni
• obniżenie napięcia mięśniowego
• osłabieniem odruchów
• brak zaburzeń czucia
• w przypadku wolno narastającego procesu uszkadzającego

komórki rogów bocznych (np. SLA) obserwuje się drżenia
mięśniowe w niedowładnych mięśniach

Uszkodzenia neuronu ruchowego

obwodowego

- korzeń nerwu

• ograniczony niedowład niedużego stopnia
• obniżenie napięcia mięśniowego
• osłabienie lub zniesienie odruchów
• zaniki mięśniowe
• zaburzenia wszystkich rodzajów czucia o typie korzeniowym

Uszkodzenia neuronu ruchowego

obwodowego

- splot nerwowy

• niedowład ograniczony, rzadziej globalne porażenie kończyny
• uszkodzenie splotu barkowego – zwisająca kończyna górna,

„cepowata”

• obniżenie napięcia mięśniowego
• osłabienie odruchów lub ich zniesienie
• zaburzenia czucia o typie splotowym

Uszkodzenia neuronu ruchowego

obwodowego

- nerw obwodowy

• niedowład ograniczony
• zanik mięśni
• osłabienie lub zniesieni odruchów
• zaburzenie wszystkich rodzajów czucia odpowiadających

danemu nerwowi

Zespół opuszkowy

Zespół ten wiąże się z uszkodzeniem jąder ruchowych nerwów
czaszkowych dolnej części pnia mózgu. Wykazuje wszystkie cechy
niedowładu wiotkiego

Objawy kliniczne:

• zaburzenia połykania (krztuszenie się, zaleganie śliny)
• mowa dyzartryczna, niewyraźna, nosowa, która w skrajnych

przypadkach może przejść w afonię (bezgłos)

• twarz maskowata, amimiczna, z zanikami mięśni twarzy
• opadania żuchwy
• zanik mięśni języka
• zniesienie odruchu żuchwowego.

Obraz deficytu neurologicznego

charakterystyczny dla uszkodzenia układu

ruchów dowolnych

A. Niedowład połowiczy lewostronny

B. Niedowład kończyn dolnych (uszkodzenie

neuronu obwodowego)

C. Porażenie nerwu strzałkowego prawego

Obraz deficytu neurologicznego

charakterystyczny dla uszkodzenia układu ruchów

dowolnych cd.

Uszkodzeniu układów koordynacyjnych

towarzyszą zespoły:

 pozapiramidowy
 móżdżkowy
 błędnikowy

Układ koordynacyjny:

Układ koordynacji ruchowej:

• czuwa nad celowością i płynnością ruchu

• bierze udział w sterowaniu osią ciała

Warunkiem wykonania ruchu złożonego jest

współdziałanie układu ruchów dowolnych z układem

koordynacyjnym

Układ koordynacyjny cd:

Struktury odpowiedzialne za koordynację

ruchową:

•układ pozapiramidowy

•móżdżek

•układ przedsionkowy

•układ odpowiedzialny za czucie ułożenia

Układ koordynacyjny cd:

W modelu ruchowo-koordynacyjnym , stanowiącym o

motoryce ogólnej ciała można wyróżnić 3 elementy:

• chód
• ruchy poszczególnych części ciała
• postawę ciała

Ruch:
• lokomocyjny (przemieszczanie całego ciała w
przestrzeni)
• nielokomocyjny (ruch poszczególnych części ciała
bez przemieszczania się całego ciała w przestrzeni)

Układ koordynacyjny – postawa ciała:

Postawa ciała ulega w trakcie ruchu ciągłym zmianom,
czemu towarzyszy ustawiczne przesuwanie środka ciężkości
ciała.

