1

1

April 5, 2021

April 5, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

1.

1.

Wprowadzenie

Wprowadzenie

Myślenie jest substytutem działania. Ogólna mapa problemowa związana z

Myślenie jest substytutem działania. Ogólna mapa problemowa związana z

psychologiczną teorią myślenia.

psychologiczną teorią myślenia.

1.

1.

Funkcja i rodzaje myślenia

Funkcja i rodzaje myślenia

Po co natura wymyśliła myślenia?!

Po co natura wymyśliła myślenia?!

Symulowanie procesów i wydarzeń rozgrywających się w świecie

Symulowanie procesów i wydarzeń rozgrywających się w świecie

rzeczywistym, ale bezpiecznie i bez konsekwencji typowych dla świata

rzeczywistym, ale bezpiecznie i bez konsekwencji typowych dla świata

realnego. Budujemy symboliczny model rzeczywistości, który następnie

realnego. Budujemy symboliczny model rzeczywistości, który następnie

jest przez nas testowany. A) budujemy symboliczną reprezentację

jest przez nas testowany. A) budujemy symboliczną reprezentację

świata B) uruchamiamy procesy symulacyjne.

świata B) uruchamiamy procesy symulacyjne.

Myślenie jest łańcuchem zachowań symbolicznych, którego funkcja sprowadza

Myślenie jest łańcuchem zachowań symbolicznych, którego funkcja sprowadza

się do symulowania wydarzeń rzeczywistych, zwłaszcza działań

się do symulowania wydarzeń rzeczywistych, zwłaszcza działań

własnych podmiotu, z wykorzystaniem poznawczej reprezentacji

własnych podmiotu, z wykorzystaniem poznawczej reprezentacji

rzeczywistości.

rzeczywistości.

Myślenie autystyczne i realistyczne (ukierunkowanie na cel, osiągniecie

Myślenie autystyczne i realistyczne (ukierunkowanie na cel, osiągniecie

określonego efektu). Realistyczne można podzielić na reproduktywne

określonego efektu). Realistyczne można podzielić na reproduktywne

(np. planowanie zakupów) i produktywne (myślenie daje NOWY produkt).

(np. planowanie zakupów) i produktywne (myślenie daje NOWY produkt).

Myślenie

Myślenie

2

2

April 5, 2021

April 5, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

Myślenie jawne i niejawne.

Myślenie jawne i niejawne.

Myślenie krytyczne (przypadek myślenia realistycznego) – celem

Myślenie krytyczne (przypadek myślenia realistycznego) – celem

myślenia krytycznej jest rzetelna i realistyczna ocena

myślenia krytycznej jest rzetelna i realistyczna ocena

wszystkich ważnych aspektów intelektualnej człowieka.

wszystkich ważnych aspektów intelektualnej człowieka.

krytycznej ocenie podlegają więc: a) cele i problemy, b)

krytycznej ocenie podlegają więc: a) cele i problemy, b)

strategie poznawcze i operacje intelektualne, c) wytwory

strategie poznawcze i operacje intelektualne, c) wytwory

aktywności intelektualnej własnej i cudzej.

aktywności intelektualnej własnej i cudzej.

Myślenie produktywne – twórcze lub odtwórcze (w sensie

Myślenie produktywne – twórcze lub odtwórcze (w sensie

globalnym).

globalnym).

3. Struktura myślenia – wewnętrzna budowa procesu myślenia

3. Struktura myślenia – wewnętrzna budowa procesu myślenia

Trzy kategorie podejść: klasyczne, behawiorystyczne i poznawcze.

Trzy kategorie podejść: klasyczne, behawiorystyczne i poznawcze.

A)

A)

Klasyczne

Klasyczne

Proces myślenia jako ciąg idei, powiązanych i tworzących spójny

Proces myślenia jako ciąg idei, powiązanych i tworzących spójny

łańcuch na mocy tak zwanych praw kojarzenia. Idea jest tutaj

łańcuch na mocy tak zwanych praw kojarzenia. Idea jest tutaj

jednostką budulcową, zaś spoiwem łączącym te jednostki-prawa

jednostką budulcową, zaś spoiwem łączącym te jednostki-prawa

kojarzenia.

kojarzenia.

