WIEDZA O

SPOŁECZEŃSTWIE

Temat: Modele ustrojowe wybranych

państw

Plan lekcji

1. Ustrój polityczny
2. System prezydencki
3. System parlamentarno – gabinetowy
4. System parlamentarno – komitetowy
5. System półprezydencki
6. System kanclerski

Ustrój polityczny

Ustrojem politycznym nazywamy ogół regulacji prawnych, które
dotyczą organizacji, kompetencji a także wzajemnych powiązań
organów władzy państwowej. Ustrój polityczny jest nazywany
również systemem politycznym.

System rządów - relacje pomiędzy poszczególnymi rodzajami
władz (z zasady podziału władz wynika konieczność określenia
wzajemnych stosunków pomiędzy organami państwa należącymi
do poszczególnych władz).

W państwach demokratycznych występuje kilka modeli
ustrojowych, które różnią się zakresem kompetencji
poszczególnych organów państwa, a także relacjami między nimi.

System prezydencki

System prezydencki narodził się w Stanach Zjednoczonych. Obecnie obowiązuje w

wielu

krajach afrykańskich i w Ameryce Łacińskiej.

Flaga USA

Forma państwa: Republika prezydencka. Na
czele państwa stoi prezydent.

Stany Zjednoczone są federacją – w jej skład
wchodzi 50 stanów, które posiadają odrębne
władze ustawodawcze, wykonawcze i

sądownicze.

Ustrój polityczny: System prezydencki. Władza ustawodawcza

należy do dwuizbowego

Kongresu, a władza wykonawcza do prezydenta.
Kompetencje organów państwa określa Konstytucja uchwalona w 1787

r. wraz z

poprawkami.

System prezydencki

Kongres

Izba reprezentantów

- 435 kongresmenów
wybieranych na
2 – letnią kadencję

Senat

- 100 senatorów
Wybieranych na
6 – letnią kadencję

Pieczęć Kongresu USA

Obie Izby Kongresu są jednakowo ważne, mają podobne
uprawnienia ustawodawcze i kontrolne. Kongres uchwala ustawy,
budżet państwa i podatki. Decyduje o wojnie i pokoju wyraża zgodę na
ratyfikacje traktatów międzynarodowych. Wprowadza poprawki do
Konstytucji. Sądzi wysokich urzędników za naruszenie ustaw lub
konstytucji.

System prezydencki

Prezydent

• jest wybierany na 4 - letnią kadencję,

• pełni funkcję głowy państwa, szefa rządu i naczelnego dowódcy sił
zbrojnych,

• kieruje polityką zagraniczną państwa,

• mianuje ministrów, czyli sekretarzy stanu, którzy odpowiadają tylko przed
nim,

• powołuje wysokich urzędników państwowych,

• może występować z orędziem do Kongresu o stanie państwa, zawierającym
propozycję ustaw,

• ma prawo weta zawieszającego wobec ustaw Kongresu. Jego weto może
być odrzucone większością 2/3 głosów.

Barack Obama – obecny prezydent USA

Pieczę prezydentów
USA

System prezydencki

Sąd Najwyższy

• w jego skład wchodzi 9 sędziów, którzy pełnią swoją funkcję
bezterminowo (nie można ich odwołać),

• to najwyższy organ sądowniczy,

• dokonuje wykładni konstytucji.

Pieczęć Sądu Najwyższego

Godło USA

System parlamentarno -

gabinetowy

Forma państwa – dziedziczna monarchia parlamentarna. Obecnie
królową jest Elżbieta II z dynastii Windsorów. Wielka Brytania jest
państwem unitarnym, zdecentralizowanym z jednostkami
autonomicznymi.

Flaga Wielkiej Brytanii

Ustrój polityczny – system
parlamentarno – gabinetowy. Władza
ustawodawcza należy do Parlamentu,
w którego skład wchodzą Izba Gmin i
Izba Lordów, a władza wykonawcza do
gabinetu.
Monarcha jest organem władzy
zarówno wykonawczej, jak i
ustawodawczej. W Wielkiej Brytanii
odróżnia się pojęcia rządu i gabinetu.

