PSYCHOLOGIA
OGÓLNA

Dr Monika Świątkowska

Cel przedmiotu



Celem

przedmiotu

jest

zapoznanie

z

podstawowymi

pojęciami

psychologii

oraz

zjawiskami

i

procesami

psychicznymi, które determinują
zachowania człowieka.

2

Tematyka wykładów



Psychologia jako nauka o zachowaniu i
procesach psychicznych.



Biologiczne podstawy zachowania.



Psychologia rozwoju ludzkiego.



Psychologia spostrzegania.



Procesy uczenia się i systemy pamięci.



Warunkowanie jako forma uczenia się.

3

Zasady zaliczenia



Test jednokrotnego wyboru – 100%

4

Literatura przedmiotu



Zimbardo P.G., Johnson R.L., McCann V.
(2010):

Psychologia

–

kluczowe

koncepcje.

Warszawa:

Wydawnictwo

Naukowe PWN



Gerrig R.J., Zimbardo P.G. (2006):
Psychologia

i

życie.

Warszawa:

Wydawnictwo Naukowe PWN

5

PSYCHOLOGIA JAKO
NAUKA O ZACHOWANIU
I PROCESACH
PSYCHICZNYCH

7

Krytycznie o psychologii i
pseudopsychologii

Czym jest psychologia?

8

Definicja



Podstawowy postulat w całej psychologii to
stosowanie metody naukowej do badania
umysłu i zachowania.



Nie wszyscy psychologowie przechodzą
szkolenia umożliwiające diagnozowanie i
leczenie problemów psychicznych, tylko
nieliczni psychologowie są
psychoanalitykami.



Nie cała psychologia dotyczy zaburzeń
psychicznych i terapii.

9

Definicja



Termin

psychologia

pochodzi od psyche, słowa

ze starożytnej greki oznaczającego umysł;
przyrostek –logia oznacza dziedzina nauki.



Dosłownie psychologia oznacza naukę o
umyśle.



Większość psychologów posługuje się szerszą
definicją –

psychologia jest szeroką

dziedziną o wielu specjalnościach, ale
zasadniczo to nauka o zachowaniu i
procesach psychicznych.

10

Definicja



Psychologia obejmuje nie tylko procesy
umysłowe, ale także zachowanie.



Przedmiot psychologii obejmuje zarówno
wewnętrzne procesy, które możemy
obserwować jedynie pośrednio (myślenie,
uczucia, pragnienia) oraz procesy
zewnętrzne, czyli obserwowalne zachowania
(mówienie, uśmiechanie się, bieganie).



Druga część definicji dotyczy naukowego
składnika psychologii.

11

Definicja



Psychologowie pracują w edukacji, przemyśle,

sporcie, więziennictwie, rządzie, kościołach,

prowadzą prywatną praktykę i nauczają

psychologii na wszystkich poziomach systemu

edukacji.



Inni psychologowie pracują w biurach

projektowych, konsultingowych i w sądach

(trybunałach, izbach adwokackich).



Psychologowie wykonują różne zadania (uczą

psychologii, prowadzą badania i psychoterapię,

oceniają i projektują urządzenia techniczne).

12

Psychologia a psychiatria



Niemal wszyscy psychiatrzy, i tylko niektórzy
psychologowie lecza zaburzenia psychiczne – i
na tym kończy się podobieństwo między
psychologią i psychiatrią.



Psychiatria

jest dziedziną medycyny, a nie

psychologii. Psychiatrzy uzyskują tytuł lekarza
medycyny, a ponadto zdobywają
specjalistyczną wiedzę na temat leczenia
problemów psychicznych i problemów z
zakresu zachowania, zazwyczaj za pomocą
leków.

13

Psychologia a psychiatria



Psychiatrzy są uprawnieni do przepisywania
lekarstw i wykonywania innych procedur
medycznych. W konsekwencji są skłonni
widzieć pacjentów z perspektywy medycznej
jako osoby cierpiące na choroby psychiczne.



Psychologia jest dziedziną znacznie szerszą,
obejmującą cały zakres ludzkich zachowań i
procesów psychicznych, od funkcji mózgu po
interakcje społeczne, i od dobrostanu
psychicznego po zaburzenia psychiczne.

14

Pseudopsychologia



Do wspólnego działu

pseudopsychologii

można

zaliczyć przypadki nie mające żadnego
potwierdzenia przekonania psychologiczne
podszywających się pod twierdzenia naukowe.



Należą tu horoskopy i astrologia, jak również
rzekomy wpływ pełni księżyca na nasilanie
przestępczości i zaburzeń psychicznych,
grafologia (fałszywa nauka na temat analizy cech
osobowości na postawie charakteru pisma),
przepowiadanie przyszłości oraz rzekoma siła
przekazów podprogowych.

15

Szkodliwe skutki
pseudopsychologii



Istnieje kilka poważnych problemów, do jakich
może prowadzić bezkrytyczne myślenie.



