Metodologia dyscyplin

praktycznych na
przykładzie teorii
wychowania fizycznego

Autor: Tomasz Madej

Na podstawie: J. Kosiewicz

„Kultura fizyczna, osobowość, wychowanie”

Wstęp

Celem prezentacji jest przegląd
koncepcji wyodrębniania dyscyplin
praktycznych oraz omówienie
teorii optymalizacji w odniesieniu
do struktury logicznej twierdzeń
teorii wychowania fizycznego

Jakie nauki można zaliczyć do grupy

dyscyplin praktycznych i czym mają

się charakteryzować?

Kryteria podziału i wyodrębniania
nauk praktycznych są niekiedy tak
odmienne, że zawodzą wszelkie
próby ich precyzyjnej systematyzacji.
Mimo to główne i ważące wypowiedzi
na temat nauk praktycznych można
zintegrować w pewne grupy i
orientacje

1. Koncepcje aksjologiczne

A) L. Petrażycki i J. Lande: Teoria nauk
celowościowych (s. 142)

Autorzy utrzymują, że nauki teoretyczne
zajmują się tym co jest, a nauki praktyczne
dotyczą tego co być powinno. Głównym
celem dyscyplin praktycznych jest
projektowanie celów i warunków, które
umożliwiają realizację projektu - tworzenie
nowej rzeczywistości.

B) Klasyfikacja nauk praktycznych a
zagadnienie ocen utylitarnych i właściwych
w ujęciu A. Podgóreckiego (s. 143)

Wg. autora twierdzenia nauk praktycznych
charakteryzuje specyficzny stosunek do
przyszłości, do wypowiedzi opisowych,
do ocen i działania. Nauki te określając to,
jak będą przedstawiać się pewne stany
rzeczy w przyszłości, zajmują się tymi
stanami rzeczy ze względu na takie, a nie
inne oceny.

Nauki praktyczne badając to, co nastąpi
zajmują się tymi stanami ze względu na
przyjmowane oceny, które można podzielić
na dwie grupy (s. 144): oceny właściwe,
dotyczące celów oraz utylitarne - dotyczące
środków.
Ocenę utylitarną będzie można wyodrębnić
na podstawie tego „co ta ocena ocenia albo
ze względu na to co ocenia”.
Zatem nauki praktyczne „biorą pod uwagę
tylko te oceny, które mogą stanowić
podstawę do wskazania określonego
postępowania (s. 145).

Podgórecki twierdzi, że nauki
praktyczne „są to zespoły zadań ogólnych
stwierdzających, jak w oparciu o zależności
między faktami można realizować stany
rzeczy zalecone przez uznane oceny”.
Nauki praktyczne dzieli on na praktyczne:

• nauki społeczne tj.: pedagogika, polityka
społeczna, polityka prawa i inne,

• nauki przyrodnicze tj.: architektura,
medycyna, agronomia i inne (s. 146) .

C) T. Kotarbiński: podział i twierdzenia
nauk praktycznych (s. 148)

Kotarbiński uważa, że zasadniczymi
twierdzeniami nauk praktycznych są zdania
dyrektywne zawierające dyspozycje
sprawnościowe. Zdania praktyczne czy
ogólne dyrektywy praktyczne są ocenami
czynów, które mają być wykonane lub nie,
zależnie od czyjejś decyzji, a które są
skierowane na urzeczywistnienie
czegoś lub nie.

Oceny praktyczne to takie oceny, które nie
wyrażają uczuć ani wzruszeń, lecz tylko
mówią o użyteczności lub nieprzydatności
danego sposobu działania, lub danego
czynnika biorącego udział w działaniu, a
więc sprawcy, narzędzia.

Kotarbiński uważa, że dyscypliny praktyczne
zawierające oceny dyspozycji
sprawnościowych antycypujących przyszłe
działania są zbudowane z ogólnych zdań
praktycznych, które podlegają kryterium
prawdy i fałszu w sensie logicznym (s.151).

D) A. Siemianowski wobec tezy o
analogiczności norm teleologicznych
i ocen właściwych. Zdania faktualno -
idealizacyjne (s. 152)

Identyfikacja norm teleologicznych z
ocenami utylitarnymi jest zabiegiem
niewłaściwym, gdyż zarówno oceny
zasadnicze, jak i oceny utylitarne niekiedy
pośrednio wyznaczają cele badawcze
sensu
stricto.

Zadania praktyczne wg. Siemianowskiego
zawierają (s. 153):

• pewne oceny - mianowicie oceny
dążeniowe,

• pewne generalizacje zwykłe i prawa
zdroworozsądkowe oraz pewne
empiryczne prawa naukowe zawierające
odpowiednie informacje, na podstawie
których można podjąć określone działania
praktyczne

• zadania dyrektywne uzasadnione za
pomocą zdań

2. Reizm jako zasada konfiguracji

nauk w poglądach T. Wójcika

Wójcik dzieli nauki na dwie grupy (s.155):

