Ćwiczenia

gramatyczn

e

prof. nadzw. dr hab.

Jolanta Karbowniczek

PLAN:

1. Cele nauczania gramatyki.
2. Metody nauczania gramatyki.
3. Rodzaje ćwiczeń gramatycznych.
4. Realizacja zagadnień

gramatycznych w
powiązaniu z innymi rodzajami
ćwiczeń.

Cele nauczania gramatyki

• dostarczenie uczniom elementarnej

wiedzy o języku, jego budowie i
właściwościach

Treści gramatyczne

obejmują działy nauki o

języku:

1) fonetykę
2) słowotwórstwo
3) naukę o częściach mowy
4) fleksję
5) składnię

Zadania nauczania

gramatyki:

• teoretyczno-poznawcze
• praktyczno-normatywne

Klasy I-III

wyrobienie poczucia poprawności

językowej

utrwalona zostaje poprzez

Gramatyka

wyrobienie nawyków poprawnego
wyrażania myśli w mowie i piśmie

Język dziecka- mówiony, żywy,
odpowiadający potrzebom i
zainteresowaniom

ucho

oko

Należy pamiętać!

Gramatyki nauczyciel uczy w klasach I-III za
pomocą języka, a nie języka za pomocą
gramatyki.

Celem nauczania gramatyki jest rozwijanie uwagi i
zainteresowania słowem oraz jego budową, kształtowanie umiejętności
porównywania przedmiotów, czynności, ich właściwości, związków
i stosunków, jak i wyrazów oznaczających te przedmioty.

Opanowanie gramatyki polega na:

 systematycznych ćwiczeniach

 rozumieniu, poprawnym i pewnym

stosowaniu form i konstrukcji

Nawyki

ortograficzne

znajomość fonetyki i budowy wyrazów.
Nawyki interpunkcyjne

znajomość składni

Znajomość
gramatyki

nawyki interpunkcyjne nawyki

ortograficzne

Integracja ćwiczeń
gramatycznych z
ćwiczeniami:

Proces
naturalny i
konieczny

Ćwiczenie gramatyczne->

doskonalenie praktyki językowej

ucznia

 w mówieniu

 w czytaniu

 w pisaniu

Podstawa nauczania

gramatyki

Organizacja, działalności uczniów, wystąpienie
zasady aktywnego i świadomego ich udziału w
procesie nauczania.
Zajęcia z gramatyki powinny rozpocząć się od
wnikliwej obserwacji rzeczywistości, od obserwacji
czynności, które uczniowie będą wykonywać,
sytuacji, w której będą uczestniczyć, gdyż
obserwacje działania zostaną ujęte w formę
słowną.

Wypowiedzi zostaną poddane analizie.

Mowa i zjawiska

językowe

odzwierciedlenie działania

odzwierciedlenie uświadomionej

sytuacji przeżywanej i zapamiętanej

Umysł dziecka

powstaje

wyobrażenie sytuacji

tworzenie wyobrażenia wyrazowego

łączenie elementów mowy wyrażeń i
zwrotów w całość

Realizacje celów stawianych

nauczaniu gramatyki osiąga

się przez:

•systematyczne ćwiczenia

wkomponowane w tok zajęć z
edukacji polonistycznej, związane z
tematem dnia.

Na ćwiczenia gramatyczne nigdy nie

przeznacza się 45 minut czasu.

Stosuje się je w połączeniu z
ćwiczeniami:

 ortograficznymi

 interpunkcyjnymi

 słownikowymi

 frazeologicznymi

 syntaktycznymi

Dobre rezultaty w nauczaniu gramatyki

metoda indukcyjna

 indukcyjne

Szczegóły

wnioski stanowiące rezultat doświadczeń

uogólnienia

zjawiska językowe bliskie dziecku

Metody nauczania
gramatyki

Punkt wyjścia

 dedukcyjne

Tok metodycznego postępowania według
metody indukcyjnej.

Etapy:

I etap-

zgromadzenie materiału językowego.

Dotyczą: znaczenia i formy wyrazów
oraz ich roli w zdaniu.

Uczniowie: obserwują, porównują, czynią spostrzeżenia.

