Budżet państwa i finanse

publiczne

- w kontekście obowiązujących

rozwiązań prawnych

Dr Jarosław Wierzbicki

Szkoła Główna

Handlowa

System finansów

publicznych

Całokształt zjawisk oraz procesów

związanych z powstawaniem i

rozdysponowywaniem pieniężnych środków

publicznych zapewniających

funkcjonowanie sektora publicznego

(Owsiak);

• zjawiska pieniężne;
• dysponent / właściciel – podmiot publiczny;
• formy nabycia; zarządzania;

wydatkowania.

Struktura przepływowa

finansów publicznych

Mechanizm transferu bogactwa
(

dobrobytu

);

– Przejęcie wartości od sektora prywatnego;
– Rozdysponowanie pomiędzy agendami

podmiotów publicznych;

– Wydatkowanie na cele społecznie

pożądane i dobra publiczne;

– Majątkowe przesunięcia (

transfery

).

Zjawiska gospodarcze

związane z finansami

publicznymi

Decyzje alokacyjne:

– Co do rodzajów dochodów i wydatków

(

finansowania dóbr społecznie pożądanych i publicznych

);

– Czasu

(

moment konsumpcji i termin / charakter płatności

);

– Zakresu władzy publicznej

(

dominacja egzekutywy nad legislatywą bądź odwrotnie

).

Pieniądz - pojęcie centralne

• Cechy / funkcje ekonomiczne:

– środek płatności;
– miernik wartości;
– środek akumulacji.

• Prawnie:

– prawny środek płatniczy (

zwalniający ze

zobowiązań pieniężnych

) w obrocie towarowo-

pieniężnym;

– środek zapłaty danin publicznych.

Bank centralny i jego

zadania

• Bank emisyjny;
• Bank banków;
• Bank państwa.

• Monopol na prowadzenie polityki

pieniężnej (

decydowanie o wartości pieniądza

polskiego

);

• Funkcje wykonawcze w sferze polityki

dewizowej

Mechanizm planistyczny sektora

finansów publicznych –

uwarunkowania

• Niewielka przejrzystość sfery właścicielskiej,
• Ograniczona efektywność nadzoru,
• Rozproszone ośrodki kontrolne,
• Istnienie tzw. miękkiego ograniczenia

budżetowego,

• Ograniczone poczucie odpowiedzialności (

hazard

motywacyjny

),

• Występowanie kolizji interesów jednostkowych i

zbiorowych,

• Silna pokusa nadużycia (

hazard moralny

).

Ograniczenia planowania I

• Mechanizm przetargu planistycznego;

• Brak motywacji do ograniczania

wydatków (

zwiększania efektywności wykorzystania

środków

);

• Ograniczenia w przetwarzaniu danych

na poziomie zbiorczym;

Ograniczenia planowania II

• Brak praktycznych możliwości

planowania średnio- i
długookresowego;

• Ograniczenia związane z realizacją

dyrektyw politycznych;

• Długość cyklu politycznego;

System źródeł prawa w

Polsce I

Źródła prawa RP

– Konstytucja;
– Umowy międzynarodowe

ratyfikowane za uprzednią
zgodą wyrażoną w ustawie;

– Prawo organizacji m-

narodowych na które RP
przeniosła wykonywanie
części uprawnień
suwerennych;

– Ustawy;
– Ratyfikowane umowy

międzynarodowe;

– Rozporządzenia;
– Lokalne

Źródła prawa WE

• Prawo pierwotne

(„konstytucyjne”), traktaty
wspólnotowe;

• Prawo wtórne:

– Rozporządzenia;
– Dyrektywy;
– Decyzje;
– Zalecenia i Opinie.

System prawa w Polsce II

• Zasada numerus clausus źródeł prawa

powszechnie obowiązującego;

• Hierarchia źródeł prawa stanowionego;

• Kolizje systemowe źródeł prawa

(

supremacja Konstytucji vs. supremacja prawa

wspólnotowego

);

Materialne sfery regulacji

prawa finansów publicznych I

• Pieniądz;
• Zagraniczne wartości pieniężne i inne

nośniki wartości;

• System administracji publicznymi

środkami pieniężnymi

– szczególna rola ministra finansów (

właściwego

do spraw działów: finanse publiczne; budżet; instytucje
finansowe

),

– administracja skarbowa;
– administracja centralna i

zdecentralizowana (

samorząd terytorialny

).

