TENDENCJE ROZWOJU
GOSPODARCZEGO POLSKI W
OKRESIE DWUDZIESTOLECIA
MIĘDZYWOJENNEGO(1918-1939)

Opracowano na podstawie:
Z. Landau, J. Tomaszewski, Gospodarka Drugiej
Rzeczypospolitej Rocznik statystyczny1938

TENDENCJE ROZWOJU
GOSPODARCZEGO POLSKI W
OKRESIE DWUDZIESTOLECIA
MIĘDZYWOJENNEGO (1918-1939)



warunki rozwoju gospodarczego Polski



odbudowa gospodarcza 1918-1923



inflacja i hiperinflacja



przejawy stabilizacji gospodarczej 1924-

1925



ożywienie gospodarki polskiej 1926-1929



wielki kryzys gospodarczy 1929-1935



przejawy ożywienia gospodarczego 1936-

1939



bilans dokonań

TENDENCJE ROZWOJU
GOSPODARCZEGO POLSKI W
OKRESIE DWUDZIESTOLECIA
MIĘDZYWOJENNEGO (1918-1939)



warunki rozwoju gospodarczego Polski



odbudowa gospodarcza 1918-1923



inflacja i hiperinflacja



przejawy stabilizacji gospodarczej 1924-

1925



ożywienie gospodarki polskiej 1926-1929



wielki kryzys gospodarczy 1929-1935



przejawy ożywienia gospodarczego 1936-

1939



bilans dokonań

I. Warunki rozwoju
gospodarczego Polski



zróżnicowanie
poziomu
gospodarczego w
poszczególnych
częściach
terytorium Polski

(wyższy poziom gospodarczy w części

zachodniej, zacofanie gospodarcze w części

wschodniej)



odbudowa ze zniszczeń wojennych

(90% ziem było terenem działań wojennych

stąd

dotkliwe zniszczenia miast i wsi, np.

zniszczenia

zabudowań miast przekraczały 30%-40%)



konieczność integracji ludności



w 1921 r. ludność polska stanowiła 69,2%
ogółu ludności zamieszkującej teren państwa
polskiego



konieczność zniesienia różnic
strukturalnych, gospodarczych i
politycznych między odzyskanymi ziemiami



wadliwa struktura agrarna- dominacja
obszarników oraz ogromna ilość drobnych
gospodarstw.

II. Odbudowa gospodarcza
1918-1923



wzrost produkcji
przemysłowej, napływ
obcych kapitałów



reforma rolna rozpoczęta
ustawą z 1920 r. objęła
22% powierzchni kraju,
rozparcelowano 265 mln ha
ziemi, zwiększyła się o 30%
liczba gospodarstw
chłopskich

Parcelacja w Polsce w latach
1919-1938 (w tys. ha)

III. Inflacja i hiperinflacja



przejawy i przyczyny

inflacji:



gospodarka wojenna

pochłaniała około 50%

wydatków

budżetowych



spłata długów

zagranicznych



napływ rubli – wymiana

na wsiach na marki a

marek na złoto



rosnący deficyt budżetowy- wydatki państwa
polskiego przekraczały o 200-300% dochody
państwa



polityka inflacyjna rządu: druk marek
polskich podstawowym źródłem dochodów
budżetu



pierwsza faza inflacji 1918-1922 przyniosła
pozytywne skutki:



ożywiła działalność inwestycyjną



obniżyła koszty produkcji i przyniosła
konkurencyjność na rynkach zewnętrznych



ceny w przeliczeniu na walutę wymienialną
były niskie, ożywiło to eksport a zahamowało
import



hiperinflacja 1923-1924



spadek wartości marki polskiej był szybszy
od tempa jej produkcji



zaczęły się pojawiać banknoty o coraz
wyższych nominałach



spadek wartości pieniądza większy niż wzrost
płac nominalnych



spadek płacy realnej i zaostrzenie walk
klasowych.