Postawa ciała wyraża gotowość do działania, stanowi
pozycję wyjściową do aktywnego ruchu. W neurologii coraz
częściej używa się pojęcia „oś ciała”. Brak sterowania osią
ciała powoduje niemożność lub znaczne utrudnienie zmiany
pozycji, mimo, że nie ma uszkodzeń w układzie
wykonawczym ruchu chory nie potrafi:

• obrócić się w łóżku z boku na bok

• przejść z pozycji leżącej w siedzącą

• stanąć

• chodzić

Układ koordynacyjny – struktury linii

środkowej:

Za sprawne sterownie osią ciała odpowiedzialne są

tzw. struktury linii środkowej

Układ koordynacyjny – struktury linii

środkowej cd.:

Badanie sprawności mechanizmu sterowania osią

ciała sprowadza się do :

• zmiany pozycji ciała z boku na bok

• siadania, „łamania osi ciała”

• stania, chodzenia , utrzymywania pionowej

pozycji ciała w bezruchu i ruchu

Układ koordynacyjny – struktury linii środkowej

cd:

Uszkodzenie struktur linii środkowej ciała, którego wyrazem jest

zaburzenie sterowania osią ciała powoduje niemożność wykonania

ruchów lokomocyjnych, przy nierzadko zachowanych ruchach

nielokomocyjnych.

Prawidłowa koordynacja ruchu jest konieczna zapewnienia celowości

i płynności ruchu. Wiąże się ona z napięciem mięśni, które musi być

ciągle korygowane. Obserwując czynność układu koordynacji

ruchowej można wysunąć hipotezę, że w układzie tym zgromadzone

są zarówno wrodzone, jak i nabyte programy ruchowe, z których

codziennie korzystamy.

Programy ruchowe wrodzone wiążą się ze strukturami podkorowymi

i pniem mózgu; kodowanie programów nabytych (wyuczonych),

tworzących tzw. ruchowy stereotyp dynamiczny odbywa się na

poziomie kory motorycznej.

Układ pozapiramidowy:

Do układu pozapiramidowego zalicza się następujące struktury
podkorowe:
• jądro ogoniaste
• jądro soczewkowate (składające się ze skorupy i gałki bladej)
• jądro brzuszne przednio-boczne wzgórza
• jądro niskowzgórzowe
• istotę czarną
•jądro czerwienne

Elementy układu pozapiramidowego są związane:
• z półkulami mózgu
• z pniem
• z móżdżkiem

Układ pozapiramidowy przekrój:

Układ pozapiramidowy schemat:

Układ pozapiramidowy połączenia:

Układ pozapiramidowy:

Uszkodzenie struktur układu pozapiramidowego może manifestować
się:
• hipokinezą (np. w zespole parkinsonowskim)
• hiperkinezą (zespół pląsawiczy, zespół atetotyczny)
Zmiany w strukturach pozapiramidowych doprowadzają do zaburzeń
płynności ruchu celowego oraz uniemożliwiają szybką zmianę
postawy ciała

Do najczęściej spotykanych zespołów pozapiramidowych należą:
• zespół parkinsonowski (parkinsonizm)
• zespół pląsawiczy (pląsawica)
• zespół atetotyczny (atetoza)

Zespół parkinsonowski:

Zespół ten wiąże się z uszkodzeniem (lub zaburzeniem czynności)
prążkowia i istoty czarnej. U podłoża objawów zespołu
parkinsonowskiego leży wzmożone napięcia mięśniowego, czyli
sztywność (rigor), która kształtuje postrzegane objawy. Napięcie
może mieć charakter intermitujący („koła zębatego”) lub plastyczny
(„rury ołowianej”). W pierwszym okresie obserwuje się objawy po
jednej stronie ciała – połowicze. W miarę postępu choroby stają się
bardziej symetryczne., obejmują drugą połowę ciała. Parkinsonizm
jest zespołem hipokinetycznym

