1

OCENA STANU

ODŻYWIENIA

2

STAN ODŻYWIENIA



Charakteryzuje stan zdrowia
człowieka, wynikający ze zwyczajowo
spożywanej żywności, wchłaniania i
wykorzystania wchodzących w jej
skład składników odżywczych oraz
działania czynników patologicznych,
wpływających na te procesy.

(J.Charzewska)

3

Oceny stanu odżywienia dokonuje się na

podstawie:



wywiadu żywieniowego



stanu klinicznego pacjenta



badań antropometrycznych



badań biochemicznych



badań immunologicznych
które rozpatrywane łącznie umożliwiają

rozpoznanie niedożywienia, ustalenie jego rodzaju

i nasilenia oraz ustalenie wskazań do leczenia

żywieniowego.

OCENA STANU ODŻYWIENIA

4

BADANIE
OGÓLNOLEKARSKIE

Badania te polegają na szczegółowych

oględzinach zewnętrznych powierzchni
ciała: włosów, twarzy, oczu, warg,
języka, zębów, dziąseł, skóry, paznokci,
szyi (tarczycy, ślinianek) itp.

Wyniki tego badania, odnoszone do cech

uznanych za prawidłowe, powinny
wykryć ewentualne kliniczne objawy
niedoborów żywieniowych.

5

BADANIE
OGÓLNOLEKARSKIE



wywiad dotyczący stanu zdrowia



historia choroby



sytuacja społeczno ekonomiczna

6

BADANIE OGÓLNOLEKARSKIE

Wybrane kliniczne objawy niedoborów składników odżywczych,
wg Roe

NIEDOBÓR
WITAMINY

SKÓRA

BŁONY
ŚLUZOWE

KREW

OCZY

A

Szorstkość

Stany zapalne

-

Kseroftalmia,
keratomalacja

B12

-

Zapalenie
języka

Niedokrwistość
megablastyczn
a

-

K

Purpurowa

-

Krwotoki

-

E

-

-

Niedokrwistość
hemolityczna

-

C

Purpurowa

Krwawiące
dziąsła

Niedokrwistość -

B2

Stany zapalne

Zapalenie
języka

-

Fotofobia

PP

Stany zapalne

Zapalenie
języka

-

-

7

BADANIE OGÓLNOLEKARSKIE

Wybrane kliniczne objawy niedoborów składników odżywczych,
wg Roe

NIEDOBÓR

SKŁADNIKÓW

MINERALNYC

H

SKÓRA

BŁONY

ŚLUZOWE

KREW

OCZY

Żelazo

-

Zmiany

przednowotw

orowe
Utrata smaku

niedokrwisto

ść

-

Cynk

Upośledzenie

słuchu

Utrata smaku -

-

Jod

Wole

endemiczne i inne

konsekwencj

e

8

BADANIA BIOCHEMICZNE

Przeprowadza się na podstawie testów

stwierdzających zawartość odpowiednich

składników odżywczych w płynach

ustrojowych, surowicy krwi, moczu, ślinie,

np.



test dotyczący stężenia albumin w

surowicy krwi,



test na wydalanie albumin z moczem,



test na stężenie kwasu foliowego, kwasu

askorbinowego, żelaza w surowicy krwi.

9

Liczba krwinek
czerwonych we krwi

Przyjęto (za Gibson) następujący

zakres wartości prawidłowych w
zależności od płci:

mężczyźni: 3,6-5,6 x10

6

/mm

3

kobiety: 4,2-5,8 x10

6

/mm

3

10

Stężenie hemoglobiny

Zależy od wieku płci i stanu

fizjologicznego.

Przyjęto (za Dallman)dla
mężczyzn: 13,5-17,5 g/dl
kobiet: 12,0-16,0 g/dl

11

Liczba krwinek białych

Nie stanowi bezpośredniego

wskaźnika oceny stanu odżywienia,
służy tylko do obliczenia całkowitej
liczby limfocytów

12

Całkowita liczba
limfocytów w krwi
obwodowej

Za prawidłową przyjmuje się całkowita liczbę

limfocytów

>1500 w mm

3

(1,5 x10

3

/mm

3

).

Umiarkowane upośledzenie odżywienia:
900-1500 w mm

3

(0,9-1,5 x10

3

/mm

3

).

Ciężkie niedożywienie:
<900 w mm

3

(0,9 x10

3

/mm

3

).

Ocena całkowitej liczby limfocytów jest dobrym miernikiem odporności, i tylko

pośrednio może być wykorzystywana do oceny stanu odżywienia.