Obserwacje systematycznie gromadzonego
materiału językowego powinny trwać dość długo.

II etap-

podsumowanie obserwacji,

wysnucie wniosków, ustalenie
uogólnień.

Rodzaje ćwiczeń

gramatycznych:

III

etap- samodzielne zastosowanie

zdobytych wiadomości i utrwalenie
poprawnych nawyków językowych.

 wprowadzające

 utrwalające

 sprawdzające

Ćwiczenia wprowadzające- indukcyjny
tok rozumowania -metoda tworzenia
uogólnień na podstawie
doświadczeń i obserwacji zdarzeń, nie
zawsze daje poprawne rozwiązania.
Ćwiczenia poświęcone są opracowaniu
nowych zagadnień językowych.

Zawierają

: zjawiska językowe,

mające być przedmiotem obserwacji,
wnikliwej analizy i podstawą
uogólnienia.

Przystępując do analizy

zjawiska językowego

nauczyciel musi:

 wiedzieć, jakie cechy zjawiska językowego są uczniom znane, a jakie mają poznać
 przypomnieć znane zjawiska w połączeniu z aktualnym tematem
 wykryć nowe zjawiska i określić je

Własne, samodzielne, sformułowane
przez uczniów uogólnienie-
wypływające z obserwacji i
indukcyjnego wnioskowania, to
najważniejszy moment zajęć (od
niego zależy wynik).

Uogólnienie sprawdza się
do:

• stwierdzenia istnienia pewnych zjawisk i ustalenia ich cech
• dokonania klasyfikacji
• próby sformułowania definicji

Zredagowane i sprawdzone uogólnienie
konfrontuje się z wiadomościami zawartymi
w podręczniku.
Budzi to zainteresowanie uczniów i
podnosi
efektywność pracy.
Ćwiczenia utrwalające (dedukcyjny tok
rozumowania)

Dedukcja-

rodzaj rozumowania,

mającego na celu dojście do
określonego wniosku na
podstawie założonego wcześniej
zbioru przesłanek. Nie wymaga
tworzenia nowych twierdzeń czy
pojęć, jest prostym wyciąganiem
wniosków.

Ćwiczenia utrwalające mają na

celu:

łatwość wyróżniania spośród

innych poznanego zjawiska
językowego

potwierdzenie słuszności

uogólnienia ujmującego dane
zjawisko

umiejętność wiązania nowej

wiedzy ze zdobytą uprzednio i
włączanie jej w system gramatyczny

wyrabianie umiejętności i nawyków

podnoszących sprawność językową

Przykłady do ćwiczeń utrwalających należy czerpać:

 z tekstów w

podręczniku

 z żywej mowy

dziecka

Uczniowie:

 pracują samodzielnie
 ich tok rozumowania przyjmuje

charakter dedukcyjny

 znają reguły
 szukają, potwierdzenia wysnutych

uogólnień

Ćwiczenia utrwalające
należy:

 powtarzać
 rozszerzać
 pogłębiać
 systematyzować

Ćwiczenia sprawdzające

Sprawdziany

 bieżące, doraźne, dotyczące materiału opracowanego na zajęciach

 okresowe, obejmujące większą partię materiału, określony dział programowy

z wiedzą ucznia

Sprawdziany

badają:

 umiejętność samodzielnego

myślenia i wnioskowania

 sprawność językową

Działy programowe z zakresu

edukacji polonistycznej->

ścisłe związki z:

• ćwiczeniami w mówieniu i pisaniu
• słownikowo- frazeologicznymi
• ortograficznymi
• interpunkcyjnymi

normami językowymi z zakresu:
•fonetyki
•słowotwórstwa
•fleksji
•składni

Nowe pojęcia gramatyczne
wprowadzamy z
wykorzystaniem różnych form
wypowiedzi ustnych i pisemnych.

Ćwiczenia gramatyczne w połączeniu
z ćwiczeniami fonetycznymi,
interpunkcyjnymi.