Materialne sfery regulacji

prawa finansów publicznych II

• Dochody publiczne

– daninowe (

podatki, opłaty, cła

);

– Pozostałe (

wynikające z prawa własności

);

• Jednostki sektora finansów

publicznych – formy organizacyjne;

• Zasady zarządzania i

gospodarowania środkami
publicznymi (

system budżetowy

);

Materialne sfery regulacji

prawa finansów publicznych III

• Zasady wydatkowania środków

publicznych;

• Planowania finansowe i jego

doniosłość prawna;

• Rachunkowość i sprawozdawczość;
• Kontrola finansowa i audyt;
• Zasady odpowiedzialności za

zachowania niezgodne z prawem.

Sektor finansów publicznych

1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej,

organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały;

2) gminy, powiaty i samorząd województwa, zwane dalej „jednostkami

samorządu terytorialnego”, oraz ich związki;

3) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa

pomocnicze jednostek budżetowych;

4) państwowe i samorządowe fundusze celowe;
5) państwowe szkoły wyższe;
6) jednostki badawczo-rozwojowe;
7) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
8) państwowe i samorządowe instytucje kultury;
9) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia

Społecznego i zarządzane przez nie fundusze;

10) Narodowy Fundusz Zdrowia;
11) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki

organizacyjne;

12) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na

podstawie drębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych,

z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.

(4.1)

Podstawowe formy

organizacyjne

• Jednostka budżetowa

– Gospodarstwo pomocnicze;
– Rachunek dochodów własnych;
– Fundusz motywacyjny.

• Zakład budżetowy;
• Fundusz celowy;
• Inne.

Jednostka budżetowa I

• Pokrywa wydatki bezpośrednio z

budżetu, a pobrane dochody odprowadza
bezpośrednio na rachunek budżetu
państwa lub jednostki samorządu
terytorialnego (

budżetowanie brutto

);

• Prowadzi gospodarkę na podstawie planu

dochodów i wydatków.

• Nie posiada podmiotowości

prywatnoprawnej – mienie posiada w
zarząd.

Jednostka budżetowa II

Elementy wyłączone spod zasady
budżetowania brutto:

– Gospodarstwo pomocnicze działające j.b.

• wyodrębniona z jednostki budżetowej, pod

względem organizacyjnym i finansowym, część
jej podstawowej działalności lub działalność
uboczna;

• Pokrywa koszty swojej działalności z

uzyskiwanych przychodów własnych;

• Sprzedaży usług na rzecz macierzystej jednostki

budżetowej dokonuje według kosztów własnych;

• Wpłaca do budżetu połowę osiągniętego zysku.

Jednostka budżetowa III

– Rachunek dochodów własnych;

• Dochody z opłat za udostępnianie dokumentacji przetargowej;
• Spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz

jednostki budżetowej;

• Odszkodowania i wpłaty za utracone lub uszkodzone mienie

będące w zarządzie bądź użytkowaniu jednostki budżetowej;

• Państwowe j.b. również tytuły określone w art. 22 ust. 2

ustawy o finansach publicznych

– Fundusz motywacyjny (

wyłącznie państwowe j.b. z części

dochodów budżetu państwa uzyskanych z tytułu przepadku rzeczy lub
korzyści majątkowych pochodzących z ujawnienia przestępstw i
wykroczeń przeciwko mieniu oraz przestępstw skarbowych i wykroczeń
skarbowych.

).

Zakład budżetowy

• Odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania;
• Pokrywa koszty swojej działalności z

przychodów własnych (

budżetowanie netto

);

• Prowadzi gospodarkę na podstawie rocznego

planu finansowego obejmującego przychody, w
tym dotacje z budżetu, koszty i inne obciążenia,
stan środków obrotowych, stan należności i
zobowiązań na początek i koniec okresu oraz
rozliczenia z budżetem;

• Wpłaca do budżetu nadwyżki środków

obrotowych, ustalone na koniec okresu
rozliczeniowego

Fundusz celowy

• Fundusz powołany ustawowo, którego

przychody pochodzą ze środków

publicznych, a wydatki są przeznaczone

na realizację wyodrębnionych zadań;

• Wyjątek od zasady niefunduszowania

(

jedności materialnej budżetu

);

• Forma: osoba prawna lub wyodrębniony

rachunek bankowy;

• Podstawa gospodarki: roczny plan

finansowy.