W latach 40 XX wieku głównym sposobem
leczenia zaburzeń psychicznych była lobotomia
– interwencja chirurgiczna polegająca na
oddzieleniu płatów czołowych od reszty mózgu.



W zamierzeniu pomyślana jako metoda leczenia
poważnych zaburzeń psychicznych, operacja
doprowadził u tysięcy pacjentów do trwałych
uszkodzeń mózgu.

16

Szkodliwe skutki
pseudopsychologii



Współczesnego przykładu szkodliwych
skutków pseudopsychologii dostarcza
szeroko rozpowszechniony pogląd, że
pozytywne myślenie może wyleczyć
choroby somatyczne, takie jak nowotwór.



Istniejące obecnie dowody nie
potwierdzają poglądu, że stan umysłu
danej osoby wpływa na jej szanse
wyzdrowienia z ciężkiej fizycznej choroby.

BADANIA W
PSYCHOLOGII

18

Rodzaje badań
psychologicznych



Eksperyment

to rodzaj badania, w

którym badacz kontroluje wszystkie
warunki, w tym zmienną niezależną i
bezpośrednio nimi manipuluje.



W dobrze zaprojektowanym
eksperymencie wszystkie warunki, które
potencjalnie mogłyby wpłynąć na wyniki
pozostają pod kontrolą badacza.

19

Rodzaje badań
psychologicznych



Badanie korelacyjne

to forma badania, w

której sprawdzane są związki między
zmiennymi, pozbawiona jednak manipulacji
zmienną niezależną.



Przeprowadzane są wówczas gdy badacze nie
mogą uzyskać nad sytuacją wystarczającej
kontroli, która umożliwiłaby przeprowadzenie
prawdziwego eksperymentu.



Jest to eksperyment naturalny, który występuje
przypadkowo w świecie poza laboratorium.

20

Rodzaje badań
psychologicznych



Wadą eksperymentu korelacyjnego jest to, że
nigdy nie ma pewności, iż obie grupy są
faktycznie porównywalne, ponieważ nie
dokonujemy losowego przydziału osób do do
grup testowych, ani nie została przeprowadzona
manipulacja zmienną niezależną.



W rzeczywistości grupy mogą się różnić pod
względem pewnych ważnych zmiennych. Z tego
powodu nie można stwierdzić, że warunki były
faktyczną przyczyną zaobserwowanych skutków.

21

Rodzaje badań
psychologicznych



Korelacja dodatnia

to korelacja o wartości

współczynnika wskazującej, że zmienne
zmieniają się równolegle w tym samym
kierunku. Gdy poziom jednej z nich rośnie lub
spada, poziom drugiej także podnosi się lub
obniża.



Korelacja ujemna

to korelacja o wartości

współczynnika wskazującej, że zmienne
zmieniają się równolegle w przeciwnych
kierunkach. Gdy poziom jednej z nich rośnie,
poziom drugiej obniża się.

22

Rodzaje badań
psychologicznych



Sondaż

to technika stosowana w badaniach

opisowych, obejmująca zwykle zbieranie
odpowiedzi ludzi na przygotowany wcześniej
zestaw pytań.



Przeprowadzając sondaż możemy poznać
postawy, preferencje lub inne właściwości
ludzi. Jest to metoda często wykorzystywana
przez ankieterów politycznych, konsultantów
marketingowych oraz prze wielu badaczy z
dziedziny psychologii i socjologii.

23

Rodzaje badań
psychologicznych



Obserwacja w warunkach
naturalnych

to forma badań opisowych

obejmująca ocenę zachowania ludzi lub
zwierząt w ich naturalnych warunkach
bytowania.



Badacze chcąc poznać w jaki sposób
postępują ludzie w swoim naturalnym
otoczeniu ( w przeciwieństwie do
sztucznych warunków laboratoryjnych)
stosują tę metodę.

24

Rodzaje badań
psychologicznych



Obserwacja w warunkach naturalnych może
być także trafnym wyborem w przypadku
badań nad praktykami wychowawczymi,
nawykami w zakresie robienia zakupów lub
flirtowaniem w miejscu publicznym.



Scenerie takiej obserwacji mogą być różne:
dom, centrum handlowe, stołówka. Obserwacje
w warunkach naturalnych są przeprowadzane
w znacznie słabiej kontrolowanych sytuacjach
niż eksperyment, bo badacz tylko obserwuje i
zapisuje zachowania.

25

Rodzaje badań
psychologicznych



Studium przypadku

to badanie

obejmujące przypadek pojedynczej
jednostki (lub kilku jednostek).



To podejście badacze rezerwują do
pogłębionego badania osób posiadających
rzadkie problemy lub niezwykłe talenty.



Terapeuci wykorzystujący tę metodę do
budowania teorii wyjaśniających zaburzenia
psychiczne nazywają ją czasami metodą
kliniczną.

