DOMINIKA WALCZAK

INSTYTUT STUDIÓW SPOŁECZNYCH

UNIWERSYTET WARSZAWSKI

REPRODUKCJA POZYCJI

SPOŁECZNEJ

Zajęcia Nr 7

TROCHĘ O POLAKACH…



Średni dochód netto w marcu 2009 r. w przeliczeniu na

osobę wynosił 1159 zł.



Wyraźnie najniższymi przeciętnymi dochodami netto na

osobę dysponowały gospodarstwa domowe utrzymujących

się z niezarobkowych źródeł (653 zł na osobę).



Wyraźnie najniższymi przeciętnymi dochodami na jednostkę

ekwiwalentną charakteryzowały się w marcu 2009 r.

województwa podkarpackie, lubelskie oraz świętokrzyskie,

a najwyższymi mazowieckie i pomorskie.



Najniższy miesięczny dochód netto w zł pozwalający według

ocen badanych gospodarstw domowych na powiązanie

końca z końcem wynosił w marcu 2009 r. 1088 zł na osobę.

TROCHĘ O POLAKACH…



Spośród grup zawodowych najwyższymi zarobkami pochwalić się

mogą lekarze, a po nich prawnicy i nauczyciele akademiccy.



Najniższe dochody relacjonują rolnicy, pracownicy opieki

osobistej, pomoce domowe i sprzątaczki.



Coraz łatwiej jest Polakom wiązać koniec z końcem.



Odsetek gospodarstw, których stałe dochody nie pozwalają

zaspokoić bieżących potrzeb, spadł ponad dwuipółkrotnie od

1993 r., z 74 do 28 proc.



Wzrosło zadowolenie niemal ze wszystkich aspektów życia;

najbardziej z perspektyw na przyszłość, z sytuacji finansowej

rodziny, z własnych osiągnięć, ze stanu bezpieczeństwa w

miejscu zamieszkania, z norm moralnych panujących w otoczeniu

i ze sposobu spędzania wolnego czasu.



Wzrosło nawet istotnie zawsze bardzo niskie w Polsce

zadowolenie z sytuacji w kraju.

TROCHĘ O POLAKACH…



Polacy są jak nigdy zadowoleni z życia, szczęśliwsi niż

kiedykolwiek (76 proc. uważa się za szczęśliwych; w sondażu

z 1993 r. - 58 proc.). I bogatsi - coraz mniej rodzin ma kłopoty

z dotrwaniem do pierwszego.



Poniżej minimum egzystencji w 2008 roku żyło 5,6 proc.



Najbardziej narażone na ubóstwo są rodziny wychowujące

dzieci.



Poniżej minimum egzystencji żyje 8,8 proc. rodzin

wychowujących troje dzieci i aż 17,9 proc. wychowujących

czworo lub więcej potomstwa.



W 2008 r. dla samotnej osoby dorosłej w wieku produkcyjnym

było to 413,20 zł, dla emeryta – 389,50 zł, dla małżeństwa z

trojką dzieci na utrzymaniu, oszacowana wartość koszyka

wyniosła 1 804,70 zł.(czyli 360,90 zł na osobę).



Dysponując takimi dochodami nie umiera się z głodu, ale też

nie funkcjonuje w życiu społecznym.

ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE W

POLSCE



Socjologowie poziom rozwarstwienia mierzą

swoistym termometrem społecznym,
nazywanym wskaźnikiem Giniego (0 miałby
kraj, w którym wszyscy mają tyle samo; w
górę – rozwarstwienie rośnie).



Za społeczny stan podgorączkowy uznaje się

taki słupek rtęci przekracza, który 40.



W Polsce wynosi około 34.

ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE W

POLSCE



Zróżnicowanie społeczne przebiega według

kryterium:



wykształcenia,



stopnia zamożności,



miejsca zamieszkania (miasto: duże-małe, wieś),



typu rodziny (rodziny pełne i niepełne z dziećmi),



dzietności rodziny (rodziny małodzietne i

wielodzietne)



statusu społeczno-ekonomicznego gospodarstwa

domowego (pracownicy, pracodawcy, pracujący na

własny rachunek, rolnicy, utrzymujący się z nie

zarobkowych źródeł, emeryci i renciści).

ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE W

POLSCE



Te czynniki stratyfikacji społecznej mogą wpływać

na realizację zasady równości szans w edukacji.