Inne

• Np. fundacje utworzone ze środków

publicznych
(

pod warunkiem utworzenia ich w drodze ustawowej –art.

30 uofp

);

Postulaty / zasady

budżetowe

• Powszechności (

zupełności

);

• Jedności formalnej;
• Jedności materialnej (

niefunduszowania

);

• Szczegółowości budżetu;
• Przejrzystości;
• Jawności;
• Roczności;
• Uprzedniości;
• Równowagi.

Prawo budżetowe

• Materialne
• Ustawa

budżetowa /
ustawa o
prowizorium
budżetowym.

• Formalne
• Regulacja zasad

postępowania w
sferze
przygotowania i
uchwalania ustawy
budżetowej.

Konstrukcja budżetu

• Roczny plan dochodów planem dochodów

i wydatków oraz przychodów i rozchodów:

– organów władzy publicznej, w tym organów

administracji rządowej, organów kontroli i

ochrony prawa;

– sądów i trybunałów.

• Cel – sfinansowanie zadań państwa;
• Pieniężne ujęcie;
• Zestawienie wartości planowanych;

forma ustawowa.

Dochody / Przychody

•

podatki i opłaty;

•

cła;

•

wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz

jednoosobowych spółek Skarbu Państwa;

•

wpłaty z tytułu dywidendy;

•

wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego;

•

wpłaty nadwyżek dochodów własnych, nadwyżek

środków obrotowych oraz części zysku;

•

dochody pobierane przez państwowe jednostki

budżetowe;

•

dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o

podobnym charakterze dotyczące składników

majątkowych SP;

•

odsetki od środków na rachunkach bankowych

państwowych jednostek budżetowych;

•

odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze

środków zgromadzonych na centralnym rachunku

bieżącym budżetu;

•

odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek;

•

grzywny, mandaty i inne kary pieniężne;

•

spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na

rzecz Skarbu Państwa;

•

dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy, praw,

niestanowiące przychodów;

•

inne dochody;

•

środki pochodzące z budżetu UE przeznaczone na

finansowanie programów i projektów realizowanych

przez administrację rządową.

•

ze sprzedaży papierów wartościowych

oraz z innych operacji finansowych,

•

z prywatyzacji majątku Skarbu

Państwa oraz majątku jednostek

samorządu terytorialnego,

•

ze spłat pożyczek udzielonych ze

środków publicznych,

•

z otrzymanych pożyczek i kredytów;

Wydatki / Rozchody

•

utrzymanie i funkcjonowanie organów

władzy publicznej, kontroli i ochrony

prawa;

•

zadania wykonywane przez administrację

rządową;

•

funkcjonowanie sądów i trybunałów;

•

subwencje ogólne dla jednostek

samorządu terytorialnego;

•

dotacje dla jednostek samorządu

terytorialnego;

•

środki wpłacane do budżetu Unii

Europejskiej, zwane dalej „środkami

własnymi Unii Europejskiej”;

•

subwencje dla partii politycznych;

•

dotacje na zadania określone odrębnymi

ustawami;

•

obsługę długu publicznego;

•

finansowanie programów i projektów, na

realizację których uzyskano środki

pochodzące z budżetu Unii Europejskiej,

zwane dalej „współfinansowaniem”;

•

realizację Wspólnej Polityki Rolnej.

•

zadania określone w odrębnych ustawach

i umowach międzynarodowych.

•

spłaty otrzymanych pożyczek i

kredytów;

•

wykup papierów wartościowych;

•

udzielone pożyczki;

•

płatności wynikające z odrębnych

ustaw, których źródłem finansowania

są przychody z prywatyzacji majątku

Skarbu Państwa oraz majątku

jednostek samorządu terytorialnego;

•

pożyczki udzielone na finansowanie

przejściowe zadań realizowanych z

udziałem środków pochodzących z

budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej

„prefinansowaniem”;

•

inne operacje finansowe związane z

zarządzaniem długiem publicznym i

płynnością.