Klasa I

 podział wyrazów mówionych na
głoski i pisanych litery

 wyróżnianie samogłosek na
podstawie ich wyliczenia i
spółgłosek (jako reszty głosek)

• sylaba jako część wyrazu zawierająca

samogłoskę

• dwuznaki
• litery ze znakami diakrytycznymi- kropka,

przecinek, ogonek

• pisanie wyrazów ze spółgłoskami miękkimi

w różnych pozycjach

• rozpoznawanie zdań oznajmujących,

pytających i rozkazujących

• wielka litera na początku zdania

• kropka, pytajnik,

wykrzyknik na końcu
zdania

• przecinek przy wyliczaniu
• pauza w tekstach

drukowanych

• wielka litera w pisowni imion i

nazwisk, znanych dzieciom nazw
miast, ulic miejscowości, rzek,
gór itp.

• wielka litera w korespondencji

• rzeczowniki jako wyrazy

oznaczające: ludzi, zwierzęta,
rośliny i rzeczy

• liczba rzeczownika (II półrocze)
• czasowniki jako wyrazy

oznaczające czynności

• liczba pojedyncza i mnoga

czasowników (II półrocze)

• zgodność form czasownika i

rzeczownika w liczbie (II
półrocze)

• ćwiczenia w poprawnym

stosowaniu form gramatycznych,
przy użyciu przyimków: do, przy,
od, z, na, w, koło (bez
wprowadzania terminu)

Klasa II

 rozpoznawanie w zdaniu wyrazów,

w wyrazach sylab, w sylabach
głosek (samogłoski i spółgłoski)

-ćwiczenia utrwalające
 utrwalanie i rozpoznawanie zdań:

oznajmujących, pytających i
rozkazujących

 rozpoznawanie zdań wykrzyknikowych
 wspólne i indywidualne układanie

zdań oznajmujących

ukazywanie w zdaniu (za pomocą
pytań) podmiotu i orzeczenia (bez
wprowadzania terminów) w związku z
rozwijaniem zdań lub ograniczeniem
liczby ich składników

ćwiczenia utrwalające rozpoznawanie
rzeczownika i czasownika oraz ich liczby

 ćwiczenia utrwalające zastosowanie
rzeczownika z czasownikiem we właściwej
liczbie

 rozpoznawanie przymiotnika jako
określenia rzeczownika

 liczba pojedyncza i mnoga
przymiotnika

 uświadamianie zależności form
przymiotnika od form rzeczownika

 określenie rodzaju rzeczownika w liczbie

pojedynczej według zakończenia

towarzyszącego mu przymiotnika

 ćwiczenia utrwalające pisownię wyrazów ze

spółgłoskami miękkimi

 wielka litera w korespondencji

 kropka, pytajnik, wykrzyknik na końcu zdania

 przecinek przy wyliczaniu

Klasa III

rozpoznawanie zdań oznajmujących,

pytających, rozkazujących
i wykrzyknikowych

ustalanie (za pomocą pytań) związków

między wyrazami w zdaniu

ćwiczenia utrwalające rozpoznawanie

rzeczownika, czasownika i przymiotnika

stopniowanie przymiotnika

 pisownia przymiotnika w stopniu
wyższym i najwyższym

 czasownik- ćwiczenia w rozpoznawaniu
czasów: teraźniejszego, przeszłego i
przyszłego, osoby, liczby

 odmiana czasownika przez osoby, liczby,
czasy

 rodzaj czasownika w liczbie pojedynczej i
mnogiej w czasie przeszłym i przeszłym
złożonym

 ćwiczenia w łączeniu czasownika z
rzeczownikiem w liczbie pojedynczej i
mnogiej w czasie przeszłym i przyszłym

 związek między rzeczownikiem,
przymiotnikiem i czasownikiem w
zakresie liczby i rodzaju w liczbie
pojedynczej

 rozpoznawanie przysłówka jako
określenia czasownika

 łączna pisownia nie z
przysłówkiem odprzymiotnikowym

 liczebnik jako część mowy
oznaczająca liczbę i kolejność

 ćwiczenia w łączeniu liczebników
z rzeczownikami

 wielka litera w tytułach utworów,

książek, czasopism dla dzieci

 stosowanie znaków

interpunkcyjnych na końcu
zdania oraz przecinka przy
wyliczaniu

Uczeń klas I-III w zakresie gramatyki powinien umieć:

