Podstawowe

Podstawowe

kategorie gospodarki

kategorie gospodarki

rynkowej

rynkowej

Anna Zachorowska-

Anna Zachorowska-

Mazurkiewicz

Mazurkiewicz

Gospodarka rynkowa

Gospodarka rynkowa

To taka forma organizacji społeczno-

To taka forma organizacji społeczno-

ekonomicznej, w której sterowanie

ekonomicznej, w której sterowanie

procesem gospodarczym odbywa się

procesem gospodarczym odbywa się

poprzez rynek jako koordynowanie

poprzez rynek jako koordynowanie

funkcjonowania podmiotów

funkcjonowania podmiotów

gospodarczych. Funkcjonowanie to

gospodarczych. Funkcjonowanie to

możliwe jest dzięki wolności i

możliwe jest dzięki wolności i

własności prywatnej.

własności prywatnej.

Rynek

Rynek

Jest formą nawiązywania kontaktów między

Jest formą nawiązywania kontaktów między

kupującymi i sprzedającymi w celu ustalenia

kupującymi i sprzedającymi w celu ustalenia

warunków transakcji: sposobu, miejsca, czasu oraz

warunków transakcji: sposobu, miejsca, czasu oraz

ilości ekwiwalentu nabywanego towaru.

ilości ekwiwalentu nabywanego towaru.

O

O

rynku

rynku

możemy mówić w dwóch znaczeniach:

możemy mówić w dwóch znaczeniach:

-

ogólnym, gdzie rynkiem jest ogół transakcji kupna

ogólnym, gdzie rynkiem jest ogół transakcji kupna

i sprzedaży towarów, dokonujących się w sposób

i sprzedaży towarów, dokonujących się w sposób

wolny i ciągły, w wyniku których określone zostają

wolny i ciągły, w wyniku których określone zostają

ceny nominalne oraz ilość nabywanych i

ceny nominalne oraz ilość nabywanych i

sprzedawanych towarów.

sprzedawanych towarów.

-

Konkretnym, w którym rynki są zróżnicowane.

Konkretnym, w którym rynki są zróżnicowane.

Możemy je podzielić ze względu na rodzaj

Możemy je podzielić ze względu na rodzaj

towarów, zakres wymiany i legalność przedmiotu

towarów, zakres wymiany i legalność przedmiotu

transakcji.

transakcji.

Pieniądz

Pieniądz

jest to pewien powszechnie

jest to pewien powszechnie

zaakceptowany towar, za pomocą

zaakceptowany towar, za pomocą

którego dokonywane są płatności za

którego dokonywane są płatności za

dostarczone dobra lub wywiązywanie

dostarczone dobra lub wywiązywanie

się ze zobowiązań. Pieniądz jest to

się ze zobowiązań. Pieniądz jest to

ogólny ekwiwalent, powszechnie i

ogólny ekwiwalent, powszechnie i

trwale wyrażający wartość

trwale wyrażający wartość

wszystkich towarów i bezpośrednio

wszystkich towarów i bezpośrednio

na nie wymieniany.

na nie wymieniany.

Funkcje pieniądza

Funkcje pieniądza

miernik wartości (jednostka

miernik wartości (jednostka

rozrachunkowa),

rozrachunkowa),

środek cyrkulacji (środek wymiany),

środek cyrkulacji (środek wymiany),

środek tezauryzacji (środek

środek tezauryzacji (środek

przechowywania wartości),

przechowywania wartości),

środek płatniczy.

środek płatniczy.

Cena

Cena

to pieniężny ekwiwalent jednostki towaru.

to pieniężny ekwiwalent jednostki towaru.

Funkcje ceny:

Funkcje ceny:

informacyjna,

informacyjna,

równoważąca,

równoważąca,

alokacyjna,

alokacyjna,

redystrybucyjna,

redystrybucyjna,

agregacyjna,

agregacyjna,

bodźcowa (motywacyjna).

bodźcowa (motywacyjna).