Objawy zespołu parkinsonowskiego

Obraz kliniczny zespołu parkinsonowskiego może być zróżnicowany.
Nierzadko dominują objawy sztywności. Chory nie może wstać, ubrać
się, przygotować posiłków. U innych chorych przeważa grubofaliste
drżenie rąk uniemożliwiające posługiwanie się łyżką i widelcem, picie
ze szklanki.
Objawy zespołu parkinsonowskiego:
• spowolnienie ruchowe (hipokineza)
• trudności w rozpoczęciu i zatrzymaniu ruchu
• mowa zamazana, cicha
• twarz maskowata, hipo- lub amimiczna
• chód drobnymi kroczkami
• charakterystycznie przygarbiona postawa ciała
• daszkowate ustawienie palców rąk z drżeniem spoczynkowym
przypominającym często liczenie pieniędzy
•napady wejrzeniowe (występują rzadko)

Zespół pląsawiczy

Jest wywołany uszkodzeniem jądra ogoniastego i skorupy. Należy on
do zespołów hiperkinetycznych. Mimowolne ruchy pląsawicze
nakładają się na ruchy dowolne, zniekształcając je w sposób
groteskowy. Zamieniają one np.. normalny chód w tzw. chód
pląsawiczy – taneczny
Ruchy mimowolne dotyczą:
• twarzy
• języka
• kończyn górnych i dolnych
• tułowia
Podobnie jak drżenie spoczynkowe w zespole parkinsonowskim ruchy
pląsawicze nie zawsze są symetryczne. Napięcie mięśniowe jest
obniżone. Najczulszym testem pozwalającym wykryć nawet nieduże
ruchy pląsawicze jest próba utrzymania języka na brodzie. Obserwuje
się także tzw. rękę pląsawiczą.

Zespół atetotyczny

Pojawienie się objawów zespołu atetotycznego jest związane z
uszkodzeniem prążkowia i gałki bladej.
Ruchy atetotyczne są
• powolne
• „robaczkowe”
• obejmują odsiebne części kończyn
W czasie wykonywania ruchów dowolnych występują współruchy
obejmujące grupy mięśni odległych od tych, które wykonują ruch.
Zaburzenia atetotyczne wpływają również na mowę, która jest
wybuchowa, szorstka, gardłowa

Móżdżek

Móżdżek składa się z trzech zasadniczych części:
• robaka
• układu kłaczkowo-grudkowego
• dwóch półkul móżdżku

Schemat rozpostartego móżdżku – widok z góry

Przekrój strzałkowy przez pień mózgi i móżdżek

Móżdżek - badanie

Badając czynność móżdżku sprawdza się jego czynność w
zakresie:
• koordynacji motoryki
• współdziałaniu w utrzymywaniu równowagi
• regulacji napięcia mięśniowego
Zasadniczym objawem uszkodzenia móżdżku są
zaburzenia postawy, natomiast uszkodzenie półkul
móżdżku wywołuje zakłócenie motoryki celu.
Stwierdzając tzw. objawy móżdżkowe należy pamiętać, że
nie zawsze dotyczą one samego móżdżku. mogą one
także występować przy uszkodzeniu połączeń móżdżku z
pniem mózgu lub płatami czołowymi

Oddziaływanie móżdżku na ośrodkowy układ

nerwowy

Móżdżek oddziaływuje na:
• korę mózgu
• struktury podkorowe
• motorykę gałek ocznych
• jądra przedsionka
• regulację napięcia mięśniowego

Na czynność móżdżku wpływają docierające do

niego informacje słuchowe i wzrokowe

Uszkodzenie

struktur móżdżkowych

Uszkodzenie struktur móżdżkowych

powoduje pojawienie się dwóch

zespołów klinicznych związanych z

zaburzeniem czynności robaka móżdżku

i półkul móżdżku:

• zespół robaka móżdżku

• zespół półkul móżdżku

Zespół robaka móżdżku

Głównym objawem uszkodzenia robaka móżdżku są

zaburzenia motoryki postawy, które można zauważyć
podczas stania, chodzenia oraz pozycji siedzącej bez
podparcia.