Badania pokazują, że status

społeczny jest w

znacznym stopniu dziedziczony z pokolenia na

pokolenie

– pozycja zawodowa i wykształcenie

dzieci są w znacznym stopniu determinowane przez

zawód i wykształcenie rodziców



Na postawy i zachowania młodego pokolenia

wpływają postawy i zachowania rodziców, te z kolei

są determinowane przez ich pozycję zawodową i

status społeczny oraz szanse i aspiracje edukacyjne.

ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE W

POLSCE



Życiowe ścieżki najuboższych nie przecinają się

z tymi, na których spotyka się resztę społeczeństwa.



Mieszkają w „slumsach”, które lepiej omijać

szerokim łukiem.



Nie spotkamy ich w sklepie, kinie ani nawet

u lekarza, choć do publicznej służby zdrowia

– przynajmniej teoretycznie – mają przecież prawo.



Podobnie zachowują się ci z bieguna bogactwa, tyle

że ich getta wyglądają zupełnie inaczej.



Żyją w osłoniętych, pilnie strzeżonych rezydencjach.



Dzieci kształcą w renomowanych szkołach

zagranicznych.

UBÓSTWO W HIERARCHII

SPOŁECZNEJ



DEFINICJA „UNDERCLASS”



Cechą charakterystyczną underclass jest

pozostawanie poza rynkiem pracy i nie

uczestniczenie w życiu publicznym.



W latach 70. okazało się, że obok klasycznych

wyznaczników bycia biednym takich jak

bezdomność, choroby i inwalidztwo, pojawiła się

zorganizowana przestępczość, narkomania,

zamknięte getta, zamieszkane przez nielegalnych

imigrantów i kolorowe mniejszości.

UBÓSTWO W HIERARCHII

SPOŁECZNEJ



DEFINICJA „WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO”



Wykluczenie społeczne to brak lub ograniczone

możliwości uczestniczenia, wpływania i korzystania z

podstawowych instytucji publicznych i rynków, które

powinny być dostępne dla wszystkich, a w

szczególności dla osób ubogich.



Są to między innymi: publiczna edukacja, ochrona

zdrowia, wymiar sprawiedliwości, zabezpieczenie

społeczne, pośrednictwo pracy, ochrona pracy,

transport publiczny i publiczny sektor mieszkaniowy,

administracja publiczna, sektor pozarządowy i

organizacje polityczne, rynek pracy, rynek dóbr

konsumpcyjnych, rynek usług telekomunikacyjnych,

bankowych i innych, prywatna własność i

przedsiębiorczość.

UBÓSTWO W HIERARCHII

SPOŁECZNEJ



WYKLUCZENIE SPOŁECZENE to coś o wiele więcej niż

niski dochód.



Odzwierciedla również:



niedostateczne zdrowie i edukację,



deprywację pod względem wiedzy i komunikacji społecznej,



niezdolność do cieszenia się ludzkimi i politycznymi prawami



sposób i jakość życia - nieobecność godności, zaufania i

szacunku dla samego siebie.



Przy analizowaniu grup społecznych szczególnie zagrożonych

wykluczeniem społecznym, należy więc zwrócić uwagę na

osoby ubogie.



Choć przyjęto, że zła sytuacja dochodowa nie jest

równoznaczna z wykluczeniem społecznym, to jednak

ubóstwo, szczególnie w połączeniu z bezrobociem, ale

również wielodzietnością czy zamieszkiwaniem na

obszarach wiejskich silnie zwiększa zagrożenie rodziny

marginalizacją.

 

UBÓSTWO W HIERARCHII

SPOŁECZNEJ



Wskazując na obszary wykluczenia we

współczesnej Polsce należy przede wszystkim
wskazać trzy obszary:



WYKLUCZENIE ZE SFERY PRACY



WYKLUCZENIE ZE SFERY EDUKACJI



WYKLUCZENIE PRZESTRZENNE

UBÓSTWO W HIERARCHII

SPOŁECZNEJ



WYKLUCZENIE ZE SFERY PRACY



Brak pracy to jedna z najbardziej dominujących postaci

wykluczenia społecznego w Polsce.



Praca jest nadal swego rodzaju biletem wstępu do wielu

zasobów i możliwości, a jej brak znaczy ich blokadę, czyli

wykluczenie z możliwości realizacji wielu potrzeb.



Utrata pracy jest w pierwszej kolejności utratą środków do

życia, wyjściem na drogę zubożenia, wegetacji i codziennej

walki o przetrwanie.



