Toksykowigilancja

Czynna czujność

toksykologiczna polegająca na
obserwacji chemicznych
aspektów środowiska i
interweniowaniu w przypadku
dostrzeżenia pojawiających się
zagrożeń toksycznych.

1

Zatrucie ostre

proces chorobowy wywołany przez

truciznę wchłoniętą do organizmu
w dawce jednorazowej,
charakteryzujący się na ogół dużą
dynamiką objawów klinicznych.

2

W Unii Europejskiej

3 klasy toksyczności ostrej:

• Bardzo toksyczne (T+)

• Toksyczne (T)

• Szkodliwe (Xn)

3

• Przerwanie narażenia
• Doraźne zabiegi ratownicze – ocena stanu

chorego i zabezpieczenie podstawowych

funkcji życiowych

• Wywiad i wstępna diagnostyka
• Usunięcie trucizn z miejsc wchłaniania –

DEKONTAMINACJA

• Zastosowanie odtrutek dostępnych w

miejscach narażenia

• Zabezpieczenie pacjenta na czas transportu

do szpitala

Ogólne zasady postępowania w

ostrych zatruciach: działania

ratowniczo-diagnostyczne na

miejscu zdarzenia:

4

Dekontaminacja

-

usuwanie

niezresorbowanej trucizny z miejsc
wchłaniania w celu ograniczenia wchłaniania
oraz działania miejscowego tej trucizny

Dekontaminacja przewodu

pokarmowego

• prowokowanie wymiotów

• płukanie żołądka
• zastosowanie węgla aktywowanego

5

Prowokacja wymiotów

Polega na podaniu do wypicia ciepłej,

czystej wody ofierze zatrucia w

dawce:

• 200-300 ml dorosłym,

• 5 ml/kg masy ciała dzieciom

i podrażnieniu tylnej ściany gardła.

NIE PODAWAĆ wody z solą- ryzyko

hipernatremii!

6

Prowokacja wymiotów-

przeciwwskazania:

NIE WOLNO STOSOWAĆ u chorych:
• nieprzytomnych, z zaburzeniami

świadomości

• u osób z zaburzeniami odruchu kaszlowego

i połykania

• u osób z drgawkami
w zatruciach:
• środkami żrącymi
• pochodnymi ropy naftowej
• detergentami
• substancjami potencjalnie drgawkorodnymi

7

Płukanie żołądka

Technika płukania żołądka

• U przytomnych: w pozycji siedzącej lub

leżącej (na lewym boku)

• U nieprzytomnych: w pozycji leżącej na

plecach, po uprzedniej intubacji

dotchawiczej i uszczelnieniu rurki

intubacyjnej

• dorosły: ciepła woda, jednorazowo 200-

300ml;

• dziecko: 0,9% NaCl 10-20 ml/kg mc
• zabieg powtarzamy do czasu uzyskania

czystych popłuczyn

8

Płukanie żołądka-

wskazania:

Nie zaleca się jako zabiegu rutynowego

• rozważyć do 1 godz. od przyjęcia trucizny

i tylko jeżeli ilość spożytej trucizny może

stanowić zagrożenie dla życia pacjenta

• u zatrutych nieprzytomnych po czasie

dłuższym niż 2 godzina ( m.in. z powodu

zwolnionej perystaltyki)

9

Płukanie żołądka-

przeciwwskazania

związane z rodzajem spożytej

trucizny:

• wypicie stężonych zasad i kwasów

oraz substancji żrących

• benzyna i pochodne ropy naftowej
• detergenty

10

Płukanie żołądka-

przeciwwskazania

•

wstrząs

wstrząs

•

zaburzenia rytmu serca

zaburzenia rytmu serca

•

krwawienie z przewodu

krwawienie z przewodu

pokarmowego

pokarmowego
•

żylaki przełyku

żylaki przełyku

•

czynna choroba wrzodowa

czynna choroba wrzodowa

żołądka

żołądka
•

stan po całkowitej resekcji

stan po całkowitej resekcji

żołądka

żołądka
•

objawy ostrego brzucha

objawy ostrego brzucha

•

drgawki

drgawki

•

pobudzenie, brak współpracy

pobudzenie, brak współpracy

chorego

chorego

11

Węgiel aktywowany

• podaje się przez sondę po zakończeniu

płukania żołądka w postaci zawiesiny wodnej

• stosować w okresie do 1 godz. od przyjęcia

potencjalnie toksycznej dawki substancji, po

zabezpieczeniu dróg oddechowych przed

zachłyśnięciem (osoby zamroczone,

nieprzytomne).

