,,… czego nie pamiętają ręce i nogi,

nie pamięta również głowa”

Urszula Tucholska

KURS KWALIFIKACYJNY: OLGOFRENOPEDAGOGIKA

PODiDN Busko Zdrój 2012

PRZYGOTOWAŁA:

LIDIA SOJA

Dzieci od najmłodszych lat interesują się swoim ciałem.
Najpierw oglądają swoje rączki i paluszki, potem wkładają je
do buzi, śledzą ich ruchy. Starsze dzieci z ogromną uwagą
powtarzają pewne ruchy, łącząc je w różny sposób, dzięki
czemu ćwiczą precyzję rąk i poszerzają repertuar swoich
ruchów. To co się teraz nauczą i wyćwiczą podczas zabawy,
będzie im przydatne w późniejszym życiu. Sprawne ręce
ułatwią ubieranie się, manipulowanie różnymi przedmiotami
a przede wszystkim rysowanie i pisanie. Małe dzieci
spontanicznie podejmują zabawę swoimi rączkami i
paluszkami. Potrzebują też towarzysza zabaw, kogoś kto da
im poczucie bezpieczeństwa, będzie ich przewodnikiem w
poznawaniu świata, początkowo najbliższego – własnego
ciała- czyli rodzica, dziadków, starszego rodzeństwa.
Zabawy paluszkowe są wtedy bardzo przydatne.

Co to są zabawy paluszkowe?

Zabawy paluszkowe to drobne formy
zabawowe, w których osoba dorosła
prowadząca zabawę wypowiada krótki tekst
obrazując go jednocześnie za pomocą dłoni i
palców swoich lub dziecka. Ich zaletą jest
adekwatność do wieku rozwojowego,
przeżywanie pozytywnych emocji, kontakt
przez dotyk, ćwiczenia w zamianie ról.

Dziecko uczestniczy na zasadzie

,,jestem i działam”.

Zabawy paluszkowe znane są od wielu

pokoleń. Przekazywane były w różnych
wersjach przez dziadków i rodziców. W.
Szumanówna pisze: ,,nie ma prawie dziecka
w Polsce, które nigdy nie bawiło się grą
paluszków”. Można stwierdzić, że zabawy są
znane na całym świecie.

W zabawach paluszkowych główna aktywność

należy do osób dorosłych. To one recytują i

ilustrują tekst, dotykając dziecięcych paluszków,

dłoni, ramion, szyi, głowy, uszu.

Zabawy paluszkowe dostarczają dziecku

bodźców poprzez dotyk, który pozwala poznać

własne ciało, poczuć jego odrębność oraz

nawiązać kontakt z drugim człowiekiem.
Zabawy te podtrzymują i wzmacniają

aktywność dziecka, które spontanicznie

podejmuje zabawę swoimi paluszkami i

rączkami.

Zabawy paluszkowe poprawiają sprawność
manualną rąk, która potrzebna jest przy
wykonywaniu czynności wymagających
precyzyjnych ruchów ręki – pisanie, malowanie.
Można wykorzystać je przy usprawnianiu dzieci, które
jeszcze nie dojrzały do ćwiczeń i zabaw
manipulacyjnych (układanie, konstruowanie, lepienie,
wydzieranie). Warto je stosować jako wstępny
element nauki pisania, szczególnie u dzieci z
obniżoną sprawnością manualną.
W zabawach paluszkowych
dziecko poznaje nowe rodzaje ruchów i możliwość
ich łączenia. Opanowuje je bez większego wysiłku
dzięki wielokrotnemu powtarzaniu.

Zabawy paluszkowe warto prowadzić w Domach
Małego Dziecka oraz podczas odwiedzin dziecka w
szpitalach. ,,Smutek z powodu rozstania
złagodzą powtarzane w myślach słowa o raku
nieboraku czy chodzącej po desce czapli, a ruchy
paluszków choć na chwilę zastąpią dotyk matki.”

