Psychologia rozwoju

Ćwiczenia czwarte/piąte
Rozwój społeczno - moralny

Stadia rozwoju moralnego wg
Piageta

KATEGORIA

STADIUM I

STADIUM II

pojęcia moralne

moralność przymusu
moralność heteronomiczna

moralność współdziałania
moralność autonomiczna

punkt widzenia

dziecko spostrzega czyn, jako
całkowicie dobry lub całkowicie
zły i myśli, że wszyscy ujmują to
tak samo; nie potrafi postawić
siebie na miejscu innych

dziecko potrafi postawić siebie na
miejscu innych; nie jest
absolutystyczne w sądach; widzi
możliwość istnienia więcej niż
jednego punktu widzenia

intencjonalność

dziecko ma skłonność do
osądzania czynu w kategoriach
jego aktualnych fizycznych
konsekwencji a nie motywacji
stojącej za nim

dziecko osądza czyny przez
intencje a nie przez konsekwencje

reguły

dziecko jest posłuszne zasadom,
ponieważ są one nienaruszalne
(święte) i niezmienne

dziecko odkrywa, że reguły są
tworzone przez ludzi i mogą być
przez nich zmieniane; ujmuje
siebie jako zdolnego do zmiany
reguł, podobnie jak inni ludzie

szacunek

dla autorytetu

jednostronny szacunek prowadzi
do powstania poczucia
zobowiązania nakazującego
dostosowanie się do standardów
dorosłego i posłuszeń-stwo jego
regułom

wzajemność szacunku wobec
autorytetu i rówieśników pozwala
dziecku na wyższe
wartościowanie własnych opinii i
zdolności oraz na bardziej
realistyczne osądzanie innych
ludzi

KATEGORIA

STADIUM I

STADIUM II

szacunek

dla autorytetu

jednostronny szacunek
prowadzi do powstania
poczucia zobowiązania
nakazującego dostosowanie
się do standardów dorosłego
i posłuszeń-stwo jego
regułom

wzajemność szacunku wobec
autorytetu i rówieśników
pozwala dziecku na wyższe
wartościowanie własnych
opinii i zdolności oraz na
bardziej realistyczne
osądzanie innych ludzi

kara

dziecko preferuje surowe i
dające szansę
zadośćuczynienia kary;
uważa, że kara sama w sobie
określa zło czynu; czyn jest
zły, jeżeli wywołuje karę

dziecko preferuje łagodne,
dające szansę poprawy kary,
które umożliwiają ofierze
powrót do stanu
poprzedniego i pomagają
winnemu zrozumieć,
dlaczego zachowanie było
złe, umożliwiając tym samym
poprawę

immanentna

sprawiedliwość

dziecko myli prawo moralne
z prawem fizycznym i wierzy,
że każdy fizyczny wypadek
lub nieszczęście, które trafia
się po przestępstwie jest
karą wymierzoną przez Boga
lub jakąś inną
nadprzyrodzona siłę

dziecko nie myli naturalnego
nieszczęścia z karą

Sześć stadiów rozwoju moralnego wg

Kohlberga

Źródło: Roediger, H.L. III et al. (1984). Psychology. Boston: Little, Brown and Co. (s.304)

(tłumaczenie: Anna Brzezińska i Katarzyna Małkowicz).

Poziom

i stadium

Co jest słuszne

przesłanki

działania

wg prawa

Perspektywa

społeczna

POZIOM 1

prekonwencjonalny

stadium 1
moralność
heteronomiczna

unikanie
łamania reguł
zagwarantowane
przez karanie i
przestrzeganie
norm dla nich
samych

uniknięcie kary
oraz wyższa siła
autorytetów

brak
uwzględniania
interesów
innych ludzi
bądź brak
relatywizowania
dwóch punktów
widzenia

stadium 2
indywidualizm,
cel
instrumentalny,
wymiana

działanie zgodne
z własnymi
interesami i
potrzebami,
pozwalanie
innym na to
samo

realizowanie
własnych
potrzeb i
interesów w
świecie, w
którym trzeba
uwzględniać to,
że inni także
mają swe
interesy