Brak pracy jest podłożem wykluczenia i samowykluczenia z

wielu dotychczasowych form aktywności i w wielu

wymiarach.



Bezrobocie to nie tylko bieda, bark środków, ale podążające

w ślad za tym wielowymiarowe wykluczenie społeczne i

dominująca świadomość tego stanu.

UBÓSTWO W HIERARCHII

SPOŁECZNEJ



Jacy są polscy bezrobotni?



Bardzo się między sobą różnią.



1. Są zarejestrowani, którzy pracują na czarno. 67 proc. z

nich to mężczyźni, przeważnie o niskich kwalifikacjach.

Większość z nich - 80 proc. - pracuje w rolnictwie,

ogrodnictwie, budownictwie i handlu.



2. Drugi typ bezrobotnych to ci, którzy zarejestrowali się w

urzędzie pracy, ale w gruncie rzeczy pracować nie chcą. 68

proc. to kobiety Zajmują się domem, a w urzędzie

rejestrują się zwykle po to, by uzyskać ubezpieczenie

zdrowotne.



3. Są i bezrobotni prawdziwi



Osób, które nie mają pracy, mimo że jej szukają, jest blisko

12 proc.



Ta grupa też jest zróżnicowana.



Są w niej młodzi absolwenci szkół i uczelni, ale wśród nich

stosunkowo rzadko występuje bezrobocie długotrwałe.

UBÓSTWO W HIERARCHII

SPOŁECZNEJ



Przyjrzyjmy się zatem tym, którzy są takim bezrobociem zagrożeni

najbardziej.



To 600-700 tys. ludzi, ok. 30 proc. prawdziwych bezrobotnych.



To ludzie kiepsko przygotowani do pracy.



Mają cechy, które utrudniają nabycie wymaganych na rynku

kwalifikacji, np. nieumiejętność kontaktów z innymi, nadużywanie

alkoholu, złą samoocenę.



Nie tylko utrata pracy degraduje psychicznie, fizycznie i społecznie.



Pijaństwo, zły stan psychiczny i brak umiejętności społecznych

zwiększają ryzyko utraty pracy.



Nie ulega wątpliwości, że bezrobocie jest spowodowane głównie

przyczynami strukturalnymi.



Niektórzy ludzie potrafią się przekwalifikować, zmienić zawód,

podjąć ryzyko przeprowadzenia się za pracą, a inni - nawet o

podobnych kwalifikacjach - nie.

 



Bezrobotni różnią się pod względem kompetencji cywilizacyjnych

od pracujących!!!

UBÓSTWO W HIERARCHII

SPOŁECZNEJ



WYKLUCZENIE ZE SFERY EDUKACJI



Istnieje niebezpieczeństwo dziedziczenia biedy i związanych z tym

negatywnych zjawisk, takich jak życie bez pracy czy niski poziom

wykształcenia i brak kwalifikacji, skutecznie utrudniające powrót

czy wręcz wejście na rynek pracy.



Badania ruchliwości społecznej ukazują procesy nasilającego się w

latach 90 tych dziedziczenia pozycji społecznych, przede wszystkim

u szczytu i u dołu drabiny społecznej, z jednej więc strony

najbogatszych i najlepiej wykształconych (przedsiębiorców,

inteligencji), z drugiej – wśród najbiedniejszych i o najniższym

wykształceniu (rolników, robotników niewykwalifikowanych). Ich

dzieci powielają życiorys rodziców i odtwarzają pozycje społeczne

rodziców.



W procesie odtwarzania się (reprodukcji) struktury społeczeństwa

ważną rolę odgrywa dziś wykształcenie, będące nośnikiem

czynników odpowiedzialnych za miejsce w strukturze społecznej.

UBÓSTWO W HIERARCHII

SPOŁECZNEJ



Wykształcenie nie jest dziś w Polsce gwarancją znalezienia pracy ani

sukcesu ekonomicznego, natomiast brak edukacji, niski poziom

kwalifikacji jest gwarancją wykluczenia z rynku pracy lub

niepowodzenia w poruszaniu się po nim, gwarancją niskich dochodów

i innych trudności.



Okazuje się, że system edukacji nie wyrównuje szans dzieci i

młodzieży z rodzin i środowisk biednych, zaniedbanych i

upośledzonych w ręcz przeciwnie – pogłębia nierówności.



Szkoła zniechęca do nauki, obniżą poczucie wartości, zabija nadzieję.