I. Obuchowska

,,Dla dzieci z głęboką niepełnosprawnością
intelektualną przebywających na terenie domu
pomocy społecznej, które są często odrzucone
emocjonalnie i nie mają zadowalającego kontaktu
z osobą dorosłą takie komunikaty są bardzo ważne.
Im dziecko głębiej upośledzone umysłowo, tym
większe znaczenie nabiera bliskość fizyczna i
dotyk. Jest to dla niego namacalny i zrozumiały
dowód kontaktu, akceptacji i dobrych intencji”

Warunki prowadzenia zabaw
paluszkowych

Zabawy paluszkowe trwają kilka minut, nie
wymagają specjalnie przygotowanego i
przystosowanego pomieszczenia. Każde miejsce,
które daje dziecku poczucie bezpieczeństwa jest
odpowiednie do ich przeprowadzenia. Zabawa musi
odbywać się w miłej i przyjaznej atmosferze, w
poczuciu bezpieczeństwa i zaufania. Zabawa jest
dobra, jeżeli u bawiących się wywołuje śmiech i
radość. Każda wolna chwila w ciągu dnia jest warta
wykorzystania na zabawy paluszkowe.

W zabawach paluszkowych może

uczestniczyć kilkoro dzieci jednocześnie.
Chętnie obserwują przebieg zabawy na
dłoniach innego dziecka, następnie same
ustawiają się w kolejce do osoby recytującej i
ilustrującej wierszyk. Może być tak, że dzieci,
które szybciej zapamiętały tekst i
odpowiednie gesty, zaczną
przeprowadzać zabawę z rówieśnikami
lub młodszymi dziećmi.

Treść wierszyków i rymowanek

Zabawy paluszkowe powinny mieć pogodne treści,
by nie powodowały strachu, lęku i niepewności.
Wykorzystuje się znane, gotowe wierszyki lub
można komponować własne rymowanki. Około 2
roku życia dzieci zaczynają aktywnie przeżywać
historie odgrywane podczas ,,paluszkowych
przedstawień”, potrafi smucić się lub cieszyć, często
silnie współczuje bohaterom.
Dlatego W. Szumanówna proponuje, aby pomijać
smutne i drastyczne fragmenty niektórych
zabaw, np. fragment ,,Sroczki” ,,…temu łepek
urwała” lub zastąpić innym tekstem o
zabarwieniu pozytywnym.

Wiersze, rymowanki…

Wierszyki należy recytować z czułością,
serdecznością i uśmiechem, przy jednoczesnym
delikatnym, wzbudzającym zaciekawienie
dotykaniu ciała dziecka. Należy pamiętać o
odpowiedniej do słowa intonacji i interpretacji tekstu.
Pozytywny i emocjonalny kontakt nawiązany
pomiędzy dzieckiem a osobą z nim bawiącą się
wpływa korzystnie na podejmowane próby
komunikowania się. Wielokrotne powtarzanie
znanych zabaw – treści wierszyków, rymowanek,
pozwala dziecku przewidzieć, co nastąpi dalej.

Specyfiką tych zabaw jest to, że można się nimi
bawić wiele razy, a mimo to nie tracą swojej
atrakcyjności. Dzieci domagają się wielokrotnego
powtarzania zabawy. Należy to robić w myśl
zasady: im dziecko młodsze, tym więcej
wymaga powtórzeń. Dziecko stopniowo ucząc
się ruchów występujących w zabawie potrafi
przewidzieć kolejny ruch, co sprawi mu ogromna
radość. Następnie uczy się poszczególnych słów,
powtarzając je za prowadzącym zabawę. Po
pewnym czasie zna na pamięć tekst zabawy i
potrafi zilustrować swoimi paluszkami.
Zaczyna rozumieć, że każdy paluszek i ruch coś
przedstawia – postać lub czynność.

Trudniejsze są zabawy palcami podczas

których dziecko ma naśladować ruchy osoby
dorosłej. Najpierw powinny to być proste ruchy,
nieskomplikowane, np.: uderzanie czubkami
palców o blat stołu różnym tempie, - naśladowanie
padającego deszczu, uderzanie palcem
wskazującym jednej ręki w przestrzeni między
palcami drugiej ręki, ułożonej na stole z jak
najbardziej rozsuniętymi palcami, odsuwanie
kolejnych palców od siebie, a łączenie pozostałych,
przeplatanie swoich palców. Najtrudniejsze jest
wykonywanie ruchów niesymetrycznych np.
przesuwanie jednej dłoni po krawędzi stołu z
równoczesnym stukaniem palcami drugiej dłoni.

