Atrybucje

Ocenianie innych na

podstawie zachowania

Atrybucje

Są to potoczne wnioski o przyczynach

obserwowanego zachowania.

Klasyczne koncepcje atrybucji zakładały

racjonalność człowieka, tj. że jest “naukowcem

z ulicy” poprawnie wykorzystującym wszystkie

dostępne rodzaje informacji, czyli przeciętny

człowiek wyjaśnia sobie przyczyny ludzkich

zachowań biorąc pod uwagę:

-siłę tkwiącą w otoczeniu (czynniki zewnętrzne)
-siłę tkwiącą w jednostce (czynniki wewnętrzne).

Czy faktycznie tak jest?

Deformacje procesu

atrybucji

1) Podstawowy błąd atrybucji - skłonność do

przypisywania cudzych zachowań czynnikom
wewnętrznym (cechy, postawy, pragnienia) przy
niedocenianiu roli sytuacyjnych wyznaczników
tych zachowań (nacisków sytuacji, ról
społecznych), np. jeżeli Iksiński krzyczy na
kolegę, to sądzimy, że jest agresywny, nie biorąc
pod uwagę, że kolega mógł Iksińskiego
sprowokować złośliwą uwagą lub kopnięciem.

Podstawowy błąd atrybucji jest skutkiem równoczesnego

działania wielu procesów. Najważniejsze z nich to:

duża wyrazistość zachowania i jego sprawcy, a mała

wyrazistość kontekstu i ograniczeń sytuacyjnych – ludzie
upatrują przyczyny zdarzeń w tym, co przyciąga ich uwagę

dwufazowość interpretacji zachowania
Faza 1. początkowe rozpoznanie treści zachowania

wymaga rozpoznania jego celu (znaczenie
teleologiczne), co jest niemal równoznaczne z
przypisaniem cechy (zachowanie: agresywne,
życzliwe) – Janek jest materialistą, bo wiele czasu
poświęca na zdobywanie dóbr materialnych

Faza 2. to uwzględnienie poprawki na kontekst

zachowania tj. naciski sprzyjające zachowaniu lub
je utrudniające – w dzisiejszych czasach bardzo
wiele osób jest przywiązanych do dóbr
materialnych

faza 1 ma charakter automatyczny i nie wymaga

zasobów umysłowych;

faza 2 ma charakter kontrolowany i świadomy,

wymaga zasobów i łatwo ulega uszkodzeniu
wskutek braku czasu i wykonywania innych zadań.

2) Asymetria atrybucji aktor – obserwator – podczas,

gdy cudze zachowania wyjaśniamy raczej

czynnikami wewnętrznymi, zachowania własne

wyjaśniamy raczej czynnikami zewnętrznymi.

Przyczyny różnicy aktor – obserwator

odmienność ukierunkowania uwagi (aktor skupia się na

otoczeniu bo musi zrealizować cele, obserwator skupia

się na aktorze);

odmienność wiedzy (aktor więcej wie o międzysytuacyjnej

zmienności własnego zachowania, stąd większa skłonność

do upatrywania przyczyn własnego zachowania w

aktualnych czynnikach sytuacyjnych) – doskonale wiem,

że zawsze źle się czuje po czerwonym winie (uczulenie na

flawonoidy), a nie szybko się nim upijam

odmienność języka opisu obserwowanych zachowań (aktor

opisuje siebie za pomocą konkretnych czasowników „ja

krzyczałem”, obserwatora za pomocą abstrakcyjnych

czasowników bliskich przymiotnikom oznaczającym cechy

„on był agresywny”).

3) Egotyzm atrybucyjny – tendencja

do wyjaśniania własnych
zachowań w pochlebny dla siebie
sposób. Szczególnie własne
sukcesy przypisujemy czynnikom
wewnętrznym (zdałem egzamin bo
jestem zdolny i szybko się uczę),
natomiast porażki przypisujemy
czynnikom zewnętrznym (nie
zdałem egzaminu bo był trudny, a
egzaminator złośliwy).

4) Egocentryzm atrybucyjny – polega na

przecenianiu własnego wkładu w jakiś
wynik osiągany wspólnie z innymi
osobami.

Wyjaśnienie – łatwiej przypominamy sobie

zachowania i działania własne niż cudze;
przeceniamy również stopień w jakim
inni ludzie zauważają nasze działania
(zarówno negatywne jak i pozytywne).