13

Albuminy krwi

Są wskaźnikiem odżywienia białkowgo.
Wartość prawidłowa dla
mężczyzn: 3,5-5,5 g/dl
kobiet: 3,5-5,2 g/dl

Niedożywienie białkowe: 2,8-3,5 g/dl
Głębokie niedożywienie białkowe: <2,8

g/dl

14

Testy biochemiczne stosowane w ocenie
stanu odżywienia witaminowego

wg.HRYNIEWIECKIEGO

SKŁADNIK

TEST

WARTOŚCI
WSKAZUJĄCE NA
NIEDOBÓR

Witamina B

1

Wydalanie tiaminy z moczem
Transketolaza w erytrocytach

<30 μg/1g kreatyniny
<25

Witamina B

2

Wydalanie ryboflawiny z moczem
Reduktaza glutationowa w erytrocytach

< 30 μg/1g kreatyniny
>1,2

Witamina B

6

Wydalanie pirydoksyny z moczem

< 20 μg/1g kreatyniny

Witamina PP

Wydalanie N

`

metylonikotynamidu z moczem

< 0,5 μg/1g kreatyniny

Witamina
B

12

Stężenie witaminy B

12

w surowicy krwi

< 100 pq/ml

15

Testy biochemiczne stosowane w ocenie
stanu odżywienia witaminowego

wg.HRYNIEWIECKIEGO cd.

SKŁADNIK

TEST

WARTOŚCI

WSKAZUJĄCE

NA

NIEDOBÓR

Kwas

pantotenowy

Wydalanie z moczem

< 30

μg/1g

kreatyniny

Folacyna

Stężenie kwasu foliowego w surowicy

krwi
Stężenie kwasu foliowego w erytrocytach

< 3ng/ml
< 150ng/ml

Witamina C

Stężenie kwasu askorbinowego w

surowicy
Stężenie kwasu askorbinowego w

leukocytach

< 0,2 mg/dl
< 7,0 mg/dl

Witamina A

Stężenie retinolu w surowicy krwi

<10

μg/dl

Witamina E

Stężenie tokoferoli w surowicy krwi

<0,5

μg/dl

Witamina D

Stężenie 25 –OH cholekalcyferolu w

surowicy

<5,0

μg/dl

16

Testy biochemiczne stosowane w ocenie
stanu odżywienia wybranymi składnikami
min.

wg.HRYNIEWIECKIEGO

SKŁADNI

KI

TEST

WARTOŚCI

WSKAZUJĄCE NA

NIEDOBÓR

Żelazo

Stężenie transferyny we krwi
Wysycenie transferyny TIBS
Stężenie ferytyny we krwi
Wysycenie żelazem

< 1,6 mg/dl
>350
< 45 mg/dl
<100

μg/dl

Miedź

Stężenie miedzi w surowicy krwi

<100

μg/dl

Cynk

Stężenie cynku w surowicy krwi
Stężenie cynku we włosach
Stężenie cynku w krwinkach

czerwonych

< 80 mg/dl
<200

μg/dl

< 12 mg/dl

Selen

Stężenie selenu w surowicy krwi

< 45

μg/dl

17

18

BADANIA
ANTROPOMETRYCZNE

Antropometria żywieniowa –pomiary

zmienności fizycznych rozmiarów ciała i
jego składników u osobników w różnym
wieku i o zróżnicowanym składzie.

(Jelliffe 1956)

Badania antropometryczne w zastosowaniu do oceny stanu

odżywienia obejmują dwie grupy pomiarów:



pomiary oceniające rozmiary cała i stan rozwoju
fizycznego,



pomiary oceniające skład ciała.

19

Podstawowe rozmiary ciała



WYSOKOŚĆ (lub długość ciała u
małych dzieci) jest do odległość od
podstawy do najwyzszego punktu
anatomicznego na głowie,
zwanego vertex, zmierzona za
pomocą stadiometru lub
przenośnego antropometru.

20

Podstawowe rozmiary ciała



MASA CIAŁA, mierzona przy uzyciu
legalizowanej wagi, dostarcza ogólnej
informacji o sumie białek, tłuszczu,
wody i masy kostnej człowieka, ale
nie pozwala na wnioskowanie o
proporcjach lub zmianach
wymienionych czterech
podstawowych składników masy ciała.