Popyt

Popyt

jest to relacja zachodząca pomiędzy

jest to relacja zachodząca pomiędzy

ceną danego dobra lub usługi a

ceną danego dobra lub usługi a

jego/jej ilością, jaką konsumenci są

jego/jej ilością, jaką konsumenci są

skłonni (i są w stanie) nabyć w

skłonni (i są w stanie) nabyć w

określonym czasie (

określonym czasie (

ceteris paribus

ceteris paribus

).

).

Graficznie relację tę przedstawia się

Graficznie relację tę przedstawia się

za pomocą krzywej popytu.

za pomocą krzywej popytu.

Prawo popytu

Prawo popytu

stwierdza, że wzrost (spadek) ceny

stwierdza, że wzrost (spadek) ceny

danego dobra lub usługi powoduje

danego dobra lub usługi powoduje

spadek (wzrost) ilości nabytej tego

spadek (wzrost) ilości nabytej tego

dobra lub usługi (

dobra lub usługi (

ceteris paribus

ceteris paribus

).

).

Graficznym wyrazem działania prawa

Graficznym wyrazem działania prawa

popytu jest ruch wzdłuż krzywej

popytu jest ruch wzdłuż krzywej

popytu.

popytu.

Zmiana popytu

Zmiana popytu

to zmiana zapotrzebowanej ilości określonego

to zmiana zapotrzebowanej ilości określonego

dobra lub usługi przy każdej cenie, spowodowana

dobra lub usługi przy każdej cenie, spowodowana

działaniem innych czynników (determinant) niż

działaniem innych czynników (determinant) niż

zmiana jego / jej ceny.

zmiana jego / jej ceny.

Determinanty popytu:

Determinanty popytu:

gusta i preferencje,

gusta i preferencje,

dochód,

dochód,

ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych,

ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych,

ilość konsumentów na rynku,

ilość konsumentów na rynku,

oczekiwania względem przyszłych dochodów i

oczekiwania względem przyszłych dochodów i

cen.

cen.

Podaż

Podaż

jest to relacja zachodząca pomiędzy

jest to relacja zachodząca pomiędzy

ceną danego dobra lub usługi a

ceną danego dobra lub usługi a

jego/jej ilością, jaką skłonni są

jego/jej ilością, jaką skłonni są

zaoferować do sprzedaży producenci

zaoferować do sprzedaży producenci

w określonym czasie (

w określonym czasie (

ceteris paribus

ceteris paribus

).

).

Graficznie relację tę przedstawia się

Graficznie relację tę przedstawia się

za pomocą krzywej podaży.

za pomocą krzywej podaży.

Prawo podaży

Prawo podaży

stanowi, że wraz ze wzrostem

stanowi, że wraz ze wzrostem

(spadkiem) ceny danego dobra lub

(spadkiem) ceny danego dobra lub

usługi rośnie (spada) oferowana ilość

usługi rośnie (spada) oferowana ilość

tego dobra lub usługi (

tego dobra lub usługi (

ceteris

ceteris

paribus

paribus

). Graficznym wyrazem

). Graficznym wyrazem

działania prawa podaży jest ruch

działania prawa podaży jest ruch

wzdłuż krzywej podaży.

wzdłuż krzywej podaży.

Zmiana podaży

Zmiana podaży

to zmiana oferowanej ilości określonego dobra lub

to zmiana oferowanej ilości określonego dobra lub

usługi przy każdej cenie, spowodowana

usługi przy każdej cenie, spowodowana

działaniem innych czynników niż zmiana jego

działaniem innych czynników niż zmiana jego

ceny.

ceny.

Determinanty podaży:

Determinanty podaży:

koszty produkcji,

koszty produkcji,

technologia,

technologia,

polityka podatkowa

polityka podatkowa

-----------------------

-----------------------

ceny innych dóbr i usług (koszty alternatywne),

ceny innych dóbr i usług (koszty alternatywne),

liczba producentów na rynku,

liczba producentów na rynku,

oczekiwana przyszła cena dobra.

oczekiwana przyszła cena dobra.