26

Rodzaje badań
psychologicznych



Wada studium przypadku polega na jego
subiektywnym charakterze, znikomych
rozmiarach grup badawczych i braku kontroli
nad zmiennymi, które mogłyby mieć wpływ na
jednostki uczestniczące w badaniu.



Te wady ograniczają możliwości wyciągania
przez badaczy wniosków, które mogłyby być
zastosowane do innych przypadków. Niemniej
jednak studium przypadku może dostarczyć
wartościowych informacji, której nie można
zdobyć w inny sposób.

27

Kontrola tendencyjności w
badaniach



Zagadnienia wzbudzające duże emocje
mogą prowadzić do tendencyjności
utrudniającej krytyczne myślenie.



Pozostawiona bez kontroli tendencyjność
badaczy może wpływać na to, w jaki
sposób zaprojektują badanie, zbiorą dane i
zinterpretują uzyskane wyniki.



Szczególnej czujności badawczej wymagają
dwa formy uprzedzeń: tendencyjność
emocjonalna i efekt oczekiwań.

28

Kontrola tendencyjności w
badaniach



Tendencyjność emocjonalna

obejmuje

najważniejsze przekonania jednostki, jej
najsilniejsze preferencje,
niekwestionowane założenia i osobiste
uprzedzenia. Uprzedzenia często nie są
oczywiste dla przejawiającej je osoby.



Metoda naukowa, ze swoja otwartością na
krytykę i możliwością wykonania replikacji,
dostarcza także środków ograniczających
tendencyjność emocjonalną badacza.

29

Kontrola tendencyjności w
badaniach



Efekt oczekiwań

to wpływ osobistych

przekonań badacza na wybór procedury
badania doprowadzającej do
spodziewanego końcowego wyniku.



Efekt oczekiwań może również wpływać
na wnioski wyciągane przez naukowców,
w sytuacji, gdy obserwują oni jedynie to,
co spodziewają się zaobserwować.

30

Kontrola tendencyjności w
badaniach



Tendencyjność może prowadzić nie tylko
do błędnych wniosków, ale też do
kosztownych lub groźnych konsekwencji,
szczególnie w badaniach nowych leków.



Powszechnie stosowanym sposobem
kontrolowania efektu oczekiwań w
badaniach leków jest utrzymywanie
pacjentów w nieświadomości, co do tego
czy otrzymują faktyczny lek czy

placebo

(medycznie obojętna imitacja leku).

31

Kontrola tendencyjności w
badaniach



Jeszcze lepszą strategią jest zastosowanie

próby podwójnie ślepej

, która polega na

utrzymaniu w nieświadomości – co do tego,
która grupa otrzymuje leczenie – zarówno
uczestników badania, jak i
eksperymentatorów.



Ten naukowy wybieg pozwala kontrolować
oczekiwania, zapewniając, że prowadzący
eksperyment nieświadomie nie traktują grupy
eksperymentalnej inaczej niż grupy kontrolnej.

32

Zagadnienia etyczne w
badaniach



Badania psychologiczne mogą także
budzić poważne wątpliwości etyczne
dotyczące możliwości zranienia
uczestników lub narażenia ich na
nadmierny stres.



Żaden badacz nie chciałby dopuścić do
takiej sytuacji, jednak stosowane
rozwiązania nie zawsze są oczywiste.

33

Zagadnienia etyczne w
badaniach



Stosowanie

oszustwa

stwarza szczególnie zawiły

problem dla badaczy w psychologii. W większości
przypadków uczestnictwo w badaniach powinno być
dobrowolne i oparte na pełnej informacji.



Oznacza to, że powinniśmy informować
uczestników, jakie napotykają wyzwania i stworzyć
im realną możliwość zrezygnowania z udziału.



W pewnych przypadkach dopuszczona jest
możliwość wykorzystania oszustwa pod warunkiem,
że nie naraża to osób badanych na istotne ryzyko.

34

Zagadnienia etyczne w
badaniach



Inny stały problem etyczny wiąże się z
wykorzystywaniem w

badaniach zwierząt

laboratoryjnych.



Zwierzęta są atrakcyjnym obiektem badań ze
względu na prostą budowę układu nerwowego
oraz względną łatwość badania dużej liczby
osobników w kontrolowanych warunkach.



Zwierzęta służą jako obiekt alternatywny
względem ludzi w sytuacjach, gdy procedura
jest ryzykowna lub wręcz szkodliwa.

35

Zagadnienia etyczne w
badaniach



Eksperymentatorzy są zobowiązani do
zapewnienia badanym zwierzętom
godziwych warunków życia i do ważenia
każdego wyrządzanego im dyskomfortu
względem wartości zdobywanej w ten
sposób informacji.