21

Wskaźniki wagowo-wzrostowe
WSKAŹNIK QUETELETA



Wskaźnik Queteleta zwany

wskaźnikiem masy ciała BMI (Body

Mass Index)

BMI = masa ciała (kg) / wzrost (m

2

)

Przykład :
70 (kg) : 1,74

2

= 23 BMI

22

Interpretacja wskaźnika
BMI

Światowa Organizacja Zdrowia w

1988r zaproponowała następującą
interpretację wskaźnika BMI przy
dokonywaniu oceny stanu
odżywienia energetyczno-
białkowego u osób dorosłych:

23

Wartość

BMI

Interpretacja dla populacji

Poniżej 20

20-25

25-30

30-40

Powyżej 40

U niektórych osób może występować

niedożywienie

Najmniejsze ryzyko zwiększonej umieralności

Mogą występować problemy zdrowotne na tle

przekarmiania

Otyłość umiarkowanego stopnia wraz z

konsekwencjami zdrowotnymi

Otyłość dużego stopnia

24



Interpretacja dla przypadków
indywidualnych:

BMI 20 – 24,9 = prawidłowa masa ciała

BMI 25 – 29,9 = nadwaga
BMI 30 – 39,9 = otyłość
BMI > 40 = otyłość znaczna

25

INTERPRETACJA WSKAŹNIKA BMI W
OCENIE STANU ODŻYWIENIA OSÓB
MŁODYCH

BMI

Interpretacja

<16

III stopień chronicznego niedoboru energii

16-16,9

II stopień chronicznego niedoboru energii

17-18,4

I stopień chronicznego niedoboru energii

18,5-24,9

Zakres normy

25-29,9

I stopień otyłości

30-39,9

II stopień otyłości

>40

III stopień otyłości

26

Ocena zmian masy ciała



Wahania masy ciała nie
przekraczające 0,5kg uznaje się u
osób zdrowych za zjawisko
normalne.

27

Ocena zmian masy ciała

Czas

Znaczący

spadek masy

ciała (%)

Groźny spadek

masy ciała(%)

1tydzień
1miesiąc
3miesiąc
e
6miesiec

y

1-2

5

7,5

10

>2
>5

>7,5

>10

28

SKŁAD CIAŁA –pomiar
obwodu mięśni ramienia

Pomiar mięśni ramienia wyliczany jest z

wyników pomiaru obwodu ramienia i
grubości fałdu skórno-tłuszczowego nad
mięśniem trójgłowym ramienia wg wzoru:

Obwód mięśni ramienia= obwód ramienia –

3,14

x

grubość fałdu skórno-tłuszczowego

nad mięśniem trójgłowym ramienia.

29

Obwód mięśni ramienia –

interpretacja

wyników

Stan

odżywienia

Kobiety

Mężczyźni

Dobry

23,2-20,9

25,3-22,8

Lekkie

niedożywienie

20,8-18,6

22,7-20,2

Umiarkowane

niedożywienie

18,5-16,2

20,1-17,7

Ciężkie

niedożywienie

<16,2

<17,7

30

WSKAŹNIK TALIA/BIODRA
WHR



Jest to wskaźnik charakteryzujący
rozmieszczenie w organizmie tłuszczu w
tkance podskórnej i w obrębie narządów
jamy brzusznej.



Wykorzystywany jest do określenia
dwóch głównych typów nadmiernego
gromadzenia się tkanki tłuszczowej:
androidalnej (centralnej – brzusznej) i
ginoidalnej (pośladkowo – udowej).

31

Interpretacja wskaźnika WHR

Typ otyłości

androidalny

Typ otyłości

ginoidalny

Mężczyźni

Kobiety

WHR > 1

WHR > 0,8

WHR < 1

WHR < 0,8

32

Badanie przesiewowe stanu

odżywiania wg Thorsdottir i wsp.

OCENA STANU ODŻYWIENIA

Nazwisko i imię pacjenta ……………………………………………………………………..
Wiek ……….. lat (a). Płeć □ M □ K , Rozpoznanie ……………………………….
………………………………………………………………………………………………………….
Data przyjęcia ……………………...... data wypisu ………………………………
Rodzaj leczenia (zachowawcze, operacyjne, jeżeli operacyjne podać rodzaj i datę
operacji)…………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………….

Pytanie

Odpowie

dź

Ocena

Punkt

y

1.

Wzrost …………. m

2.

Masa ciała ………….. kg

3.

Niezamierzony ubytek masy

ciała

Jeśli tak, ile ……… kg
W jakim czasie …………..

Miesięcy

4.

Wiek powyżej 65 lat

5.