świadomość, że
każdy ma swe
interesy do
zrealizowania,
co rodzi
konflikty - tak
więc prawo jest
względne

Poziom

i stadium

Co jest słuszne

przesłanki

działania

wg prawa

Perspektywa

społeczna

POZIOM 2

konwencjonalny

stadium 3
wzajemne
oczekiwania
interpersonalne,
związki,
interpersonalny
konformizm

odpowiadanie na
oczekiwania
bliskich sobie
ludzi; “bycie
dobrym” jest
ważne i oznacza
posiadanie
dobrych motywów
oraz przejawianie
zainteresowania
innymi ludźmi

wiara w złotą
regułę; pragnienie
zachowywania
reguł i autorytetu,
które wspierają
stereotypowe
dobre zachowania

relatywizowanie
różnych punktów
widzenia dzięki
konkretnej złotej
regule, stawianie
siebie na czyimś
miejscu; brak
uwzględniania
zgeneralizowaneg
o systemu
perspektyw

stadium 4
system społeczny i
świadomość

wypełnianie
aktualnych
obowiązków, na
które wcześniej
osoba zgodziła się;
dobre jest
uczestniczenie w
życiu
społeczeństwa,
grupy czy
instytucji

utrzymywanie
funkcjonowania
instytucji jako
całości

przyjęcie punktu
widzenia systemu,
który określa role i
reguły

Poziom

i stadium

Co jest słuszne

przesłanki

działania

wg prawa

Perspektywa

społeczna

POZIOM 2

postkonwencjonalny

stadium 5
kontrakt
społeczny,
użyteczność i
prawa jednostki

bycie świadomym
tego, że ludzie
mają różne
wartości i opinie;
że większość
wartości i reguł
jest względna
wobec własnej
grupy odniesienia

przekonanie, że
prawa i obowiązki
są oparte na
racjonalnej
kalkulacji ogólnej
użyteczności;
“największe dobro
dla
najliczniejszych”

integracja
perspektyw dzięki
formalnym
mechanizmom
uzgadniania,
zawierania
kontraktu,
obiektywnej
bezstronności i
procesowi
dopasowywania
się

stadium 6
uniwersalne
zasady etyczne

postępowanie wg
wybranych przez
siebie etycznych
uniwersalnych
zasad
sprawiedliwości:
równości różnych
racji i
poszanowania
godności
człowieka jako
indywidualności

przekonanie o
istnieniu
uniwersalnych
zasad moralnych
oraz osobiste
zobowiązanie się
wobec nich

przyjęcie punktu
widzenia, że każda
racjonalna
jednostka
rozpoznaje naturę
moralności i
“bycia moralnym”

Poziomy i stadia rozwoju rozumowania

moralnego: poprawiona wersja teorii

Kohlberga

Źródło: Lerner, R.M., Hultsch, D.F. (1983). Human development. New York: McGraw Hill (s. 259)

(tłumaczenie: Katarzyna Małkowicz i Anna Brzezińska).

•

POZIOM 1: PRZEDKONWENCJONALNY

▫ stadium 1: moralność heteronomiczna

 “egocentryczny punkt widzenia”
 osoba nie bierze pod uwagę interesów innych ludzi bądź

nie zauważa, że różnią się one od jej własnych; osoba
nie uwzględnia dwóch punktów widzenia; działania
(czyny) są rozpatrywane raczej w kategoriach
fizycznych niż w kategoriach psychologicznych, tj.
interesów i motywów innych ludzi; pomieszana jest
perspektywa autorytetu z perspektywą własną

▫ stadium 2: indywidualizm, cel instrumentalny i wymiana

 “konkretna perspektywa indywidualistyczna”
 osoba ma świadomość, że każdy ma swe własne interesy

do zrealizowania i że prowadzi to do konfliktów; dobro
jest względne (w konkretnym indywidualnym sensie)