36

Perspektywy badawcze w
psychologii

37

Perspektywy badawcze w
psychologii



W obszarze współczesnej psychologii dominuje
sześć podstawowych perspektyw:



biologiczna



poznawcza



behawiorystyczna



holistyczna



rozwojowa



socjokulturowa



Każda z nich stanowiła początkowo propozycję
radykalnie nowego rozumienia najważniejszych
pojęć dotyczących umysłu i zachowania.

38

Perspektywa biologiczna



Perspektywa biologiczna

to

perspektywa psychologiczna, która
poszukuje przyczyn zachowania w
funkcjonowaniu genów, mózgu i układu
nerwowego oraz układu wewnątrz
wydzielniczego (hormonalnego).



Zgodnie z tym poglądem nasza osobowość,
preferencje, wzorce zachowania i zdolności
są wynikiem konstrukcji fizycznej. W tym
ujęciu umysł jest produktem mózgu.

39

Perspektywa biologiczna



Nauka o układzie nerwowym

to

wielodyscyplinarne badania wyższych funkcji
układu nerwowego, zwłaszcza mózgu,
wyjaśniające w jaki sposób powstają myśli,
uczucia, motywy, świadomość, wspomnienia i
inne procesy psychiczne.



Psychologia ewolucyjna

to nowa

specjalność psychologii, która ujmuje
zachowanie i procesy psychiczne w
kategoriach genetycznej adaptacji
organizmów do przetrwania i reprodukcji.

40

Perspektywa biologiczna



Pespektywa biologiczna koncentruje się
na:



układzie nerwowym



układzie wewnątrzwydzielniczym



genetyce



właściwościach fizycznych

41

Perspektywa poznawcza



W świetle perspektywy poznawczej metody
naukowe mogą być stosowane do badania
umysłu, podobnie jak do badania ciała.



Każdy rodzaj aktywności psychicznej składa
się z takich podstawowych procesów jak
wrażenia, percepcja, pamięć, uwaga,
emocje, myślenie, uczenie się i język.



Introspekcja to proces zdawania relacji z
własnych świadomych doświadczeń
psychicznych.

42

Perspektywa poznawcza



Strukturalizm

to historyczna szkoła w psychologii

poświęcona odkrywaniu podstawowych struktur,
które składają się na psychikę i myślenie.
Strukturaliści poszukiwali elementów świadomego
doświadczenia.



Funkcjonalizm

to historyczna szkoła w psychologii

propagująca pogląd, że procesy psychiczne można
najlepiej zrozumieć w kategoriach ich
adaptacyjnego celu i funkcji. Funkcjonaliści
interesowali się w jaki sposób zastosować
psychologię do poprawy życia człowieka

43

Perspektywa poznawcza



Perspektywa poznawcza

kolejne ważne

stanowisko w psychologii, które za jej główny
przedmiot uważa procesy umysłowe, takie
jak uczenie się, pamięć, spostrzeganie i
myślenie, interpretując je jako formy
przetwarzania informacji.



Z tego punktu widzenia myśli i działania
powstają wówczas, gdy nasz działający jak
komputer mózg dokona interpretacji naszych
doświadczeń i wygeneruje odpowiedzi

44

Perspektywa poznawcza



Perspektywa poznawcza koncentruje się
na:



procesach poznawczych, takich jak
myślenie uczenie się, pamięć i
spostrzeganie



umyśle rozumianym jako maszyna
podobna do komputera



sposobach wpływania emocji i motywacji
na myślenie i spostrzeganie (na gorącym
poznaniu)

45

Perspektywa
behawiorystyczna



Behawioryzm

to historyczna szkoła oraz

współczesna perspektywa, która próbuje
uczynić z psychologii obiektywną naukę
skoncentrowaną wyłącznie na zachowaniu
z wykluczeniem procesów umysłowych.



Behawioryści odrzucali wszelką naukę
zainteresowaną subiektywnymi procesami
umysłowymi, w szczególności introspekcję
–technikę stosowaną przez
funkcjonalistów i strukturalistów.

46

Perspektywa
behawiorystyczna



Odrzucając naukę o wewnętrznym
doświadczeniu, behawioryści wybrali
badanie jednostki prowadzone całkowicie z
zewnątrz, wyłącznie na podstawie tego, co
można zaobserwować bezpośrednio: czyli
wpływu ludzi, przedmiotów i zdarzeń na
zachowanie.



Według nich psychologia powinna zająć się
badaniem obserwowalnego zachowania i
bodźców, które to zachowanie kształtują.

47

Perspektywa
behawiorystyczna



Perspektywa behawiorystyczna
koncentruje się na:



uczeniu się



kontrolowaniu zachowania przez
środowisko



bodźcach i reakcjach – z wyłączeniem
procesów umysłowych

48

Perspektywa holistyczna



Perspektywa holistyczna

to grupa

koncepcji psychologicznych, która
przyjmuje całościowe spojrzenie na
człowieka; zaliczane są tu:



Psychologia psychodynamiczna



Psychologia humanistyczna



Psychologia cechy i temperamentu

49

Perspektywa holistyczna



Psychologia psychodynamiczna

to

podejście kliniczne kładące nacisk na
zrozumienie zaburzeń psychicznych w
kategoriach nieświadomych potrzeb, pragnień,
wspomnień i konfliktów.