Zaburzeniom tym towarzyszą następujące objawy

kliniczne:

• chwianie się w pozycji stojącej przy oczach zamkniętych

(objaw Romberga)

• chód na szerokiej postawie, tzw. chód marynarski
• asynergia tułowia, polegająca na nienadążaniu górnej

części tułowia za dolną w trakcie lokomocji

• chwianie się w pozycji siedzącej bez podparcia

Zespół półkul móżdżku

Objawy:
• oczopląs poziomy, grubofalisty przy spojrzeniu w stronę

uszkodzonej półkuli móżdżku

• ataksja kończyn z dysmetrią
• drżenie zamiarowe uwidaczniające się pod koniec ruchu celowego

(np. próba palec – nos)

• adiadochokineza zauważalna przy ruchach naprzemiennych
• mowa skandowana, zamazana (dyzartria móżdżkowa)
• dodatnia próba mijania – przy wyciągniętych do przodu kończynach

górnych jedna zbacza w kierunku uszkodzonej półkuli móżdżku

• podczas chodzenia w miejscu przy oczach zamkniętych następuje

zbaczanie toru chodu w stronę uszkodzonej półkuli móżdżku lub
uszkodzonego błędnika – dodatnia próba Unterberga (tzw. chód
kompasowy)

• obniżenie napięcia mięśniowego

Twór siatkowaty

Struktury tworu siatkowatego rozmieszczone są przede

wszystkim w:

• pniu mózgu
• międzymózgowiu
• górnym odcinku rdzenia kręgowego

W tworze siatkowatym wyróżnia się:
• część zstępującą
• część wstępującą

Twór siatkowaty – układ zstępujący

Kontroluje:
• czynność odruchową rdzenia kręgowego
• napięcie mięśni szkieletowych (postawa ciała)
• kontroluje czynność ośrodka oddechowego
• kontroluje czynność ośrodków krążeniowych
Układ ten odbiera bodźce z:
• kory mózgu (pola czuciowe, ruchowe)
• jąder podkorowych
• układu limbicznego
• podwzgórza i móżdżku

Twór siatkowaty – układ zstępujący

Twór siatkowaty – układ wstępujący

Jest układem nieswoistym aktywującym korę mózgu.

Zgodnie z obecnie panującymi poglądami twór
siatkowaty spełnia funkcję swego rodzaju „zasilacza”,
regulując procesy zachodzące w różnych częściach
OUN. Odpowiedzialny jest za:

• modulowanie bodźców czuciowych i ruchowych
• utrzymywanie stanu czuwania, podczas którego istnieje

możliwość świadomego odbierania różnego rodzaju
sygnałów (bodźców).

Twór siatkowaty – układ wstępujący

Twór siatkowaty – uszkodzenie

Z punktu widzenia klinicznego z tworem siatkowatym

związany jest stan przytomności (świadomość ilościowa)

Zaburzenia funkcjonowania tworu siatkowatego skutkują:
• zaburzeniami przytomności do śpiączki włącznie
• zanikaniem ruchów dowolnych do całkowitego bezruchu

włącznie

• w końcowej fazie ustają czynności wegetatywne (spadek

tętna oddychania, ciśnienia krwi, temperatury)

Pełne wyłączenie tworu siatkowatego prowadzi do śmierci,

dlatego każde zaburzenie jego czynności objawiające się
zaburzeniami przytomności należy traktować jako stan
zagrożenia życia.

Obraz deficytu neurologicznego

charakterystycznego dla układu

koordynacyjnego

A. Zespół parkinsonowski (uszkodzenie układu

pozapiramidowego)

B. Uszkodzenie układu móżdżkowego (zespół

móżdżkowy).

C. Asynergia tułowia (brak współdziałania różnych części

ciała przy wykonywaniu ruchów złożonych).

Układ informacyjno-poznawczy

Rozpatrując układ informacyjno- poznawczy z punktu widzenia

filogenetycznego, można wyróżnić w nim 4 piętra
• intelekt
• mowa i poznanie
• narządy zmysłów
• czucie powierzchniowe i głębokie
Najniższe piętro (czucie) jest najstarsze pod względem

filogenetycznym. Funkcjonuje ono w sposób mniej

skomplikowany w porównaniu do pozostałych pięter układu.