Na podstawie tej teorii zbudowano nowsze behawiorystyczne teorie

Na podstawie tej teorii zbudowano nowsze behawiorystyczne teorie

myślenia. Teorie asocjacyjne stały się bardzo ważne dla

myślenia. Teorie asocjacyjne stały się bardzo ważne dla

teorii twórczości.

teorii twórczości.

Myślenie

Myślenie

3

3

April 5, 2021

April 5, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

B) Behawiorystyczne

B) Behawiorystyczne

Pojęcie reakcji symbolicznej, czyli reakcji ukrytej, zastępczej, odnoszącej się

Pojęcie reakcji symbolicznej, czyli reakcji ukrytej, zastępczej, odnoszącej się

do realnej rzeczywistości tak, jak zatem ciąg symbolicznych bodźców i

do realnej rzeczywistości tak, jak zatem ciąg symbolicznych bodźców i

reakcji a spoiwem – symboliczne związki typu S-R. Powstaje w wyniku

reakcji a spoiwem – symboliczne związki typu S-R. Powstaje w wyniku

uczenia się i nabywania doświadczenia indywidualnego – tak twierdzą

uczenia się i nabywania doświadczenia indywidualnego – tak twierdzą

behawioryści.

behawioryści.

Behawiorystyczne teorie myślenia są ważne ze względu na postulowane

Behawiorystyczne teorie myślenia są ważne ze względu na postulowane

podobieństwo operacji myślowych do jawnych zachować organizmu. Można więc

podobieństwo operacji myślowych do jawnych zachować organizmu. Można więc

zastosować wiedzę o zachowaniu do analizy procesu myślenia.

zastosować wiedzę o zachowaniu do analizy procesu myślenia.

c) Poznawcze

c) Poznawcze

Kluczowe jest tutaj pojęcie reprezentacji poznawczej. Newell i Simon ściśle

Kluczowe jest tutaj pojęcie reprezentacji poznawczej. Newell i Simon ściśle

wiążą proces myślenia z rozwiązywaniem problemów. Wychodzą z założenia, że

wiążą proces myślenia z rozwiązywaniem problemów. Wychodzą z założenia, że

struktura problemu jest wewnętrznie reprezentowana przez podmiot w postaci

struktura problemu jest wewnętrznie reprezentowana przez podmiot w postaci

tzw. Stanów wiedzy – pojedynczych atomów reprezentacji poznawczej, których

tzw. Stanów wiedzy – pojedynczych atomów reprezentacji poznawczej, których

liczba, treść i wzajemny układ tworzą przestrzeń problemu.

liczba, treść i wzajemny układ tworzą przestrzeń problemu.

Dwa wyróżnione stany wiedzy: pierwszy i ostatni pełnią funkcję szczególną.

Dwa wyróżnione stany wiedzy: pierwszy i ostatni pełnią funkcję szczególną.

Stanowią one reprezentację poznawczą sytuacji wyjściowej (znany jest tylko

Stanowią one reprezentację poznawczą sytuacji wyjściowej (znany jest tylko

cel) i końcowej (poznawcza reprezentacja wszelakich fragmentów

cel) i końcowej (poznawcza reprezentacja wszelakich fragmentów

rzeczywistości, których dotyczy dany problem) w rozwiązywaniu problemu.

rzeczywistości, których dotyczy dany problem) w rozwiązywaniu problemu.

Rozwiązywanie problemu jest jedynie ciągiem przekształceń jednego stanu

Rozwiązywanie problemu jest jedynie ciągiem przekształceń jednego stanu

wiedzy w inny stan wiedzy.

wiedzy w inny stan wiedzy.