Badania Ross i Sicoly nad podziałem

wykonywania obowiązków domowych
przez małżonków – zsumowane wyniki
zazwyczaj przekraczały 100%.

5) Efekt fałszywej powszechności - skłonność

do przeceniania częstości, z jaką inni

wyznają opinie podobne do naszych i

postępują podobnie jak my (gdyż ja jestem

normalny).

Wyjaśnienia efektu fałszywej powszechności:
stosowanie własnego ja jako symulatora ludzkiej

psychiki (ja jestem normalny, a więc wszyscy

normalni ludzie myślą tak samo jak ja)

wybiórczo nasilona dostępność informacji o poglądach

podobnych wskutek częstych kontaktów z osobami

podobnymi (getto informacyjne)

przekonanie o dużym rozpowszechnieniu własnych

opinii jest subiektywnym świadectwem ich

słuszności (przecenianie pojawia się głównie u osób

wyznających poglądy mniejszościowe, które

bardziej muszą bronić trafności własnych poglądów)

Wielość i alternatywność

znaczeń zachowania

 Wiele (większość) zachowań można

zinterpretować na różne sposoby –

skłonność do wyjaśniania cudzych zachowań

w kategoriach cech nie przesądza więc jaka

to będzie cecha.

Wybór kategorii do interpretacji zachowania zależy

przede wszystkim od:

stopnia podobieństwa obserwowanego zachowania do

prototypu (jak bardzo obserwowane zachowanie

jest podobne do zachowań, które znam i widziałem)

stopnia zaktywizowania kategorii (jak mocno dane

zachowanie przypomina zachowania już mi znane i

wcześniej obserwowane, jakie miały one

konsekwencje i jakie uczucia im towarzyszyły).

Istnieją także dwa rodzaje znaczeń zachowania:
znaczenie moralne: jak treść celów działającego

aktora wpływa na stan innych osób (w tym i

obserwatora) – czy jego zachowanie jest

korzystne czy szkodliwe dla innych;

znaczenie sprawnościowe: czy cele są

realizowane skutecznie, czy nie.

Dowody na podstawowe znaczenie cech

moralnych i sprawnościowych:

 informacja o tych cechach (jednych lub drugich)

jest najczęściej poszukiwana, gdy chcemy sobie

wyrobić opinie o innym człowieku

kiedy mamy zdecydowany (pozytywny lub

negatywny) sąd o innym człowieku, to opiera

się on w większości (75%) przypadków albo na

cechach moralnych, albo sprawnościowych

Interpretacje zachowania w kategoriach
moralnych i sprawnościowych:

są wzajemnie niezależne w sensie logicznym (coś

może być dobre lub złe niezależnie od tego czy jest

dobre lub złe w drugim sensie)

psychologicznie alternatywne: jeżeli widzimy w

zachowaniu moralność (że złodziej), to przestajemy

widzieć sprawność (że bardzo zręczny)

interpretacja w kategoriach moralnych jest silniejsza

w odniesieniu do cudzych zachowań niż własnych

interpretacja w kategoriach sprawnościowych jest

silniejsza w odniesieniu do własnych zachowań niż

cudzych

oceny innych ludzi znacznie silniej opierają się na

naszych wnioskach o ich moralności, niż o ich

sprawności

Ocenianie ludzi

Orientacja w ich wartości z punktu widzenia

spostrzegającego ich człowieka, bazuje na
ewaluatywnym (wartościującym) znaczeniu
informacji.

Ocenianie jest nieodłącznym elementem

spostrzegania ludzi w sytuacjach naturalnych.

Prawie wszystkie określenia człowieka w języku

naturalnym są wysycone wartościowaniem –
obok znaczenia deskryptywnego
(informacyjnego) mają znaczenie
ewaluatywne (wartościujące), np.
inteligentny, głupi, towarzyski, uczciwy.

Trzy ujęcia procesu oceniania:
- oddolna integracja danych
- odgórne wykorzystanie schematu
- proces tendencyjnego

sprawdzania hipotez.

Ocenianie jako oddolna

integracja danych

Ogólny stosunek do człowieka jest rezultatem

jakiegoś procesu integracji (scalania)

cząstkowych ocen sugerowanych przez

poszczególne informacje o człowieku.