Klasyfikacja wydatków

• Dotacje i subwencje;
• Świadczenia na rzecz osób fizycznych;
• Wydatki bieżące jednostek budżetowych;
• Wydatki majątkowe;
• Wydatki na obsługę długu Skarbu

Państwa;

• Wpłaty środków własnych Unii

Europejskiej.

Klasyfikacja budżetowa

• System podziałek budżetowych w ramach

których ujmuje się poszczególne rodzaje
dochodów i wydatków budżetowych oraz
przychodów i rozchodów budżetu;

• Każdej podziałce budżetu przypisany jest

właściwy dysponent;

• Dochody (

wg źródeł, części i działów klasyfikacji budżetowej

);

• Wydatki (

wg części działów rozdziałów oraz kategorie wydatków

z wyodrębnieniem środków operacyjnych / pomocowych

).

Transfery publiczne

• Dotacje

• Podlegające szczególnym zasado

rozliczenia wydatki na:

• finansowanie lub dofinansowanie:

– zadań z zakresu administracji

rządowej oraz innych zadań zleconych

jednostkom samorządu terytorialnego

ustawami,

– ustawowo określonych zadań, w tym

zadań z zakresu mecenatu państwa

nad kulturą, realizowanych przez

jednostki inne niż jednostki

samorządu terytorialnego,

– bieżących zadań własnych jednostek

samorządu terytorialnego,

– zadań zleconych do realizacji

organizacjom pozarządowym

• kosztów realizacji inwestycji „dotacje

celowe”;

• dofinansowanie działalności bieżącej

ustawowo wskazanego podmiotu,

„dotacje podmiotowe”;

• dopłaty do określonych rodzajów

wyrobów lub usług, kalkulowane

według stawek jednostkowych

„dotacje przedmiotowe”;

• Subwencje - bezzwrotny transfer

ze środków budżetowych

udzielany podmiotom określonym

w ustawie (forma pomocowa).

Rezerwy

• Rezerwa ogólna – tworzona obligatoryjnie, nie może być wyższa niż

0,2% kwoty wydatków budżetu;

• Rezerwy celowe –fakultatywnie - mogą być tworzone rezerwy

celowe:

– na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji

budżetowej nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu;

– na wydatki, których realizacja uwarunkowana jest zaciągnięciem

kredytu w międzynarodowej instytucji finansowej;

– na wydatki związane z realizacją Wspólnej Polityki Rolnej oraz

programów i projektów realizowanych z udziałem środków

pochodzących z budżetu Unii Europejskiej;

– gdy odrębne ustawy tak stanowią.

• Suma rezerw celowych, nie może przekroczyć 5% wydatków

budżetu.

• W częściach budżetu państwa, których dysponentami są

poszczególni wojewodowie, może być tworzona rezerwa w

wysokości do 1% planowanych wydatków, z wyłączeniem dotacji

dla jednostek samorządu terytorialnego.

Deficyt i zasady pokrywania

Różnica między dochodami a wydatkami budżetu

państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę

budżetu państwa lub deficyt budżetu państwa

• Generowany przede wszystkim na poziomie

wydatków sztywnych budżetu państwa;

• Zakaz pokrywania deficytu poprzez zaciąganie

zobowiązania w centralnym banku państwa;

• Poziom maksymalny w danym roku określany

na poziomie projektu ustawy budżetowej.

Źródła pokrywania deficytu

• Przychody pochodzące ze:
• sprzedaży skarbowych papierów

wartościowych na rynku krajowym i

zagranicznym;

• kredytów zaciąganych w bankach

krajowych i zagranicznych;

• pożyczek;
• prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;
• nadwyżki budżetu państwa z lat

ubiegłych.

Państwowy dług publiczny I

Zobowiązania sektora finansów publicznych z

tytułów:

• wyemitowanych papierów wartościowych

opiewających na wierzytelności pieniężne;

• zaciągniętych kredytów i pożyczek;
• przyjętych depozytów;
• wymagalnych zobowiązań:

– wynikających z odrębnych ustaw oraz

prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych

decyzji administracyjnych,

– uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę

sektora finansów publicznych, będącą dłużnikiem.