Zabawy paluszkowe można uatrakcyjnić.

Za pomocą pisaka czy długopisu można namalować dziecku
na paluszkach kropki jako oczy i kreski jako usta i nos.
Sprawi to dziecku dodatkową radość. Zabawy paluszkowe
można uatrakcyjnić, wkładając na palce różne pacynki,
wykonane z papieru czy gałganków. Palce dziecka są
wówczas niejako aktorami grającymi przypisane im role.
Zabawy te wywołują radość przeżywaną zarówno przez
dorosłych i dzieci, pozwalają zdobyć zaufanie dzieci i
ośmielić je.

ZALETY ZABAW PALUSZKOWYCH

:

Wyróżniamy cztery sfery rozwoju, na które pozytywny wpływ

mają zabawy paluszkowe:

1. Sfera rozwoju motorycznego 



umożliwiają dziecku wzbogacenie repertuaru ruchów



usprawniają manualnie. 

2. Sfera rozwoju poznawczego 



poznawanie świata za pośrednictwem rąk ( motywują
dziecko do czynności poznawczych) 



umożliwiają dziecku poznanie własnego ciała 



zapoznają dziecko z werbalnym i poza werbalnym sposobem
komunikowania się 



dostarczają delikatnych bodźców stymulacyjnych 



stymulują percepcję wzrokową przez obserwacje

3. Sfera emocjonalna 



zabawy paluszkowe dają dziecku poczucie bezpieczeństwa 



nie powodują sytuacji niepowodzenia 



pozwalają rozładować napięcia emocjonalne 



wywołują pozytywne reakcje i zaspokaja potrzeby
emocjonalne i psychiczne dziecka 



wyzwalają radosne reakcje dziecka, aktywizują ruch jego
ciała, angażują je emocjonalnie

4. sfera społeczna 



wzbogacają kontakt dziecka z osobą dorosłą.

Rola zabaw
paluszkowych



Wpływają pozytywnie na ogólny rozwój dziecka,



Poprawiają sprawność manualną rąk niezbędną przy nauce pisania ,
mogą być stosowane jako wstępny etap tej nauki lub w ramach
terapii u dzieci z obniżona sprawnością manualną,



Wierszyki wzbogacają słownictwo dziecka, wpływają na rozwój
mowy,



Uczą podstaw komunikowania się, naprzemienności, która jest
postawą dialogu,



Pogłębiają więź emocjonalną między rodzicem, terapeutą a
dzieckiem,



Umożliwiają przeżycie wielu radosnych chwil,



Pomagają się zrelaksować i skoncentrować na konkretnej czynności,
co dzieciom często przychodzi z trudem,



Można się nimi bawić wszędzie, nie potrzeba specjalnego miejsca do
ich przeprowadzenia, w podróży, poczekalni lekarza,



Nie potrzeba zabawek, rekwizytów,



Dzięki zabawnej formie wierszyków i prostej możliwości
zilustrowania ich gestem dają dorosłym i dzieciom wiele radości.

PRZYKŁADOWE ZABAWY PALUSZKOWE

RODZINA

(W. Puffke)

Ten pierwszy to nasz dziadziuś

- chwytamy kciuk

dziecka

A obok babunia -

prostujemy palec wskazujący dziecka

Największy - to tatuś -

wielki palec

A przy nim - mamusia -

serdeczny palec 

A to jest - dziewczynka mała -

mały palec 

A to twoja rączka cała -

podnosimy rękę dziecka do

góry.

 

SŁOŃ NA WYCIECZCE

(Dziecko siedzi zwrócone do nas plecami)

Szedł sobie słoń na wycieczkę,

(z wyczuciem naciskamy jego plecy wewnętrzną stroną na przemian)

z tyłu na plecach miał teczkę,

(Rysujemy palcem prostokąt)

nos długi – trąbę słoniową

(

rysujemy trąbę.)

i kiwał na boki głową.