Ilościowe modele integracji danych
sumowanie ocen cząstkowych
Jeżeli Adamowi przysługują takie cechy jak

wesoły (+2), inteligentny (+3) i życzliwy (+3), a

ich oceny cząstkowe (powiedzmy, na skali od –3

do +3) przedstawiają się tak jak w nawiasach,

to nasza ocena globalna Adama wyniesie +8.

 uśrednianie ocen cząstkowych
Adam zasługiwałby zatem na ocenę 2,67.

Przewidywania obu modeli się różnią, gdy do

zestawu informacji dodamy jeszcze jedną,
mniej krańcową od dotychczasowych.
Model sumowania zakłada, że rezultatem
jej dodania będzie wzrost oceny globalnej,
model uśredniania zakłada jej spadek. W
przykładzie z Adamem, dodatkowa
informacja, że jest on zwinny (+1)
spowodowałaby wzrost oceny (z +8 na +9)
w myśl modelu sumowania, a spadek (z
2,67 do 2,25) w myśl modelu uśredniania.
Trafniejsze są przewidywania modelu
uśredniania.

Efekty kolejności – siła wpływu

informacji cząstkowej na ocenę
zależy od jej miejsca w porządku
otrzymywanych danych.

efekt pierwszeństwa – im wcześniej w

kolejności pojawia się jakaś
informacja, tym silniejszy wpływ
wywiera na nasze oceny

efekt świeżości – silniejszy wpływ na

ocenianie informacji odebranych
jako ostatnie z kolei (a więc
pamięciowo najświeższych).

Wyjaśnienia efektu pierwszeństwa:
Hipoteza spadku uwagi w miarę

otrzymywania kolejnych informacji.

Nieprawdziwa ponieważ:

- zwykle informacje są tym lepiej

pamiętane im bardziej obdarzamy je

uwagą,

- a najlepiej są pamiętane informacje

otrzymane jako ostatnie z kolei;

- ogólnie rzecz biorąc nie ma związku

między siłą wpływu informacji na

ocenę globalną a stopniem jej

zapamiętania

Hipoteza dyskredytowania informacji

sprzecznej z już posiadaną

(redukowanie dysonansu)

wymaga dużego odstępu czasowego

między informacjami początkowymi, a

kolejnymi

 Hipoteza ukierunkowanego rozwijania

wrażenia – informacje otrzymane jako

pierwsze dostarczają kontekstu

interpretacyjnego dla kolejnych

informacji.

 uparty czy lojalny co innego znaczy po

mądry, a co innego po głupi

Asymetria pozytywno-

negatywna

Niejednakowy wpływ informacji dodatnich i ujemnych na

ocenę globalną; dwa efekty:

 inklinacja pozytywna – skłonność do formułowania raczej

pozytywnych niż negatywnych ocen innych ludzi, siebie

samego, obiektów społecznych i świata w ogólności

(optymizm). Ludzie także z reguły przeceniają stopień

osobistej kontroli nad biegiem wydarzeń i pozostają

raczej w pozytywnym niż negatywnym nastroju.

 efekt negatywności silniejsze uzależnienie ocen globalnych

od informacji negatywnej niż pozytywnej.

Negatywne komunikaty niosą więcej informacji i są lepiej

przez ludzi różnicowane (np. w językach naturalnych jest

z reguły więcej negatywnych określeń człowieka),

prowadzą też do subiektywnie pewniejszych wniosków

gdy pochodzą z wiarygodnego źródła. Ludzie wymagają

silniejszego uzasadnienia sądów negatywnych niż

pozytywnych i precyzyjniej uzasadniają swoje własne

oceny negatywne.

 

Treść informacji wpływa na wielkość efektu

negatywności:

 najsilniejszy efekt negatywności dotyczy

informacji o moralności ocenianego

człowieka (negatywy są tu bardziej

diagnostyczne od pozytywów: wszyscy

mogą zachować się moralnie, ale tylko

łajdaki zachowują się niemoralnie)

 najsłabszy efekt negatywności (do zmiany

znaku na efekt pozytywności włącznie)

dotyczy informacji o sprawności

ocenianego człowieka (pozytywy są tu

bardziej diagnostyczne od negatywów:

wszyscy mogą wypaść słabo, ale tylko

wysoce zdolni mogą wypaść dobrze)

Ocenianie jako odgórne

wykorzystanie schematu

Ocena konkretnej osoby nie jest od nowa

wyprodukowana lecz zostaje jedynie przeniesiona jest
ze schematu na tę osobę.

