Relacja wspomagany i

wspomagający –

konstruktywne i

destrukcyjne wzorce

komunikowania się

Wykład 10

Relacja w procesie pomagania



definiowana odmiennie w zależności od

szkoły terapeutycznej: psychoanaliza,

humanistyczna, behawioralno-poznawcza i

systemowa



Definiowana w kontekście przymierza

terapeutycznego i czynników

wpływających na jego poziom

(por. wykład 2)



Definiowana w kategoriach innych relacji

występujących w relacjach międzyludzkich:

ekspert, przewodnik, towarzyszący

zmianie, akuszer itp.

Relacja w procesie pomagania:



Najważniejszą rolę w wystąpieniu zmiany u

klienta przypisuje relacji terapeutycznej

psychologia humanistyczna



Istotny wkład w zrozumienie wpływu

nieświadomych, często pozawerbalnych

aspektów komunikowania się między

pomagającym a klientem wniosła

psychoanaliza



Opis na poziomie jawnym i ukrytym gier

transakcyjnych między pomagającym a

klientem przedstawiła Analiza Transakcyjna

Perspektywa humanistyczna



Rogers

Rogers

„

„

Wprowadzam samego siebie w relację

Wprowadzam samego siebie w relację

terapeutyczną zakładając, że moja sympatia,

terapeutyczną zakładając, że moja sympatia,

zaufanie i zrozumienie innych wewnętrznych

zaufanie i zrozumienie innych wewnętrznych

światów osoby będzie prowadzić do ważnego

światów osoby będzie prowadzić do ważnego

procesu stawania się. Nie zaczynam relacji jako

procesu stawania się. Nie zaczynam relacji jako

lekarz,[...] ale jako osoba, rozpoczynająca

lekarz,[...] ale jako osoba, rozpoczynająca

osobistą relację”.

osobistą relację”.



Terapeuta jako akuszerka zjawisk w procesie
zmiany u klienta



Dwie osoby pozostają w psychologicznym kontakcie

Dwie osoby pozostają w psychologicznym kontakcie



Klient jest w stanie niespójności, pozostaje podatny na

Klient jest w stanie niespójności, pozostaje podatny na

zranienie i zalękniony

zranienie i zalękniony



Terapeuta – charakteryzuje się spójnością i integracją w

Terapeuta – charakteryzuje się spójnością i integracją w

relacji

relacji



Terapeuta doświadcza bezwarunkowej akceptacji

Terapeuta doświadcza bezwarunkowej akceptacji

doświadczeń klienta

doświadczeń klienta



Terapeuta empatycznego zrozumienia wewnętrznych ram

Terapeuta empatycznego zrozumienia wewnętrznych ram

odniesienia klienta i potrafi to zrozumienie komunikować

odniesienia klienta i potrafi to zrozumienie komunikować



W relacji terapeutycznej opartej na bezwarunkowej

W relacji terapeutycznej opartej na bezwarunkowej

akceptacji i empatii dochodzi do introjekcji

akceptacji i empatii dochodzi do introjekcji

Sześć warunków koniecznych

Sześć warunków koniecznych

Najistotniejsze warunki

Najistotniejsze warunki

konieczne:

konieczne:



Utworzenie odpowiedniej relacji

Utworzenie odpowiedniej relacji

terapeutycznej, przebiegającej przez

terapeutycznej, przebiegającej przez

różne etapy komunikacji i wzajemnego

różne etapy komunikacji i wzajemnego

ustosunkowania się między terapeutą i

ustosunkowania się między terapeutą i

klientem

klientem



odpowiednie właściwości terapeuty:

odpowiednie właściwości terapeuty:

bezwarunkowa akceptacja, empatia,

bezwarunkowa akceptacja, empatia,

kongruencja

kongruencja

Relacja terapeutyczna,

Relacja terapeutyczna,

to doświadczanie i komunikowanie

to doświadczanie i komunikowanie

klientowi:

klientowi:



Bezwarunkowej akceptacji wszelkich

Bezwarunkowej akceptacji wszelkich

pozytywnych i negatywnych myśli, uczuć

pozytywnych i negatywnych myśli, uczuć

i fantazji (nie zachowań, choć

i fantazji (nie zachowań, choć

zrozumienie)

zrozumienie)



Autentyczność w relacji - kongruencji

Autentyczność w relacji - kongruencji

(spójność) między Ja i doświadczaniem u

(spójność) między Ja i doświadczaniem u

terapeuty

terapeuty



Empatyczne zrozumienie wewnętrznego

Empatyczne zrozumienie wewnętrznego

świata doświadczeń

świata doświadczeń

Doświadczenia klienta w relacji

terapeutycznej:



Odpowiedzialności, gdy odpowiada na pytanie „Po

co tutaj jestem i jakiej zmiany oczekuję?”