Nauki, które są obrazami różnych

fragmentów rzeczywistości /nauki-

obrazy/
Nauki, które są wzorami fragmentów

rzeczywistości stanowiących twory

/produkty/ człowieka /nauki-wzory/

Wszystkie „nauki-wzory” opierają się na
„naukach-obrazach”, a „wstępną fazę
tworzenia wzoru stanowi faza rozeznania,
diagnozy- a więc faza tworzenia obrazu”.
W związku z tym dyscypliny praktyczne
jawią się jako te nauki, które umożliwiają
bezpośrednio działalność praktyczną
poprzez tworzenie wzorów tej działalności
i jej rezultatów.
Wójcik kwestionuje tradycyjny dychotomiczny
podział nauk na nauki teoretyczne i praktyczne
i zmodyfikowana klasyfikacja nauk zawiera:

I. Nauki o wszelkich rzeczach
II. Nauki o wszelkich tworach

1. O ich strukturze i funkcjonowaniu
2. O ich genezie

A. W aspekcie technicznym
B. W aspekcie organizacyjnym

Wójcik uważa, że pracownikiem nauki jest
nie tylko ten, kto odkrywa prawa przyrody,
ale i teoretyk konstruktor czy organizator
odkrywający nowe działy rzeczywistości.

3. Niekonsekwentny pluralizm i

przyczynki do wiedzy o naukach

praktycznych

A) H. Stonert: różnorodność definicji i

zakresów (s. 159)

Stonert uważa, że nauki praktyczne

uprawiane są ze względu na stawiane

im zamówienia na wiedzę przydatną

do działania. Ich twierdzenia pełnią

funkcję zaleceń, pobudzających do

stosowania czynności stanowiących

środki do realizacji celów.

„Zakresowa” definicja Stonert’a wiąże
charakter określonych dyscyplin praktycznych
z określonymi typami szkół twierdząc, że
„nauki praktyczne to nauki, które są uprawiane
i wykładane - głównie na uczelniach tj.:
szkoły techniczne, politechniczne, akademie
lekarskie, szkoły rolnicze.
Definicja „zakresowa” jednak zawodzi, nie
tylko nie rozwiązuje trudności
metodologicznych, ale niepotrzebnie je
potęguje.

B) Prewidystyczne i motywacyjne
podłoże nauk praktycznych (s. 161)

Zieleniewski (s. 162) stwierdza, iż
„znajdujemy się bardzo blisko określenia, że
nauka praktyczna obejmuje wiedzę
pozwalającą przewidywać, kontrolować i
zmieniać rzeczywistość przez ludzkie
działanie, poprzez manipulowanie
poprzednikiem, zmienianie w jakiś sposób
przez człowieka tego, co jest determinantą
jakiś innych zdarzeń”.

Geblewicz odrzuca syntaktyczną koncepcję
odróżniania nauk praktycznych od
teoretycznych twierdząc, że różnic między tymi
naukami nie należy dociekać w sferze analiz
konstytucji, struktury zdań, ponieważ
najważniejsze właściwości charakteryzujące
owe nauki wywodzą się z zupełnie innej sfery-
ze sfery motywacji; „motywy”, dla których
nauki są uprawiane, stanowią najistotniejszą
cechę odróżniającą nauki praktyczne od
teoretycznych. Tezy nauk praktycznych są
przedstawione w postaci zdań oznajmujących
lub w postaci zaleceń z lub bez uzasadnienia.

Teoria optymalizacji a struktura

logiczna wartości twierdzeń teorii

wychowania fizycznego

U podstaw teorii optymalizacji Nowaka

leży sfera wartości kulturowych
implikujących określone rozwiązania i
modele teorii nauk praktycznych (s. 176).

Teorie wychowania fizycznego należy

usytuować wśród dyscyplin praktycznych,
które wyjaśniając rzeczywistość rezygnują
całkowicie z wartościowania (s. 177).

Wskazuje to na aksjologiczny charakter
twierdzeń optymalizacyjnych teorii
wychowania fizycznego - ich struktura
i specyfika uwidaczniają się zwłaszcza
podczas artykulacji i konkretyzowania
twierdzeń wyprowadzanych z określonych
hierarchii celów wychowania fizycznego
wyznaczonych przez jego ideał. Istotną
rolę w zakresie łączenia teorii z praktyką w
procesie konkretyzacji celów i ideałów
przypisuje Nowak problemowi efektywności
(s. 177).

Twierdzenia optymalizacyjne podają
warunki realizowalności określonych ideałów
rozumianych jako krańcowe przypadki
wartości uznawanych przez zainteresowaną
populację społeczną (s. 179).

Twierdzenia optymalizacyjne teorii
wychowania fizycznego falsyfikują
uniwersalność założeń teorii optymalizacyjnej
przyjętych przez Nowaka, ponieważ nie brał
on pod uwagę następujących aspektów
konstrukcji teorii:

a) Twierdzenia optymalizacyjne w teorii
wychowania fizycznego powiązane są nie
tylko relacją konkretyzacji, ale relacją
aksjologicznej podrzędności

b) Teoretycy wychowania fizycznego
zawsze zmierzają do tego, aby do teorii
przez nich budowanej należały twierdzenia
zinstrumentalizowane (s. 189)

Podsumowanie

Twierdzenia o cechach empirycznego
zjawiska, które różnią się od założonego
celu /ciąg twierdzeń optymalizacyjnych
teorii wychowania fizycznego/, jak i
stopień rozbieżności oraz zdania o
powodach tej rozbieżności są
twierdzeniami faktualnymi orzekającymi o
rzeczywistości, a nie o typach idealnych,
tj. celach ideału wychowawczego (s. 194).

KONIEC