Unikanie 2 lub 3

wymienionych produktów:

mięso, ryby, produkty

mleczne

6.

Objawy występujące w ciągu

ostatnich tygodni lub

miesięcy:



Wymioty trwające > 3 dni



Biegunka > 3 płynne
stolce/dzień



Utrata apetytu lub nudności



Trudności w żuciu lub
połykaniu

7.

Hospitalizacja dłuższa niż 4

dni w ciągu ostatnich 2

miesięcy

BMI

kg/m2

□ Tak □ Nie

Ubytek m. c

……… %

□ Tak □ Nie

□ Tak □ Nie

□ Tak □ Nie

□ Tak □ Nie

□ Tak □ Nie

□ Tak □ Nie
□ Tak □ Nie

> 20 0 pkt.
19 – 20 2 pkt.
< 18 4 pkt.

> 5% w ciągu m-ca lub
>10% w ciągu 6 m-c 4

pkt.
5-10% w ciągu 1-6 m. 2

pkt.
Mniej niż 5 % 0

pkt.

Pytania od 4 do 9

Tak 1 pkt.

Nie 0 pkt.

Pytanie

Odpowie

dź

Ocena

Punkt

y

8.

Przebyte duże operacje w

ciągu ostatnich miesięcy

Jeżeli tak podaj rodzaj

operacji :

……………………………………

……….

9.

Przyjmuje 8 lub więcej leków

(tabletek) dziennie

□ Tak □ Nie

□ Tak □ Nie

□ Tak □ Nie

Pytania od 4 do 9

Tak 1 pkt.
Nie 0 pkt.

10.

Choroby

1 punkt

2 punkty

3 punkty



Choroba trzewna



Bóle brzucha



Zwężenie przełyku



Niedrożność jelit



Zgorzel



Niepowściągliwe wymioty



Niedokrwistość



Guz łagodny



Gorączka nieznanego pochodzenia



Odleżyna (y)



Posocznica



Niekontrolowana cukrzyca



Stwardnienie rozsiane



Zastoinowa choroba serca



Porażenie pochodzenia mózgowego



Alkoholizm



Anoreksja



Rak



Marskość wątroby



Choroba Crohna



Wrzodziejące zapalenie
jelita grubego



Krwotok z przewodu
pokarmowego



Choroba wątroby



Muskowiscydoza



Zaburzenia wchłaniania



Osłabienie odporności
komórk.



Choroba nerek



Mnogie złamania



Choroba Neuronu
ruchowego



Oparzenia 10 – 15 %



Duże oparzenia > 15 %



Niedożywienie



Mnogie urazy

35

Badanie przesiewowe stanu

odżywiania wg Thorsdottir i wsp.

OCENA STANU ODŻYWIENIA

Razem punktów ……………………………..

Skala ocen :
0 – 4 pkt. = stan odżywienia prawidłowy
≥ 5 pkt. = ryzyko niedożywienia lub niedożywienie, konieczne

wykonanie pełnej oceny stanu odżywienia i konsultacji
dietetyka lub członka zespołu leczenia żywieniowego

Data badania …………………….
Podpis osoby przeprowadzającej badanie

……………………………………….

36

Uzyskane informacje pozwalają na
identyfikację pacjentów niedożywionych,
zagrożonych niedożywieniem lub
otyłością którzy powinni być skierowani
do specjalistów z zakresu żywienia.
Szczególną uwagę powinno się
zwrócić na dzieci i młodzież oraz na
ludzi starszych (m.in. badania w
domach opieki społecznej itp.)

OCENA STANU ODŻYWIENIA

37

W celu oceny stanu odżywienia
populacji ludzi starszych
opracowano specjalny kwestionariusz
obejmujący badania antropometryczne
oraz ocenę jakości życia, stanu zdrowia,
stanu psychospołecznego, sposobu
odżywiania i swego stanu zdrowia
przez pacjenta.

OCENA STANU ODŻYWIENIA

38

Minimalna ocena stanu odżywienia

(Mini Nutritional Assessment – MNA ™)

OCENA STANU ODŻYWIENIA

Nazwisko ………………………............ Imię ………………………… Wiek
……….. lat (a). Płeć: □ M □ K, Masa ciała (kg) ….……….… Wzrost
(cm) …...………….
Odległość od pięty do kolana (cm) ……………….. – jeśli pomiar wzrostu
jest niemożliwy.
Data ………………………….

BADANIA ANTROPOMETRYCZNE

PUNKT

Y

LICZBA

PUNKTÓ

W

1.