 rzeczownik
 czasownik
 przymiotnik
 przysłówek
 liczebnik

• oznajmujące
• pytające
• rozkazujące
• wykrzyknikowe

1.Rozpoznawać zdania:

w wypowiedziach
ustnych i
pisemnych

2. Rozpoznawać części
mowy:

3. Określać poznane formy:

 rzeczownika- liczba, rodzaj
 czasownika- liczba, osoba, czas
 przymiotnika-liczba , rodzaj w liczbie pojedynczej,

stopień

Przykłady realizacji ćwiczeń gramatycznych.
Wprowadzenie pojęcia przymiotnika w klasie III
w powiązaniu z wypowiedzią w formie opisu.
Ćwiczenia gramatyczne stanowią niewielką
część zajęć zintegrowaną do 25 minut, ale w
połączeniu z ćwiczeniami w mówieniu i pisaniu
planujemy zajęcia 45-minutowe.

Temat dnia: Szalik chroni nasze gardło przed chłodami
jesiennymi.

Cele ogólne:

1.Utrwalenie umiejętności

dokonywania opisu.

2.Wprowadzenie pojęcia

przymiotnika jako wyrazu
określającego cechy
przedmiotów, rzeczy, zjawisk.

3.Odpowiednie ubieranie się w

okresie późnej jesieni.

Cele operacyjne.

Uczeń:

• swobodnie wypowie się na temat zmian zachodzących w

przyrodzie jesienią oraz odpowiedniego ubierania się w tej
porze roku

• dokona opisu szalika według ustalonego planu
• dopisze trafne określenia do podanego wzoru na

tablicy

• poda przykłady wyrazów określających cechy przedmiotów,

rzeczy, zjawisk, ludzi, zwierząt, roślin

• wspólnie z nauczycielem sformułuje regułę dotyczącą

określenia przymiotnika

• odpowiednio ubierze się w okresie późnej jesieni

Metody pracy:

Formy pracy:

• indywidualna (opis własnego szalika)
• grupowa (opis szalika z kolekcji jesienno-

zimowej)

• zbiorowa (pogadanka, swobodne

wypowiedzi, ustalanie schematu opisu,
wysnucie wniosków, ustalenie uogólnień)

 aktywizujące

 oglądowe- obserwacja, pokaz

 słowne- pogadanka

Środki dydaktyczne: szalik

własny, ubiory z kolekcji

jesienno- zimowej

Przebieg zajęć (fragment)

1. Pogadanka na temat chłodów jesiennych i potrzeby właściwego ubierania się.
2. Oglądanie kolekcji ubiorów jesienno-zimowych, swobodne wypowiedzi na

temat potrzeby noszenia ciepłej odzieży, skarpet, czapki, rękawiczek i szalika
(zapobieganie chorobom).

3. Demonstrowanie przez dzieci własnych szalików i innych elementów ubioru

jesienno- zimowego.

I Część wstępna- 10 minut

II Część główna zajęć- 25

minut

1. Wybór szalika z kolekcji odzieży

jesienno- zimowej do opisu,
ustalenie schematu opisu na tablicy i
w zeszytach:

 materiał (jaki?)
 kształt (jaki?)
 wielkość (jaka?)
 barwa (jaka?)
 przeznaczenie (jakie?)
 wrażenie (jakie?)

2. Opis szalika z kolekcji według ustalonego planu, schematu,
praca w zespołach.
3.Referowanie wyników przez przedstawicieli zespołów,
dopisywanie trafnych określeń według wzoru podanego na
tablicy.
4.Podawanie wyrazów określających cechy różnych przedmiotów,
rzeczy, zjawisk, ludzi, zwierząt, roślin.

5. Wysnucie wniosków, próba
sformułowania reguły:

przymiotniki

to wyrazy określające cechy

przedmiotów, zjawisk, ludzi, zwierząt,
odpowiadają na pytania: jaki, jaka, jakie?

III Część końcowa zajęć 45
minutowych- 10 minut

1. Samodzielna próba opisu własnego

szalika według ustalonego schematu,
wspólna poprawa, zamiana podanych
określeń na trafniejsze.

2. Praca domowa. Wypisać z wiersza pt ,,

Listopad” przymiotniki.

Dziękuję za

uwagę!