Inflacja w Polsce w latach
1918-1922

Data

Dług
skarbu

państwa w
tysiącach
marek

Obieg
banknotó

w w tys.
marek

Kurs
dolara

Równowart
ość obiegu
pieniężneg
o w

dolarach

31 XII
1918

119921

1024314

9,00

11381270
2

31 XII
1919

6825000

5316295

110,12

48275105

31 XII
1920

59625000 49361485 590,00

83663535

31 XII

1921

22100000

0

22953756

0

2922,50

78541509

31 XII
1922

67560000
0

79343749
8

17800,00

44575140

Hiperinflacja w Polsce w
latach 1923-1924

Data

Dług skarbu

państwa w

tysiącach

marek

Obieg

banknotów w

tys. marek

Kurs

dolara

Równowarto

ść obiegu

pieniężnego

w dolarach

31 I 1923 799 500 000

909 160 306

35 650

25 502 392

31 V

1923

2 377 000 000

2 733 794 112

52 875

51 024 596

31 VII

1923

4 190 500 000

4 478 709 058

196 750

22 763 451

31 X

1923

19 080 500 000 23 080 402 211 1 612 000 14 317 867

31 XII

1923

111 332 000

000

125 371 955

360

6 375 000 19 666 189

31 I 1924 238 200 000

000

313 659 830

013

9 300 000 33 726 863

27 IV

1924

291 700 000

000

570 697 550

472

9 250 000 61 697 032

Inflacja w Polsce (1919-1924)

(cena 1 dolara USA w markach polskich
na koniec roku)

IV. Przejawy stabilizacji 1924-
1925



stabilizacja w Polsce
związana ze stabilizacją
gospodarki
kapitalistycznej na
świecie



oszczędności budżetowe
- wprowadzenie podatku
majątkowego



reforma skarbowa w 1924 roku:



powołanie Banku Polskiego



wprowadzenie nowej waluty „złoty polski” w
relacji: 1 dolar- 5,18 złotego



interwencja giełdowa- wyprzedaż dolarów i
funtów za marki polskie



osiągnięcie równowagi budżetowej



pożyczki stabilizacyjne kapitału włoskiego,
szwedzkiego i amerykańskiego



reforma rolna 1925 r.- parcelacja ziemi



poprawa koniunktury: otwarcie rynku
skandynawskiego dla węgla i dodatni bilans
płatniczy, spadek kursu złotego do dolara i
wprowadzenie premii eksportowej.

V. Ożywienie gospodarki 1926-
1929



ożywienie
gospodarki polskiej
pod wpływem
gospodarki
światowej



wzrost produkcji
przemysłowej,
eksportu i inwestycji



budowa domów mieszkalnych i
administracyjnych



przejawy postępu technicznego,
modernizacja przemysłu



budowa portu w Gdyni w 1925 r., fabryki
nawozów w Mościcach, budowa magistrali
węglowej Górny Śląsk- Gdynia



spadek zatrudnienia i wzrost płac realnych



napływ kapitałów obcych



proces koncentracji:



w latach 1926-1929 liczba karteli wzrosła z
53 do 133



w 1939 kartele kontrolowały 40% produkcji
przemysłowej kraju np. syndykat Polskich Hut
Żelaznych opanował 100% produkcji
hutniczej, kartel cementowy 87% produkcji
cementu



ożywienie w rolnictwie:



korzystne ceny na produkty rolne, a co za
tym idzie wzrost dochodów



zaciąganie kredytów inwestycyjnych i
powiększenie wydatków na zakup ziemi.

VI. Wielki kryzys gospodarczy
1929-1935



przyczyny kryzysu

:



dysproporcja
między wzrostową
tendencją produkcji
a malejącą
tendencją popytu
konsumpcyjnego
ludności.

W konsekwencji nastąpił spadek produkcji,

inwestycji, zatrudnienia.



kartelizacja w gospodarce i
podporządkowanie licznych przedsiębiorstw
kapitałowi zagranicznemu



błędna polityka rządu przejawiająca się w
obstawaniu przy istniejącym parytecie
pieniądza



polityka deflacyjna zamiast łagodnej inflacji



wadliwa struktura agrarna i przeludnienie wsi.



przejawy kryzysu:



w latach 1928-1932 produkcja przemysłowa
zmniejszyła się o 38%, spadek produkcji
węgla o 38%, surówki żelaza o 72%, żelaza o
88%, stali o 59%, cementu o 65%; w
przemyśle maszyn rolniczych zanotowano
najwyższy spadek o 90%



wysoki spadek działalności inwestycyjnej,
spowodował zahamowanie postępu
technicznego.