•

POZIOM 2: KONWENCJONALNY

▫ stadium 3: wzajemne oczekiwania interpersonalne, związki i

konformizm interpersonalny

 “perspektywa jednostki w związku z innymi jednostkami”
 osoba jest świadoma podzielania z innymi uczuć, uzgodnień,

oczekiwań - które dominują nad indywidualnymi interesami - i
uwzględnia różne punkty widzenia dzięki stosowaniu konkretnej
złotej reguły , stawiając siebie na czyimś miejscu; osoba nie
uwzględnia jeszcze istnienia zgeneralizowanej powszechnej
perspektywy w tym stadium osoba przejmuje punkt widzenia
systemu, który określa role i reguły oraz uwzględnia indywidualne
relacje w kategoriach roli, jaki grają one w całym systemie

▫ stadium 4: system społeczny i świadomość

 “odróżnianie społecznego punktu widzenia od uzgodnień

interpersonalnych i motywów”

 w tym stadium osoba przejmuje punkt widzenia systemu, który

określa role i reguły oraz uwzględnia indywidualne relacje w
kategoriach roli, jaka grają one w całym systemie

Poziomy i stadia rozwoju rozumowania moralnego: poprawiona wersja teorii

Kohlberga

•

POZIOM 3: POSTKONWENCJONALNY LUB POZIOM ZASAD

▫ stadium 5: kontrakt społeczny lub utylitaryzm i prawa

jednostki

 “perspektywa od-społeczna”
 racjonalna jednostka jest świadoma wartości i praw,

istniejących przed i ponad powiązaniami społecznymi i

 kontraktami; taka osoba integruje w sobie różne

perspektywy dzięki formalnym mechanizmom
doprowadzającym do ich uzgodnienia na wyższym
poziomie, dzięki zawieraniu kontraktów, obiektywnej
bezstronności i procesowi dostosowywania się;
uwzględnia moralne i prawne punkty widzenia; dostrzega,
że czasami wchodzą one w konflikt oraz to, że czasami ich
integracja jest bardzo trudna

Poziomy i stadia rozwoju rozumowania

moralnego: poprawiona wersja teorii

Kohlberga

Źródło: Lerner, R.M., Hultsch, D.F. (1983). Human development. New York: McGraw Hill (s. 259)

(tłumaczenie: Katarzyna Małkowicz i Anna Brzezińska).

Etapy prawidłowego rozwoju dziecka w okresie

niemowlęcym

Źródło: Papalia, D.E., Olds S.W. (1981). Human development. New York: McGraw-Hill (s.

99)

wiek

rozwój

motoryczny

rozwój

społeczny

słuch i mowa

oko i ręka

1 m.ż

podnosi głowę
na kilka
sekund

spokojne, gdy
ma dobrą
opiekę

wzdryga się na
dźwięki

śledzi światło
oczami

2

unosi głowę w
pozycji na
brzuchu

uśmiecha się

słucha
grzechotki lub
dzwoneczka

śledzi ruch
kółka w górę,
w dół, na boki

3

swobodnie
kopie

wodzi oczami
za kimś

poszukuje
źródła dźwięku
oczyma

przenosi
wzrok z
przedmiotu na
przedmiot

4

unosi głowę i
szyję leżąc na
brzuchu

odwzajemnia
uśmiech
osoby
badającej je

śmieje się

chwyta i
trzyma klocek

5

trzyma głowę
prosto
bez unoszenia
nóg

dokazuje
podczas
zabawy z nim

zwraca głowę
w stronę
dźwięku

ściąga
zakrycie z
twarzy
(pieluszkę,
papier)