Możliwości eksploracji nieznanych aspektów Ja



Odkrycie i uświadomienie zaprzeczonych

pragnień, uczuć i postaw; pozbywanie się fasady



Doświadczenie reorganizacji w zakresie Ja –

większej zgodności między tendencją

aktualizacyjną i samoaktualizacyjną



Doświadczenie rozwoju – świadomość, że Ja

odkrywające i eksplorujące zmierza w

odpowiednim kierunku, tj. rozwoju możliwości



Doświadczenie zakończenia terapii



Etap pierwszy - gdy relacja
terapeutyczna była definiowana w
kategoriach: relacja między ego pacjenta
i terapeuty, zjawiska przeniesienia i
przeciwprzeniesienia



Etap drugi – gdy relacja terapeutyczna
była definiowana także poprzez zjawisko
oporu

Podejścia psychoanalityczne –

S. Freud

Umowa między ego dwóch

osób



Generalnie – umowa między terapeutą i
ego pacjenta (zdrowa część) na temat
formalnego kontekstu i warunków, w
jakich odbywa się analiza



Założenie – terapeuta po własnej
analizie ma znacząco mniejsze
tendencje (lub wcale nie wykazuje
takich tendencji) do wnoszenia
materiału przeniesieniowego niż pacjent

Przeniesienie to:

Przeniesienie to:



Aktywowanie tu i teraz w relacji

terapeutycznej – w wyniku regresji, tj.
powrotu do organizacji z wcześniejszych
okresów rozwoju – wyparty w okresie
edypalnym konfliktów na skutek najpierw
odmowy zewnętrznej (rodziców), później
wewnętrznej



W sposób pośredni pojawia się dostęp do

konfliktu albo poprzez symptomy, albo w
wyniku powstania nerwicy przeniesieniowej

Reakcje przeniesieniowe podzielić

Reakcje przeniesieniowe podzielić

można z punktu widzenia

można z punktu widzenia

kryteriów

kryteriów

1. fazy rozwoju

, z której pochodzą

reakcje przeniesieniowe – oralnej,
analnej, edypalnej

2. Elementu struktury intrapsychicznej

– id, ego i superego

3. Walencji

– pozytywne (libido) i

negatywne (agresja)

Z perspektywy fazy

Z perspektywy fazy

rozwojowej

rozwojowej

reakcje przeniesieniowe pacjenta można
opisać w kategoriach fiksacji popędu (w
określonej fazie rozwojowej aparatu
psychicznego) i poszukiwania zaspokojenia
poprzez określone sfery erogenne (na
poziomie charakterystycznym dla fazy
fiksacji) oraz lęków związanych z ich
potencjalnym ujawnieniem i rozpoznaniem

Charakterystyka przeniesienia z

Charakterystyka przeniesienia z

fazy:

fazy:



Oralnej

– w relacji z terapeutą pojawia się

albo jako pozytywne – bezpieczna,

dokarmiająca matka, albo negatywne –

porzucająca



Analny

– w relacji z terapeutą pojawia się

pozytywne – podporządkowanie i uległość

(oddawanie materiału asocjacyjnego), albo

negatywne – walka, kontrola, sprzeciwianie

się



Edypalny

– pozytywne – miłość,

pożądanie, uznanie; negatywne – lęki

przed kastracją, rywalizacja, masturbacje z

fantazjami o analityku

Charakterystyka przeniesienia ze

Charakterystyka przeniesienia ze

struktury intrapsychicznej:

struktury intrapsychicznej:



Pomagający spostrzegany jest jako

sprzyjający lub prowokujący

zaspokajanie popędów libido i agresji,

czyli id pacjenta



Pomagający jako reprezentant

superego pacjenta – surowy, karzący,

wzbudzający poczucie winy



Pomagający jako ego pacjenta –

funkcje ego analityka wykorzystywane

przez pacjenta

Opór w przeniesieniu:

Opór w przeniesieniu:

1. Koncepcja pierwsza

- opór stosowany

jest świadomie i wystarczy przekonać
pacjenta, że taka postawa nie sprzyja
wyzdrowieniu - szeroko stosowano
sugestie i przekonywanie

2. Koncepcja druga

– nieświadomy

proces, które pacjent nie może
kontrolować i dlatego powinno się
stosować takie same techniki, jak w
procesie analizy nieświadomego

Drugie stanowisko:



Automatycznej

obrony

przed

przypominaniem

sobie

dynamicznie

zapomnianych

urazów,

tych

które

doprowadziły do pojawienia się objawów



Obrona przed utratą objawu –
symbolicznej reprezentacji traumy i
połowicznego zaspokojenia



Przed pojawieniem się cierpienia lub
agresywnych/seksualnych tendencji

Przeciwprzeniesienie:



węższe znaczenie

– wpływ reakcji

przeniesieniowych pacjenta na na nieświadome,
wewnętrzne konflikty u terapeuty (wskazuje na
nierozwiązane problemy edypalne analityka) i
niezaspokojenie w zakresie aktualnych potrzeb
emocjonalnych