Wskaźnik produkcji
przemysłowej w Polsce 1923-
1938



skurczenie się rynku wewnętrznego: roczny

dochód na głowę mieszkańca wsi zmniejszył się

2,5-krotnie, a poza rolnictwem 2-krotnie



rozwój karteli i ich polityka śrubowania cen na

rynku wewnętrznym, ograniczenia produkcji

oraz eksport po cenach dumpingowych na

rynek zagraniczny

(w 1934 r. cena cukru na rynku wewnętrznym

wynosiła 141 zł, a na zagranicznym 17 zł)



polityka rządu wobec karteli : wspieranie w

latach 1927-1933 kartelizacji przemysłu w celu

zachęcenia do napływu kapitału zagranicznego.

Struktura społeczna ludności
w 1931r.
(w mln)

Dochody rolnika i robotnika w
Polsce w okresie kryzysu



powiększenie eksportu przez premie
eksportowe i stosowanie cen dumpingowych



zmniejszenie obrotów w handlu
zagranicznym: w latach 1929-1934 spadły o
30%



spadek zatrudnienia w 1932 r. o 25%-
bezrobocie całkowite, zmniejszenie liczby
dniówek - bezrobocie częściowe.

Wahania zatrudnienia i bezrobocia
robotników poza rolnictwem w mln
osób (1929-1936)



kryzys rolny- rozwarcie nożyc cen

- w 1934 r. rolnik mógł kupić o połowę mniej niż

w 1928 r. za sprzedaż tych samych
produktów

- nożyce nr 1: ceny na produkcję rolną były

kształtowane na rynku, natomiast na
przemysłowe na zasadzie ceny monopolowej

- nożyce nr 2: obniżenie cen produktów rolnych

wynikało z wielostopniowego pośrednictwa
handlowego między rolnikiem a rynkiem.

Rozwarcie nożyc cen

ceny artykułów pierwszej potrzeby w Krakowie
w latach 1928-1934 (1928=100)

- spadek zapotrzebowania na produkty rolne
spowodował spadek dochodowości
gospodarstw rolnych,

•

( w latach 1928-1934 z 1ha ziemi czysty dochód
zmniejszył się z 214 zł do 22 zł)



polityka rządu wobec kryzysu- dwa etapy:



pierwszy- rząd zachowywał się biernie



od 1932 r. antykryzysowa działalność rządu

:



akcja oddłużania rolnictwa- większość długów
została odroczona



interwencyjny skup zboża



obniżenie cen na wyroby przemysłowe



etatyzacja- rząd przejmował zadłużone, ale
ważne dla państwa przedsiębiorstwa, jak np.
80% akcji Wspólnoty Interesów, 75% akcji
Stoczni Gdyńskiej, 50% akcji Skarbofermu i
inne.

VII. Przejawy ożywienia
gospodarczego 1936-1939



poprawa
koniunktury: wzrost
cen, dochodów i
popytu w rolnictwie,
zwiększenie
inwestycji,
ożywienie w handlu,
zlikwidowanie w
1936 r. deficytu
budżetowego



powiększenie się produkcji przemysłowej w
latach 1928-1938 o 19%



umiarkowany wzrost zatrudnienia poza
rolnictwem, ale utrzymywanie się bezrobocia



interwencja państwa w celu ożywienia
gospodarki- główne kryteria:



wzmocnienie obronności kraju, industrializacja
jako sposób na rozładowanie dysproporcji
pomiędzy obszarami bardziej i mniej aktywnymi



czteroletni plan inwestycyjny 1936-1939:

obszary działalności inwestycyjnej to

budowa Centralnego Okręgu
Przemysłowego, rozbudowa portu w Gdyni,
inwestycje kolejowe, na inwestycje
przeznaczono ok. 27% ogólnych wydatków
budżetowych



15-letni plan rozwoju gospodarczego (1939-
1954), założenia:



rozwój potencjału obronnego i komunikacji



poprawienie sytuacji wsi, urbanizacja i
uprzemysłowienie



polityce walutowej odejście od polityki
deflacyjnej.

VIII. Bilans dokonań

W ocenach dorobku
gospodarczego II
Rzeczypospolitej
dominowały skrajne
opinie, na ogół
wskazujące niedostatki,
błędy polityki
gospodarczej. Nie ulega
jednak wątpliwości, że
państwo polskie
odnotowało liczne
sukcesy, ale też borykało
się z wieloma
trudnościami, które nie do
końca udało się pokonać.