Nauczyciele nie są przygotowani do pracy z biednymi dziećmi, do

pomocy im i wzmacniania niskiego poczucia wartości!



Dziecko z rodziny patologicznej czy niewydolnej wychowawczo nie

może na ogół liczyć na szkołę, jest niejako skazane na wykluczenie.



Bark pieniędzy na dojazdy, pomoce szkolne, brak zrozumienia,

narażanie się na wstyd i upokorzenia zniechęcają do nauki i w

konsekwencji sprzyja wcześniejszemu kończeniu edukacji, rezygnacji

z nauki, wypadaniu z systemu szkolnego (drop out).

UBÓSTWO W HIERARCHII

SPOŁECZNEJ



WYKLUCZENIE PRZESTRZENNE



Wymiar przestrzenny jest często wyznacznikiem podziałów,

dystansów i wykluczenia: ekonomicznego, etnicznego, religijnego,

przy czym różne te wymiary nakładają się nieraz na siebie.



We współczesnej Polsce lokalizacja przestrzenna jest istotnym

wskaźnikiem ubóstwa: bieda jest związana z mieszkaniem na wsi i

w małych miejscowościach, im większe miasto tym większe szanse

pracy, edukacji, rozwoju, uczestnictwa w kulturze, dostępu do

służy zdrowia i innych instytucji.



Odległość od wielkomiejskich centrów, dystanse i trudności

komunikacyjne to rzeczywiste bariery dostępu do różnych zasobów

i możliwości, determinujące jakość życia. 



Kolejnym wymiarem wykluczenia przestrzennego są zjawiska

segregacji i izolacji przestrzennej: z jednej strony powstanie

wyodrębnionych skupisk, enklaw biedy*, z drugiej tworzenie

zamkniętych, odizolowanych obszarów zamożności (ogrodzone

budynki lub osiedla mieszkalne w miastach).



Enklawa biedy – obszar, gdzie przynajmniej 30% ludności jest klientami opieki społecznej

UBÓSTWO W HIERARCHII

SPOŁECZNEJ



Kto jest najbardziej zagrożony ubóstwem

w Polsce?



Najbardziej zagrożone ubóstwem są rodziny

wielodzietne, w trudnej sytuacji znajdują się

rodziny niepełne, ale także rodziny z tzw.

enklaw biedy, gdzie dzieci ze wszystkich

typów rodzin doświadczają ubóstwa.



Zagrożenie ubóstwem wzrasta wraz ze

zwiększaniem się liczby dzieci w rodzinie.

OBECNA BIEDA W POLSCE



Najczęściej ubóstwo dotyka rodzin, w których
głowa ma 30–35 lat. 



Są to rodziny bezrobotnych.



Najmniej, bo w 7 proc. dotyka ono rodzin osób
najstarszych, powyżej 65 roku życia.



Natomiast w skrajnym ubóstwie znajduje się aż 14
proc. rodzin, których głowa ma mniej niż 24 lata,
i jeszcze więcej, bo 15 proc. w wieku 35–44 lata.



Główną przyczyną polskiej biedy jest bezrobocie,
nie zaś starość i choroba.

OBECNA BIEDA W POLSCE



Obecna bieda:



ma tendencje do utrwalania się i odtwarzania w następnych
pokoleniach



koncentruje się w pewnych regionach Polski (obszary północno-
wschodnie i północno-zachodnie)



koncentruje się w pewnych względnie izolowanych środowiskach
społecznych (miejskie enklawy, osiedla dawnych PGRów)



towarzyszą jej bezrobocie, wielodzietność, niski poziom wykształcenia,
pewna izolacja przestrzenna i społeczna, brak perspektyw, zjawiska
patologiczne, w tym alkoholizm – występowanie syndromu tych zjawisk
może prowadzić do trwałej marginalizacji mieszkańców skupisk biedy!



ma przede wszystkim wiejski charakter (pod tym względem jest
odmienna od biedy w krajach Europy zachodniej, poza Irlandią)



jest biedą ludzi młodych, a nie jak to było kiedyś biedą emerytów i
rencistów

OBECNA BIEDA W POLSCE



Polska wersja feminizacji ubóstwa - bieda
pracujących kobiet oraz różne formy nierówności i
dyskryminacji kobiet na rynku pracy i wewnątrz
rodziny, w której wciąż dominuje model tradycyjny,
gdzie kobietom w warunkach ubóstwa przybywa
obowiązków.