 Szerokie rozumienie przeciwprzeniesienia

–

wszystkie uczucia analityka wobec pacjenta
(także wynikające z przeciwprzeniesienia), ważne
narzędzie do tworzenia interwencji
terapeutycznych w pracy z głębiej zaburzonymi
pacjentami niż osoby neurotyczne

Funkcje przeciwprzeniesienia –

negatywna:



Intensywne, niekontrolowane (nieświadome)
reakcje mentalne i emocjonalne pomagającego,
które wynikają z jego nierozwiązanych
problemów, powodują często załamanie
przymierza terapeutycznego. Często w postaci:



Nadzwyczajnego lubienia, współczucia i w
konsekwencji zwiększonej aktywności terapeuty



Udzielania rad i zachęcania do aktywności np.
dokonania określonych wyborów



Odrzucenia pacjenta z terapii pod postacią
różnych forteli

Funkcje przeciwprzeniesienia –

pozytywna:



Pozytywna funkcja przeciwprzeniesienia jest ściśle

związana z tym, że jest ono uświadamiane,

kontrolowane i monitorowane.



Terapeuta ma zaobserwować jak reaguje na K oraz

jaką rolę K mu przypisuje, częściowo zidentyfikować

się z nią i poczuć się jak ta osoba z przeszłości, żeby

zrozumieć czego K doświadczył w kontakcie z nią.

Odpowiedź terapeuty na pacjenta może wskazywać

na jego głębsze zaburzenia.

Służy jako podstawa:



formułowania interwencji terapeutycznych, które

pozwalają pacjentowi rozpoznać własne stany

emocjonalne i relacje z innymi

Analiza Transakcyjna – gry w
gabinecie



Gry terapeutów i pracowników socjalnych:
„ja tylko próbuję ci pomóc” i „Psychiatra”



Gry pacjentów tzw. bywalców grup
terapeutycznych, w aktualnej grupie
terapeutycznej „Cieplarnia”



Gry pacjentów-laików: „Ubóstwo”,
„Wieśniaczka”, „Drewniana noga” i
„Głupiec”

„Ja tylko próbuję ci pomóc”

Berne odwołuje się do następującej sytuacji.



Biznesmen i terapeuta rozgrywają pokera; ten

pierwszy ma dobrą kartę i wyłożył pieniądze, drugi

ma kartę nie do przebicia. Biznesmen wygląda na

zakłopotanego, wtedy T mówi: „nie denerwuj się.

Ja tylko próbuję ci pomóc”.



Na to biznesmen podbija stawkę i sprawdza. T

pokazuje swoje karty, a B rzuca swoje ze

wstrętem.



Obserwatorzy wybuchają śmiechem. B mówi: „ale

mi pomogłeś”, a T mruga do niego

porozumiewawczo, dając znać, że fortel się udał

dzięki profesjonalnym umiejętnościom.

Gra ta ma różne stopnie i
oblicza:



Terapeuta: „Ja tylko chciałem ci pomóc”, „Sądzę,
że możemy coś na to poradzić”, „Wiem, co należy
zrobić”, „Wystarczy, że zrobisz to, co ci powiem”



Klient opieki społecznej, pacjent: „Zobacz jak się
staram, nic z tego nie wychodzi”’ „W Żaden
sposób nie możesz mi pomóc”, „Zobacz do czego
doprowadziłeś!”, „Teraz zawsze będziesz musiał mi
pomagać”



Terapeuta, który zna swoje ograniczenia, analizuje
i konfrontuje przynęty klienta oraz zachęca do
poszukania i zwerbalizowania problemu i nadziei.

Gra „Psychiatria”



Terapeuta: „Jestem terapeutą, tak tu jest napisane,
jeśli twój stan się nie poprawia, to twoja wina!”



Brak współpracy między T a P, eksploracji
warunków zmiany i określania kontraktu



P: „Ponieważ jesteś terapeutą, to polepszy mi się ze
względu na ciebie” (odmiana „Wieśniaczki”)



Może przejść w grę P: „Zobacz jak się staram, nic z
tego nie wychodzi”’ T: „ja tylko chciałem ci pomóc”



Odmiany tej gry to: „Archeologia”, „Powiedz mi
czy...”, „Autoekspresja”

Sposoby przerywania gier:



Dokonaj analizy wraz z klientem z Dorosłego
tego, co dzieje się w relacji, jak ona przebiega i
jakie są jej konsekwencje (dokąd to zmierza?).



Obdarz klienta pozytywnymi, bezwarunkowymi
znakami rozpoznania.



Zastosuj antygrę lub doprowadź sytuację do
absurdu (wykorzystanie paradoksu).



Wyjdź z pola przestrzennego lub
psychologicznego gry (np. skieruj rozmowę na
inne tematy)