• Zwiększa ryzyko wymiotów a zachłyśnięcie

zawiesiną węgla aktywowanego prowadzi do

znacznego uszkodzenia tkanki płucnej -

ARDS

12

Węgiel aktywowany

• kwasami i zasadami

• fluorkami,

• cyjankami

• pochodnymi ropy

naftowej

Nie stosować w zatruciach:

• związkami ołowiu,

żelaza, litu, baru

• kwasem bornym

• etanolem i innymi

alkoholami

13

Węgiel aktywowany

Przeciwwskazania:

• niedrożność przewodu pokarmowego

• zatrucie środkami żrącymi (brak adsorbcji i utrudnienie badania endoskopowego)

• równoczesne doustne podawanie odtrutek (np. NAC)

14

Środki

przeczyszczające

• brak wyników badań klinicznych

potwierdzających skuteczność
środków przeczyszczających w
leczeniu ostrych zatruć

15

Skażenie skóry-

dekontaminacja

natychmiast zdjąć skażoną

odzież i zmywać skażoną
skórę,najlepiej wodą, przez co
najmniej 15 minut

16

SKAŻENIE GAŁEK OCZNYCH

-

dekontaminacja

- przemywać oczy dużą ilością letniej,

czystej wody, przez co najmniej 15
minut, używając ok. 1 litr wody na
każde oko.

U osób noszących soczewki kontaktowe

należy je jak najszybciej wyjąć i
ponownie przemyć oczy dużą ilością
letniej, czystej wody.

NIE WOLNO stosować zobojętniania np.

przy skażeniu kwasem polewanie

zasadą i odwrotnie.

17

UKĄSZENIA- pierwsza pomoc:

• uspokoić ofiarę ukąszenia
• przemyć ranę środkiem dezynfekującym /

wodą

• unieruchomić ukąszoną kończynę
• jak najszybciej przetransportować ofiarę

ukąszenia do szpitala

NIE NALEŻY:

• próbować schwytać zwierzęcia jadowitego

celem identyfikacji

• zakładać opaski uciskowej

18

TOKSYDROM

to zespół cech klinicznych

charakteryzujących zatrucie
daną klasą trucizn. Związki
należące do danej grupy
wywołują podobny zespół
objawów klinicznych.

19

Toksydrom cholinergiczny

• OBJAWY

MUSKARYNOWE:

Biegunka, wymioty
zwężenie źrenic,
bradykardia,
hypersekrecja w drzewie

oskrzelowym,

skurcz oskrzeli,
łzawienie, ślinienie, poty,

• OBJAWY

NIKOTYNOWE:

osłabienie, znużenie i

porażenie mięśni

drżenia włókienkowe,
tachykardia, nadciśnienie

• OBJAWY Z OUN:
splątanie
drgawki
śpiączka

20

Toksydrom

antycholinergiczny

• Objawy ośrodkowe: halucynacje,

delirium, pobudzenie psychoruchowe,
śpiączka (rzadko z drgawkami)

• Objawy obwodowe: rozszerzenie

źrenic, tachykardia, suchość skóry i błon
śluzowych, hipertermia, porażenie
perystaltyki jelit i zatrzymanie
wydalania moczu

21

Odtrutki

Odtrutka wg definicji Międzynarodowego

Programu Bezpieczeństwa Chemicznego

(IPCS):

to substancja terapeutyczna używana do

przeciwdziałania toksycznemu działaniu

określonego ksenobiotyku

22

Przykłady odtrutek:

Substancja toksyczna:

Odtrutka:

Tlenek węgla

tlen

Acetaminofen

N-acetylocysteina

Związki żelaza

Deferoksamina

Opioidy

Nalokson

Benzodiazepiny

Flumazenil

Związki fosforoorganiczne

Obidoksym
Atropina (znosi objawy

muskarynowe)

Alkohole niespożywcze: Glikol

etylenowy, metanol

Etanol
4-metylopirazol

23

N-Acetylocysteina (NAC)-

odtrutka w zatruciach

paracetamolem

(acetaminofenem)

• Wczesne zastosowanie N-

acetylocysteiny, do 10 –15 godz. od
przyjęcia toksycznej dawki
paracetamolu, eliminuje w 100%
możliwość zgonu i zapewnia pełne
wyleczenie

24

N-Acetylocysteina (NAC)

LECZENIE DOUSTNE
• pierwsza dawka: 140 mg/kg mc
• następnie 70 mg/kg mc co 4 godziny przez 68 godz.