(Ujmujemy głowę dziecka i ostrożni kołyszemy nią na boki)

Wolno szedł słonik, szurając

(Naciskamy plecy dziecka wewnętrzną stroną dłoni na przemian)

nogami jak wielkie kloce.
Tak ociężale jak... słonie

(naciskając dłońmi na przemian, wolno przesuwamy je wzdłuż kręgosłupa do góry)

szedł sobie wolniutko po drodze.

„Mój palec”

Mój palec biega tu i tam i nie chce słuchać mnie,

ja z moim palcem kłopot mam on robi to co chce! Drepu, drepu,

drepu, drep ..

(stukamy palcem o nogi );

Mój palec pnie się aż do ust a gdy chce spokój mieć,

na ustach zwykle kładzie się i mówi cicho siedź! Cicho, cicho, cicho,

sza…

(stukamy palcem od nóg i pniemy się w górę do ust kładziemy palec na

ustach);

Mój palec kręci się jak bąk i sunie tam gdzie brzuch,

zatacza tajemniczy krąg i wzdycha z ulgą „uch”! uchu, uchu uch..

( kręcimy palcem a potem robimy kółko na brzuchu);

Mój palec spaceruje wciąż i tupie tupu tu,

po nodze wije się jak wąż- tak idzie aż do stóp tupu, tupu, tup…

(kręcimy palcem wokół nogi )

Mój palec idzie dalej, aż odnajdzie drugą dłoń,

ziewając szepce: „ja chce spać” i wpełza cały doń. Chrapu chrapu,

chrap

(wsuwamy palec do drugiej dłoni i zamykamy ja)

RZECZKA

(autor nieznany)

Płynie, wije się rzeczka

(rysujemy na plecach dziecka falistą linię)

Jak błyszcząca wstążeczka

(delikatnie drapiemy je po plecach)

Tu się srebrzy, tam ginie (

wsuwamy palce za kołnierzyk)

A tam znowu wypłynie

(przenosimy dłoń pod pachę i szybko

wyjmujemy)

 

MYSZKA

(autor nieznany)

Biegnie, biegnie myszka mała (biegniemy palcami po ramieniu i

szyi dziecka)

Hop!!! Do norki się schowała!

(szybkim ruchem wsuwamy palce w

zagłębienie szyi, za kołnierz i zatrzymujemy się na chwilę,

delikatnie łaskoczemy szyję dziecka)

 

DLA GRZECZNYCH DZIECI

(autor nieznany)

Dla grzecznych dzieci słoneczko świeci

(rączki w górę)

A dla niegrzecznych?... wcale nie świeci

(kiwamy palcem)

Rybki pływają

(złożone rączki naśladują płynącą rybkę)

Ptaszki fruwają

(machamy "skrzydełkami")

Motylek poleciał w daleki świat

(leciutki bieg w dowolnym kierunku)

Gra w łapki

Polega na wysuwaniu odwróconych dłoni i szybkim

cofaniu ich przed uderzeniem partnera. Gdy przeciwnik

dotknie ręki, role się zmieniają. Wysuwa i cofa dłonie

teraz ten z grających, który dotknął dłoni przeciwnika.

Wieża z rąk

Gra odbywa się najczęściej na blacie stołu, może być

także na kolanie jednej z uczestniczących osób.

Uczestnicy kładą po kolei dłonie płasko jedną na

drugiej – najpierw prawe ręce, potem lewe. Gdy już

wieża gotowa, wyciąga się kolejno dłoń położoną

najniżej i nakłada się ją na samą górę „wieży”. Jeśli

ktoś się pomyli i wysunie swoją rękę za wcześnie,

uczestniczy w grze tylko z drugą ręką. Grę można

przerwać w dowolnym momencie. Gra kończy się kiedy

na stole zostają tylko 2 ręce.

Literatura:

Olechowicz H. ,,Metody aktywizowania głębiej
upośledzonych umysłowo” Nasza Księgarnia, W-
wa 1983,
Sąsiadek K. ,,Zabawy paluszkowe” Media Rodzina
Poznań 2005