Cena równowagi

Cena równowagi

to cena, przy której wielkość popytu na

to cena, przy której wielkość popytu na

dane dobro lub usługę zrównuje się z

dane dobro lub usługę zrównuje się z

wielkością jego/jej podaży. Graficznie

wielkością jego/jej podaży. Graficznie

ilustruje ją punkt przecięcia się

ilustruje ją punkt przecięcia się

krzywej popytu z krzywą podaży.

krzywej popytu z krzywą podaży.

Nadwyżka

Nadwyżka

to sytuacja, w której, przy danej cenie,

to sytuacja, w której, przy danej cenie,

ilość dobra lub usługi oferowana na

ilość dobra lub usługi oferowana na

sprzedaż przekracza jego/jej ilość,

sprzedaż przekracza jego/jej ilość,

jaką nabywcy są skłonni kupić.

jaką nabywcy są skłonni kupić.

Występuje wówczas, gdy cena jest

Występuje wówczas, gdy cena jest

wyższa od ceny równowagi.

wyższa od ceny równowagi.

Niedobór

Niedobór

to sytuacja, w której, przy danej cenie,

to sytuacja, w której, przy danej cenie,

wielkość popytu na dane dobro lub

wielkość popytu na dane dobro lub

usługę przewyższa rozmiary jego/jej

usługę przewyższa rozmiary jego/jej

podaży. Występuje wówczas, gdy

podaży. Występuje wówczas, gdy

cena jest niższa od ceny równowagi

cena jest niższa od ceny równowagi

rynkowej.

rynkowej.

Mechanizm rynkowy

Mechanizm rynkowy

to proces wzajemnego oddziaływania

to proces wzajemnego oddziaływania

na siebie elementów rynku (popytu i

na siebie elementów rynku (popytu i

podaży) w dążeniu do równowagi

podaży) w dążeniu do równowagi

rynkowej.

rynkowej.

Cena minimalna

Cena minimalna

to cena ustalana przez rząd, poniżej

to cena ustalana przez rząd, poniżej

której dany towar nie może być

której dany towar nie może być

sprzedawany. Jest ona zawsze wyższa

sprzedawany. Jest ona zawsze wyższa

od ceny równowagi rynkowej.

od ceny równowagi rynkowej.

Cena maksymalna

Cena maksymalna

to cena ustalana przez rząd, powyżej

to cena ustalana przez rząd, powyżej

której dany towar nie może być

której dany towar nie może być

sprzedawany. Jest ona zawsze niższa

sprzedawany. Jest ona zawsze niższa

od ceny równowagi rynkowej.

od ceny równowagi rynkowej.

Elastyczność funkcji y = f(x,z,

Elastyczność funkcji y = f(x,z,

…,n)

…,n)

Jest to miara zależności między

Jest to miara zależności między

względną zmianą zmiennej y a

względną zmianą zmiennej y a

względną zmianą jednej ze

względną zmianą jednej ze

zmiennych niezależnych x,z,…,n.

zmiennych niezależnych x,z,…,n.

Współczynnik elastyczności

Współczynnik elastyczności

cenowej popytu

cenowej popytu

Jest miarą względnej (wyrażonej w

Jest miarą względnej (wyrażonej w

procentach) zmiany wielkości popytu

procentach) zmiany wielkości popytu

na dane dobro w stosunku do

na dane dobro w stosunku do

względnej zmiany jego/jej ceny.

względnej zmiany jego/jej ceny.

Informuje o stopniu rynkowej reakcji

Informuje o stopniu rynkowej reakcji

konsumenta na zmianę ceny dobra.

konsumenta na zmianę ceny dobra.