6

unosi się na
piąstkach

zwraca głowę
w stronę osoby
mówiącej

paple / grucha
w odpowiedzi
na głos /
muzykę

bierze klocek
ze stołu

Etapy prawidłowego rozwoju dziecka w okresie

niemowlęcym

Źródło: Papalia, D.E., Olds S.W. (1981). Human development. New York: McGraw-Hill (s. 99)

wiek

rozwój

motoryczny

rozwój

społeczny

słuch i mowa

oko i ręka

7

przewraca się
z pleców na
brzuch

pije z
kubeczka

wydaje 4 różne
dźwięki

patrzy na
spadający
przedmiot

8

siedzi bez
podparcia

patrzy na
odbicie w
lustrze

rozumie “nie” i
“pa-pa”

przekłada
zabawkę z ręki
do ręki

9

obraca się
naokoło
siedząc na
podłodze

pomaga
trzymać
kubeczek
podczas picia

mówi “mama”
i “tata”

manipuluje 2
przedmiotami
jednocześnie

10

stoi
przytrzymując
się

uśmiecha się
do odbicia w
lustrze

naśladuje
wesołe dźwięki

naśladując
stuka 2
przedmiotami
o siebie

11

podciąga się,
by stanąć

zabawy
paluszkami

dwa słowa
znaczące

chwyt
pęsetkowy

12

idzie lub
przesuwa się
bokiem w
kojcu

robi kosi - kosi
na prośbę

3 słowa
znaczące

znajduje
zabawkę
ukrytą pod
kubkiem

wiek

rozwój

motoryczny

rozwój

społeczny

słuch i mowa

oko i ręka

13

stoi samo

trzyma
kubeczek przy
piciu

patrzy na
obrazek

preferencja
jednej ręki

14

idzie samo

używa łyżeczki reaguje na

swe imię

zostawia ślady
ołówkiem

15

wspina się po
schodach

pokazuje
buciki

4-5 wyraźnych
słów

umieszcza
jeden
przedmiot na
drugim

16

pcha wózek,
konika

próbuje
zamknąć drzwi
klamką

6-7 wyraźnych
słów

swobodnie
bazgrze

17

podnosi
zabawkę z
podłogi bez
upadku

bez
problemów
pije samo z
kubka

próbuje
konwersować

ściąga obrus,
żeby sięgnąć
zabawkę

18

wspina się na
krzesło

ściąga buty i
skarpetki

bawią go rymy,
próbuje się w
to włączać

zabawa
konstrukcyjna
z
przedmiotami

Etapy prawidłowego rozwoju dziecka w okresie

niemowlęcym

Źródło: Papalia, D.E., Olds S.W. (1981). Human development. New York: McGraw-Hill (s. 99)

wiek

rozwój

motoryczny

rozwój

społeczny

słuch i mowa

oko i ręka

19

czołga się po
schodach w
górę i w dół

zna i nazywa 1
część swego
ciała

9 słów

wieża z 3
klocków

20

skacze

kontrola
wypróżniania

12 słów

wieża z 4
klocków

21

biega

kontrola
pęcherza w
ciągu dnia

zdania z 2
słów

rysuje kółko

22

wchodzi po
schodach w
górę

próbuje
opowiedzieć o
swych
doświadczenia
ch

słucha
opowiastek

wieża z 5 i
więcej
klocków

23

siedzi samo
przy stole

nazywa 2
części swego
ciała

20 słów i
więcej

odwzorowuje
kreskę
pionową

24

chodzi samo
po schodach

nazywa 4
części swego
ciała

nazywa 4
zabawki

odwzorowuje
kreskę
poziomą

Etapy prawidłowego rozwoju dziecka w okresie

niemowlęcym

Źródło: Papalia, D.E., Olds S.W. (1981). Human development. New York: McGraw-Hill (s. 99)

FAZA II

Orientacja i

sygnalizowanie

skierowane do

wyróżnionej figury

3 – 6 miesiąc

wyodrębnieni
e figury
przywiązania

niemowlę
przejmuje
część kontroli

łańcuchowe
systemy zach.
przywiązaniow
ych

zachowania
celowe

inicjowanie
interakcji przez
dziecko

kształtowanie
się podstaw
strategii
przywiązaniow
ych

FAZA IV

Kształtowanie

relacji

partnerskiej

od ok. 2,5 r.ż.

postrzegani
e figury jako
odrębnej
osoby

wgląd w
motywy
figury

uzgadnianie
celów

zdolność do
spójnego
funkcjonowan
ia pod
nieobecność
figury

figura jako
„bezpieczna
baza”

FAZA I

Orientacja i

sygnalizowanie

bez wyróżniania

figury.