Jest dość odporne na bodźce uszkadzające. Im wyższe piętro,

tym czynność bardziej złożona i tym mniejsza odporność na

uszkodzenie.
Badanie układu informacyjno-poznawczego jest trudne, gdyż

metody stosowane w tych badaniach opierają się w dużej

mierze na ocenie subiektywnej. Najłatwiej zbadać najniższe

piętro – czucie. Najtrudniej najwyższe – intelekt.
Uszkodzenie układu informacyjno-poznawczego wymaga

ustalenia rodzaju uszkodzenia i jego lokalizacji

Zaburzenia czucia

Badanie zaburzeń czucia opiera się na ocenie:
• receptorów czuciowych
• dróg nerwowych doprowadzających sygnały do OUN

Receptory czuciowe dzieli się na:
• receptory czucia powierzchniowego (bólu, temperatury,
dotyku)
• receptory czucia głębokiego (ułożenia, czucia ruchu i wibracji)

Badanie neurologiczne zmierza do określenia:
• rodzaju zaburzeń czucia
• lokalizacji uszkodzenia

Dla celów kliniczno-praktycznych zaburzenia czucia można
podzielić na:
• objawy podrażnieniowe
• objawy ubytkowe

Objawy podrażnieniowe- parestezje

• odczuwa się jako mrowienie, przebieganie prądu, drętwienia
• spaczone odczuwanie w postaci parestezji występuje po
długim uciśnięciu nerwu kończyny górnej lub dolnej (stan
przejściowy ustępujący po paru minutach)
• zasadniczo występują w zaburzeniach obwodowego układu
nerwowego
• rzadko występują w zaburzeniach czynności drogi rdzeniowo-
wzgórzowej lub jądra nerwu trójdzielnego
• spotykane w SM
• w napadach padaczkowych (napady częściowe proste) –
parestezje napadowe związane z podrażnieniem kory czuciowej
mózgu, przyjmujące często postać „marszu” – sensacje
czuciowe ogarniają coraz większe partie ciała
• parestezje niejednokrotnie mogą poprzedzać wystąpienie
bólu

Ból

Może być początkowo jedynym objawem
wskazującym na zaburzenie czynności organizmu.
Postacie zespołów bólowych:
• ból związany z układem nerwowym
obwodowym
• bóle kauzalgiczne
• bóle fantomowe
• bóle nie związane bezpośrednio z układem
nerwowym

Ból związany z układem nerwowym

obwodowym

• korzeniowy
• splotowy
• nerwowy
Nazywa się neuralgią lub rwą (np.. rwa barkowa, rwa
kulszowa, rwa twarzowa). Bóle tego rodzaju mają
charakter napadowy i można wówczas ustalić
charakterystyczny tor bólowy (promieniowanie) np.
biegnący wzdłuż danego korzenia lub nerwu.
Bóle neuralgiczne odczuwa się jako przechodzenie prądu,
rwanie, palenie, a niekiedy pieczenie

Bóle kauzalgiczne

Bóle palące, piekące o napadowym przebiegu nasilające
się przy dotyku i ucisku miejsca lokalizacji.
Bóle kauzalgiczne występują najczęściej przy
uszkodzeniach nerwów pośrodkowego i kulszowego.
Występowanie bólów kauzalgicznych w obrębie tych
nerwów tłumaczy się obecnością w nich dużej liczby
włókien autonomicznych, które mogą ulec uszkodzeniu. Z
tego względu kauzalgiom towarzyszą zaburzenia troficzne
oraz zmiany w ukrwieniu.
Bóle kauzalgiczne występują najczęściej wówczas, gdy
dochodzi do niepełnego uszkodzenia nerwu.

Bóle fantomowe

Obserwuje się u ludzi po amputacji kończyn. Chorzy
odczuwają ból w miejscu po amputowanej kończynie lub
innych częściach ciała np. palcach. Bóle są niekiedy
bardzo silne, o charakterze kauzalgicznym.
Z reguły ustalenie lokalizacji bólów pochodzących z
obwodowego układu nerwowego jest dość proste. Ból
nasila się przy ucisku wzdłuż przebiegu korzenia lub pnia
nerwu, a także podczas ich rozciągania.