Popyt na dobro może być:

Popyt na dobro może być:

Elastyczny, gdy /E

Elastyczny, gdy /E

dp

dp

/ > 1; wówczas

/ > 1; wówczas

względna zmiana wielkości popytu na dane

względna zmiana wielkości popytu na dane

dobro jest większa od względnej zmiany

dobro jest większa od względnej zmiany

jego ceny

jego ceny

Nieelastycznym, gdy /E

Nieelastycznym, gdy /E

dp

dp

/ < 1; wówczas

/ < 1; wówczas

względna zmiana wielkości popytu na dane

względna zmiana wielkości popytu na dane

dobro jest mniejsza od względnej zmiany

dobro jest mniejsza od względnej zmiany

jego ceny

jego ceny

Proporcjonalny (wzorcowy), gdy /E

Proporcjonalny (wzorcowy), gdy /E

dp

dp

/ = 1,

/ = 1,

wówczas względna zmiana wielkości popytu

wówczas względna zmiana wielkości popytu

na dane dobro jest równa względnej

na dane dobro jest równa względnej

zmianie jego ceny

zmianie jego ceny

Sztywny (doskonale nieelastyczny),

Sztywny (doskonale nieelastyczny),

gdy /E

gdy /E

dp

dp

/ = 0, wówczas zmiana ceny

/ = 0, wówczas zmiana ceny

nie wywołuje zmiany wielkości

nie wywołuje zmiany wielkości

popytu;

popytu;

Doskonale elastyczny, gdy /E

Doskonale elastyczny, gdy /E

dp

dp

/ ∞;

/ ∞;

wówczas zmiana ceny wywołuje

wówczas zmiana ceny wywołuje

zmianę wielkości popytu w przedziale

zmianę wielkości popytu w przedziale

od 0 do ∞

od 0 do ∞

Czynniki określające

Czynniki określające

elastyczność

elastyczność

dostępność substytutów

dostępność substytutów

Udział w wydatkach

Udział w wydatkach

‘

‘

ważkość’ produktu

ważkość’ produktu

Okres czasu

Okres czasu

Elastyczność punktowa

Elastyczność punktowa

Elastyczność punktowa ustalamy – gdy

Elastyczność punktowa ustalamy – gdy

znana jest krzywa popytu – metoda

znana jest krzywa popytu – metoda

geometryczną. Elastyczność

geometryczną. Elastyczność

punktowa dotyczy poszczególnych

punktowa dotyczy poszczególnych

punktów krzywej popytu

punktów krzywej popytu

Elastyczność łukowa

Elastyczność łukowa

Elastyczność łukową odnoszącą się do

Elastyczność łukową odnoszącą się do

pewnego odcinka krzywej popytu

pewnego odcinka krzywej popytu

obliczamy, gdy mamy niewiele

obliczamy, gdy mamy niewiele

obserwacji o zmianach cen i wielkości

obserwacji o zmianach cen i wielkości

popytu.

popytu.

Elastyczność dochodowa

Elastyczność dochodowa

popytu

popytu

Jest miara reakcji ilości nabywanej

Jest miara reakcji ilości nabywanej

danego dobra, spowodowanej zmianą

danego dobra, spowodowanej zmianą

dochodów konsumentów.

dochodów konsumentów.

W zależności od wartości, jakie przyjmuje,

W zależności od wartości, jakie przyjmuje,

dzieli się dobra na:

dzieli się dobra na:

-

podrzędne

podrzędne

, gdy E

, gdy E

di

di

€ (-∞,0); popyt na

€ (-∞,0); popyt na

nie maleje wraz ze wzrostem dochodu

nie maleje wraz ze wzrostem dochodu

realnego;

realnego;

Normalne

Normalne

, gdy E

, gdy E

di

di

€ (0, ∞); popyt na

€ (0, ∞); popyt na

nie rośnie wraz ze wzrostem dochodu

nie rośnie wraz ze wzrostem dochodu

realnego.

realnego.