Jak utrzymuje psychologia psychodynamiczna,
energia pochodząca z nieświadomości jest
podstawą naszej motywacji.



Najważniejszym reprezentantem podejścia
psychodynamicznego jest Freud.

50

Perspektywa holistyczna



Psychoanaliza

to określenie stosowane zarówno

w odniesieniu do teorii Freuda, jak i do jego
metody terapeutycznej; oparte na przekonaniu o
pierwszoplanowej roli nieświadomości.



Psychoanaliza jako medyczna technika leczenia
zaburzeń psychicznych, kładzie nacisk na sny,
freudowskie pomyłki, czyli przejęzyczenia i
czynności pomyłkowe oraz na swobodne
skojarzenia służące gromadzeniu wskazówek, co
do nieświadomych konfliktów, które podlegają
cenzurze świadomości.

51

Perspektywa holistyczna



Psychologia humanistyczna

to kliniczne

podejście, które kładzie nacisk na ludzkie
zdolności, potencjał rozwojowy i wolną wolę.



Idea rozwinięta przez psychologów
humanistycznych polegała na podkreśleniu
znaczenia pozytywnej strony naszej natury, w
tym ludzkich zdolności, rozwoju i
indywidualnego potencjału. Zaproponowali
model ludzkiej natury podkreślający wolną wolę,
którą mogą się kierować ludzie, podejmując
wybory kształtujące ich życie.

52

Perspektywa holistyczna



Psychologia cechy i temperamentu

to

perspektywa psychologiczna, która ujmuje
zachowanie i osobowość jako produkty
trwałych właściwości psychicznych.



Podstawowa idea wyróżniająca to
stanowisko, głosi, że różnice między
ludźmi są wynikiem posiadania stałych
właściwości i dyspozycji, nazywanych
cechami i temperamentami.

53

Perspektywa holistyczna



Perspektywa holistyczna obejmuje:



stanowisko psychodynamiczne, które
kładzie nacisk na nieświadomą motywację i
zaburzenia psychiczne



stanowisko humanistyczne, które kładzie
nacisk na zdrowie psychiczne i ludzki
potencjał



stanowisko oparte na pojęciu cechy i
temperamentu, które kładzie nacisk na
cechy osobowości i różnice indywidualne.

54

Perspektywa rozwojowa



Perspektywa rozwojowa

to stanowisko

wyróżniające się znaczeniem przypisywanym
naturze i wychowywaniu oraz
przewidywalności zmian ujawniających się w
całym życiu.



Zgodnie z perspektywą rozwojową, zmiana
psychologiczna wynika z interakcji między

dziedzicznością

zapisaną w naszych genach a

wpływem naszego

środowiska

. Niewiadoma

jest proporcja udziału tych dwóch sił.

55

Perspektywa rozwojowa



Zasadnicza idea określająca perspektywę
rozwojową przedstawia się następująca: ludzie
zmieniają się w przewidywalny sposób, wraz z
ujawnianiem się w miarę upływu czasu działania
czynników wrodzonych i środowiskowych.



Ludzie zachowują się i działają różnie w różnych
fazach swojego życia.



Fizycznie rozwój to wzrastanie, okres dojrzewania
płciowego i przekwitanie.



Psychologicznie rozwój to nabywanie języka, myślenia
logicznego i przyjmowanie różnych ról życiowych.

56

Perspektywa socjokulturowa



Perspektywa socjokulturowa

to jedno z

głównych stanowisk w psychologii,
podkreślające znaczenie interakcji
społecznych, uczenia się społecznego i
kultury.



Kultura

to złożony zbiór ludzkich języków,

przekonań i zwyczajów, wartości i tradycji,
wytworzony przez grupę ludzi i dzielony z
innymi osobami z tego samego
środowiska.

57

Perspektywa socjokulturowa



Psychologowie międzykulturowi

interesują się tym, w jaki sposób procesy
psychiczne mogą się różnić u ludzi
pochodzących z odmiennych kultur.



Perspektywa socjokulturowa koncentruje się
na:



Wpływie społecznym na zachowanie i procesy
psychiczne jednostki



Funkcjonowaniu jednostek w grupie



Różnicach międzykulturowych.

PSYCHOLOGIA
LUDZKIEGO ROZWOJU

Psychologia ludzkiego
rozwoju



Zadaniem psychologii rozwojowej jest
odkrywanie kiedy, jak i na skutek czego
człowiek może się zmieniać na
wszystkich etapach swojego rozwoju.