Dług publiczny II

• Państwowy dług publiczny nie może

przekroczyć 60% wartości rocznego
produktu krajowego brutto;

• Strategia zarządzania długiem

publicznym (

trzyletnia

)

• Podmiot odpowiedzialny – Minister

Finansów.

Wymogi ostrożnościowe w

zakresie długu publicznego

• wartość relacji kwoty państwowego długu

publicznego do produktu krajowego brutto
jest większa od 50%, a nie większa od 55%:

– na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt

ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu
budżetu państwa do dochodów budżetu państwa
nie może być wyższa niż analogiczna relacja z roku
bieżącego;

– Relacja ta, stanowi górne ograniczenie relacji

deficytu każdej jednostki samorządu terytorialnego
do jej dochodów, jaka może zostać uchwalona w
budżecie jednostki samorządu terytorialnego

Wymogi ostrożnościowe w

zakresie długu publicznego

• wartość relacji kwoty państwowego długu

publicznego do produktu krajowego brutto jest

większa od 55%, a nie większa od 60%:

– na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt

ustawy budżetowej, przyjmując jako górne

ograniczenie deficytu jego poziom zapewniający, że

relacja długu Skarbu Państwa do produktu

krajowego brutto przewidywana na koniec roku

budżetowego, którego dotyczy projekt ustawy,

będzie niższa;

– górne ograniczenie relacji deficytu każdej jednostki

samorządu terytorialnego do jej dochodów, jaka

może zostać uchwalona w budżecie jednostki

samorządu terytorialnego, zostaje zmniejszone

przez pomnożenie przez współczynnik R

R = (0,6 - PDP/PKB) : 0,05

Procedury sanacyjne

• wartość relacji kwoty państwowego długu

publicznego do produktu krajowego brutto jest

równa lub większa od 60%, to:

– poczynając od siódmego dnia po dniu ogłoszenia relacji, o

której mowa, jednostki sektora finansów publicznych nie

mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji,

– Rada Ministrów, najpóźniej w terminie miesiąca od dnia

ogłoszenia relacji, przedstawia Sejmowi program sanacyjny

mający na celu ograniczenie tej relacji do poziomu poniżej

60%,

– w kolejnym roku budżetowym obowiązuje zakaz udzielania

nowych poręczeń i gwarancji przez jednostki sektora

finansów publicznych,

– w projekcie ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy

oraz w uchwalonych budżetach jednostek samorządu

terytorialnego kwota wydatków jest równa lub niższa od

kwoty dochodów.

Opracowywanie projektu

budżetu

• Założenia projektu budżetu państwa na rok

następny przedstawiane są na Radzie
Ministrów przez Ministra Finansów;

• Materiały do projektu opracowują i

przedstawiają MF dysponenci części
budżetowych;

• Minister Finansów przedstawia Radzie

Ministrów projekt ustawy budżetowej na rok
następny z uzasadnieniem;

• Dysponenci „włączani” – względna autonomia

budżetowa z procedurą opiniowania przez RM.

Uzasadnienie projektu ustawy

budżetowej

Uzasadnienie zawiera w szczególności:

• główne cele polityki społecznej i gospodarczej;

• założenia makroekonomiczne na rok budżetowy i dwa kolejne lata, dotyczące

prognozy:

– produktu krajowego brutto i jego składowych, w tym:

• wielkości eksportu netto,

• popytu krajowego, w tym konsumpcji prywatnej i zbiorowej,

• nakładów brutto na środki trwałe,

– poziomu cen towarów i usług konsumpcyjnych,

– kursu walutowego,

– przeciętnego wynagrodzenia brutto w gospodarce narodowej,

– poziomu zatrudnienia i bezrobocia,

– salda obrotów bieżących;

• przewidywane wykonanie budżetu państwa za rok budżetowy poprzedzający;

• omówienie projektowanych:

– przychodów i rozchodów oraz dochodów i wydatków budżetowych,

– przychodów i wydatków państwowych funduszy celowych,

– zestawień określonych w art. 99 ust. 2 pkt 8 i 9;

• omówienie przewidywanego salda i długu sektora finansów publicznych;

• omówienie wielkości środków własnych Unii Europejskiej oraz środków

pochodzących z budżetu UE;

• informacje o udzielonych przez Skarb Państwa kwotach poręczeń i gwarancji;

• kierunki prywatyzacji majątku Skarbu Państwa.