W przeciwieństwie do większości państw europejskich Wielka Brytania
nie posiada pisanej konstytucji.
Źródłami prawa konstytucyjnego są:

• prawo stanowione (np. Wielka Karta Swobód)

• prawo precedensowe (orzeczenia sądów w konkretnych sprawach)

• konwenanse konstytucyjne, czyli utarte sposoby postępowania w
pewnych sytuacjach.

System parlamentarno -

gabinetowy

Najważniejsze konwenanse

• skład gabinetu określa premier, nie
monarcha,

• urząd premiera obejmuje lider partii,
która zwyciężyła w wyborach,

• odpowiedzialność przed parlamentem
ponosi cały rząd

• rząd, który utracił zaufanie Izby Gmin,
podaje się do dymisji lub zwraca się do
głowy państwa o rozwiązanie izby niższej
parlamentu,

• głowa państwa nie ponosi
odpowiedzialności politycznej.

W przeciwieństwie do większości państw europejskich Wielka Brytania
nie posiada pisanej konstytucji.
Źródłami prawa konstytucyjnego są:

• prawo stanowione (np. Wielka Karta Swobód)

• prawo precedensowe (orzeczenia sądów w konkretnych sprawach)

• konwenanse konstytucyjne, czyli utarte sposoby postępowania w
pewnych sytuacjach.

Herb Wielkiej Brytanii

Jednostka

Rodzaj

Stolica

Ludność

Język

urzędowy

Język

używany

 Anglia

królestwo

Londyn

51 092 002

angielski

angielski,

kornijski

 Szkocja

królestwo

Edynburg

5 144 200

angielski,

szkocki

angielski,

szkocki

 Walia

księstwo

Cardif

3 004 600

angielski,

walijski

angielski,

walijski

 Irlandia

Północna

prowincja

Belfast

1 759 000

angielski,

irlandzki

angielski,

irlandzki

Zjednoczone Królestwo składa się z czterech części składowych.

W

skład Zjednoczonego Królestwa wchodzą:                  

System parlamentarno -

gabinetowy

System parlamentarno -

gabinetowy

Monarcha

Królowa Wielkiej Brytanii Elżbieta II

• teoretycznie uprawnienia
monarchy są bardzo szerokie.
W praktyce jednak decyzje
podejmuje minister w imieniu
monarchy lub monarcha na
wniosek ministra,

• króla ograniczają również
konwenanse, np. w sprawie
mianowania premiera. Król
panuje, ale nie rządzi,

• w praktyce król ma prawo
do udzielania rad, zachęcania
i ostrzegania.

• Izba Lordów, podobnie jak Izba

Gmin spotyka się w Pałacu
Westminsterskim. Jej obrady
plenarne odbywają się w tzw.
czerwonej sali (obrady Izby Gmin
odbywają się w sali zielonej).

System parlamentarno -

gabinetowy

PARLAMENT

Izba Lordów

• składa się z lordów
duchownych (26 biskupów
anglikańskich) oraz
świeckich, mianowanych
dożywotnio przez monarchę
na wniosek premiera, albo
dziedzicznych

• ma prawo weta
zawieszającego w stosunku
do uchwał Izby Gmin

• pełni funkcję sądu
apelacyjnego.

Izba Gmin

• składa się z 659 członków
wybieranych na 5 lat

• uchwala ustawy i budżet

• kontroluje rząd, ma prawo
uchwalić wotum nieufności
wobec premiera, ministra lub
całego rządu

Pałac Westminsterski

System parlamentarno -

gabinetowy

GABINET

• gabinet składa się z premiera i ministrów,

• określa główne kierunki polityki państwa,

• posiada inicjatywę ustawodawczą.

Premier Wielkiej Brytanii James Gordon Brown

PREMIER

• ma silną pozycję, sprawuje
faktyczną władzę w państwie,

• odsadza najwyższe
stanowiska w państwie,

• swobodnie dokonuje zmian
w gabinecie,

• decyduje o rozwiązaniu
parlamentu.

System parlamentarno -

komitetowy

Forma państwa – Szwajcaria jest republiką związkową. W skład
federacji wchodzi 26 kantonów, które mają znaczny stopień
niezależności, własne konstytucje, władze ustawodawcze i wykonawcze.

Ustrój polityczny – system parlamentarno – komitetowy. Kompetencje
poszczególnych organów państwa określa Konstytucja 1999 r. Władza
ustawodawcza należy do Zgromadzenia Związkowego, a władza
wykonawcza do Rady Związkowej.