Określa także warunki i zdarzenia, które
muszą zaistnieć, by kobiety i mężczyźni
spośród wielu dróg życia dokonali
wyboru właściwej.

Charakterystyka psychologii
rozwojowej



Psychologowie zajmujący się rozwojem,
interesują się

zmianami

zachodzącymi

pomiędzy poczęciem (początkiem
indywidualnego życia) a śmiercią.



Psychologia rozwoju ma trzy różne zadania:



opis



wyjaśnianie



optymalizacja

Charakterystyka psychologii
rozwojowej



Zadaniem psychologii rozwojowej jest
również zbadanie zdarzeń i uwarunkowań, od
których uzależniony jest rozwój człowieka.



Zmiany w rozwoju dzieci zależą zarówno od
sposobu odżywiania i poziomu opieki
zdrowotnej, jak od różnorodnych okoliczności
uczenia się.



Warunkiem prawidłowego rozwoju jest
zaspokajanie potrzeb fizycznych, a także
społecznych i emocjonalnych.

Zmiany zachodzące w życiu
człowieka

Zmiany w życiu człowieka



Psychologia rozwojowa dąży do odkrycia tych
zdarzeń i warunków, które nadają kierunek
rozwojowi człowieka.



Pewne zmiany zwłaszcza we wczesnych latach
życia kontrolowane są niemal bezpośrednio
genetycznie i są dość ściśle związane z
wiekiem. Inne zmiany są bardziej zależne od
zewnętrznych warunków życia.



Psychologia rozwojowa bada też reakcje na
zdarzenia, których nie doświadcza każdy
człowiek.

Czynniki dziedziczne i
środowisko



Już od końca XIX wieku interesowano się
dlaczego ludzie tak bardzo różnią się od siebie
pod względem osiągnięć życiowych.



Poszukując odpowiedzi, przyglądano się
dokładnie drzewom genealogicznym osób, które
wyróżniały się w nauce, literaturze, sztuce.



Na podstawie tych obserwacji wysnuto wniosek,
że prawie co trzecia z tych nadzwyczajnych
osób miała bliskiego krewnego, który także
wniósł istotny wkład do nauki i kultury.

Czynniki dziedziczne i
środowisko



Założono także, że badane osoby
przebywały w dzieciństwie i młodości w
środowisku pobudzającym ciekawość.



Wpływowi środowiska należałoby
jednak przypisać mniejsze znaczenie, a
różnice intelektualne postrzegać jako
rezultat wpływu czynników
dziedzicznych.

Czynniki dziedziczne i
środowisko



Dzisiejsza psychologia rozwojowa
zakłada, że czynniki dziedziczne i
środowisko współdziałają

nierozłącznie.



Rozwój istoty żywej zawsze przebiega w
określonym środowisku, a gdyby nie
istniały czynniki dziedziczne, nie byłoby
żadnego organizmu, który mógłby
oddziaływać na środowisko.

Dziedziny badawcze psychologii
rozwojowej

Dziedziny badawcze psychologii
rozwojowej



Psychologowie rozwojowi badają, jak
zmienia się człowiek przez całe swoje
życie pod względem biologiczno-
motorycznym, społeczno-emocjonalnym
oraz poznawczym.



Równocześnie dążą do wykrycia
uwarunkowań i zdarzeń, które można by
przypisać danym zmianom.

Dziedziny badawcze psychologii
rozwojowej



Jeśli człowiek aktywnie uczestniczy w życiu
swojego środowiska, to zmienia nie tylko siebie,
ale również wpływa na środowisko.



Dziecko, które przyszło na świat przed stu laty,
zastało wokół siebie inne otoczenie niż
człowiek, który właśnie rozpoczyna swoje życie.



Na podstawie danych z przeszłości
stwierdzono, że w ciągu naszego stulecia
młodzi ludzie dojrzewali coraz wcześniej oraz
że są coraz wyżsi.

Dziedziny badawcze psychologii
rozwojowej



Psychologowie rozwojowi interesują się
także odkryciami antropologów,
ponieważ przedstawiciele tej dziedziny
nauki badają, jak przebiega rozwój
człowieka w różnych kręgach kulturowych.



Antropologowie ustalili, że dzieci
wychowywane w Afryce umieją
samodzielnie chodzić około dwa miesiące
wcześniej niż dzieci europejskie.

Zmiany w sferze fizyczno-
motorycznej



Motoryka obejmuje wszystkie rodzaje
zachowania, które wymagają harmonijnego
współdziałania określonych mięśni, np. przy
chwytaniu, raczkowaniu, chodzeniu czy staniu.



Zmiany te można przypisywać procesom
dojrzewania, środowisku przypisuje się
niewielką tylko rolę.



Procesy dojrzewania podlegają bezpośredniej
kontroli właściwości genetycznych i
przebiegają w dużej mierze niezależnie od
ćwiczeń i doświadczeń.