Procedury uchwalania

budżetu

• Rada Ministrów uchwala projekt

ustawy budżetowej i wraz z
uzasadnieniem przedstawia Sejmowi
w terminie do dnia 30 września roku
poprzedzającego rok budżetowy;

• Ustawa budżetowa posiada rangę

formalną równą pozostałym
ustawom.

Specyfika normatywna ustawy

budżetowej

• Wyłączna inicjatywa ustawodawcza

przysługuje Radzie Ministrów;

• Parlament nie może zwiększyć deficytu

budżetowego ponad zaproponowany w
projekcie;

• Szczególny terminarz uchwalania;
• Roczny okres obowiązywania;

Specyfika normatywna ustawy

budżetowej

• Szczególny zakres materialny

regulacji (

zagadnienie dyskusyjne

);

• Zakaz wetowania ustawy budżetowej

przez Prezydenta;

• Obowiązek rozliczenia się RM z

wykonania budżetu i uzysknia
skwitowania;

Przetarg planistyczny

– dlaczego nikt nigdy nie ma pieniędzy w

sektorze publicznym?

• Paradoks planowania
• Motywacja do wykonania planu.

Uchwalenie budżetu

państwa

• Sfera wiążąca ustawy budżetowej;
• Zasady dokonywania zmiany w planie

budżetowym;

• Przesłanki rozwiązania parlamentu w

przypadku nieuchwalenia ustawy
budżetowej;

• Rozwiązania zastępcze w przypadku

nieuchwalenia ustawy budżetowej lub
ustawy o prowizorium budżetowym.

Harmonogram wykonania

budżetu

• W terminie 21 dni od dnia ogłoszenia

ustawy budżetowej dysponenci części
budżetowych przedstawiają Ministrowi
Finansów szczegółowy plan dochodów i
wydatków danej części budżetowej, zwany
dalej „układem wykonawczym” (

128

);

• Minister Finansów, w porozumieniu z

dysponentami części budżetowych
opracowuje harmonogram realizacji
budżetu państwa
(

129 - brak charakteru dyrektywnego tego planu

).

Zasady gospodarki finansowej

(

wykonania budżetu

)

• ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu

państwa następuje na zasadach i w terminach wynikających z

obowiązujących przepisów;

• pełna realizacja zadań następuje w terminach określonych

przepisami i harmonogramem,

• dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot określonych

w planie finansowym, z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych

przeniesień i zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób

celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania

najlepszych efektów z danych nakładów;

• przeniesienia wydatków w budżecie państwa mogą być

dokonywane na zasadach i w zakresie określonych w ustawie o

finansach publicznych;

• zlecanie zadań powinno następować na zasadzie wyboru

najkorzystniejszej oferty, z uwzględnieniem przepisów o

zamówieniach publicznych, a w odniesieniu.

Obsługa bankowa budżetu I

• Rachunki bankowe:

– centralny rachunek bieżący budżetu państwa, z

wyodrębnieniem rachunków dochodów i wydatków budżetu

państwa oraz rachunków środków do sfinansowania

pożyczkowych potrzeb budżetu państwa;

– rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych, z

wyodrębnieniem rachunków dochodów i wydatków;

– rachunki bieżące urzędów obsługujących organy podatkowe,

dla gromadzenia dochodów budżetu państwa, z

wyodrębnieniem rachunków dla niektórych rodzajów dochodów;

– rachunki bieżące państwowych funduszy celowych, o ile

przepisy odrębnych ustaw nie stanowią inaczej;

– rachunki bieżące zakładów budżetowych i gospodarstw

pomocniczych jednostek budżetowych;

– rachunki pomocnicze;

– rachunki bieżące jednostek budżetowych mających siedzibę

poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej.

Obsługa bankowa budżetu II

• Może być prowadzona przez

Narodowy Bank Polski lub Bank
Gospodarstwa Krajowego
(ograniczenia związane z przyjęciem
EURO);

Blokowanie wydatków

budżetowych

• Okresowy lub obowiązujący do końca

roku zakaz dysponowania częścią lub
całością planowanych wydatków;

• Przesłanki zastosowania:

– niegospodarności w określonych

jednostkach;

– opóźnień w realizacji zadań;
– nadmiaru posiadanych środków;
– naruszenia zasad gospodarki finansowej.