Flaga Szwajcarii

REFERENDUM

Referendum zarządza się w określonych
sytuacjach:

• referendum obligatoryjne w wypadku
zmiany konstytucji,

• referendum fakultatywne w sprawie ustaw
Zgromadzenia Związkowego,

• referendum obligatoryjne w sprawie
przystąpienia do organizacji
międzynarodowych i organizacji
bezpieczeństwa zbiorowego,

• referendum fakultatywne w sprawie umów
międzynarodowych.

System parlamentarno -

komitetowy

Zgromadzenie Związkowe

Rada Narodowa

Rada

Kantonów

Składa się z 200 posłów
wybieranych na 4 – letnią
kadencję

Składa się z 46 radców
wybieranych na 4 – letnią
kadencję

• obie izby Zgromadzenia
Związkowego mają podobne
uprawnienia,

• zgromadzenie uchwala ustawy i
budżet,

• dokonuje zmian w konstytucji,

• ratyfikuje umowy
międzynarodowe,

• wybiera i kontroluje inne organy
związkowe, m.in. Radę Związkową i
sąd Związkowy,

• rozstrzyga spory kompetencyjne
pomiędzy organami.

Położenie Szwajcarii

System parlamentarno -

komitetowy

RADA ZWIĄZKOWA

• w skład Rady Związkowej
wchodzi 7 równorzędnych
członków – ministrów,
wybieranych na 4 – letnią
kadencję,

• rada jest komitetem
wykonawczym Zgromadzenia
Związkowego,

• kieruje i zarządza
państwem,

• posiada inicjatywę
ustawodawczą.

PREZYDENT

ZWIĄZKOWY

• jest wybierany na rok
przez Zgromadzenie
spośród członków Rady,

• przewodniczy Radzie
Związkowej,

• pełni funkcje
reprezentacyjne.

SĄD ZWIĄZKOWY

• składa się z 30
członków, wybieranych
na 4 – letnią kadencję,

• rozstrzyga spory
między kantonami, a
także między kantonami
a federacją,

• rozpatruje skargi
obywateli na łamanie
praw przez władze.

Herb Szwajcarii

System półprezydencki

Forma państwa – Republika prezydencko – parlamentarna. Na czele
państwa stoi prezydent. Obecnie tę funkcję pełni Nicolas Sarkozy.

Ustrój polityczny – system półprezydencki. Kompetencje organów
państwa określa konstytucja z 1958 r.
Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego parlamentu, a władza
wykonawcza do rządu i prezydenta.

Prezydent Francji Nicolas Sarkozy

Flaga Francji

Władza ustawodawcza we Francji:
• Dwuizbowy parlament, składający się z:

- Zgromadzenia Narodowego złożonego z 577 deputowanych
wybieranych w wyborach bezpośrednich na 5 lat wg systemu
większościowego,

- Senatu składającego się z 321 senatorów, wybieranych w głosowaniu
pośrednim na 9 letnią kadencję, (1/3 składu jest odnawiana co 3 lata).

Władza wykonawcza we Francji:
• Rząd powoływany jest przez prezydenta. Na czele rządu stoi premier.

Głową państwa jest prezydent wybierany w wyborach powszechnych na
kadencję siedmioletnią (od 2002 roku kadencja trwa 5 lat). Prezydent ma
szerokie uprawnienia zarówno w zakresie władzy wykonawczej jak i
ustawodawczej.

System półprezydencki

System półprezydencki

Struktura naczelnych władz Republiki Francuskiej

System kanclerski

Forma państwa – Republika federalna. Głową państwa jest
prezydent. Obecnie tę funkcję pełni Horst Kóhler. Państwo jest
federacją składającą się z 16 landów, które mają własne parlamenty,
rządy i sądy.

Ustrój polityczny – system kanclerski. Uprawnieni a organów
państwowych określa konstytucja z 1949 r.
Władza ustawodawcza należy do Parlamentu Związkowego i Rady
Związkowej, a władza wykonawcza do rządu z kanclerzem na czele
oraz do prezydenta. Obecnie kanclerzem jest Angela Merkel.

Flaga Niemiec

Prezydent Niemiec
Horst Kóhler

Kanclerz Niemiec
Angela Merkel

Struktura naczelnych władz Republiki Federalnej Niemiec

System kanclerski