Jeśli można mówić o prawdziwych ofiarach
transformacji, to są nimi

dzieci.



Te z rodzin zamożniejszych pozbawione zostały czasu
i troski zaharowanych rodziców.



Te z rodzin najuboższych – szans na wykształcenie,
które pozwoliłoby wyrwać się z kręgu biedy.

OBECNA BIEDA W POLSCE



BIEDA O TWARZY DZIECKA



Ponad 51 proc. dzieci rodzi się w Polsce w
rodzinach mających bardzo niski dochód.



Prawie 750 tys. dzieci żyje poniżej minimum
egzystencji.



Polska notuje najwyższy wskaźnik ubóstwa dzieci
w UE - 28 proc. dzieci jest narażonych na biedę.

o

Na Węgrzech, w Grecji czy na Słowacji niespełna
20 proc.

o

W Szwecji, Danii i Finlandii mniej niż 10 proc.

OBECNA BIEDA W POLSCE



Definicja „bieda dziecka”



Wedle współczesnej definicji bieda dziecka to już
nie tylko głód ani nawet niedożywienie.



To także brak miejsca do odrabiania lekcji,
osobnego łóżka, pościeli, ciepłej wody, środków
czystości, ubrań, butów, podręczników,
niemożność pójścia na basen, wyjechania na
wycieczkę, na zieloną szkołę, brak lekcji języków.



To także bicie, obojętność i chłód rodziców.



Dziecko biedne po prostu nie ma nic z tego, co
mają inne przeciętne dzieci w klasie.

OBECNA BIEDA W POLSCE



Skąd się biorą biedni?



Biedni zwykle są potomkami biednych, ale w Polsce nie jest to taka
prosta zależność.



Relacje z międzywojnia pełne są obrazów z piwnicznych izb w mieście
i czworacznych chałup na wsi: dzieci z krzywicznymi nogami
i wzdętymi brzuchami, wyławiające z rynsztoków obierki z kartofli.



Te, które zdołały przetrwać głód, choroby, wojnę i doczekały PRL,
pokończyły szkoły zawodowe, stając się ludem pracującym miast i wsi.
Zatrudnienie czekało wtedy jak na talerzu.



Bieda znikła. Jeśli się przechowała, to w rodzinach alkoholików i była
traktowana jako incydentalna.



Dzieci ludu pracującego miały kolonie, paczki świąteczne
i przyfabryczne przedszkola. Kiedy dorosły, nie miały problemów
z pracą.

OBECNA BIEDA W POLSCE



Gdy skończył się socjalizm, mieli po 40–50 lat. Stanęli oko w oko ze
zwolnieniami grupowymi. Usłyszeli, że są za starzy, niekonkurencyjni
– przeżywają degradację, staczają się w biedę. Na nic ich nie stać.



Jeśli z kolei ich dzieci powieliły marne wykształcenie, już na progu
dorosłego życia były niekonkurencyjne.



Nowsze getta wyrosły w niegdyś dostatnich ciągach kamienic
wielkomiejskich śródmieść, do których wprowadziła się po wojnie
biedota z przedmieść.



Bieda gettowa zagęszcza się, koncentruje, obrasta nową tkanką.



Nowi mieszkańcy zwykle poprzednie mieszkanie utracili po eksmisji
– nie płacili świadczeń.



W mieszkaniach gettowych wszystko jest zwykle gorsze. Brak ciepłej
wody, wspólna ubikacja na piętrze albo na podwórku, domowe
urządzenia nieczynne, sprzęty liche…

OBECNA BIEDA W POLSCE



Rodziny z enklaw nie mają przyjaciół. Mają
znajomych żyjących tak samo jak oni.



Mieszkańcy enklaw nie wyjeżdżają nawet do
innych dzielnic. Nie odwiedzają też dalszych
rodzin, bo bilety są zbyt drogie.



Dzieci nie znają historii rodziny.



Niechęć do wyjazdów bierze się i stąd, że biedni
czują się dobrze tylko między swymi. Są więc
uwięzieni społecznie. Dzieje się tak dlatego, że
nikt od nich niczego nie potrzebuje, oni nie mogą
nikomu niczego dać. Mogą najwyżej postawić
znajomemu piwo…

OBECNA BIEDA W POLSCE



Ludzie z biednych gett oszczędzają przede wszystkim na
jedzeniu.



Komorne mieszkańcy enklaw starają się płacić. Jeśli czegoś się
boją, to – panicznie – eksmisji.