Bóle nie związane bezpośrednio z układem

nerwowym

Pochodzą z narządów wewnętrznych, mięśni, stawów,
kości, ścięgien i mają inny charakter.
Są najczęściej tępe, świdrujące i trudno określić ich
lokalizację. Chory ma uczucie jakby ból znajdował się
głęboko pod powierzchnią ciała.
Tego rodzaje bóle są ciągłe, rozlane, ponieważ powstają w
związku z podrażnieniem włókien autonomicznych
(wegetatywnych) – niektórzy nazywają je bólami
wegetatywnymi.
Obserwuje się je niekiedy w jamistości rdzenia
(syringomyelia)

Objawy ubytkowe

Czuciowe objawy określane przez chorego jako:

• brak czucia
• osłabienie czucia („dotknięcie jak przez papier”)
• niemożność odróżnienia przedmiotów gorących od zimnych

(uleganie poparzeniom)

Wyróżniamy 2 rodzaje czucia ubytkowego
• powierzchniowe (zaburzenia bólu, temperatury, dotyku)
• głębokie (zaburzenia ułożenia, wibracji)

Z punktu widzenia diagnostyki neurologicznej Określenie

samego rodzaju zaburzenia czucia jest niewystarczające.

Istnieje konieczność określenia jego lokalizacji, co pozwala z

kolei powiązać go z odpowiednimi strukturami układu

nerwowego.

Lokalizacja zaburzeń czucia

Biorąc po uwagę lokalizację uszkodzenia układu
nerwowego zaburzenia czucia można podzielić
na:
• ośrodkowe (centralne)
• obwodowe

Model lokalizacji zaburzeń czucia

Centralne zaburzenia czucia
wyróżniamy w postaci zespołów:

korowych

torebkowych

pniowych (naprzemiennych)

rdzeniowych

Zaburzenia czucia korowe

Zaburzenia czucia korowe cd.

• stwierdzane zmiany wiążą się ściśle z polem
projekcyjnym kory czuciowej w zakręcie zaśrodkowym
półkuli mózgu

• zaburzenia czucia są często plackowate
• niezaburzone jest czucie wibracji i temperatury
• korowe zaburzenia czucia wiążą się z upośledzeniem
precyzji ruchu w kończynach, ponieważ do prawidłowego
przebiegu ruchu potrzebny jest układ informacyjny

• nie zdarza się aby chory skarżył się na ból

Zaburzenia czucia torebkowe

Zaburzenia torebkowe cd.

• dotyczą połowy ciała po stronie przeciwnej do uszkodzenia
• zaburzenia dotyczą wszystkich rodzajów czucia
• za torebkową lokalizacją zaburzeń czucia przemawiają inne
współistniejące objawy związane z tym obszarem

- kurczowy niedowład połowiczy

- zaburzania w polu widzenia o charakterze
niedowidzenia połowiczego

Obecność niedowładu połowiczego oraz zaburzeń w polu widzenia
wynika z bliskiego położenia drogi piramidowej i wzrokowej w
stosunku do drogi czuciowej w torebce wewnętrznej.

Wzgórzowe zaburzenia czucia

Klasyczne zaburzenia czucia wzgórzowego występują w
przypadkach zamknięcia naczyń wzgórzowych.

Zespół ten cechuje:

• połowicze zaburzenia czucia
• ból ma charakter pieczenia, kłucia, palenia
• ból ma charakter samoistny wyzwalany przez dotyk
(hiperpatia)

• chory z trudem określa lokalizację bólu wzgórzowego
• osłabione jest przez wszystkim czucie głębokie, co powoduje
niemożność identyfikacji znanych przedmiotów za pomocą
dotyku i ruchów manipulacyjnych palców rąk

Wzgórzowe zaburzenia czucia cd.