Myślenie

Myślenie

4

4

April 5, 2021

April 5, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

Tylko teorie poznawcze postulują dwupoziomową strukturę

Tylko teorie poznawcze postulują dwupoziomową strukturę

procesu myślenia. Pierwsze piętro obejmuje proces

procesu myślenia. Pierwsze piętro obejmuje proces

myślenia w ścisłym sensie, a drugie – procesy

myślenia w ścisłym sensie, a drugie – procesy

decyzyjne, monitorujące i kontrolujące, zwane

decyzyjne, monitorujące i kontrolujące, zwane

czynnikami metapoznawczymi. Dzięki nim możliwe jest

czynnikami metapoznawczymi. Dzięki nim możliwe jest

sterowanie procesem myślenia przez sam podmiot, czyli

sterowanie procesem myślenia przez sam podmiot, czyli

bez znaczącego udziału oddziaływań zewnętrznych.

bez znaczącego udziału oddziaływań zewnętrznych.

Np. heurystyki są takim podstawowym czynnikiem

Np. heurystyki są takim podstawowym czynnikiem

metapoznawczym. Rozumiane jako reguły decyzyjne

metapoznawczym. Rozumiane jako reguły decyzyjne

pozwalające ograniczyć zakres teoretycznie możliwych

pozwalające ograniczyć zakres teoretycznie możliwych

operacji umysłowych do minimum.

operacji umysłowych do minimum.

W innych ujęciach mówi się o strategiach poznawczych albo

W innych ujęciach mówi się o strategiach poznawczych albo

metakomponentach, których funkcja jest podobna

metakomponentach, których funkcja jest podobna

heurystykom. Odpowiadają za planowanie i organizację

heurystykom. Odpowiadają za planowanie i organizację

procesu myślenia, nadzór nad jego przebiegiem i

procesu myślenia, nadzór nad jego przebiegiem i

wykorzystanie informacji zwrotnych dotyczących jego

wykorzystanie informacji zwrotnych dotyczących jego

wyniku.

wyniku.

Myślenie

Myślenie

5

5

April 5, 2021

April 5, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

4. Czego nie wiemy o myśleniu?

4. Czego nie wiemy o myśleniu?

a)

a)

Czy myślenie jest konieczną kategorią

Czy myślenie jest konieczną kategorią

pojęciową, bez której psychologia nie

pojęciową, bez której psychologia nie

może się obejść?

może się obejść?

b)

b)

Jaka jest rola reprezentacji poznawczej

Jaka jest rola reprezentacji poznawczej

w procesach myślenia?

w procesach myślenia?

c)

c)

Jaka jest natura wglądu?

Jaka jest natura wglądu?

d)

d)

W jaki sposób proces myślenia wchodzi w

W jaki sposób proces myślenia wchodzi w

interakcję z innymi procesami

interakcję z innymi procesami

psychicznymi, szczególnie motywacyjnymi

psychicznymi, szczególnie motywacyjnymi

i emocjonalnymi?

i emocjonalnymi?

e)

e)

W jaki sposób zwiększyć trafność

W jaki sposób zwiększyć trafność

zewnątrzną teorii myślenia?

zewnątrzną teorii myślenia?

Myślenie

Myślenie

6

6

April 5, 2021

April 5, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

Obecnie coraz częściej podkreśla się

Obecnie coraz częściej podkreśla się

pragmatyczny aspekt ludzkich procesów

pragmatyczny aspekt ludzkich procesów

intelektualnych, a więc fakt, że służą

intelektualnych, a więc fakt, że służą

one osiąganiu konkretnych celów, a nie

one osiąganiu konkretnych celów, a nie

tylko poznaniu obiektywnej prawdy lub

tylko poznaniu obiektywnej prawdy lub

wykazaniu się abstrakcyjnie ujmowaną

wykazaniu się abstrakcyjnie ujmowaną

sprawnością.

sprawnością.

Coraz częściej bada się umiejętność

Coraz częściej bada się umiejętność

rozwiązywania bardzo złożonych

rozwiązywania bardzo złożonych

problemów o dużym stopniu realizmu.

problemów o dużym stopniu realizmu.

Myślenie

Myślenie