Wskaźnik masy ciała (BMI)



BMI < 19



BMI 19 do < 21



BMI 21 do < 23



BMI ≥ 23

2.

Obwód ramienia (OR) w cm



OR < 21



OR 21 ≤ 22



OR > 22

3.

Obwód łydki (OŁ) w cm



OŁ < 31



OŁ ≥ 31

4.

Ubytek masy ciała w ciągu

ostatnich trzech miesięcy



> 3 kg



Pacjent nie wie



Od 1 do 3 kg



Brak ubytku masy ciała

0
1
2
3

0,0
0,5
1,0

0
1

0
1
2
3

OCENA OGÓLNA

PUNKTY

LICZBA

PUNKTÓW

5.

Pacjent przebywa w domu (nie w
szpitalu lub w domu opieki) i prowadzi
samodzielny trub życia



nie



tak

6.

Pacjent przyjmuje dziennie więcej niż 3
leki zapisane przez lekarza



tak



nie

7.

Pacjent przebył ciężki stres psychiczny
lub ostrą chorobę w ciągu ostatnich 3
miesięcy



nie



tak

8.

Poruszanie się



Pacjent nie opuszcza łóżka lub fotela



Pacjent mógłby chodzić ale nie chce



Pacjent chodzący

9.

Problemy psychoneurologiczne



Ciężka demencja



Średnia demencja



Prawidłowy stan psychoneurologiczny

10.

Odleżyny lub owrzodzenia skóry



tak



nie

0
1

0
1

0
1

0
1
2

0
1
2

1
2

ODŻYWIANIE

PUNKTY

LICZBA

PUNKTÓW

11.

Ile pełnych posiłków pacjent zjada
dziennie?



1 posiłek



2 posiłki



3 posiłki

12.

Spożycie białka

- Co najmniej 1 posiłek dziennie

zawierający produkty mleczne

- Dwa lub więcej posiłków tygodniowo

zawierających rośliny strączkowe lub jaja

- Mięso, ryby lub drób codziennie



0 – 1 razy tak



2 razy tak



3 razy tak

13.

Pacjent je owoce lub warzywa dwa lub
więcej razy dziennie



nie



tak

14.

Czy w ciągu ostatnich 3 miesięcy
nastąpiło zmniejszenie spożycia
pokarmów spowodowane utratą apetytu,
zaburzeniami żucia, połykania, trawienia



Znaczna utrata apetytu



Średnia utrata apetytu



Brak utraty apetytu

0
1
2

□ Tak □

Nie

□ Tak □

Nie

□ Tak □

Nie

0,0
0,5
1,0

0
1

0
1
2

ODŻYWIANIE

PUNKTY

LICZBA

PUNKTÓW

15.

Ile płynów (woda, sok, kawa, herbata,
mleko) przyjmuje pacjent dziennie?

1 filiżanka = 230 ml



Mniej niż 3 filiżanki



3 – 5 filiżanek



Więcej niż 5 filiżanek

16.

Zdolność do odżywiania się



Je sam, ale ma trudności



Niezdolny do jedzenia bez pomocy



Odżywia się bez trudności

0,0
0,5
1,0

0
1
2

SAMOOCENA

PUNKTY

LICZBA

PUNKTÓW

17.

Czy pacjent uważa, że ma problem z
odżywianiem



Ma znaczne niedożywienie



Nie wie lub uważa, że ma średnie
niedożywienie



Nie ma problemów z odżywianiem

18.

W porównaniu z innymi ludźmi w tym
samym wieku ocenia swój stan zdrowia
jako:



gorszy



nie wie



taki sam



lepszy

0
1

2

0,0
0,5
1,0
2,0

43

Minimalna ocena stanu odżywienia

(Mini Nutritional Assessment – MNA ™)

OCENA STANU ODŻYWIENIA

Ocena końcowa ………………… (maks. 30 punktów)

STAN ODŻYWIENIA
≥ 24 pkt. = pacjent dobrze odżywiony
17 – 23,5 = ryzyko niedożywienia
< 17 pkt. = pacjent niedożywiony

44

Niedożywienie zwiększa odsetek

powikłań, wydłuża pobyt chorego

w szpitalu i zwiększa całkowite

koszty leczenia.
Wczesne rozpoznanie i leczenie

niedożywienia oraz zapobieganie

jego wystąpieniu lub pogłębieniu

się ma znaczenie zarówno

terapeutyczne jak i ekonomiczne.

OCENA STANU ODŻYWIENIA