( 17 dawek)

LECZENIE DOŻYLNE:
• 150 mg/kg mc w 200 ml 5% glukozy w czasie 15 minut
• 50 mg/kg mc w 500 ml 5% glukozy przez 4 godziny
• 100 mg/kg mc w 1000 ml 5% glukozy w ciągu 16 godzin

25

Atropina- znosi objawy muskarynowe w

zatruciach:

związkami fosforoorganicznymi,

karbaminianami

pilokarpiną

• dawki frakcjonowane lub wlew dożylny
• aż do uzyskania objawów atropinizacji (szerokie

źrenice, sucha skóra, zmniejszenie hipersekrecji

oskrzelowej, tachykardia:120/min)

• 2 do 5 mg, co 15 minut dożylnie
• dzieci 0,02 – 0,05 mg/kg mc
• kolejne dawki leku - ustalić tak, aby utrzymać

objawy działania atropiny

• Atropinę podaje się zawsze po wcześniejszym

natlenowaniu pacjenta

• Nie stosuje się jej profilaktycznie

26

Nalokson ( Narcan)- znosi depresyjne

działanie na ośrodek oddechowy leków

narkotycznych takich jak: morfina i inne

opioidy

• półsyntetyczny antagonista receptorów

opiatów

• dożylnie lub domięśniowo w dawce 0,4

mg, podawanie naloksonu można
powtarzać w przypadku, jeżeli
obserwuje się poprawę stanu
klinicznego pacjenta

27

Flumazenil ( Anexate)-

odtrutka w zatruciu

benzodiazepinami

• blokując receptor benzodiazepinowy, sprzężony z

receptorem GABA (kwas γ-aminomasłowy) przeciwdziała

skutkom przedawkowania lub zatrucia tymi lekami

• dawka 0,5 – 2 mg powoduje wybudzenie pacjenta z

głębokiej śpiączki spowodowanej lekami z grupy

benzodiazepin

• brak poprawy klinicznej po zastosowaniu flumazenilu

wyklucza zatrucie lekami z grupy benzodiazepin

• Odtrutki tej nie wolno stosować w warunkach

pozaszpitalnych.

28

Metody przyśpieszonej

eliminacji trucizn z ustroju-

przykłady:

• forsowana diureza z alkalizacją
• dializa pozaustrojowa

(hemodializa)

• hemoperfuzja przez kolumny

adsorbcyjne

• powtarzane dawki węgla

aktywowanego

29

Intensywne postępowanie

objawowe

W przypadku większości

ostrych zatruć intensywna
terapia jest, po odpowiedniej
dekontaminacji, nie tylko
podstawową, ale i jedyną
metodą skutecznej terapii
toksykologicznej.

30

ZATRUCIA DOUSTNE

LEKAMI

• najczęściej zatrucia samobójcze lekami

przechowywanymi w domu / najbliższym

otoczeniu

• zatrucia przypadkowe – dzieci małe

(poniżej 5 roku życia), nieświadome

zagrożenia, bez właściwego nadzoru

dorosłych

• pomyłkowe przedawkowanie leku; podanie

niewłaściwego preparatu lub podanie

drogą doustną leku przeznaczonego do

stosowania zewnętrznego

31

Zatrucia alkoholami

niespożywczymi

Spośród wielu alkoholi niekonsumpcyjnych istotny

problem kliniczny stanowią metanol i glikol

etylenowy. Do ciężkich ostrych zatruć nimi dochodzi

na drodze doustnej.

• Alkohol metylowy (metanol)-

składnik płynów

niezamarzających i płynów do mycia szyb. Doustna

dawka śmiertelna 20-150 g.

• Glikol etylenowy-

oleista ciecz, o słodkawym

smaku, łatwo dostępna w sprzedaży jako płyn

chłodniczy. Dawka śmiertelna 1-1,5 ml/kg masy ciała.