Poza bólem w zespole wzgórzowym stwierdza się:

• przemijający niedowład połowiczy z obniżonym napięciem
mięśniowym

• niedowład nerwu twarzowego o typie ośrodkowym
(dotyczącym tylko unerwienia dolnej części twarzy). Nie
stwierdza się asymetrii ust w czasie emocji, np. podczas
śmiechu, płaczu itp.

• ruchy mimowolne o charakterze pląsawiczo-atetotycznym lub
zaburzenia ataktyczne, które towarzyszą ruchom celowym.
Zaburzenia te wiążą się z upośledzonym czuciem ułożenia,

• „rękę wzgórzową” (ustawienie ręki położnika), niekiedy
niedowidzenia połowicze

Zaburzenia czucia pniowe (zespoły

naprzemienne)

Zaburzenia czucia pniowe cd.

Uszkodzenie dróg nerwowych na poziomie pnia mózgu
powoduje

• zaburzenia czucia o charakterze połowiczym po stronie
przeciwnej do ogniska uszkodzenia

• niedowłady lub porażenia nerwów czaszkowych występujące
po stronie ogniska (stąd określenie – „naprzemienne zaburzenia
czucia”

Miejsce uszkodzenia drogi czuciowej wyznacza jednocześnie
jądra nerwu czaszkowego, np. :

• jądro nerwu twarzowego (n. VII) – most
• jądro nerwu okoruchowego (n. III) – śródmózgowie
• jądro nerwu językowo-gardłowego (n. IX), jądro nerw
błędnego (n. X) – opuszka

• itd.. zgodnie z lokalizacją innych jąder nerwów czaszkowych

Zaburzenia czucia rdzeniowego (Th7).

Zespół połowiczego uszkodzenia rdzenia typu

Brown-Sequarda

Zaburzenia czucia rdzeniowego.

Jamistość rdzenia - uszkodzenie krzyżujących się dróg

rdzeniowo-wzgórzowych

Rdzeniowe zaburzenia czucia

• zależą od lokalizacji i rozległości uszkodzenia dróg rdzeniowych
przewodzących bodźce czuciowe

• dla wewnątrzrdzeniowej lokalizacji uszkodzenia charakterystyczne
jest czucie rozszczepienne

• proces zewnątrzrdzeniowy uszkadzający drogi czuciowe daje
objawy „wstępowania zaburzeń” czucia – początkowo brak czucia w
stopach, w miarę narastania uszkodzenia niedoczulica rozszerza się
na podudzia, uda i dolne partie tułowia

• rozległość zaburzeń czucia zależy od wielkości ogniska
uszkadzającego, a ich granica wskazuje w przybliżeniu na poziom
uszkodzenia

Obwodowe zaburzenia czucia
dzielimy na:

korzeniowe

splotowe

nerwowe

wielonerwowe

Zaburzenia czucia typu korzeniowego

Korzeniowe zaburzenia czucia

• występują w postaci pasów, co wynika z metamerycznej
budowy ciała i związanego z nią segmentowego unerwienia
przez poszczególne korzenie

• przy zaburzeniu czucia w zakresie jednego korzenia objawy
mogą być niewielkie – wynika to z dachówkowatego
zachodzenia na siebie unerwienia korzeniowego

objawy:

• rwący ból zlokalizowany wzdłuż przebiegu danego korzenia
• nierzadko współistniejące zaburzenia autonomiczne w postaci
kauzalgii, obrzęków i zasinienia

Korzeniowe zaburzenia czucia dotycz najczęściej korzeni
unerwiających kończyny górne i dolne

Zaburzenia czucia typu splotowego

Zaburzenia czucia typu splotowego cd.

• odpowiadają topografii unerwienia skórnego przez splot
• uszkodzeniu splotu poza zaburzeniami czucia towarzyszy
zawsze niedowład lub porażenie wiotkie

• mogą występować bóle o charakterze kauzalgicznym i
zaburzenia autonomiczne