Egzystencja rodzin ze sfery ubóstwa charakteryzuje się
niepewnością i brakiem stabilizacji.



Dotyczy to dochodów, ich wielkości i systematyczności,
poczucia bezpieczeństwa związanego z socjalnymi funkcjami
zakładów pracy oraz właściwymi organizacjom formalnym i
nieformalnym regułom działania.



Stan zagrożenia wzmacniają sposoby funkcjonowania instytucji
bezpieczeństwa socjalnego i opieki społecznej: urzędy pracy
oferujące zajęcia płatne niżej niż wynosi zasiłek dla
bezrobotnych, brak klarownych zasad w udzielaniu pomocy.

OBECNA BIEDA W POLSCE



Rodziny takie bardzo często wykazują się
następującymi cechami:



zamknięciem się w wyizolowanym getcie osób
wykluczonych, swoistą alienacja społeczną;



samoograniczeniem się w dostępie do instytucji życia
społecznego, w tym uczestnictwa w kulturze;



nastawieniem na przetrwanie wraz z
minimalizowaniem własnych szans na rozwój;



brakiem perspektywicznego myślenia w tym o
przyszłości własnych dzieci oraz ucieczką w świat
fikcji;



brakiem podtrzymywania więzi wewnątrzrodzinnej.

OBECNA BIEDA W POLSCE



Czynniki różnicujące deklarowane aspiracje edukacyjne:



1. poziom wykształcenia (im wyższe wykształcenie rodziców tym wyższe
oczekiwania w odniesieniu do wykształcenia dzieci)



2. wysokość dochodów i samoocena warunków materialnych (im wyższa ocena i im
wyższe zarobki tym wyższe aspiracje edukacyjne wobec dzieci)



3. miejsce zamieszkania (aspiracje edukacyjne mieszkańców miast są znacznie
wyższe niż na wsi, różnicuje je także wielkość miejscowości wg liczby
mieszkańców)



Czynniki, które wyznaczają ścieżki edukacyjne dzieci z ubogich rodzin:



trudna sytuacja materialna, która pociąga za sobą konieczność szybkiego
usamodzielnienia się finansowego



zawężona perspektywa poznawcza – brak rozumienia roli ogólnego wykształcenia i
koncentracja na wymiernych i natychmiastowych korzyściach płynących z nauki – a
lokalne bezrobocie



nastawienie do świata – poczucie bezsensu wszelkich starań o poprawienie sytuacji



Konsekwencja: krótka droga edukacyjna nastawiona na umiejętności praktyczne

OBECNA BIEDA W POLSCE



Związek pomiędzy poziomem przyszłego wykształcenia
respondentów a wykształceniem rodziców:



prawie wszyscy młodzi ludzie, których rodzice (ojciec i/lub
matka) mają wyższe wykształcenie, przewidują, że w
przyszłości również je uzyskają



uczniowie zamierzają zdobyć wyższe wykształcenie niż mają
rodzice jeśli ci nie legitymują się wykształceniem wyższym



Koło kulturowej reprodukcji:



Im niższe jest wykształcenie rodziców, tym węższe są kanały
przepuszczające do wyższego wykształcenia , a sprzęgnięty z
tym coraz niższy poziom kompetencji poznawczych czyni
aspiracje i plany mało realnymi.

OBECNA BIEDA W POLSCE



Skutki ubóstwa dzieci



Warunki materialne, w jakich dziecko wyrasta, jego sytuacja rodzinna i
pozycja w rodzinie rzutują na:



pozycję dziecka w szkole,



na jego osiągnięcia w nauce



na sposoby zachowywania się w stosunku do rówieśników i osób dorosłych.



Determinują więc start w życie społeczne.



Ubóstwo, złe warunki mieszkaniowe, niski poziom wykształcenia rodziców,
przyczyniają się do niepowodzeń dzieci w szkole.



Konsekwencją niepowodzeń są częste wagary, które prowadzą do
powtarzania klasy, a w skrajnym przypadku do zaniechania obowiązku
szkolnego.



Następuje zmiana środowiska pochodzenia coraz liczniejszej grupy
pensjonariuszy domów dziecka: ok. 34 proc. dzieci trafia tam w ostatnich
latach z powodu skrajnego ubóstwa rodziców (lub matki).



Nie są to osoby nieodpowiedzialne, zdeprawowane, dotknięte nałogami,
tylko po prostu bezradne wobec sytuacji, w jakiej się znalazły.



KONIEC