Warunek konieczny:
osoba spostrzegana traktowana jest jako egzemplarz

schematu, tzn. dany jest identyfikator kategorii
(mundur, kolor) albo zestaw cech osoby wywołuje z
pamięci jakiś schemat/kategorię

cechy indywidualnie nie są sprzeczne ze schematem, bo:

nie dotyczą schematu
dotyczą, ale są zgodne

 Jeżeli któryś z tych warunków nie jest spełniony,

schematy nie będą wykorzystane, a ocena będzie
zindywidualizowana, formułowana w oparciu o oddolną
integrację danych.

Ocenianie jako tendencyjne

sprawdzanie hipotez

Proces oceniania rozpoczyna się od

sformułowania świadomego lub

nieświadomego oczekiwania, że dana

osoba okaże się pozytywna lub negatywna

(początkowe oznakowanie afektywne) w

oparciu o:

schemat (uprzedzenie)
nastrój
reputację
informacje początkowe.

To początkowe oznakowanie działa jak

hipoteza sterująca przebiegiem zbierania
i interpretacji danych.

 Sterowanie tymi procesami ma często

charakter tendencyjny i prowadzi do
częstszego potwierdzenia niż odrzucenia
hipotezy.

FUNKCJE HIPOTEZ:
ORGANIZOWANIE PROCESU POSZUKIWANIA

DANYCH

szukaj danych istotnych dla hipotezy
szukaj krótko, gdy dane są zgodne
szukaj długo, gdy dane są sprzeczne

SELEKCJA DANYCH
ignoruj dane nieistotne = nie dotyczące hipotezy
ignoruj dane nieistotne = nieprawdopodobne z

uwagi na

hipotezę
INTERPRETACJA ZNACZENIA DANYCH
rozwiązywanie dwuznaczności
asymilowanie (podciąganie) danych do hipotezy
DECYDOWANIE O WIARYGODNOŚCI DANYCH
akceptuj dane prawdopodobne
kwestionuj dane nieprawdopodobne
PRODUKOWANIE NOWYCH DANYCH

samospełniające się proroctwa

Samospełniające się

proroctwo

Robert Merton:
“Samospełniające się proroctwo jest, początkowo,

fałszywą definicją sytuacji prowokującą wystąpienie

nowych zachowań, które doprowadzają do

prawdziwości tego początkowo fałszywego sposobu

widzenia sytuacji”

Fazy przebiegu:
1) Postawienie fałszywej hipotezy o naturze osoby lub

sytuacji (Ten nowy sąsiad wygląda na agresywnego

faceta; ma takie czarne, zrośnięte brwi)

2) Hipoteza inicjuje własne postępowanie jej posiadacza

(Sprawdzę, czy rzeczywiście jest agresywny i rzucę w

jego psa kamieniem)

3) Postępowanie to prowokuje stosowne reakcje “obiektu”

hipotezy, które nie pojawiłyby się gdyby nie hipoteza

(O, ale krzyczy i wygraża mi)

4) Reakcje te stanowią dowód pozwalający orzec

prawdziwość hipotezy (Miałem rację, facet jest

agresywny).

Warunki konieczne samopotwierdzających się

proroctw:

- bezpośrednia interakcja między autorem i

obiektem hipotezy

- autor hipotezy ma większą niż obiekt moc

definiowania sytuacji

 
Ogólnie rzecz biorąc, siła samosprawdzających się

proroctw jest niewielka – zwykle mniej niż 10 %
wariancji

np. postępy szkolne dzieci i spostrzeganie własnych

zdolności przez dzieci zależą od sądów ich
własnych matek, ale jeszcze silniej zależą od
rzeczywistego poziomu zdolności ale nawet
niewielkie efekty hipotez kumulują się całymi
latami.

Modyfikatory - czynniki wpływające na wielkość

efektu samosprawdzającego się proroctwa; efekt
rośnie gdy:

- rośnie motywacja autora do potwierdzenia

hipotezy

- rośnie motywacja autora do uzyskania

przewidywalności

- słabnie motywacja autora do dokładności
- przekonania autora są silne i sztywne

(dogmatyzm)

- “obiekt” nie ma jasnej koncepcji siebie w danej

sprawie

- “obiekt” nie ma motywacji do przeciwstawienia

się

- “obiekt” jest w nowym dla siebie środowisku.