Bilans przedstawia się następująco:

●

odrobienie strat wojennych

● unifikacja ekonomiczna ziem
● wytworzenie ogólnopolskiego rynku

gospodarczego

● unifikacja i stabilizacja walutowa:

- siła nabywcza złotego utrzymywała się, a
nawet wzrosła po dokonanej dewaluacji dolara i
funta szterlinga w latach wielkiego kryzysu

●

utworzenie 7 II 1919 r. Pocztowej Kasy

Oszczędności z zadaniem gromadzenia
środków, PKO cieszyła się dużym zaufaniem i
dobrą opinią

● utworzenie w 1924 r. Banku Gospodarstwa
Krajowego- największego po centralnym banku
emisyjnym

● powołanie do życia jednego z
najważniejszych instrumentów oddziaływania
na polskie rolnictwo-
Polskiego Państwowego Banku Rolnego, którego
zadaniem było popieranie rozwoju rolnictwa

●

scalenie komunikacyjne państwa- szlakami

kolejowymi od 1926 r. zarządzały Polskie Koleje
Państwowe (PKP)

● wzrost roli sektora państwowego:

- pod koniec okresu międzywojennego w rękach
państwa znajdowało się 100% przemysłu
samochodowego, lotniczego, spirytusowego,
tytoniowego i wydobycia soli potasowych

-

całkowicie kontrolowana była komunikacja

lotnicza (100%), prawie całkowicie kolejowa
(93%)

oraz żegluga morska (96%)

*z szacunków dla roku 1938 wynika, że własnością
państwa było 20% całości majątku narodowego

●

znaczne rozdrobnienie zakładów

produkcyjnych i usługowych

●

z handlu utrzymywało się 16-18% ludności

nierolniczej (1,6-1,9 mln osób),

- dominowały przedsiębiorstwa niewielkie
zajmujące jedno pomieszczenie i

zatrudniające jedną osobę

● renomę wyrobiły sobie niewielkie punkty
sprzedaży:

- sieć Polskiego Przedsiębiorstwa Księgarni

Kolejowych „Ruch”

- zakłady Polskiej Spółki Akcyjnej „Bata” w
Chełmku

-Związek Spółdzielni Spożywców RP „Społem”

-Samopomoc Chłopska

● rolnictwo przez cały okres wykazywało
tendencje spadkowe

● handel międzynarodowy:

- Niemcy 50% całości obrotów
- Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, kraje
skandynawskie i Holandia.

Wydaje się, że trudności ekonomiczne Polski

wynikały w dużej mierze z nie rozwiązania kwestii
agrarnej, oraz z braku dużego i chłonnego rynku
wewnętrznego. Hamowało to rozwój przemysłu,
handlu i usług, które byłyby zdolne do przyjęcia
nadwyżek siły roboczej ze wsi i rozładowania
bezrobocia w miastach.

Na rozwoju gospodarczym zaciążyła też

słabość rodzimego kapitału i niechęć to
inwestowania w Polsce kapitału obcego.

Istniejące w okresie międzywojennym

możliwości dałoby się wykorzystać pełniej, ale
wymagałoby to przyjęcia, rozwiązań totalitarnych,
na co w Polsce się nie zdecydowano.

Kraj

1938

1988

 

GDP/CAP

GDP/C
AP

w
Polsce

=100

GDP/CAP

GDP/C
AP

w
Polsce

=100

Polska

960

100

7.281

100

W. Brytania

4.650

484

13.896

191

Szwecja

4.490

468

14.422

198

Szwajcaria

4.400

458

16.405

225

Norwegia

3.450

359

19.330

265

Niemcy *)

3.350

349

16.195

222

Holandia

3.140

327

14.053

193

Dania

3.080

321

16.032

220

Luksemburg

2.850

297

18.191

250

Belgia

2.620

273

14.484

199

Francja

2.600

271

15.486

213

Irlandia

2.500

260

8.319

114

Hiszpania

1.730

180

10.330

142

Austria

1.540

160

13.510

186

Grecja

770

80

6.754

93

 

 

 

 

 

14 krajów Europy

3.163

329

14.233

195

 

 

 

 

 

USA

5.190

541

19.378

266

Kanada

3.570

372

19.582

269

Japonia

860

90

15.311

210

Australia

5.560

579

13.785

189

N. Zelandia

5.670

591

11.638

160

 

 

 

 

 

5 krajów
pozaeuropejskich

3.716

387

17.902

246

 

 

 

 

 

łącznie 19 krajów

zachodnich

3.432

358

16.356

225

 

 

 

 

 

Polska

960

100

7.281

100

 

 

 

 

 

*) W 1938 bez Austrii i
Sudetów

 

 

 

 

W 1988 RFN i NRD łącznie

 

 

 

 

Dziękuję za uwagę