W ramach grupy dóbr normalnych

W ramach grupy dóbr normalnych

wyróżnia się ponadto dobra:

wyróżnia się ponadto dobra:

podstawowe

podstawowe

, gdy E

, gdy E

di

di

€ (0, 1);

€ (0, 1);

popyt na nie zmienia się relatywnie

popyt na nie zmienia się relatywnie

wolniej od zmian dochodu realnego;

wolniej od zmian dochodu realnego;

Luksusowe

Luksusowe

, gdy E

, gdy E

di

di

€ (1,∞); popyt

€ (1,∞); popyt

na nie zmienia się relatywnie szybciej

na nie zmienia się relatywnie szybciej

od zmiany dochodu realnego.

od zmiany dochodu realnego.

Krzywa Engla

Krzywa Engla

Ilustruje jak zmienia się ilość nabywana dobra

Ilustruje jak zmienia się ilość nabywana dobra

wraz ze zmianą dochodu konsumenta,

wraz ze zmianą dochodu konsumenta,

ceteris

ceteris

paribus

paribus

.

.

Prawo Engla

Prawo Engla

Stwierdza, iż w miarę realnego wzrostu dochodów

Stwierdza, iż w miarę realnego wzrostu dochodów

gospodarstwa domowego zmniejsza się – w

gospodarstwa domowego zmniejsza się – w

ogólnej sumie wydatków tego gospodarstwa –

ogólnej sumie wydatków tego gospodarstwa –

procentowy udział wydatków na żywność oraz

procentowy udział wydatków na żywność oraz

inne dobra niższego rzędu, a udział wydatków na

inne dobra niższego rzędu, a udział wydatków na

dobra wyższego rzędu rośnie.

dobra wyższego rzędu rośnie.

Współczynnik elastyczności

Współczynnik elastyczności

mieszanej popytu

mieszanej popytu

Mierzy reakcję popytu na określone

Mierzy reakcję popytu na określone

dobro na zmianę ceny innego dobra.

dobro na zmianę ceny innego dobra.

Jeśli współczynnik tej elastyczności

Jeśli współczynnik tej elastyczności

przyjmuje wartości dodatnie,

przyjmuje wartości dodatnie,

wówczas dobra są substytutami, jeśli

wówczas dobra są substytutami, jeśli

zaś ujemne – to dobra są wobec

zaś ujemne – to dobra są wobec

siebie komplementarne.

siebie komplementarne.

Współczynnik elastyczności

Współczynnik elastyczności

podaży

podaży

Jest miara względnej zmiany wielkości podaży

Jest miara względnej zmiany wielkości podaży

danego dobra w stosunku do względnej zmiany

danego dobra w stosunku do względnej zmiany

jego ceny. Informuje o stopniu rynkowej reakcji

jego ceny. Informuje o stopniu rynkowej reakcji

producenta na zmianę ceny dobra. W

producenta na zmianę ceny dobra. W

zależności od wartości, jakie przyjmuje mówi

zależności od wartości, jakie przyjmuje mówi

się o:

się o:

-

Podaży elastycznej

Podaży elastycznej

-

Podaży nieelastycznej

Podaży nieelastycznej

-

Podaży proporcjonalnej

Podaży proporcjonalnej

-

Podaży sztywnej, oraz

Podaży sztywnej, oraz

-

Podaży doskonale elastycznej.

Podaży doskonale elastycznej.

Wielkość współczynnika

Wielkość współczynnika

elastyczności podaży zależy

elastyczności podaży zależy

od:

od:

Mobilności czynników produkcji

Mobilności czynników produkcji

Stopień wykorzystania mocy

Stopień wykorzystania mocy

wytwórczych

wytwórczych

Stan zapasów

Stan zapasów

Model pajęczyny

Model pajęczyny

Wyjaśnia zaobserwowane na rynku

Wyjaśnia zaobserwowane na rynku

wahania cen i podaży. Przyjmuje się

wahania cen i podaży. Przyjmuje się

w nim, że nabywcy reagują w tym

w nim, że nabywcy reagują w tym

samym okresie, sprzedawcy zaś z

samym okresie, sprzedawcy zaś z

opóźnieniem.

opóźnieniem.

Procesy

Procesy

dostosowawcze w

dostosowawcze w

różnych horyzontach

różnych horyzontach

czasowych

czasowych