Odtrutki :

• Etanol
• 4- metylopirazol

blokują przemianę metaboliczną metanolu i glikolu etylenowego.

32

Zatrucie amfetaminą

Dawka okazjonalna tzw. „działka”: 5-20 mg

Doustna dawka śmiertelna dla osób nieuzależnionych: 20-

25 mg/kg.

Początek działania: 20 min

Objawy ponarkotyczne: do 24 godzin
(kac, psychoza, „flashback”)

33

Zatrucia amfetaminą-objawy groźne

dla zdrowia i życia:

• Duża sztywność mięśni

• Szczękościsk

• Hypertermia

• Tachykardia

• Zaburzenia rytmu serca

• Sinica

• Kwasica metaboliczna

• Zaburzenia elektrolitowe

• Uszkodzenie mięśni

• Uszkodzenie wątroby i nerek

• Zatrzymanie akcji serca

Powikłania zatrucia: udar mózgu, zawał serca

34

Środki o działaniu żrącym

• KWASY- np. środki do czyszczenia sanitariatów,

środki do wytrawiania metali i odrdzewiania
(kwas fosforowy, kwas siarkowy, kwas
chromowy)

• ZASADY (ŁUGI)- np. preparaty do przetykania

rur, środki do mycia w zmywarkach, środki do
mycia kuchenek.

• Nadtlenki- nadtlenek wodoru (odplamiacze)
• Fenole- fenol, trikrezol
• Inne: formaldehyd, dichromian sodu i potasu,

nadmanganian potasu

35

Uszkodzenie przewodu

pokarmowego po spożyciu

środków żrących

• MARTWICA ROZPŁYWNA

Powodują ją:
zasady, fosforany,

polifosforany, krzemian

sodowy, podchloryn

sodowy, tlenek

wapniowy, węglan

potasowy, węglan

sodowy, węglik

wapniowy,

wodorotlenek litowy,

wodorotlenek

amonowy.

• MARTWICA

SKRZEPOWA

Powodują ją: kwasy ( z

wyjątkiem kwasu

fluorowodorowego,

który powod. martwicę

rozpływną), chlorek

wapniowy, jod,

nadsiarczan potasowy,

siarczan glinowy,

siarczan glinowo-

potasowy, siarczyn

sodowy kwaśny.

36

Postępowanie przedszpitalne

w zatruciu środkami żrącymi

• Przepłukać usta wodą lub 0,9% NaCl
• Podać środki przeciwbólowe i

uspokajające

• Szybki transport do szpitala
• Zabezpieczyć resztki substancji

celem identyfikacji

37

W zatruciach środkami

żrącymi NIE WOLNO

:

• Prowokować wymiotów

• Podawać węgla aktywowanego

• Podawać środków

neutralizujących

38

Pestycydy

Środki ochrony roślin- duża grupa substancji o

różnorodnej budowie chemicznej i zakresie

działania

• roślinobójcze= herbicydy
• owadobójcze=insektycydy
• grzybobójcze= fungicydy
• gryzoniobójcze= rodentycydy

Nośnikami pestycydów w formie roztworów są

często rozpuszczalniki organiczne, a więc w

przypadku ekspozycji dochodzi do zatrucia tymi 2

rodzajami trucizn.

39

Gazy:

• Duszące fizycznie-
Przykłady: hel, argon, metan.

• Duszące chemicznie-
Przykłady: tlenek węgla, siarkowodór,

cyjanowodór.

• Drażniące-
Przykłady- chlor, tlenki azotu, siarkowodór,

fosgen

40

Tlenek węgla

• Najczęstsza przyczyna zatruć gazami-

zwłaszcza w sezonie grzewczym.

zatrucia przypadkowe
• domowe- nieprawidłowe piece gazowe, zła

wentylacja ogrzewania gazowego, termy

• zawodowe- piece, koksownie, kotłownie
• pożary

Odtrutka: tlen.

41

Przez 24 h na dobę we wszystkie dni w roku

dostępne są konsultacje toksykologiczne

udzielane telefonicznie przez Ośrodki

Toksykologiczne

GDAŃSK- [phone]

KRAKÓW- [phone]

LUBLIN- [phone]

ŁODŹ- [phone]

POZNAŃ- [phone]

SOSNOWIEC- [phone]

TARNÓW- [phone]

WARSZAWA- [phone]

WROCŁAW- [phone]

42