Blokowanie wydatków

budżetowych c.d.

• Podmioty uprawnione do wydania

decyzji blokującej:

– Minister Finansów - w zakresie całego

budżetu państwa (

z wyłączeniem podmiotów

objętych autonomią budżetową

),

– dysponenci części budżetowych - w

zakresie ich części budżetu państwa.

Blokowanie wydatków

budżetowych c.d.II

• W przypadku zagrożenia realizacji ustawy

budżetowej może nastąpić blokowanie na

czas oznaczony planowanych wydatków

budżetu państwa;

• Rada Ministrów, po uzyskaniu pozytywnej

opinii komisji sejmowej właściwej do spraw

budżetu podejmuje, w drodze rozporządzenia,

decyzję o blokowaniu wydatków,

• Szczegółową klasyfikację wydatków, które

podlegają blokowaniu, ustala dysponent

części budżetowej

Wygasanie wydatków

budżetowych

• Niezrealizowane kwoty wydatków budżetu państwa

wygasają;

• Wyjątki (wydatki niewygasające):

– których planowanym źródłem finansowania są przychody z

kredytów zagranicznych;

– przeznaczone na finansowanie zadań, programów i projektów

realizowanych ze środków pomocowych;

– których źródłem finansowania są dochody własne

państwowych jednostek budżetowych,

– zgromadzone na rachunkach funduszy motywacyjnych.

• Do 15 grudnia roku budżetowego Rada Ministrów może

ustalić, w drodze rozporządzenia, po uzyskaniu w tej

sprawie opinii komisji sejmowej właściwej do spraw

budżetu wykaz i plan finansowy wydatków

niewygasających.

Rada Ministrów i jej

kompetencje I

• Uprawnienia kierownicze w zakresie realizacji

budżetu państwa (

137

), obejmujące udzielanie w

drodze rozporządzenia wytycznych obejmujących:

– organy administracji rządowej uprawnione do

dokonywania określonych rodzajów wydatków;

– szczegółowy sposób dokonywania wydatków;

– szczegółowy sposób i terminy sporządzania informacji z

wykonania wydatków, oraz jednostki obowiązane do ich

sporządzania;

– jednostki sektora finansów publicznych, w których

przeprowadza się audyt zewnętrzny;

– tryb i zasady wydawania decyzji dotyczących

zapewnienia finansowania z budżetu państwa

projektów dofinansowywanych z budżetu Unii

Europejskiej.

Rada Ministrów i jej

kompetencje II

• Dysponuje rezerwą ogólną budżetu

państwa (

możliwość upełnomocnienia Prezesa RM i MF

);

• Uchwalanie polityki Rządu, na wniosek

ministra kierującego działem;

• Uchwalanie projektów aktów prawnych

na wniosek ministra kierującego

działem

(

w związku z inicjatywą legislacyjną

);

• Przes RM może zwiększyć z rezerwy

ogólnej wydatki do kwoty 1 mln zł.

Minister finansów i jego rola

• Właściwość w zakresie działów:

– Finanse publiczne;
– Budżet;
– Instytucje finansowe.

• W zakresie działu, którym kieruje

minister jest obowiązany do

przygotowywanie na posiedzenia RM

projektów polityki rządu, projektów

aktów prawnych, jak również do

wykonywania polityki rządu.

Minister finansów

• Może zwiększyć z rezerwy ogólnej

wydatki w kwocie do 0,75 mln zł.
(

zawiadamiając o tym Prezesa RM

);

• W porozumieniu z właściwymi

dysponentami dokonuje podziału
niektórych rezerw celowych;

• Zarządza długiem skarbu państwa

(również wolnymi środkami);

Środki wspólnotowe w

krajowym systemie finansów

publicznych

• Środki pochodzące z budżetu UE:

– Przeznaczane na cele wynikające z umowy

międzynarodowej;

– Wydatkowane zgodnie z procedurami

wspólnotowymi;

– Gromadzone na odrębnych rachunkach bankowych,

wydatkowane do wysokości zgromadzonych kwot;

• Odpowiednie stosowanie przepisów

dotyczących dotacji z budżetu państwa;

• Nadzór i ocena wykorzystania środków

pomocowych;

• Prefinansowanie projektów

współfinansowanych przez UE .