Zmiany w sferze fizyczno-
motorycznej



Dzieci, które szybciej rozwijają się ruchowo uważane
są za przedwcześnie dojrzałe, a te których motoryka
zostaje w tyle, w porównaniu z rówieśnikami
określane są jako niedojrzałe.



Jeśli rozwój motoryczny miałby być wynikiem
wyłącznie procesów dojrzewania, to dziecko
musiałoby umieć raczkować czy stać także wówczas
gdy nie miało okazji do ćwiczeń.



Weryfikacja tego wniosku nie jest jednak możliwa;
trzeba by było izolować niemowlę od wszelkich
okazji nauczenia się poruszania i obserwować, czy
mimo to rozwija się ruchowo.

Zmiany w sferze fizyczno-
motorycznej



Zachodzące w pierwszym roku życia zmiany
motoryczne są kontrolowane przez geny, ale
niebagatelne znaczenie mają też okazje do
ćwiczeń i bodźce płynące ze środowiska.



Jeśli dzieci nie mają okazji do ćwiczeń, opóźnia się
ich rozwój motoryczny. Warunki mogą jednak
przyśpieszać procesy podstawowe dla rozwoju.



Stopień dojrzałości kości i mięśni określa do czego
zdolne jest dziecko w danym momencie.



Na każdym etapie rozwoju motorycznego
wyćwiczone i nabyte zostają umiejętności, które
tworzą warunki do uporania się z bardziej
złożonymi zadaniami.

Więzi społeczno-emocjonalne
we wczesnym dzieciństwie



Wytworzenie w ciągu pierwszych 18 miesięcy życia
społeczno-emocjonalnych więzi z osobami z
bezpośredniego otoczenia jest istotnym
doświadczeniem dla dzieci ze wszystkich kręgów
kulturowych.



Dla noworodka przypuszczalnie nie ma znaczenia, kto
go pielęgnuje i karmi. Przez pierwsze miesiące w
jednakowy sposób reaguje na każdego, kto poświęca
mu czas.



Dziecko, które znajduje się jeszcze

w fazie przed

wytworzeniem więzi

, najprawdopodobniej nie

zareaguje gniewem na człowieka, którego nigdy
wcześniej nie widziało i który weźmie je na ręce.

Więzi społeczno-emocjonalne
we wczesnym dzieciństwie



Zmiana ma miejsce w trzecim miesiącu, z
początkiem

fazy przygotowawczej do

wytworzenia więzi

. W tym czasie matka (lub

główna osoba opiekująca się dzieckiem) stopniowo
zyskuje pozycję wyjątkową: dziecko się do niej
chętniej uśmiecha i na jej widok wydaje dźwięki
wyrażające radość.



Jeśli dziecko przez pewien czas doświadczało
zainteresowania ze strony danej osoby, protestuje
gdy musi zostać samo; nie jest to jednak reakcja
na rozłąkę z matką, lecz na rozstanie ze
społecznym partnerem.

Więzi społeczno-emocjonalne
we wczesnym dzieciństwie



Po ukończeniu 6-7 miesięcy rozpoczyna się

faza

jednoznacznych więzi

, charakteryzująca się

wytworzeniem kontaktów społeczno-
emocjonalnych z określonymi osobami.



Partnerem jest najpierw osoba zajmująca się
dzieckiem, z reguły matka. Wkrótce powstają
różnego rodzaju związki z kolejnymi osobami: z
ojcem, starszym rodzeństwem, dziadkiem,
babcią i opiekunkami.



Gotowość do wytworzenia więzi społeczno-
emocjonalnych uwarunkowana jest biologicznie.

Więzi społeczno-emocjonalne
we wczesnym dzieciństwie



Między matką a dzieckiem najczęściej wytwarza się

więź pewna

, która przejawia się niepokojem i

płaczem z powodu nieobecności matki oraz
radością z jej powrotu.



Więzi pewne są rezultatem przebiegających w
stopniu zadowalającym kontaktów społecznych
dziecka z matką oraz z innymi osobami z otoczenia.



Dziecko, które wytworzyło więzi pewne wie, że
może polegać na innych i że zachowanie
najbliższych mu osób najczęściej można
przewidzieć.

Więzi społeczno-emocjonalne
we wczesnym dzieciństwie



Rozwinięte na tej podstawie zaufanie pozwala
dziecku ufnie patrzeć na nowe sytuacje.



Natomiast dzieci, u których powstały

więzi

niepewne

, doświadczają, że ich sygnały są

mylnie rozumiane lub nawet w ogóle nie
odbierane.



Dzieci te mają wrażenie, że nie zawsze mogą
polegać na innych, lub że lepiej unikać osób
z własnego otoczenia, bo nie da się z nimi
wytworzyć pozytywnej więzi.