0 – 12 tydzień

niemowlę
wysyła
sygnały

brak
ukierunkowa
nia sygnałów

przewaga
aktywności
opiekuna

FAZA III

Utrzymywanie

bliskości z

wyróżnioną

figurą

6 msc. – 2,5 r.ż.

aktywne
utrzymywanie
bliskości do
figury przyw.

kontrolowani
e poziomu
bliskości

podążanie
za figurą,
radość z
kontaktu z nią

figura jako
„bezpieczna
baza”

lęk
separacyjny

konsolidacja
przywiązania

Fazy rozwoju przywiązania

Klasyfikacja wzorców przywiązania

(opracowane na podstawie: Ainsworth,1978; Friedrich, 1995; Pearce, Pezzot-Pearce,

1997)

BEZPIECZNE

AMBIWALENTNE

UNIKAJĄCE

ZDEZORGANIZ

OWANE

 
M
A
T
K
A

Responsywna

Wrażliwie i

adekwatnie

odpowiada na

sygnały dziecka

Stabilna i

przewidywalna

Dostępna

Bezwarunkowa

Szybko reaguje na

dyskomfort dziecka

Jest „bezpieczną

bazą” dla dziecka

Brak stabilności

w postawie

Brak spójności

zachowań

Nieprzewidywaln

a – w pewnych

sytuacjach

responsywna, w

innych

niedostępna

Często bezradna

w zaspokajaniu

potrzeb dziecka

Niedostępna

Nieresponsywna

Utrzymuje

dystans wobec

dziecka

Przekierowuje

uwagę dziecka

na inne osoby,

przedmioty

Czasem

intruzywna

Tłumiona złość

Równocześnie

źródło komfortu
i silnego
dystresu, lęku

Zachowania

budzą strach

Podwójne

komunikaty –
zachęcanie do
kontaktu vs
odrzucanie

Nieprzewidywal

na

Może być

krzywdząca,
zaniedbująca,
mieć
doświadczenie
własnej traumy

BEZPIECZNE

AMBIWALENTNE

UNIKAJĄCE

ZDEZORGANIZOWAN

E

D

Z

I

E

C

K

O

Pewne siebie,

towarzyskie

Odważnie

eksploruje

otoczenie

Swobodnie odnosi

się do matki

(wymiana

afektywna)

Wyróżnia matkę,

do niej kieruje

uwagę i aktywność

Reaguje

niepokojem na

odejście matki,

powrót wita

entuzjastycznie

Swobodnie

utrzymuje kontakt

fizyczny i wzrokowy

Niepewność w

kontakcie z matką

Silny lęk przed

separacją

Brak swobodnej

eksploracji

Lękowe

przywieranie do

matki vs opór

przed kontaktem

z nią

Częste ataki

złości,

grymaszenie

Pozorna

niezależność

emocjonalna od

matki

Niezależność

fizyczna,

unikanie

bliskiego

kontaktu z matką

Pozytywna

reakcja na

obcych

Brak dystresu w

sytuacji rozłąki z

matką

Słaba

preferencja

matki

Nie zwraca się

do matki w

sytuacjach

dystresu

Brak

spójnego

wzorca

przywiązania

Silny lęk

Nietypowe

zachowania

(zastyganie,

wpatrywanie

się, dziwne

pozy)

Dążenie do

kontaktu z

matką vs

przerażenie w

kontakcie z nią

Dezorientacja

w sytuacji

kontaktu z

matką