Zasady sprawozdawczości

budżetowej

• Obowiązek dokumentowania polityki

finansowej;

• Zasady rachunkowości:

– Przejrzystości;
– Ciągłości;
– Istotności;
– Kontynuacji działalności; memoriału i

współmierności;

– Ostrożności.

Zasady sprawozdawczości

budżetowej

• Zakres sprawozdawczości:

– Pobieranie i gromadzenie dochodów;
– Wydatkowanie środków publicznych;
– Finansowanie deficytu; zaciąganie

zobowiązań angażujących środki
publiczne;

– Zarządzenie środkami publicznymi;

zarządzenie długiem publicznym.

Kontrola finansowa

• Przedmiot kontroli:

– Procesy związane z gromadzeniem i

rozdysponowaniem środków publicznych oraz

gospodarowaniem mieniem.

• Elementy kontroli:

– Wstępna ocena celowości zaciągania zobowiązań

finansowych i dokonywania wydatków;

– Badanie i porównanie stanu faktycznego ze stanem

wymaganym w zakresie dotyczącym procesów

pobierania i gromadzenia środków publicznych,

zaciągania zobowiązań finansowych i dokonywania

wydatków ze środków publicznych, udzielania

zamówień publicznych oraz zwrotu środków

publicznych;

– Prowadzenie gospodarki finansowej oraz stosowanie

procedur dotyczących procesów kontrolnych.

Kontrola budżetowa

• Uprzednia;
• Bieżąca;
• Następcza.

• Zadania Najwyższej Izby Kontroli;
• Zasady i charakter prawny udzielania

absolutorium z wykonania budżetu.

Audyt wewnętrzny w sektorze

finansów publicznych

• Ogół działań obejmujących:

– niezależne badanie systemów zarządzania i kontroli w

jednostce, w tym procedur kontroli finansowej, w wyniku

którego kierownik jednostki uzyskuje obiektywną i niezależną

ocenę adekwatności, efektywności i skuteczności tych

systemów;

– czynności doradcze, w tym składanie wniosków, mające na

celu usprawnienie funkcjonowania jednostki.

• Elementy oceny:

– Zgodność prowadzonej działalności z przepisami prawa oraz

obowiązującymi w jednostce procedurami wewnętrznymi;

– efektywność i gospodarność podejmowanych działań w

zakresie systemów zarządzania i kontroli;

– wiarygodność sprawozdania finansowego oraz sprawozdania z

wykonania budżetu.

Audyt wewnętrzny zasady

• Wyspecjalizowane służby;
• Ochrona stabilności i niezależności

pracy audytora;

• Roczny plan audytu;
• Dodatkowe źródło informacji dla

kierownika jednostki;

• Koordynacja audytu wewnętrznego i

kontroli finansowej.

Mechanizmy odpowiedzialności

w sferze finansów publicznych

• Odpowiedzialność o charakterze

powszechnym

(

prawo karne

);

• Odpowiedzialność o charakterze

powszechnym szczególnym

(

prawo karne skarbowe

);

• Odpowiedzialność wewnętrzna

(

odpowiedzialność dyscyplinarna i z zakresu

dyscypliny finansów publicznych

)

Odpowiedzialność za

naruszenie dyscypliny

finansów publicznych I

Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności

za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

Przedmiot ochrony:

Legalność postępowania w sferze finansów

publicznych i doboru kontrahentów Skarbu Państwa.

Odpowiedzialność za

naruszenie dyscypliny

finansów publicznych II

Zabezpieczane akty prawne:

• Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r.

o finansach publicznych

• Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r.

Prawo zamówień publicznych

Odpowiedzialność za

naruszenie dyscypliny

finansów publicznych II

• Strona dochodowa finansów publicznych

(

brak dochodu lub jego zmniejszenie

);

• Wydatki publiczne

(

wygenerowanie lub ich nieprawne zwiększenie

);

• Naruszenie zasad gospodarowania środkami

publicznymi;

• Naruszenie zasad reprezentacji skarbu państwa

w sferze umów prywatnych (

zamówienia publiczne

);

• Naruszenia w sferze kontrolnej finansów

publicznych