Rozwój funkcji poznawczych



Aktywne badanie otoczenia przez dziecko jest
decydującym warunkiem rozwoju
poznawczego, nie tylko w dzieciństwie, ale też
w ciągu całego życia.



Poprzez badanie otoczenia dziecko gromadzi
doświadczenia, które pozwalają mu
przewidywać zdarzenia, wywoływać je i
zmieniać.



Psychologowie rozwojowi o orientacji
informatycznej wychodzą z założenia, że mózg
wykazuje pewne podobieństwa z komputerem.

Rozwój funkcji poznawczych



Mózg najszybciej rozwija się w okresie
prenatalnym i po narodzinach liczba
komórek już się nie zwiększa.



Odruchy wrodzone nie zastąpią
noworodkowi opieki rodziców. Zdolność
przyswajania jest warunkiem rozwijania
przez dzieci strategii kierowania uwagi na
różnorodne bodźce, ich interpretację,
gromadzenie i przywoływanie z pamięci.

Rozwój funkcji poznawczych – procesy
uwagi



Najpóźniej w wieku szkolnym dzieci muszą
nauczyć się kierować uwagę przez dłuższy czas
na jeden określony przedmiot i na czynniki istotne
dla rozwiązania problemu



Zachowanie dzieci 2-3 letnich jest niestabilne:
stosunkowo szybko przerywają rozpoczętą
czynność, by zainteresować się inną. W tym wieku
dzieci bardzo łatwo się rozpraszają; stopniowo
uczą się sprawować kontrolę nad swoją uwagą.
Dodatkowo dzieci w tym wieku w określonym
momencie zwracają uwagę na niewielką liczbę
informacji.

Rozwój funkcji poznawczych –
zapamiętywanie



Zanim informacje zostaną przetworzone i
przekazane do pamięci, muszą być najpierw
zauważone; zdarzenie, które spostrzegliśmy
przelotnie będziemy pamiętać niewyraźnie lub
wcale.



Ponieważ dziecko w wieku przedszkolnym słabo
kontroluje uwagę, to ma niewielką sprawność
zapamiętywania.



Młodsze dzieci nie zauważają wszystkich
szczegółów, które powinny zapamiętać, ponieważ
ich pamięć nie dysponuje jeszcze wystarczającą
pojemnością.

Rozwój funkcji poznawczych –
zapamiętywanie



Dzieci w wieku przedszkolnym prawie nie
korzystają ze strategii pamięciowych.

Strategia pamięciowa

obejmuje wszelkie

zabiegi, którymi człowiek ułatwia sobie
przyswajanie i zapamiętywanie.



Aby strategię pamięciową stosować bez wysiłku
i automatycznie, należy ją przedtem wyćwiczyć.



Dzieci w wieku przedszkolnym są w stanie
zastosować strategię powtarzania, jeśli
zostaną do tego bezpośrednio zachęcone, ale
nie będą jej stosować spontanicznie.

Rozwój funkcji poznawczych –
zapamiętywanie



Dzieci w wieku przedszkolnym mają skłonność do
przeceniania swoich możliwości
zapamiętywania – nie dostrzegają potrzeby
ćwiczeń, które pomogłyby im w zapamiętywaniu.



Funkcjonowanie pamięci do pewnego momentu
doskonali się wraz z wiekiem. Starsze dziecko
wytwarza więcej i bardziej skutecznych strategii
przyswajania i zapamiętywania.



Jakość sprawności zapamiętywania zależy od
rodzaju i zakresu dotychczasowych
doświadczeń oraz od strategii gromadzenia i
przywoływania zawartości pamięci.

Zmiany rozwojowe związane z
wiekiem



U ludzi, którzy żyją w jednakowych warunkach (są
członkami tego samego kręgu kulturowego,
społeczeństwa lub warstwy społecznej), przede
wszystkim we wczesnym dzieciństwie, lecz także
w wieku późniejszym, zachodzą liczne zmiany
pamięciowe wiążące się z wiekiem.



W większości przypadków da się przewidzieć, w
którym okresie dzieci zaczną rozpoznawać osoby
ze swojego najbliższego otoczenia, wypowiedzą
pierwsze sensowne słowo, wykonają pierwsze
samodzielne kroki, czy rozpoznają siebie w lustrze.

Zmiany rozwojowe związane z
wiekiem



Można jedynie przypuszczać, dlaczego zmiany
rozwojowe związane z pamięcią zależne od wieku
występują częściej w wieku starszym.
Prawdopodobnie stanowią rezultat programu
genetycznego, który wyznacza granice życia
człowieka.



Genetyczne sterowanie rozwojem nie ustaje w żadnym
momencie życia, ale jego wpływ nie zawsze jest
zauważalny. Bardzo wyraźny bywa tylko w momentach
przełomowych (okres dojrzewania, menopauza).



Wpływu genów nie widać najczęściej dlatego, że tryb
życia poszczególnych jednostek różni się zasadniczo.